ေဆးဘက္ အသိပညာမ်ား – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၄)

ဧၿပီ ၇၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

သူတုိ႔ကြယ္လြန္ၿပီးေနာက္ပုိင္း ၁၀ စုႏွစ္ေတြ၊ ရာစုႏွစ္ေတြအထိ သူတုိ႔ရဲ႕ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္မႈေတြကုိ လက္တင္ဘာသာနဲ႔ျပန္ဆုိကာ ဥေရာပတစ္ခြင္လံုး အသံုးျပဳခဲ့ၾကတယ္ဆုိတာသာသိရင္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္က မြတ္စလင္သမားေတာ္ေတြဟာ ေပ်ာ္ရႊင္ၾကမွာပါ။

သကၠရာဇ္ ၈၃၀ မွာ တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ အလ္-ေကြရာ၀မ္ (Qayrawan) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရွ႕ေဆာင္လမ္းျပ ေဆး႐ုံႀကီးေၾကာင့္ တူနီရွားႏုိင္ငံဟာ ေဆးပညာနယ္ပယ္ တုိးတက္ထြန္းကားရာ ေနရာတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒီေဆး႐ံုဟာ လက္ေတြ႕ကုသရာ၊ စမ္းသပ္ေဖာ္ထုတ္ရာ ေဆး႐ံုလည္းျဖစ္တာေၾကာင့္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာအသိပညာေတြကုိ က်မ္းေပါင္းမ်ားစြာေရးသားကာ ထပ္ဆင့္ မွ်ေ၀ခဲ့တဲ့ ေဆးပညာရွင္ေတြလည္း ဒီေဆး႐ံုကေန ေပၚထြက္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ စာအုပ္ေတြကုိ ‘ကြန္စတန္တုိင္ သည္ အာဖရိကန္’ (Constantine the African) လုိ ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးေတြက ဥေရာပကုိ ေဆာင္က်ဥ္းလာခဲ့ၾကပါတယ္။

တူနီးရွားက ခရစ္ယာန္ပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ကြန္စတန္တုိင္ဟာ ၁၁ ရာစုမွာ မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြရဲ႕ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စြမ္စံုက်မ္းႀကီးေတြကို လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္ဆုိခဲ့တာေၾကာင့္ လက္တင္စကားေျပာ ဥေရာပျပည္သူေတြဟာ ဒီအသိပညာေတြကုိ ေလ့လာသင္ယူႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ ဥေရာပရဲ႕ ေဆးပညာရပ္နယ္ပယ္ကုိ ေတာ္လွန္ေျပာငး္လဲေစခဲ့ၿပီး ထင္ရွားတဲ့ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ပညာရွင္ေတြကုိလည္း ေပၚထြက္လာေစခဲ့ပါတယ္။ ကြန္စတန္တုိင္ရဲ႕ အေက်ာ္ၾကားဆံုး ဘာသာျပန္မႈက ၁၀ ရာစု မြတ္စလင္ သမားေတာ္ အလီ အစ္ဗေန႔ အဘတ္စ္ အလ္-မဂ်ဴစီ ေရးသားတဲ့ The Royal Book (ေတာ္၀င္ေဆးက်မ္း) ျဖစ္ၿပီး လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ Pantegni လုိ႔ ေခၚတြင္ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ကုိ ၁၅၁၅ ခုနွစ္မွာ ျပင္သစ္ႏုိင္ငံ လုိင္ယြန္ၿမိဳ႕၊ ၁၅၃၆ ခုႏွစ္မွာ ဆြစ္ဇာလန္ႏုိင္ငံ ေဘဆယ္ၿမိဳ႕ေတြမွာ ႐ုိက္ႏွိပ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္သမားေတာ္ႀကီးမ်ား၏ စာအုပ္ကုိ ၁၁ ရာစု တူနီးရွား ခရစ္ယာန္ပညာရွင္ ကြန္စတန္တုိင္က ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး ဆယ္လာႏုိတကၠသုိလ္တြင္ ၁၆ ရာစုႏွစ္က သင္ၾကားခဲ့သည့္ စာအုပ္အဖုံး

အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံုမွာ ပညာဆည္းပူးခဲ့ၿပီး တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္သမားေတာ္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ဂ်က္ဇာရ္ (Ibn al-Jazzar) ေရးသားခဲ့တဲ့ The Guide for the Traveler Going to Distant Countries or Traveler’s Provision (ႏုိင္ငံရပ္ျခားသုိ႔ ေျခဆန္႔ေသာ ခရီးသြားမ်ားအတြက္ လမ္းညႊန္းက်မ္း သုိ႔မဟုတ္ ခရီးသည္မ်ား ေဆာင္ရန္ေရွာင္ရန္) က်မ္းႀကီးဟာ အလယ္ေခတ္ရဲ႕ အေရာင္းရဆံုး စာအုပ္ႀကီးျဖစ္ပါတယ္။

အလ္-ဂ်က္ဇာရ္ဟာ အသက္ ၈၀ ေက်ာ္အရြယ္ သကၠရာဇ္ ၉၅၅ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ၿပီး ေရႊဒဂၤါး ၂၄၀၀၀၊ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာနဲ႔ အျခားစာအုပ္ေပါင္း ၂၅ ကြင္တာ ( ၁ ကြင္တာသည္ အေလးခ်ိန္ ၄၅ ကီလုိဂရမ္ႏွင့္ ညီမွ်သည္) က်န္ရစ္ခဲ့ပါတယ္။ သူခ်န္ရစ္ခဲ့တဲ့ ပညာအေမြအႏွစ္ေတြထဲမွာ ‘အမ်ိဳးသမီးေရာဂါမ်ားႏွင့္ ၎တုိ႔ကုိ ကုသမႈဆုိင္ရာက်မ္း’ တစ္ေစာင္လည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီလုိ ေရးသားမႈက အလ္-ဂ်က္ဇာရ္ကုိ ေက်ာ္ၾကားေစခဲ့ၿပီး အလယ္ေခတ္ အေနာက္ဥေရာပမွာ အလြန္ၾသဇာေညာင္းတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ႀကီးတစ္ဦး ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။

ကြန္စတန္တုိင္ဟာ Traveler’s Provision က်မ္းကုိ လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး Viaticum peregrinantis စာအုပ္ ျဖစ္လာကာ စင္စီယို႔စ္ (Synesios) ဆုိသူက Zedat ha-derachim အျဖစ္ ဂရိနဲ႔ ဟီဘ႐ူးဘာသာကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဒီလုိ ဘာသာျပန္ေဖာ္ျပမႈေတြေၾကာင့္ ဒီစာအုပ္ဟာ ကမၻာ့ဖတ္႐ႈမႈအမ်ားဆံုး စာအုပ္အျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ခဲ့ပါတယ္။ Traveler’s Provision ဟာ စနစ္က်ၿပီး ျပည့္စံုတဲ့ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ က်မ္းတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ဆဲလာမုိ၊ ေမာင့္ပီလီယာ၊ ဘုိေလာ့ဂ္နာ၊ ပဲရစ္နဲ႔ ေအာက္စဖုိ႔ဒ္ စတဲ့ၿမိဳ႕ေတြက ေဆးဘက္ဆုိင္ရာေက်ာင္းေတြ၊ တကၠသုိလ္ေတြမွာ ျပဌာန္းစာအုပ္အျဖစ္ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကတဲ့ စာအုပ္စာရင္းထဲမွာလည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ ေက်ာက္ႀကီးေရာဂါ၊ ၀က္သက္ေရာဂါနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ထူးျခားျပည့္စံုတဲ့ ေဖာ္ျပခ်က္ေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။

အာရဘီေဆးက်မ္းေတြကုိ ဘာသာျပန္တဲ့စာအုပ္ေတြဟာ ဥေရာပရဲ႕ အသိပညာ အခ်က္အျခာေနရာျဖစ္တဲ့ ဆဲလာမုိၿမိဳ႕လုိ ဥေရာပ ပညာ့ရပ္၀န္ေတြအားလံုးမွာ သိပ္မၾကာခင္ လူႀကိဳက္မ်ား ေက်ာ္ၾကားလာခဲ့ၾကပါတယ္။

ဥေရာပေဆးေလာကကုိ အဓိက လႊမ္းမုိးခဲ့တဲ့ အျခားေသာ အာရဘီေဆးက်မ္းေတြထဲ အေနာက္ႏုိင္ငံမွာ ‘သမားတုိ႔၏ ဦးေသွ်ာင္’ လုိ႔ နာမည္ေက်ာ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ ဆီနာ (Ibn Sina) ရဲ႕ လက္ရာေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ ၁၁ ရာစုက ေရးသားခဲ့တဲ့ သူ႕ရဲ႕ ေဆးက်မ္း Canon ဟာ ေနာက္ထပ္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စြယ္စံုက်မ္းႀကီးတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ႏွစ္ေပါင္း ၆၀၀ ေလာက္ ကမၻာ့ေဆးပညာေလာကရဲ႕ ထိပ္ဆံုးပုိင္းမွာ ရွိခဲ့ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ သိပၸံဆုိင္ရာ၊ ဒႆနဆုိင္ရာနဲ႔ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ အေတြးအေခၚေတြဟာ အလ္ဘာတက္စ္ မဂၢနပ္စ္ (Albertus Magnus)၊ စိန္႔ေသာမတ္စ္ (St. Thomas)၊ ဒြန္ စကုိတက္စ္ (Duns Scotus) နဲ႔ ေရာ္ဂ်ာ ေဘကြန္ (Roger Bacon) တုိ႔အပါအ၀င္ နာမည္ႀကီးပညာရွင္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရဲ႕ အေပၚကုိ လႊမ္းမုိးခဲ့ပါတယ္။

ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အသံုးအႏႈန္းေတြကုိ ဗ်ည္းအကၡအလုိက္ ခြဲျခားကာ၊ ေရာဂါဘယေတြ၊ ေဆး၀ါးေတြ၊ ဇီ၀ကမၼေဗဒျဖစ္စဥ္ေတြနဲ႔ ကုသမႈေတြကုိ ပထမဆံုး စာရင္းျပဳစုထားတာတဲ့ စာအုပ္ဟာ ‘ကီသဗ္ အလ္-မာ’ (The Book of Water) စာအုပ္ျဖစ္ၿပီး အစ္ဗေန႔ အလ္-သာဟာဘီ (Ibn al-Thahabi) လုိ႔ သိၾကတ့ အလ္-အဇ္ဒီ (Al-Azdi) က ေရးသားခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ စာအုပ္ရဲ႕ ပထမဆံုးအခန္းက ေရ (အလ္-မာ) အေၾကာင္း ျဖစ္တာေၾကာင့္  ကီသဗ္ အလ္-မာလုိ႔ ေခၚတာျဖစ္ပါတယ္။

အလ္ရာဇီေရးသားထားၿပီး အတြဲေပါင္း ၂၀ ပါတဲ့ Comprehensive Book ကလည္း အဲဒီေခတ္အခါက သိရွိခဲ့တဲ့ ေဆးပညာရပ္အားလံုးကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ကုိ လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္ဆုိကာ Liber Continens အျဖစ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ၿပီး အေနာက္ကမၻာမွာ အလြန္ ေလးစားခံခဲ့ရကာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေဆးပညာဆုိင္ရာ သင္႐ုိးစာအုပ္တစ္အုပ္အျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ၁၃၉၅ ခုႏွစ္ ပဲရစ္တကၠသုိလ္က စာၾကည့္တုိက္ရဲ႕ ေဆးပညာဆုိင္ရာက႑မွာ ရွိတဲ့ စာအုပ္ ၉ အုပ္ထဲမွာ ဒီစာအုပ္ကလည္း တစ္အုပ္အပါအ၀င္ ျဖစ္ပါတယ္။

သကၠရာဇ္ ၁၀၀ ေလာက္မွာ စပိန္ႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္း ေကာ္ဒုိဘာက ထင္ရွားတဲ့ သမားေတာ္ႀကီး အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ (Al-Zahrawi) ကလည္း ေဆးက်မ္းေပါင္းမ်ားစြာကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ခြဲစိပ္ပညာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သူေရးသားခဲ့တဲ့ အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္ (Al-Tasrif) က်မ္းႀကီးဟာ အတြဲေပါင္း ၃၀ ပါ၀င္ၿပီး ဂ်ရတ္ ေအာ့ဖ္ ခရီမုိနာ (Gerard of Cremona) က လက္တင္ဘာသာကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဒီ ဘာသာျပန္ကုိ ၁၄၉၇ ခုႏွစ္မွာ ဗင္းနစ္ၿမိဳ႕၊ ၁၅၄၁ ခုႏွစ္မွာ ေဘဆယ္ၿမိဳ႕၊ ၁၇၇၈ ခုႏွစ္မွာ ေအာက္စ္ဖုိ႔ဒ္ စတဲ့ ၿမိဳ႕ေတြမွာ အႀကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ ႐ုိက္ႏွိပ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။

ဆဲလာႏုိ (Salerno) နဲ႔ ေမာင့္ပီလီယာ (Mountpellie) တုိ႔ အပါအ၀င္ ဥေရာပရဲ႕ ေဆးတကၠသုိလ္အားလံုးနီးပါးမွာ ခြဲစိပ္မႈဆုိင္ရာ ဘာသာရပ္အတြက္ ဒီစာအုပ္ကုိ သင္႐ုိးအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ၿပီး ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ သင္႐ုိးညႊန္းတမ္းမွာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အဓိကစာအုပ္အျဖစ္ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။

ဆီးရီးယား သမားေတာ္ႀကီး အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ (Ibn al-Nafis)

ေနာက္ဆံုးေျပာရင္ေတာ့ ၁၂၈၈ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့တဲ့ ဆီးရီးယား သမားေတာ္ႀကီး အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ (Ibn al-Nafis) ရဲ႕ လက္ရာပါ။ သူဟာ အတြဲေပါင္း ၈၀ ပါ၀င္တဲ့ The Complete Book on Medicine ကုိ ျပဳစုခဲ့ၿပီး ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ ဒီက်မ္းႀကီးရဲ႕ အပုိင္းအစေတြကုိ ဒမတ္စကတ္၊ အလက္ပုိ၊ ဘဂၢဒတ္၊ ေအာက္စဖုိ႔ဒ္နဲ႔ ကယ္လီဖုိးနီးယားက ပါလုိ အလ္တုိျပတုိက္ေတြမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ ပါလုိ အလ္တုိ ျပတုိက္မွာေတာ့ အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ရဲ႕ ႀကီးမားတဲ့ လက္ေရးမူ အပုိင္းအစႀကီးတစ္ခု ရွိေနပါတယ္။

ခ႐ူးဆိတ္စစ္သည္ေတြကို ကုေပးတာမ်ိဳးလုိ မြတ္စလင္သမားေတာ္ေတြနဲ႔ တုိက္႐ုိက္ထိေတြ႕မႈကေနလည္း မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အသိပညာေတြကုိ ဥေရာပက ရရွိခဲ့ပါတယ္။ အဂၤလန္ရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ဘုရင္ ‘ျခေသၤ့ရစ္ခ်က္’ (Richard the Lion) ကုိယ္တုိင္ မြတ္စလင္ဘုရင္ ဆာလာဒင္ရဲ႕ မိသားစု သမားေတာ္က ကုသေပးမႈကုိ ခံယူခဲ့ရဖူးပါတယ္။

ဥေရာပ ေဆးပညာနယ္ပယ္ရဲ႕ မူလဘူတသာမက၊ က်င့္သံုးမႈပံုစံကပါ အာရပ္အေမြအႏွစ္ေတြပါ။ အသိပညာနယ္ပယ္မွာ ဥေရာသားေတြဟာ အာရပ္ေတြရဲ႕ အေမြစားအေမြခံေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ (ေဒါက္တာ ေဒၚနယ္ ကမ္းဘဲလ္ – အာရပ္ေဆးပညာဆုိင္ရာ ၂၀ ရာစု သမုိင္းပညာရွင္)

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္