အလင္းပညာရပ္ႏွင့္ ကင္မရာ – ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၈)

ေဖေဖာ္၀ါရီ ၅၊ ၂၀၁၆

ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ေတြဟာ အရာ၀တၳဳေတြကို ဘယ္လုိျမင္ေနၾကလဲဆုိတာ ကေလးဘ၀မွာ လူတုိင္း စဥ္းစားၾကဖူးပါတယ္။ မ်က္လံုးပိတ္လုိက္တဲ့အခါ သင္ဟာ ဘယ္သူ႔ကိုမွ မျမင္ႏုိင္ေတာ့သလုိ ဘယ္သူကမွလည္း သင့္ကုိ မျမင္ႏုိင္ေေတာ့ဘူးလုိ႔လည္း ထင္ခဲ့ၾကမွာပါ။ ေရွးေဟာင္း ဂရိပညာရွင္ေတြရဲ႕ အလင္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အယူအဆက သမ႐ုိးက်ထက္မပုိခဲ့ဘဲ၊ အလင္းအေၾကာင္း ပထမဆံုး နားလည္မႈမွာ အဓိက သီအုိရီႏွစ္ခု ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။

သီအုိရီတစ္ခုကေတာ့ ဒီေန႔ေခတ္ ေလဆာနည္းပညာလုိမ်ိဳး ေရာင္စဥ္ေတြဟာ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ မ်က္လံုးထဲကထြက္သြားၿပီး အေရွ႕မွာရွိတဲ့အရာေတြက အဲဒီေရာင္စဥ္တန္းေတြကုိ ပိတ္ဆုိ႔လုိက္တယ္။ မ်က္လံုးနဲ႔ အရာ၀တၳဳၾကားက ဒီအလင္းတန္းေတြရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈေၾကာင့္ အရာ၀တၳဳေတြကုိ ျမင္ရတယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆျဖစ္ပါတယ္။

ဒုတိယတစ္ခုက အရာ၀တၳဳကုိ ေဖာ္ျပတဲ့အရာတစ္ခုခုဟာ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ရဲ႕ မ်က္လံုးထဲကုိ ၀င္ေရာက္လာတဲ့အတြက္ ျမင္ရတယ္ဆုိတဲ့ အေတြးအေခၚပါပဲ။ အရစၥတုိတယ္ (Aristotle)၊ ဂါလင္ (Galen)နဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ေနာက္လုိက္ေတြက ဒီ ဒုတိယတစ္ခုကုိ ယံုၾကည္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီသီအုိရီ ႏွစ္ခုစလံုးဟာ စိတ္ကူးယဥ္သက္သက္သာျဖစ္ခဲ့ၿပီး မွန္ကန္ေၾကာင္းေဖာ္ျပႏုိင္မယ့္ စမ္းသပ္မႈေတြ မရွိခဲ့ပါဘူး။

၉ ရာစုက စြယ္စံုရပညာရွင္ႀကီးျဖစ္တဲ့ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) ဟာ ဂရိေတြရဲ႕ အလင္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ဒီအယူအဆေတြကုိ ေမးခြန္းထုတ္ခဲ့ၿပီး ယေန႔ေခတ္ အလင္းပညာရပ္ကုိ ပထမဆံုး မ်ိဳးေစ့ခ်ေပးခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။ သူက ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ အရာ၀တၳဳေတြကို ျမင္ေနရတာဟာ ယူကလစ္ (Euclid) ေျပာခဲ့သလုိ ျခားနားတဲ့ ေရာင္စဥ္တန္းေတြ ဖြဲ႕စည္းျဖစ္တည္တာေၾကာင့္ မဟုတ္ဘဲ၊ အလင္းတန္းေတြ အဆက္မျပတ္ ျဖာဆင္းလာရာကေန သံုးဖက္ျမင္ထုထည္တစ္ခု ေပၚထြက္လာျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္လုိ႔ ေျပာခဲ့ပါတယ္။

၁၆ ရာစုက အီတလီ ႐ူပေဗဒနဲ႔ သခ်ၤာပညာရွင္ ဂီ႐ုိနီမုိ ကာဒါႏုိ (Geronimo Cardano)က အလ္-ကင္ဒီဟာ အလင္းတန္းေတြ မ်ဥ္းေျဖာင့္အတုိင္း ျဖာထြက္မႈ၊ အကြာအေ၀းက အျမင္အေပၚ သက္ေရာက္မႈနဲ႔ ပံုရိပ္ေယာင္ျဖစ္ျခင္းအပါအ၀င္ အလင္းပညာရပ္႐ႈေထာင့္  စသျဖင့္ ျမင္ေတြ႕မႈနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး မွန္နဲ႔ေရာ၊ မွန္မပါဘဲနဲ႔ပါ ေဆြးေႏြးတင္ျပႏုိင္ခဲ့တာေၾကာင့္ ‘သမုိင္းတစ္ေလွ်ာက္ ဉာဏ္ႀကီးရွင္ ၁၂ ေယာက္ထဲမွ တစ္ဦး’ ျဖစ္တယ္လုိ႔ သမုတ္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ကင္ဒီဟာ အလင္းဆုိင္ရာနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ ဂ်ီၾသေမထရီ ႐ႈေထာင့္၊ ဇီ၀ကမၼေဗဒ႐ႈေထာင့္တုိ႔ကေန ရွင္းလင္းတင္ျပတဲ့ က်မ္းႀကီး ၂ ေစာင္ကုိ ျပဳစုခဲ့ၿပီး သူ႕ေခတ္ကာလ ေနာက္ပုိင္း အလင္းပညာရပ္နဲ႔ဆုိင္တဲ့ ပညာရွင္ေတြရဲ႕ လက္စြဲစာအုပ္ေတြျဖစ္ခဲ့ကာ အဲဒီပညာရွင္ေတြဟာ အလ္-ကင္ဒီရဲ႕ ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကုိ ထပ္တလဲလဲ ကုိးကားခဲ့ရပါတယ္။

ဂရိေတြရဲ႕ အလင္းဆုိင္ရာအယူအဆနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အလ္-ကင္ဒီရဲ႕ ေမးခြန္းထုတ္မႈကုိ ၁၀ ရာစု မြတ္စလင္ပညာရွင္ျဖစ္တဲ့ အလ္-ဟာဆန္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ (Al-Hasan ibn Al-Haytham) က ရွင္းျပႏုိင္ခဲ့ၿပီး အရာ၀တၳဳေတြကို ျမင္ေနရျခင္းဟာ အလင္းတန္းေတြ ယုိင္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ၂၀ ရာစုက ထင္ရွားတဲ့ သပၸံဆုိင္ရာ သမုိင္းပညာရွင္ ေဂ်ာ့ဂ်္ ဆာတန္ (Geroge Sarton) ကေတာ့ အလင္းပညာရပ္မွာ ခုန္ပ်ံေက်ာ္လႊားၿပီး အေရွ႕ကုိေရာက္ရွိသြားတာဟာ ဒီေန႔ေခတ္ ကၽြန္တာ္တုိ႔သိထားတဲ့ အလင္းဆုိင္ရာ အယူအဆ အမ်ားအျပားကုိ သိပၸံနည္းက် ရွင္းျပထားတဲ့ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ရဲ႕ ဒီယူဆခ်က္ေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္လုိ႔ မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့ပါတယ္။

တကယ္ေတာ့ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္မတုိင္ခင္ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕က ၁၀ ရာစု ႐ူပေဗဒပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ ဆာဟလ္ (Ibn Sahl) က အလင္းယုိင္ျခင္းနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ မွန္ဘီလူးေတြကုိသံုးၿပီး စမ္းသပ္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ဟာ အစ္ဗေန႔ ဆာဟလ္ရဲ႕ ဒီစမ္းသပ္မႈကုိ သိခဲ့လားဆုိတာကုိေတာ့ တိတိက်က် မသိရွိပါဘူး။ အလ္-ဟာဆန္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ကုိ မ်ားေသာအားျဖင့္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္လုိ႔သာ သိရွိၾကၿပီး အေနာက္တုိင္းမွာ အလ္-ဟာဇန္ (Al-Hazen) လုိ႔ ေခၚေ၀ၚၾကပါတယ္။ သူဟာ လြန္ခဲ့ႏွစ္ေပါင္း ေထာင္ခ်ီအရင္တည္းက အေသးစိတ္တဲ့ စမ္းသပ္မႈေတြကုိ ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီး ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ အရာ၀တၳဳေတြကုိ ျမင္ေတြ႕ရျခင္းဟာ ေနကလာတဲ့အလင္းတန္းက အရာ၀တၳဳေတြေပၚ႐ုိက္ခတ္ အလင္းျပန္ၿပီး မ်က္လံုးထဲ၀င္ေရာက္လာလုိ႔ ျဖစ္တယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆကုိ သိပၸံနည္းက် ရွင္းလင္းျပသႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ေဟသမ္ဟာ ဂရိေတြရဲ႕ အလင္းနဲ႔သက္ဆုိင္တဲ့ အယူအဆေတြကုိ ပထမဆံုး ျငင္းပယ္ခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။

အီရတ္ႏုိင္ငံ ဘာဆရာၿမိဳ႕မွာ ေမြးဖြားႀကီးျပင္းခဲ့တဲ့ အလ္-ေဟသမ္ဟာ ႏုိင္းျမစ္က ေရႀကီးမႈျပႆနာကုိ ေျဖရွင္းဖုိ႔အတြက္ အီဂ်စ္ဘုရင္ရဲ႕ ဖိတ္ေခၚမႈေၾကာင့္ အီဂ်စ္ကုိ ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာ သူဟာ ယူကလစ္ရဲ႕ စက္ပစၥည္းဆုိင္ရာ ခ်ဥ္းကပ္မႈနည္းလမ္းနဲ႔ ဒႆနိကေဗဒပညာရွင္ေတြ လက္စြဲအသံုးျပဳၾကတဲ့ ေတာ္လမီ (Ptolemy) ရဲ႕ ႐ူပေဗဒဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြကုိ ပထမဆံုး ေပါင္းစပ္ေပးခဲ့သူလည္းျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ေဟသမ္က “အလင္းပညာရပ္ဟာ ႐ူပေဗဒဆုိင္ရာနဲ႔ စက္ပုိင္းဆုိင္ရာ ေလ့လာမႈကုိ ေပါင္းစည္းဖုိ႔ ေတာင္းဆုိခဲ့တယ္” လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ေဟသမ္ဟာ သခ်ၤာပညာရွင္၊ နကၡတေဗဒပညာရွင္၊ ႐ူပေဗဒနဲ႔ ဓာတုေဗဒပညာရွင္ စတဲ့ စြယ္စံုရပညာရွင္ႀကီးျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ Book of Optics (အလင္းဆုိင္ရာက်မ္း) မွာ သိပၸံနည္းက် အလင္းပညာရပ္ကုိ အုတ္ျမစ္ခ်ေပးခဲ့ပါတယ္။ မဂ္နမ္ အုိပက္စ္ (Magnum Opus) လုိ႔ သိၾကတဲ့ ဒီစာအုပ္ထဲမွာ အလင္းသဘာ၀၊ အျမင္အာ႐ံု၏ ဇီ၀ကမၼျဖစ္စဥ္ႏွင့္ လုပ္ငန္းစဥ္၊ မ်က္လံုးတည္ေဆာက္ပံု၊ အလင္းျပန္ျခင္း၊ အလင္းယုိင္ျခင္း စတာေတြကို ေဆြးေႏြးတင္ျပထားပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ဟာ မွန္ဘီးလူးအေၾကာင္းနဲ႔ မွန္ျပား၊ မွန္လံုး၊ မွန္ခံုး၊ မွန္ခြက္၊ စလင္ဒါ စတဲ့ မွန္အမ်ိဳးအမ်ိဳးကုိသံုးၿပီး လက္ေတြ႕စမ္းသပ္မႈေတြကုိလည္း ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဂ်ီၾသေမႀတီဆုိင္ရာ အလင္းယုိင္ျခင္းကုိျဖစ္ေစကာ မ်က္လံုးကုိ Dioptric စနစ္အျဖစ္လည္း သူက အသံုးျပဳ ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ ေလထုအတြင္း အလင္းယိုင္မႈျဖစ္စဥ္ကုိ အလ္-ေဟသမ္က အံ့ၾသစရာေကာင္းေလာက္ေအာင္ ေလ့လာႏုိင္ခဲ့ၿပီး ေလထုရဲ႕ အျမင့္ဟာ ၁၆ ကီလုိမီတာ (၁၀ မုိင္) ရွိမယ္လုိ႔ တြက္ခ်က္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္ တုိင္းတာမႈအရ ကမၻာ့ေလထုရဲ႕ အနိမ့္ဆံုးအလႊာျဖစ္တဲ့ ထ႐ုိပုိစဖီးယား (Troposphere) ဟာ ၁၁ ကီလုိမီတာ (၇ မုိင္) ရွိၿပီး ဘာေခတ္ေပၚကိရိယာမွ မရွိေသးတဲ့အခ်ိန္ အလ္-ေဟသမ္ရဲ႕ တြက္ခ်က္မႈဟာ တက္ကယ့္အရွိတရားထက္ အနည္းငယ္သာ ကြဲလြဲခဲ့ပါတယ္။

သူ႕ရဲ႕သီအုိရီေတြကုိ မွန္မမွန္ စစ္ေဆးဖုိ႔အတြက္လည္း အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္က လက္ေတြ႕စမ္းသပ္မႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ႐ူပေဗဒဟာ အေတြးအေခၚသက္သက္သာရွိေသးတဲ့ သူ႕ေခတ္အသူ႕အခါမွာေတာ့ ဒီလိုစမ္းသပ္မႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ျခင္းဟာ တစ္မူထူးျခားတဲ့ ေဆာင္ရြက္မႈလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သီအုိရီတစ္ခုကို လက္ခံႏုိင္ဖုိ႔ဆုိရင္ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္မႈအေထာက္အထား လုိအပ္တယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆကုိလည္း အလ္-ေဟသမ္က ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ Book of Optics (အလင္းဆုိင္ရာက်မ္း) မွာ အလ္-ေဟသမ္က ေတာ္လမီရဲ႕ အလ္မဂ်က္စ္ (Almagest) က်မ္းကုိလည္း ေ၀ဖန္ေထာက္ျပခဲ့ပါတယ္။ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီ ၾကာေညာင္းတဲ့တုိင္ေအာင္ အဲဒီ အလင္းဆုိင္ရာက်မ္းႀကီးဟာ သုေတသနေက်ာင္းသားေတြကုိ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေပးတဲ့ ပေရာ္ဖက္ဆာေတြရဲ႕ ကုိးကားစရာ စာအုပ္ႀကီးတစ္အုပ္ ျဖစ္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာသမုိင္းပညာရွင္ေတြက အလင္းပညာရပ္မွာ စနဲလ္နိယာမ (Snell Law) ဟာ တကယ္ေတာ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အစ္ဗေန႔ဆာဟလ္ရဲ႕ အားထုတ္မႈကေန ေပၚထြက္လာခဲ့တာျဖစ္တယ္လုိ႔ ေျပာစမွတ္ျပဳၾကပါတယ္။

ကင္မရာ

သကၠရာဇ္ ၉၆၅ ခုႏွစ္မွာ  အီရတ္ႏုိင္ငံ ဘာဆရာၿမိဳ႕မွာ ေမြးေဖြားခဲ့တဲ့ အလ္-ဟာဆန္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ဟာ ကင္မရာလုိ အလင္းနဲ႔ဆုိင္တဲ့ ကိရိယာေတြကုိ အုတ္ျမစ္ခ်ေပးခဲ့သူ တစ္ဦးလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ႏုိင္းျမစ္ေရလွ်ံမႈကုိ ေျဖရွင္းဖုိ႔ အီဂ်စ္ဘုရင္ရဲ႕ ေခၚယူျခင္း ခံခဲ့ရၿပီးေနာက္ပုိင္း ေရကာတာေဆာက္ကာ အစပုိင္းမွာ ျပႆနာေျပလည္ခဲ့ေပမယ့္ ေနာက္ပုိင္းမွာ အေျခအေနက ပုိဆုိးလာခဲ့တာေၾကာင့္ ေလ့လာခ်ိန္ လံုလံုေလာက္ေလာက္မရခဲ့တဲ့ ေဟသမ္တစ္ေယာက္ မင္းျပစ္မင္းဒဏ္သင့္ခံရမယ့္ အေျခအေနကုိ ဆုိက္ေရာက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေဟသမ္ဟာ စိတ္မႏွံ႔ခ်င္ေယာင္ေဆာင္ခဲ့ၿပီး ဘုရင္က သူ႕ကုိ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ဳပ္ ခ်ထားလုိက္ပါတယ္။

အဲဒီအခ်ိန္ကာလအတြင္းမွာပဲ အလင္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ေခတ္သစ္နိယာမနဲ႔ ကင္မရာရဲ႕ သေဘာတရားကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ေန႔မွာ အျပင္ကအလင္းတန္းဟာ အေပါက္ငယ္ေလးကေနတစ္ဆင့္ ေမွာက္မုိက္တဲ့အခန္းထဲကုိ ၀င္ေရာက္ၿပီး အျပင္က ပံုရိပ္ေတြကုိ နံရံမွာ ထင္ဟပ္ေပၚလြင္ေနတာကုိ အလ္-ေဟသမ္က ေတြ႕ျမင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအျဖစ္အပ်က္ေၾကာင့္ ေနရာင္ျခည္က အရာ၀တၳဳကုိ႐ုိက္ခတ္ၿပီး ျပန္လာတဲ့အလင္းတန္းဟာ မ်က္လံုးထဲကုိ ၀င္ေရာက္လာလို႔ မိမိတုိ႔က ျမင္ေနရတာဆုိတဲ့ အယူအဆကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး မ်က္လံုးကေန ေရာင္ျခည္လႊတ္တယ္ဆိုတဲ့ ဂရိေတြရဲ႕ နိယာမအမွားကုိ ေခ်ဖ်က္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။

Camera obscura လုိ႔ေခၚတဲ့ အေမွာင္ခန္းကုိ အသံုးျပဳၿပီး အလင္းတန္းေတြဟာ ဂ်ီၾသေမႀတီ ပံုသ႑ာန္အတုိင္း ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ရဲ႕ အျမင္အာ႐ံုထဲကုိ ေရာက္ရွိတယ္ဆုိတာကုိ လက္ေတြ႕ စမ္းသပ္ျပသႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ေဟသမ္ဟာ မွန္ဘီလူး၊ မွန္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔လည္း စမ္းသပ္မႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ အလင္းဆုိင္ရာ၊ အျမင္ဆုိင္ရာနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အယူအဆအသစ္ေတြကုိ ၁၀၁၁ နဲ႔ ၁၀၂၁ ၾကားမွာ ေရးသားခဲ့တဲ Book of Optics (အလင္းဆုိင္ရာက်မ္းႀကီး) မွာ အေသးစိတ္ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

အေတြးအေခၚသက္သက္ဟာ မေရရာဘူးဆုိတာကုိ အလ္-ေဟသမ္က သိရွိတာေၾကာင့္ သဘာ၀ရဲ႕ လွ်ိဳ႕၀ွက္ခ်က္ အမွန္တရားေတြကိုေဖာ္ထုတ္ဖုိ႔ သိပၸံဆုိင္ရာ သက္ေသျပမႈနည္းလမ္းေတြ၊ စမ္းသပ္မႈေတြနဲ႔ လက္ေတြ႕ လုပ္ေဆာင္မႈေတြကုိလည္း ေဟသမ္က ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။

သူ႕အရင္အတုန္းကလူေတြ၊ သူ႕ေနာက္ပုိင္းကလူေတြလုိပဲ လဟာ ေကာင္းကင္နဲ႔ နီးလာတဲ့အခါမွာ ဘာ့ေၾကာင့္ ႀကီးလာလဲလုိ႔ အလ္-ေဟသမ္က စဥ္းစားေတြးေခၚခဲ့ပါတယ္။ သူ႕အရင္ ပညာရွင္ေတြကေတာ့ ဒါဟာ ေလထုရဲ႕ သက္ေရာက္မႈေၾကာင့္ျဖစ္တယ္လုိ႔ ယူဆခဲ့ၾကပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္က ဒါဟာ အလင္းဆုိင္ရာ အျမင္ေမွာက္မွားမႈေၾကာင့္ျဖစ္တယ္လုိ႔ ပထမဆံုးမွန္မွန္ကန္ကန္ ရွင္းျပႏုိင္ခဲ့တဲ့ ပုဂၢိဳလ္ ျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္ပုိင္းမွာ ၁၂၆၀ ခုႏွစ္ေလာက္မွာေမြးဖြားတဲ့ ပါရွန္သခ်ၤာပညာရွင္ ကမာလ္ အလ္-ဒင္ အလ္-ဖာရီစီ (Kamal al-Din al-Farisi) ဟာ အလ္-ေဟသမ္ရဲ႕ အဲဒီေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ခဲ့ပါတယ္။ သက္တံ့ေရာင္စဥ္ရဲ႕ အေရာင္အေတြအေၾကာင္းကုိ ရွင္းျပဖုိ႔ ႀကိဳးပမ္းမႈအတြင္းမွာ အလ္-ဖာရီစီဟာာ ေရျဖည့္ထားတဲ့ ဖန္လံုးတစ္လံုးကုိ ေရတစ္စက္စက္က်တဲ့ အရာတစ္ခုအျဖစ္ အသံုးျပဳၿပီး ေနေရာင္ျခည္ဟာ ေရစက္ကုိ ျဖတ္သြားတဲ့အခါ သာမန္ထက္ ၂ ဆ အလင္းယုိင္သြားတယ္ဆုိတာကုိ သက္ေသျပခဲ့ပါတယ္။

သီအုိရီေတြကုိ သက္ေသျပႏုိင္ဖုိ႔အတြက္ အလ္-ေဟသမ္ရဲ႕ရွာေဖြစမ္းသပ္မႈက သိပၸံဆုိင္ရာ လက္ေတြ႕ စမ္းသပ္မႈနဲ႔ က်ိဳးေၾကာင္းဆင္ျခင္တဲ့ နည္းလမ္းကုိ ေဆာင္ရြက္ရမယ္ဆုိတဲ့အသိကုိ ေနာက္ပုိင္းပညာရွင္ေတြဆီ ႐ုိက္သြင္းေပးခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

Book of Optics အပါအ၀င္ အလ္-ေဟသမ္ရဲ႕ စာအုပ္ေတြကုိ လက္တင္ဘာသာစကားကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး သူ႕ရဲ႕သီအုိရီလႊမ္းမုိးတဲ့ ပညာရွင္ေတြထဲမွာ ေရာ္ဂ်ာေဘကြန္ (Roger Bacon)၊ လီယုိနာဒုိ ဒါဗင္ခ်ီ (Leonardo Da Vinci) နဲ႔ ဂ်ိဳဟန္းနက္စ္ ကက္ပလာ (Johannes Kepler) တုိ႔ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေထာင္ခ်ီက အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ရဲ႕ အလင္းနဲ႔ အျမင္ဆုိင္ရာ တိက်တဲ့ နားလည္မႈေတြ၊ အေျခခံအုတ္ျမစ္ေတြကုိ အရင္းတည္လုိ႔ ေခတ္ေပၚတီထြင္မႈ အမ်ားအျပားကုိ ေဆာင္ရြက္ေနၾကၿပီျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

အပိုင္း(၁)-  ေကာ္ဖီ – ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၂) – အစားအေသာက္ဓေလ့ႏွင့္ ဖန္ထည္မ်ား ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၃)- နာရီတုိ႔၏ အစ – ဖတ္ရန္

အပုိင္း(၄) – ေခတ္ေပၚစစ္တုရင္ကစားနည္း – ဖတ္ရန္

အပုိင္း(၅) – ဂီတ၏ အရင္းမူလ – ဖတ္ရန္