ေဆးပညာတြင္ အစ္ဗေန႔ဆီနာ၏ အက်ိဳးျပဳမႈ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၃၉)

ေဖေဖာ္၀ါရီ ၁၇၊ ၂၀၁၇
M-Media

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

အီရန္ႏုိင္ငံတြင္ရွိသည့္ အစ္ဗေန႔ဆီနာ၏ ပံုတူ ႐ုပ္တု

– အေနာက္ႏုိင္ငံေတြက အဗီဆီနာ (Avicena) လုိ႔ သိၾကတဲ့ အစ္ဗေန႔ဆီနာ (Ibn Sina) ဟာ နာမည္ေက်ာ္ ဂရိသမားေတာ္ႀကီး ဂါလင္ (Galen) နဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္ေျပာဆုိျခင္းခံရၿပီး ‘အစၥလာမ္ရဲ႕ ဂါလင္’ (Galen of Islam) လုိ႔ေတာင္ သမုတ္ခံခဲ့ရပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ ေက်ာ္ေဇာ္မႈေၾကာင့္ ကမၻာ့ႏုိင္ငံေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက သူရဲ႕ ေအာက္ေမ့ဖြယ္အခမ္းအနားကုိ ႏွစ္စဥ္ ျပဳလုပ္ၾကၿပီး၊ ပထမဆံုး ဂုဏ္ျပဳခဲ့သူက တူရကီျဖစ္ကာ အစ္ဗေန႔ဆီနာ ကြယ္လြန္ၿပီး ႏွစ္ေပါင္း ၉၀၀ အၾကာ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္မွာ ျပဳလုပ္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

ဒႆနိကေဗဒနဲ႔ ေဆးသိပၸံဆုိင္ရာ က႑ေတြမွာ ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့တဲ့ သူ႕ရဲ႕ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြအတြက္ ယူနက္စကုိ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံေတြဟာ ၁၉၈၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ ေထာင္ျပည့္အခမ္းအနားကို က်င္းပျပဳလုပ္ကာ ဂုဏ္ျပဳခဲ့ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ဆီနာဟာ ယေန႔ ဥဇဘက္ကစၥတန္မွာ ရွိေနတဲ့ အစၥဖာဟန္ၿမိဳ႕မွာ ေမြးဖြားႀကီးျပင္းခဲ့ၿပီး အသက္ ၂၁ ႏွစ္အရြယ္မွာ အဲဒီၿမိဳ႕က ထြက္ခြာခဲ့ပါတယ္။ က်န္တဲ့ ဘ၀သက္တမ္းတစ္ေလွ်ာက္လံုးကုိ ပါရွန္ၿမိဳ႕ေတြမွာ ကုန္ဆံုးခဲ့ၿပီး နာမည္ေက်ာ္ ဒႆနပညာရွင္နဲ႔ ေဆးပညာရွင္အျဖစ္ ရပ္တည္ခဲ့တာပါ။ သက္တမ္းတစ္ေလွ်ာက္ က်မ္းေပါင္း ၂၇၆ ခု ျပဳစုခဲ့ၿပီး  မိခင္ဘာသာစကားျဖစ္တဲ့ ပါရွန္စာေပနဲ႔ ေရးသားထားတဲ့စာအုပ္ အနည္းငယ္သာ ပါ၀င္ကာ က်န္တာအားလံုကို အာရဗီ ဘာသာစကားနဲ႔ ေရးသားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကံမေကာင္းတာက အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ လက္ရာအမ်ားစုဟာ ေပ်ာက္ဆံုးခဲ့ၿပီး လက္ရွိ အေရွ႕နဲ႔ အေနာက္ႏုိင္ငံေတြက စာၾကည့္တုိက္ေတြမွာ စုစုေပါင္း ၆၈ အုပ္ကုိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။

သိပၸံနယ္ပယ္စံုမွာ စာအုပ္စာေပေတြ ေရးသားျပဳစုခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ဆီနာ စိတ္၀င္အစားဆံုးက ဒႆနနဲ႔ ေဆးပညာျဖစ္ၿပီး၊ တစ္ခ်ိဳ႕ သမုိင္းပညာရွင္ေတြက သူ႕ကုိ ေဆးပညာရွင္ဆုိတာထက္ ဒႆနပညာရွင္အျဖစ္ မွတ္ယူၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အလယ္ေခတ္ ‘သမားတုိ႔၏ ဥေသွ်ာင္’ လို႔ သမုတ္ၾကသူေတြလည္း ရွိပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ဆီနာ ေရးသားျပဳစုခဲ့တဲ့ က်မ္းေတြအမ်ားစုက ေဆးပညာနယ္ပယ္အတြက္ ျဖစ္ၿပီး စုစုေပါင္း ၄၃ အုပ္၊ ဒႆနနယ္ပယ္အတြက္ ၂၄ အုပ္၊ ႐ူပေဗဒနယ္ပယ္အတြက္ ၂၆ အုပ္၊ ဘာသာေရးစာေပ ၃၁ အုပ္၊ စိတ္ပညာဆုိင္ရာ စာေပ ၁၅ အုပ္၊ သခ်ၤာပညာရပ္အတြက္ ၁၄ အုပ္၊ ေလာ့ဂ်စ္နယ္ပယ္မွာ ၂၂ အုပ္၊ ကုရ္အာန္ဘာသာျပန္ ၅ အုပ္တုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အစၥလာမ့္ ၀ိပႆနာအေၾကာင္း၊ ခ်စ္ျခင္းေမတၱာ၊ ဂီတနဲ႔ အျခားအေၾကာင္းအရာေတြကုိလည္း အစ္ဗေန႔ဆီနာက ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

‘ေဆးပညာဆုိင္ရာ ဥပေဒသမ်ား’ (Code of Laws in Medicine) လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရၿပီး ‘အလ္-ကြာႏြန္ ဖီ အလ္-တစ္ဘ္’ (Al-Qanun fi al-Tibb) လုိ႔ ေခၚဆုိတဲ့ က်မ္းႀကီးဟာ အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ အေရးပါဆံုး စာအုပ္ႀကီးျဖစ္ၿပီး အဂၤလိပ္ဘာသာမွာေတာ့ ‘Canon’ က်မ္းလုိ႔ သိၾကပါတယ္။ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါအထိ လူ႕အဖြဲ႕အစည္း ေပါင္းမ်ားစြာက သိရွိရသမွ်ေသာ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အသိပညာေတြအားလံုးကုိ မခၽြင္းမခ်န္ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ဒီက်မ္းႀကီးကုိ အာရဘီဘာသာစကားနဲ႔ ေရးသားခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ေဆးပညာသမုိင္းတစ္ေလွ်ာက္ ေရးခဲ့သမွ်ေသာ စာအုပ္ေတြထဲမွာ အေက်ာ္ၾကားဆံုး စာအုပ္အျဖစ္ မွတ္ယူခံခဲ့ရပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ဆီနာ၏ နာမည္ေက်ာ္ Canon က်မ္း၏ လက္တင္ဘာသာျပန္စာအုပ္ မ်က္ႏွာဖံုး

၁၂ ရာစုအေရာက္မွာေတာ့ Canon က်မ္းႀကီးကုိ အဆင္သင့္ အသံုးခ်လုိ႔ရေအာင္ က်မ္းရဲ႕ အေရးပါတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို ထုတ္ႏႈတ္ အႏွစ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကၿပီး၊ ပါ၀င္တဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကုိ ရွင္းလင္းဖုိ႔အတြက္ အက်ယ္ဖြင့္ဆုိခ်က္ေတြလည္း ထြက္ေပၚလာခဲ့ပါတယ္။ ဒီက်မ္းႀကီးကုိ အႏွစ္ခ်ဳပ္ထားတဲ့ လက္ရာေတြထဲမွာ အေက်ာ္ၾကားဆံုးကေတာ့ ဆီးရီးယားက မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ (Ibn Al-Nafis)  ေရးသားခဲ့တဲ့ ‘The Concise Book of Medicine’ (ေဆးပညာဆုိင္ရာ အႏွစ္ခ်ဳပ္က်မ္း) ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-နာဖစ္ဟာ သကၠရာဇ္ ၁၂၈၈ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ Canon က်မ္းႀကီးမွာ အတြဲ ၅ တြဲ ပါ၀င္ၿပီး ပထမဆံုးအတြဲက အေထြေထြ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယ အတြဲက materia medica အေၾကာင္းျဖစ္ၿပီး၊ တတိယအတြဲကေတာ့ ခႏၶာကုိယ္ အစိတ္အပိုင္း တစ္ခုခ်င္းစီမွာ ျဖစ္တတ္တဲ့ ေရာဂါေတြအေၾကာင္း ျဖစ္ပါတယ္။ အဖ်ားေရာဂါ၊ အ႐ုိးက်ိဳးျခင္း၊ အ႐ုိးအဆစ္လြဲျခင္းတုိ႔လုိ ခႏၶာကုိယ္ရဲ႕ ဘယ္ေနရာမွာမဆုိ ျဖစ္တတ္တဲ့ ေရာဂါေတြအေၾကာင္းကုိေတာ့ စတုတၳအတြဲမွာ ေရးသားခဲ့ၿပီး၊ ေနာက္ဆံုးအတြဲမွာေတာ့ ေဆး၀ါးေတြကုိ ဘယ္လုိေပါင္းစပ္ေဖာ္စပ္ရမလဲဆုိတဲ့ ေဖာ္ျမဴလာေတြကုိ ခ်ျပေပးခဲ့ပါတယ္။

စတုတၱအတြဲမွာ က်မ္းေပါင္း ၂ က်မ္း ပါ၀င္ၿပီး တစ္က်မ္းက ‘Fractures as a Whole’ နဲ႔ ေနာက္တစ္က်မ္းက ‘Fractures of Every Bone Separately’ ျဖစ္ပါတယ္။

‘Fractures as a Whole’ မွာ အ႐ုိးေတြ က်ိဳးျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းတရား၊ ပံုသ႑ာန္၊ ပံုစံ၊ ကုသနည္း၊ အ႐ုိးေတြရဲ႕ ႐ႈပ္ေထြးမႈေတြကုိ ေယဘုယ်သေဘာတရားအေနနဲ႔ ေဖာ္ျပထားၿပီး၊ Fractures of Every Bne Separately မွာေတာ့ ခႏၶာကုိယ္မွာရွိတဲ့ အ႐ုိးတစ္ခုခ်င္းစီရဲ႕ ထူးျခားတဲ့ ၀ိေသသလကၡဏာေတြကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဒီလိုပံုစံမ်ိဳးနဲ႔ ရွင္းလင္းထားျခင္းအားျဖင့္ အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ ဒီက်မ္းေတြဟာ ေခတ္ေပၚ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြရဲ႕ ပံုစံနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး နီးစပ္ခဲ့ပါတယ္။

က်ိဳးသြားတဲ့အ႐ုိးကုိ ခ်က္ျခင္း တုတ္ထည့္ကာ က်ပ္စည္းဖုိ႔ မလုိဘူးဆုိတာကုိ အစ္ဗေန႔ဆီနာက ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး ၅ ရက္ေက်ာ္မွသာ က်ပ္စည္းဖုိ႔ အႀကံျပဳခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ ဒါကုိ Theory of Delayed Splintage (ေစာင့္ဆုိင္းက်ပ္စည္းမႈသီအုိရီ) လုိ႔ ေခၚတြင္ၿပီး လန္ဒန္ၿမိဳ႕က စိန္႔ေသာမတ္စ္ေဆး႐ံုးမွာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့တဲ့ ေဂ်ာ့ဂ်္ ပါကင္ (Gorge Perkin) (၁၈၉၂-၁၉၇၉) က ဒီသီအုိရီကုိ ထုတ္ေဖာ္သူအျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ေနပါတယ္။

အ႐ုိးေရာဂါဆုိင္ရာမွာ နာမည္ႀကီးစာအုပ္ျဖစ္တဲ့ ‘Bennett’s fracture 1882’ မတိုင္ခင္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္အရင္ေလာက္ကတည္းက အစ္ဗေန႔ဆီနာဟာ ဒီအေၾကာင္းေတြကုိ ရွင္းလင္းတင္ျပခဲ့ပါတယ္။

Canon စာအုပ္ရဲ႕ အစီအစဥ္က်မႈ၊ အပုိအလုိမရွိမႈနဲ႔ ရွင္းလင္းတင္ျပထားမႈေတြဟာ ယေန႔ေခတ္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြရဲ႕ ပံုစံနဲ႔ သြားတူၿပီး ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာမႈ၊ ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈ အေၾကာင္းအရင္း၊ ကူးစက္ေရာဂါဆုိင္ရာ၊ ေရာဂါလကၡဏာေတြ၊ ကုသမႈနဲ႔ ေရာဂါလကၡဏာကုိ ၾကည့္႐ႈ ေဖာ္ထုတ္ျခင္းေတြလည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ မြတ္စလင္နဲ႔ ဥေရာပကမၻာမွာ Canon က်မ္းႀကီးဟာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုး၀င္ဆံုး စာအုပ္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး၊ ၁၂ ရာစု ‘ခရီမုိနာက ဂ်ရတ္’ (Gerard of Cremona) က လက္တင္ဘာသာကုိ ျပန္ဆုိၿပီးတဲ့ေနာက္ပုိင္းမွာ ဥေရာပသားေတြဟာ ဒီက်မ္းႀကီးနဲ႔ ထိေတြ႕ခြင့္ ရခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒီက်မ္းႀကီးကုိ ၁၇ ရာစုတုိင္ေအာင္ လူဗိန္း (Louvain) နဲ႔ ေမာင့္ပီလီယာ (Montpellier) တုိ႔က ေဆးေက်ာင္းေတြမွာ ျပဌာန္းစာအုပ္အျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ယူနက္စကုိ (UNECO) က ထုတ္ေ၀တဲ့ ဂ်ာနယ္တစ္ခုမွာ အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ Canon ေဆးက်မ္းႀကီးကို ဘရပ္ဆဲလ္ တကၠသုိလ္မွာ ေခတ္သစ္ေဆးပညာရပ္ ေကာင္းေကင္းထြန္းကားေနတဲ့ ၁၉၀၉ ခုႏွစ္အထိ အသံုးျပဳခဲ့တယ္လုိ႔ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

“ေဆးပညာဟူသည္ ဟစ္ပုိခေရးတီး မဖန္တီးပါက ရွိလာမည္မဟုတ္။ ဂါလင္က အသက္ျပန္မသြင္းပါက မရွင္သန္ႏုိင္၊ ရာဇီ (အလ္-ရာဇီ) မစုေဆာင္းပါက တစ္စုတစ္စည္းတည္းမျဖစ္ႏုိင္၊ အဗီဆီနာ မျဖည့္တင္းပါက ျပည့္စံုႏုိင္မည္မဟုတ္’ (ဒီပူး၀ါး – ဥေရာပ သမားေတာ္တစ္ဦး)

ဆရာ၀န္မ်ား၏ က်င့္၀တ္

အစ္ဗေန႔ဆီနာ၏ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ‘အလ္-ကြာႏြန္ ဖီ အလ္-တစ္ဘ္’ (Al-Qanun fi al-Tibb) က်မ္း၏ ၁၅ ရာစု လက္ေရးမူတစ္ခု

၁၁ ရာစုက မြတ္စလင္ပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ဆီနာဟာ ေဆးပညာ၊ ဒႆနနဲ႔ သဘာ၀သိပၸံဆုိင္ရာ  ပညာရပ္ေတြနဲ႔ပတ္သက္လုိ ေရးသားမႈေတြ၊ သင္ၾကားမႈေတြ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ပါတယ္။ အေနာက္ႏုိင္ငံေတြမွာ အဗီဆီနာလုိ႔ သိၾကတဲ့ သူ႕ရဲ႕ အေက်ာ္ၾကားဆံုး စာအုပ္ကေတာ့ အလ္-ကာႏြန္ ဖီ အလ္-တစ္ဘ္ (Al-Qanun fi al-Tibb) က်မ္းျဖစ္ၿပီး Code of Laws in Medicine (ေဆးပညာ၏ က်င့္၀တ္မ်ား) လုိ႔ ဘာသာျပန္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီက်မ္းႀကီးကုိ အမ်ားစုက Canon က်မ္းလုိ႔ပဲ သိၾကပါတယ္။

အဲဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ အစ္ဗေန႔ဆီနာဟာ ေနရာေဒသေပါင္းစံုက ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အသိပညာေတြကုိ စုစည္းေဖာ္ျပထားၿပီး အထူးကုိးကားစရာ အေထာက္အထားစာအုပ္ႀကီး ျဖစ္လာပါတယ္။ အတြဲ ၅ ခုရွိတဲ့ ဒီစာအုပ္မွာ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စည္းကမ္းနည္းလမ္း၊ ေဆး၀ါးအေၾကာင္း၊ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ အစိတ္အပုိင္းေတြက ေရာဂါေတြအေၾကာင္း၊ အေထြေထြေရာဂါအေၾကာင္း၊ စိတ္ေရာဂါအေၾကာင္း စတာေတြကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ဆီနာဟာ အ႐ုိးက်ိဳးမႈရဲ႕ အေၾကာင္းအရင္း၊ ပံုစံနဲ႔ ႐ႈပ္ေထြးမႈေတြအေၾကာင္းေတြ၊ ကုသမႈနည္းလမ္း အေသးစိတ္ကုိလည္း ဒီစာအုပ္ထဲမွာ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ က်ိဳးသြားတဲ့အ႐ုိးကုိ တုတ္ထည့္ၿပီး က်ပ္မစည္းဖုိ႔နဲ႔ ၅ ရက္ေလာက္ ဒီအတုိင္းထားဖုိ႔ အစ္ဗေန႔ဆီနာက တုိက္တြန္းခဲ့ၿပီး၊ ဒီနည္းလမ္းကုိ ယေန႔ ကမၻာမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳေနၾကပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူ႕ရဲ႕စာအုပ္မွာ အ႐ုိးတုိင္းမွာ ဆုိးဆုိး၀ါး၀ါး က်ိဳးပဲ့မႈေတြကုိ နားလည္ဖုိ႔အတြက္ အေသးစိတ္ ရွင္းလင္းခဲ့ၿပီး Bennett’s fracture လုိ႔ သိၾကတဲ့ လက္ေခ်ာင္းေလးေတြ အဆစ္လြဲမႈ ေရာဂါအေၾကာင္းကုိလည္း ဘန္းနက္ (Bennett)  မေဖာ္ထုတ္ခင္ ႏွစ္ေပါင္းရာခ်ီ အရင္ကတည္းက အစ္ဗေန႔ ဆီနာက ခ်ျပခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

“ဆရာ၀န္ေကာင္းတစ္ေယာက္ ျဖစ္လုိသူတုိင္းဟာ အဗီစီနာကုိ ေနာေက်ေနရမယ္” (ဥေရာပ စကားပံု)

အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ Canon က်မ္းႀကီးထဲမွာ ေဆးဖက္၀င္ အပင္ေတြ၊ သစ္ဥ၊ သစ္ဖုေတြကေန ေဆးေဖာ္စပ္နည္းေပါင္း ၁၄၂ နည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ အီဂ်စ္၊ မက္ဆုိပုိေတးမီးယား၊ တ႐ုတ္နဲ႔ အိႏၵိယတုိ႔မွာ အေျခတည္မႈနဲ႔အတူ ေဆးဖက္၀င္အပင္ေတြဟာ ေရွးေဟာင္း ဂရိနဲ႔ ေရာမ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ က်န္းမာေရးအတြက္ အေရးပါခဲ့ပါတယ္။ မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ အေစာပုိင္းကာလ ခရီးသြားလာမႈနဲ႔ ကုန္သြယ္မႈ ျမင့္တက္လာတာက သစ္ပင္၊ ပန္းပင္၊ မ်ိဳးေစ့နဲ႔ ဟင္းခတ္အေမႊးအႀကိဳင္ေတြနဲ႔အတူ ေဆးဘက္၀င္ အပင္ေတြကိုလည္း သုိမွီး ရရွိေစခဲ့ပါတယ္။

Canon က်မ္းဟာ လံုး၀ ျပည့္စံုတဲ့ က်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္ေက်ာ္ ဒီစာအုပ္ကုိ စ,ေရးစဥ္က အစ္ဗေန႔ဆီနာဟာ ဒီစာအုပ္ရဲ႕ အသိပညာေတြ ဘယ္ေလာက္ ၾကာရွည္ ခံမလဲဆုိတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ႀကိဳမသိခဲ့ပါဘူး။ ၁၂ ရာစုမွာ ခရီမုိနာက ဂ်ရတ္ (Gerard of Cremona) ဟာ ဒီစာအုပ္ကုိ လက္တင္ဘာသာစကားကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ၿပီးေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဥေရာပက ေဆးပညာရွင္ေတြဟာ သူတုိ႔အရင္က ရွိခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ကမၻာက ဆရာ၀န္ေတြလုိပဲ ဒီက်မ္းႀကီးကုိ လက္စြဲအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၃ ရာစုမွာ Canon ရဲ႕ အႏွစ္ခ်ဳပ္က်မ္းတစ္ခုကို လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ထုတ္ေ၀ခဲ့ၿပီး၊ အထဲက အေၾကာင္းအရာေတြနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ ရွင္းလင္းခ်က္ေတြလည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။  အဲဒီ Canon က်မ္းဟာ ၁၈၀၀ ျပည့္ႏွစ္ အေစာပုိင္းအထိ ဆရာ၀န္ေတြရဲ႕ လက္စြဲ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ဆီနာဟာ စာေရးသြက္သူတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး သက္တမ္းတစ္ေလွ်ာက္လံုးမွာ အေၾကာင္းအရာေပါင္းစံုကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြအျပင္ ႐ူပေဗဒအေၾကာင္း ၂၆ အုပ္၊ ဘာသာေရးအေၾကာင္း ၃၁ အုပ္၊ စိတ္ပညာအေၾကာင္း ၂၃ အုပ္၊ သခ်ၤာအေၾကာင္း ၁၅ အုပ္၊ ေလာ့ဂ်စ္အေၾကာင္း ၂၂ အုပ္နဲ႔ ဒႆနပိုင္းမွာ ထင္ရွားတဲ့ စာအုပ္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိလည္း ေရးခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူဟာ အခ်စ္နဲ႔ ဂီတအေၾကာင္း စာအုပ္တစ္ခ်ိဳ႕ကုိလည္း ေရးဖြဲ႕ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ကမၻာက အျခားေသာ ပညာရွင္ေတြလုိပဲ အစ္ဗေန႔ဆီနာဟာ မ်က္လံုးမွိတ္ ယံုၾကည္တဲ့ ၀ါဒကို ေမးခြန္းထုတ္ခဲ့ၿပီး ကမၻာႀကီးရဲ႕ စနစ္ေတြအေၾကာင္း အေျခခံက်က် က်ိဳးေၾကာင္းဆင္ျခင္ နားလည္ေအာင္လုပ္တဲ့ နည္းလမ္းကုိ ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ ေရရဲ႕ ရင္းျမစ္ေတြ၊ တိမ္တုိက္ ဖြဲ႕စည္းပံုေတြ အေၾကာင္းကုိ သူ႕ရဲ႕ စာအုပ္ေတြမွာ ေဆြးေႏြးခဲ့ၿပီး The Book of Healing ဆိုတဲ့ စာအုပ္ဟာ တြင္းထြက္ေဗဒနဲ႔ မုိးေလ၀သအေၾကာင္းကုိ ျပည့္ျပည့္စံုစံု ေရးသားေဖာ္ျပထားတဲ့ က်မ္းႀကီးျဖစ္ကာ ေတာင္ေတြဘယ္လုိဖြဲ႕စည္းလဲ၊ ဘူမိသက္တမ္းအေၾကာင္း၊ ေျမငလ်င္ ဘာ့ေၾကာင့္ လႈပ္ရသလဲဆုိတဲ့ အေၾကာင္းေတြကုိလည္း ဆန္းစစ္ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ ဆီနာ၏ ပံုတူ

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။