လူမႈသိပၸံႏွင့္ စီးပြားေရး – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၅၄)

ၾသဂုတ္ ၂၅၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္ (Ibn Khaldun) ဟာ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ ေနာက္ဆံုး ေပၚထြန္းခဲ့တဲ့ ပညာရွင္ေတြထဲက တစ္ဦးျဖစ္ပါတယ္။ သူရဲ႕စာအုပ္ေတြ၊ မိသားစုအေၾကာင္း ဒုိင္ယာရီေတြ၊ သူ႕ဘ၀အေၾကာင္းေတြမွာ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း တစ္ျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ဆုတ္ယုတ္လာၿပီး ေနာက္ဆံုးမွာ ပ်က္ဆီးသြားတဲ့ အေျခအေနေတြကုိ ေတြ႕ျမင္ရပါတယ္။ အလယ္ေခတ္ အစၥလာမ့္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း ဘာ့ေၾကာင့္ က်ဆင္းသြားလဲဆုိတာကုိ ရွင္းျပခဲ့တဲ့ ခါလ္ဒြန္ဟာ သကၠရာဇ္ ၁၃၃၂ ခုႏွစ္ တူနစ္မွာ ေမြးဖြားခဲ့ၿပီး ၁၄၀၆ ခုနွစ္ ကုိင္႐ုိမွာ ကြယ္လြန္သြားခဲ့ပါတယ္။

ခါလ္ဒြန္ဟာ တုိးတက္တဲ့ အလယ္ေခတ္အစၥလာမ့္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကုိ ပ်က္သုဥ္းေစတဲ့ က်ဴးေက်ာ္သူေတြကုိ မ်က္၀ါးထင္ထင္ ေတြ႕ျမင္ခဲ့ရသူပါ။ သူရဲ႕အဖုိးအဖြားေတြဟာ ဒီ က်ဴးေက်ာ္သူေတြရဲ႕ဒဏ္ကုိ ခံစားခဲ့ရပါတယ္။ စပိန္ကခရစ္ယာန္ေတြက သူတုိ႔ရဲ႕ ဘုိးေဘးပုိင္ ေဒသေတြကုိ ျပန္လည္သိမ္းပုိက္တဲ့ ၁၂၄၈ ခုနွစ္အထိ သူတုိ႔ေတြဟာ ဆီးဗီးလ္ၿမိဳ႕မွာ ေနထုိင္ခဲ့ၿပီး တုုိက္ခုိက္မႈေၾကာင့္ ခါလ္ဒြန္ရဲ႕ အဖုိးအဖြားေတြဟာ ေနအိမ္ဆံုး႐ံႈးခဲ့ရကာ ေျမာက္အာဖရိကကုိ ထြက္ေျပးခဲ့ရပါတယ္။ ခါလ္ဒြန္ရဲ႕ မိဘေတြဟာ ေျမာက္အာဖရိကမွာ ပလိပ္ေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးသြားခဲ့ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ခါလ္ဒြန္ဟာ ေမြးရပ္တူနီးရွားကေန အီဂ်စ္ကုိ ၁၃၈၂ ခုႏွစ္မွာ မိသားစု၀င္ေတြနဲ႔အတူ ထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အီဂ်စ္မွာလည္း သူတို႔ဟာ မတည္ၿငိမ္မႈရဲ႕ သားေကာင္ေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး မိသားစု၀င္ေတြဟာ သတ္ျဖတ္ခံရတာ၊ ဖမ္ဆီးခံရတာကုိ ႀကံဳေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာ ခါလ္ဒြန္ဟာ ဒီမိသားစု၀င္ေတြကို ျပန္မေတြ႕ေတာ့ဘဲ သူတုိ႔အေၾကာင္းလည္း ေနာက္ပုိင္းမွာ လံုး၀ မေျပာေတာ့ပါဘူး။

အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္ရဲ႕ ဘ၀နိဂံုးပုိင္းႏွစ္ေတြဟာ တစ္ခ်ိန္ကေတာက္ပခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း၊ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ပညာအဆင့္အတန္း က်ဆင္းသြားတဲ့ ခုႏွစ္ေတြလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၅ ရာစု အေစာပုိင္းမွာ စပိန္နဲ႔ စစၥလီကုိ မြတ္စလင္ေတြ လက္လႊတ္လုိက္ရၿပီး ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ စစ္သည္ေတြ၊ မြန္ဂုိေတြရဲ႕ က်ဴးေက်ာ္မႈေတြကုိ ႀကံ႕ႀကံ႕ခံခဲ့ရပါတယ္။ တာမာလိန္းလုိ႔ နာမည္ႀကီးတဲ့ ‘တီမူးရ္ သည္ လိမ္း’ (Timur the Lame) ကလည္း ဒီကာလမွာ မြတ္စလင္အုပ္စုိးတဲ့ ေဒသေတြကုိ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ တုိက္ခုိက္ခဲ့ၿပီး ဒီဒဏ္ကုိ အစ္ဗေန႔ခါလ္ဒြန္လည္း တစ္စိတ္တစ္ပုိင္း ခံစားခဲ့ရပါတယ္။

တရားသူႀကီးတစ္ဦး၊ သံတမန္တစ္ဦးအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ရတဲ့ ခါလ္ဒြန္ဟာ အလုပ္တာ၀န္ေတြနဲ႔ မအားလပ္ေပမယ့္ ပညာရပ္ပုိင္းဆုိင္ရာ သုေတသနေတြကုိ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၿပီး Book of the Lessons and Archive of Early and Subsequent History (ေခတ္အဆက္ဆက္၏ သမုိင္းမွတ္တမ္းမ်ားႏွင့္ ၎တုိ႔ကေပးေသာ သင္ခန္းစာမ်ား) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကမၻာ့သမုိင္းဆုိင္ရာ စာအုပ္တစ္အုပ္ကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ကုိ အလ္-မူကဒ္ဒီမာဟ္ (Al-Muqaddimah) လုိ႔လည္း ေခၚတြင္ပါတယ္။

အလ္-မူကဒ္ဒီမာဟ္က်မ္းႀကီးဟာ ကမၻာလံုးဆုိင္ရာ သမုိင္းနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေရးသားေဖာ္ထုတ္ထားတဲ့ က်မ္းႀကီးတစ္ဆူ ျဖစ္ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္က သမုိင္းကုိ ျပဳစုတယ္ဆုိတာ မွန္ကန္တဲ့အခ်က္ေတြကုိ စုေဆာင္းတာသာ မဟုတ္ဘဲ ဒီအခ်က္အလက္ေတြကို ဘယ္သူက ေျပာဆုိတယ္၊ အဲဒီသူေတြက ဘယ္ေဒသကေန၊ ဘယ္တုန္းကလာတယ္ ဆုိတာေတြနဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ သမာသမတ္အေပၚမွာလည္း မွီတည္တဲ့ဆုိတဲ့ အယူအဆတစ္ခုကုိ ခ်မွတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ သမုိင္းျပဳစုမႈနယ္ပယ္မွာ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲခဲ့တဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ သမုိင္းပညာရွင္ေတြ အသံုးျပဳေနၾကတဲ့ အခ်က္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ခါလ္ဒြန္က ဘက္လုိက္မႈနဲ႔ စီစစ္မႈ မရွိတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကုိ သမုိင္းဆုိင္ရာမွာ ထည့္သြင္းတာမ်ိဳး လက္မခံပါဘူး။ ဒီလုိနည္းနဲ႔ သူဟာ ပညာရပ္ဆုိင္ရာနဲ႔ လူမႈသိပၸံဆုိင္ရာနယ္ပယ္မွာ မူသစ္တစ္ခုကုိ ေဆာင္က်ဥ္းေပးခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္

သူ႕ရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ ေလ့လာမႈတစ္ခုက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု တုိးတက္လာမႈ၊ ဆုတ္ယုတ္သြားမႈနဲ႔ ဆက္စပ္ေနၿပီး ဒီေလ့လာမႈကပဲ လူအဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုနဲ႔ လူမႈေဗဒတစ္ခုကုိ ေလ့လာတဲ့ လူမႈသိပၸံပညာရပ္အတြက္ အေျခခံအုတ္ျမစ္ေတြကုိ ခ်ေပးခဲ့ပါတယ္။ ခါလ္ဒြန္က လူ႕ေလာကမွာ မွန္ကင္းတစ္လွည့္ ထင္းတစ္လွည့္ သဘာ၀ေၾကာင့္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုဟာ ဆုတ္ယုတ္မႈကုိ သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္ ဖန္တီးျဖစ္ေပၚေစတဲ့အေၾကာင္းကုိ ရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။

လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုဟာ ဘံုလုိအပ္ခ်က္နဲ႔ လႊမ္းမုိးလုိမႈအတြက္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈေၾကာင့္ တုိးတက္လာခဲ့ၿပီး လူမႈဆက္ႏြယ္မႈ အခုိင္ခံ့ဆံုးအခ်ိန္မွာ တုိးတက္မႈ အထြတ္အထိပ္ကို ေရာက္သြားေၾကာင္း၊ ဒီလုိ သာယာ၀ေျပာေနတဲ့အခ်ိန္မ်ိဳးမွာ ေစတနာမမွန္တဲ့ ယွဥ္ၿပိဳင္မႈေတြ၊ အက်င့္ပ်က္မႈေတြေၾကာင့္ ဒီဆက္ႏြယ္မႈေတြဟာ ေလ်ာ့လ်ဲလာၿပီး ေနာက္ဆံုးမွာ တုိးတက္မႈ ဆုတ္ယုတ္လာကာ က်႐ံႈးသြားတဲ့ အေနအထားကို ေရာက္သြားေၾကာင္း ခါလ္ဒြန္က တင္ျပခဲ့ပါတယ္။

ႏုိင္ငံတုိင္းမွာရွိေနတဲ့ အဖ်က္စြမ္းအားေတြကုိ ဆန္႔က်င္တြန္းလွန္ဖုိ႔ တစ္ခုတည္းေသာ နည္းလမ္းဟာ ဘာသာတရားျဖစ္တယ္လုိ႔ အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္က ေကာက္ခ်က္ခ်ခဲ့ပါတယ္။ အစၥလာမ္ဟာ လူ႕အဖြဲ႕စည္းအတြက္ နာမ္ပုိင္းဆုိင္ရာ တည္ၿငိမ္မႈကုိေပးၿပီး ဒါက ဘ၀မွာေတြ႕ႀကံဳရမယ့္ ျပႆနာအားလံုးအတြက္ အေျဖျဖစ္တယ္လုိ႔ သူက ဆုိပါတယ္။

စီးပြားေရးပုိင္းမွာလည္း ခါလ္ဒြန္ဟာ အေရွ႕ေရာက္ခဲ့ၿပီး စီးပြားေရးပညာရွင္ႀကီး အဒမ္စမစ္ မတုိင္ခင္ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀၀ အရင္ကတည္းက လုပ္အားဟာ သာယာ၀ေျပာေရးအတြက္ ရင္းျမစ္တစ္ခုျဖစ္တယ္လုိ႔ ခါလ္ဒြန္က ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ စုိက္ပ်ိဳးေရး၊ စက္မႈလက္မႈနဲ႔ ကုန္စည္ကူးသန္းေရးတုိ႔က တုိက္႐ုိက္ ၀င္ေငြနဲ႔ ျပည္သူ႕၀န္ထမ္း၊ ပုဂၢလိက၀န္ထမ္းေတြရဲ႕ သြယ္၀ုိက္၀င္ေငြေတြကုိလည္း သူက ခြဲျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာ ဒီအခ်က္ေတြက သိပ္ၿပီး အေရးမပါေတာ့ေပမယ့္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ နီးနီးေလာက္က ဒါေတြဟာ ဆန္းသစ္တဲ့ အယူအဆေတြျဖစ္ခဲ့ၿပီး ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားမႈ၊ ထုတ္လုပ္မႈ၊ ၀ယ္လုိအား၊ ေရာင္းလုိအားနဲ႔ ျဖန္႔ျဖဴးမႈေတြနဲ႔ သက္ဆုိင္တဲ့ စီးပြားေရး စည္းကမ္း နည္းလမ္းေတြကုိ လမ္းဖြင့္ေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္

ခါလ္ဒြန္ေရးသားခဲ့သည့္ Introduction to a History of the World (ကမၻာ့သမုိင္းမိတ္ဆက္) က်မ္း

အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္ဟာ တရားသူႀကီး၊ တကၠသုိလ္ဆရာ၊ သံတမန္ စတဲ့ တာ၀န္ေတြကုိ ထမ္းေဆာင္ခဲ့ၿပီး လူမႈေဗဒ၊ စီးပြားေရး၊ ကုန္သြယ္ေရး၊ သမုိင္း၊ ဒႆန၊ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံ၊ မႏုႆေဗဒ စတဲ့နယ္ပယ္ေတြမွာ အထင္ကရက်မ္းေတြ ေရးသားခဲ့သူျဖစ္ပါတယ္။

အေက်ာ္ၾကားဆံုးကေတာ့ အလ္-မူကဒ္ဒီမာဟ္လုိ႔ေခၚတဲ့ Introduction to a History of the World (ကမၻာ့သမုိင္းမိတ္ဆက္) ဆုိတဲ့ က်မ္းႀကီးျဖစ္ၿပီး ေမြးရပ္ေျမကေန ထြက္ေျပးရၿပီး အလ္ဂ်ီးရီးယားမွာ ခုိလႈံရ၊ အဲဒီမွာ ႏုိင္ငံေရးမၿငိမ္မသက္မႈေၾကာင့္ ထြက္ေျပးရ စတဲ့ ဒုကၡသုကၡေတြထဲမွာ ေရးသားခဲ့တဲ့ က်မ္းလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

ပထမတြဲမွာ အဲဒီေခတ္က အစၥလာမ့္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအေၾကာင္းကုိ အေသးစိတ္ ေလ့လာဆန္းစစ္ ေဖာ္ထုတ္ထားၿပီး အျခားလူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ခါလ္ဒြန္ဟာ လူမႈသိပၸံဆုိတဲ့ ေခါင္းစဥ္ေအာက္ကေန လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု တုိးတက္ျမင့္မားမႈ၊ က်႐ံႈးမႈေတြကုိလည္း ေလ့လာ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္