ဆည္တမံမ်ား- ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၂၆)

M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

အီရန္ႏုိင္ငံ အစၥဖာဟန္ၿမိဳ႕ရွိ ေဇအန္ဒါဟ္ျမစ္ (Zayandeh) ေပၚတြင္ တည္ရွိၿပီး တံတားႏွင့္ ေရေလွာင္တမံအျဖစ္ ႏွစ္မ်ိဳးစလံုး အသံုးျပဳ၍ရသသည့္ ခါဂ်ဴ တံတား (Khaju Bridge)

– ဆည္ေတြ၊ တာတမံေတြဆုိတာ လူသားေတြ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းဆုိင္ရာ အေဆာက္အဦးေတြထဲမွာ အႀကီးမားဆံုး အေဆာက္အဦးေတြထဲက တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဆည္ေတြ၊ တာတမံေတြ မရွိဘူးဆုိရင္ေတာ့၊ ေရႀကီးမႈေတြေၾကာင့္ လယ္ယာေျမေတြ ပ်က္ဆီးတာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ႏုိင္ၿပီး လယ္ယာယာေျမေတြအတြက္ ေရေပးေ၀မႈကုိလည္း ယေန႔ေလာက္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ၿပီးေတာ့ အဲဒီ ဆည္ေတြကုိ အသံုးျပဳၿပီး ေရးအားလွ်ပ္စစ္ထုတ္ဖုိ႔ဆုိတာလည္း စဥ္းစားလုိ႔ ေတာင္ ရမွာမဟုတ္ပါဘူး။

မြတ္စလင္ေတြဟာ ဆည္တမံ အမ်ိဳးစားေပါင္းစံုကုိ ဒီဇုိင္းေပါင္းစံုနဲ႔ လြန္ခဲ့တဲ့ ရာစုႏွစ္ေတြကတည္းက တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကတာပါ။ အဲဒီလုိ မြတ္စလင္ေတြက တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြထဲမွာ ဒီဇုိင္းအရေရာ၊ လက္ရာအရေရာ အထူးျခားဆံုး ဆည္ေတြကေတာ့ ၉ ရာစု တူနီးရွားမင္းဆက္ အဂ္လာဘစ္ဒ္ (Aghlabids) လက္ထက္ ၿမိဳ႕ေတာ္ အလ္-ေကြရာ၀မ္ (Al-Qayrawan) မွာ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၁ ရာစုမွာ စပိန္တာင္ပုိင္းက သမုိင္းနဲ႔ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ အလ္-ဘာကရီ (Al-Bakri) က အဲဒီ ဆည္တမံေတြထဲက တစ္ခုရဲ႕ တည္ေဆာက္ပံုအေၾကာင္းကုိ ေအာက္ပါအတုိင္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

“(ဆည္တမံမ်ားမွာ) စက္၀ုိင္းသ႑ာန္ရွိၿပီး အရြယ္အစားႀကီးမားသည္။ အလယ္တြင္ ဆဌဂံပုံ ေမွ်ာ္စင္တစ္ခုရွိၿပီး တံခါးေလးခုပါသည့္ အခန္းတစ္ခုလည္း ရွိသည္။ အမုိးခံုးႏွင့္ အခန္းငယ္မ်ားက ေရေလွာင္ကန္၏ ေျမာက္ဘက္မွ ေတာင္ဘက္အျခမ္းအထိ အစီအရီ ဆက္စပ္၍ သြားေလသည္”

အီရန္ႏုိင္ငံက နာမည္ႀကီး ဆည္တမံတစ္ခုကေတာ့ ကီဘာရ္ဆည္ (Kebar) ျဖစ္ၿပီး သက္တမ္း ႏွစ္ ၇၀၀ ရွိတဲ့ သက္တမ္းအရင့္ဆံုး ေလးကုိင္းသ႑ာန္ ဆည္ႀကီးျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေခတ္အခါတုန္းက တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြလုိပဲ ဒီဆည္ကုိလည္း အုတ္က်ိဳးအုတ္ပ့ဲေတြကုိ မဆလာနဲ႔ ေရာသမေမႊကာ ကြန္ကရစ္အျဖစ္ ပံုေဖာ္ၿပီး တည္ေဆာက္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမွာ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ မဆလာကုိေတာ့ ထံုး၊ သဲကႏၱာရမွာ ေပါက္ေရာက္တဲ့ အပင္တစ္မ်ိဳးရဲ႕ ျပာေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္ကာ ဖန္တီးတာျဖစ္ၿပီး ေရမစိမ့္ႏုိင္ေလာက္ေအာင္၊ မအက္ကြဲႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ခုိင္မာ ေတာင့္တင္းခဲ့ပါတယ္။ ေလးကုိင္းသ႑ာန္ ေဆာက္လုပ္ထားတဲ့ ဆည္ေတြထဲမွာ ေနာက္ထပ္ အထူးျခားဆံုး ဆည္တစ္ခုကေတာ့ ေဆာ္ဒီအာေရဗ်ႏုိင္ငံ မဒီနာၿမိဳ႕နားမွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ကူေဆဘာဟ္ဆည္ (Qusaybah) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီဆည္ႀကီးဟာ မီတာ ၃၀ (၉၈.၄ ေပ) ျမင့္ၿပီး၊ ၂၀၅ မီတာ (၆၇၃ ေပ) ရွည္လ်ားပါတယ္။

ဒီေန႔ေခတ္ အာဖဂန္နစၥတန္မွာ ၁၁ ရာစုက ဘုရင္ ဆူလ္တန္ မဟ္မူးဒ္ (Sultan Mahmud) က ဆည္ႀကီး ၃ ခုကို ေဆာက္လုပ္ခဲ့ၿပီး သူ႕အမည္ မွည့္ေခၚထားတဲ့ ဆည္တစ္ခုဟာ ကဘူးလ္ၿမိဳ႕ အေနာက္ေတာင္ပုိင္း ကီလုိမီတာ ၁၀၀ (၆၂ မုိင္) အကြာမွာ တည္ရွိပါတယ္။ ဒီဆည္ရဲ႕အျမင့္က ၃၂ မီတာ (၁၀၅ ေပ) ရွိၿပီး အက်ယ္ကေတာ့ ၂၂၀ မီတာ (၇၂၂ ေပ) ရွိပါတယ္။

စပိန္ကုိ မြတ္စလင္ေတြအုပ္ခ်ဳပ္စဥ္လက္ထက္မွာ ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေပါင္းဟာ မေရမတြက္ႏုိင္ပါဘူး။ သူတုိ႔သံုးတဲ့ မဆလာေတြဟာ ဘိလပ္ေျမေတြလုိျဖစ္ၿပီး ေက်ာက္တုံးေတြထက္ေအာင္ ပုိၿပီး မာေက်ာပါတယ္။ တူရီယာျမစ္ (Turia) ေပၚမွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ဆည္တမံ ၈ ခုဟာ ျမစ္ရဲ႕ေအာက္ဖက္ ၁၅ ေပအထိ ေဖာင္ေဒးရွင္းယူထားၿပီး အဲဒီေဖာင္ေဒးရွင္းကုိလည္း သစ္သားပုိင္ေတြ ႐ုိက္ထည့္ကာ ေဆာင္ရြက္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ျမစ္ရဲ႕ ေရလမ္းေၾကာင္း ေျပာင္းလဲတတ္မႈေၾကာင့္ ဒီလုိ ခုိင္ခံ့တဲ့ ေဖာင္ေဒးရွင္းမ်ိဳး လုိအပ္တာျဖစ္ပါတယ္။ ေရႀကီးတဲ့ အခ်ိန္မ်ိဳးမွာဆုိရင္ ဒီျမစ္ရဲ႕ ေရစီးအားက သာမန္ထက္ အဆေပါင္းရာနဲ႔ခ်ီ ျပင္းထန္ပါတယ္။ ရာစုႏွစ္ ၁၀ ခုေလာက္ ၾကာၿပီးတဲ့ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာင္မွ ဒီဆည္ေတြဟာ ဗလင္စီယာေဒသက လယ္ယာေျမေတြ ေရသြင္းစုိက္ပ်ိဳးမႈလုပ္ငန္းအတြက္ အသံုး၀င္ေနဆဲျဖစ္ၿပီး ေနာက္ထပ္ ဆည္အသစ္ ထပ္ေဆာက္စရာ မလုိအပ္ခဲ့ပါဘူး။

ဂြာဒါလ္ကြီဗီရ္ျမစ္ (Guadalquivir) ေပၚမွာ တည္ရွိတဲ့ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕ကေတာ့ စပိန္ႏုိင္ငံအတြင္း မြတ္စလင္ေတြ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြထဲမွာ အသံုး၀င္မႈ သက္တမ္းအရွည္ဆံုး ဆည္တမံ တည္ရွိတဲ့ ၿမိဳ႕တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂ ရာစု ပထ၀ီ၀င္ပညာရွင္ အလ္-အစ္ဒရီစီ (Al-Idrisi) က အဲဒီ ေကာ္ဒုိဘာမွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ဆည္ဟာ ကြစ္ဘ္တီယာ (Qibtiyy) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေက်ာက္တံုးႀကီးေတြနဲ႔ ေဆာက္လုပ္ထားတာျဖစ္ၿပီး အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ တုိင္ေတြကေတာ့ စက်င္ေက်ာက္တုိင္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ဆည္ရဲ႕ အေဆာက္အဦး အႂကြင္းအက်န္ေတြကုိေတာ့ ယေန႔အခ်ိန္အထိ ျမစ္ၾကမ္းျပင္မွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။

ဒီလုိ ႀကီးမားခုိင္ခန္႔တဲ့ အေဆာက္အဦးေတြ တည္ေဆာက္ဖုိ႔အတြက္ မြတ္စလင္အင္ဂ်င္နီယာေတြဟာ astrolabe လုိ႔ေခၚတဲ့ နကၡတာရာ တုိင္းတာေရး ကိရိယာေတြလုိ အဲဒီေခတ္ကာလမွာ အဆန္းျပားဆံုး ေျမတုိင္းတာေရး နည္းလမ္းေတြ၊ ပစၥည္းကိရိယာေတြ၊ ထရီဂုိေနာ္ေမႀတီ နည္းလမ္းေတြကုိ အသံုးျပဳခဲ့ ၾကပါတယ္။ ဆည္ေတြကုိ ေဆာက္လုပ္တဲ့အခါမွာလည္း ေက်ာက္တံုးႀကီးေတြကုိ ျဖတ္ေတာက္ကာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကၿပီး အဲဒီေက်ာက္တံုးတစ္ခုနဲ႔တစ္ခုကုိေတာ့ သံေခ်ာင္း (iron dowel) ေတြနဲ႔ ဆက္ကာ အဲဒီ သံေခ်ာင္းထည့္တဲ့ အေပါက္ကုိ ခဲအရည္နဲ႔ ပိတ္တာပါ။ အဲဒီအင္ဂ်င္နီယာေတြရဲ႕ အရည္အေသြး ျမင့္မားမႈနဲ႔ ဒီဇုိင္းဆန္းျပားမႈရဲ႕ ရလဒ္ကေတာ့ ၇ ရာစုနဲ႔ ၈ ရာစုက အဲဒီ ဆည္တမံရဲ႕ ၃ ပံုတစ္ပံုဟာ ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ အေကာင္းအတုိင္း ရွိေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ က်န္တဲ့ ၂ ပံုကေတာ့ ဂ်င္ဂ်စ္ခန္ (Genghis Khan) နဲ႔ မြန္ဂုိေတြရဲ႕ စစ္သားေတြ၊ စစ္ဘုရင္ တာမာလိန္း (Timur the Lame) ရဲ႕ ေနာက္လုိက္ေတြက ဖ်က္ဆီးတာေတြကုိ ခံခဲ့ရပါတယ္။

ဘန္ဒ္-အီ ကုိင္ဇာ ဆည္၏ အႂကြင္းအက်န္မ်ား

မြတ္စလင္ေတြဟာ ႀကိတ္စက္ေတြလည္ပတ္ဖုိ႔အတြက္ ဆည္ေတြမွာ သုိေလွာင္ထားတဲ့ေရေတြကုိ အသံုးခ်ကာ ‘အစိမ္းေရာင္စြမ္းအင္’ (green power) ကုိ စတင္အသံုးျပဳခဲ့သူေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အီရန္ႏုိင္ငံက ခူဇစၥတန္ (Khuzistan) ျပည္နယ္မွာ ေဆာက္လုပ္ထားတဲ့ ပူလ္-အီ-ဘီလုိင္တီ (Pul-i-Bulaiti) ဆည္ႀကီးမွာဆုိရင္ ေရလႊတ္ေျမာင္းေတြေပၚမွာ ႀကိတ္စက္ေတြကုိ တည္ေဆာက္ထားၿပီး ေရအားလွ်စ္စစ္ထုတ္လုပ္ႏုိင္တဲ့ ဆည္ေတြရဲ႕ ေရွးအက်ဆံုး ဥပမာတစ္ခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိဆည္မ်ိဳးဟာ မြတ္စလင္ကမၻာ ဒီတစ္ခုတည္း ရွိခဲ့တာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ေနာက္ထပ္ထူးျခားတဲ့ ဥပမာတစ္ခုကေတာ့ ဒစ္ဇ္ဖူလ္ (Dizful) ၿမိဳ႕က ဘန္ဒ္-အီ ကုိင္ဇာ (Band-e Kaisar) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဆည္ႀကီးျဖစ္ၿပီး အဲဒီဆည္ကုိ တံတားအျဖစ္ပါ အသံုးျပဳလုိ႔ရပါတယ္။ အဲဒီဆည္ႀကီးဟာ အခ်င္း အေတာင္ ၅၀ ရွိတဲ့ ေရဘီးပါ၀င္တဲ့ ႏုိရီယာ (ေရတင္စက္) ကုိလည္း လည္ပတ္ေစၿပီး အဲဒီ ႏုိရီယာႀကီးကေတာ့ ဒစ္ဇ္ဖူလ္ၿမိဳ႕က ေနအိမ္အားလံုးကုိ ေရေပးေ၀ႏုိင္တဲ့ ေရအားသံုး ေရတင္စက္ႀကီးျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ေရအားသံုး စက္ႀကီးေတြကုိ ယေန႔အခ်ိန္အထိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါေသးတယ္။

မြတ္စလင္အင္ဂ်င္နီယာေတြရဲ႕ ဒီလုိ စြမ္းေဆာင္ႏုိင္မႈေတြကုိ သမုိင္းဆရာေတြက ခ်န္လွပ္ထားမႈနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သမုိင္း ပညာရွင္ ေနာ္မန္ စမစ္ (Norman Smith) က ေအာက္ပါအတုိင္း ေထာက္ျပခဲ့ပါတယ္။

“အင္ဂ်င္နီယာနဲ႔ဆုိင္တဲ့ သမုိင္းပညာရွင္ေတြဟာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေခတ္ကာလကုိ လံုး၀ ေမ့ထားခဲ့ၾကပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ဆည္တမံဆုိင္ရာ သမုိင္းပညာရွင္ေတြဟာ မြတ္စလင္ေတြ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြအေၾကာင္းကုိ မေဖာ္ျပၾကဘဲ အဆုိးဆံုးက အူမုိင္ယာမင္းဆက္၊ အဘၻာစစ္မင္းဆက္ေတြ လက္ထက္မွာ ဆည္တမံေဆာက္လုပ္ေရး၊ လယ္ယာေျမ ေရေပးေ၀းေရးနဲ႔ အျခားေသာ အင္ဂ်င္နီယာဆုိင္ရာ လုပ္ငန္းေတြဟာ သိသိသာသာ က်ဆင္းခဲ့ၿပီး၊ ေပ်ာက္ကြယ္လု ျဖစ္ခဲ့တယ္လုိ႔ မွတ္ခ်က္ျပဳၾကျခင္းပါပဲ။ ဒါဟာ မတရားတဲ့၊ မမွန္ကန္တဲ့ ေကာက္ခ်က္ ခ်မႈပါ”

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)