ႏုိ၀င္ဘာ ၁၈၊ ၂၀၁၆
M-Media
(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)
– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ေက်ာ္အရင္ကတည္းက မြတ္စလင္ေဒသေတြဟာ ကမၻာ့အေကာင္းဆံုး ေႂကြထည္၊ ေျမထည္ေတြကုိ ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီေႂကြထည္ေျမထည္ေတြကုိ ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားမႈ ျပဳလုပ္ၾကသလုိ၊ အိမ္တြင္း အလွဆင္ပစၥည္းေတြလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ခ်က္ျပဳတ္ဖို႔၊ မီးထြန္းဖုိ႔နဲ႔ ေလွ်ာ္ဖြတ္ဖုိ႔ စတဲ့ အိမ္တြင္းလုပ္ငန္းေတြမွာလည္း က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ေထာင္စုႏွစ္တစ္ခု ၾကာေညာင္းခဲ့တဲ့ အခါမွာေတာ့ ဒီေရွးေဟာင္းလက္ရာေတြကုိ ဥေရာပရဲ႕ ေရွးေဟာင္း သမုိင္းဆုိင္ရာ ေနရာေတြမွာ တူးေဖာ္ ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။
အုိးလုပ္ငန္းဟာ ယခင္က ေငြ၀င္လမ္းေျဖာင့္တဲ့ စီးပြားေရး၊ ကုန္သြယ္ေရးလုပ္ငန္းတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၄ ရာစု သမုိင္းပညာရွင္ အလ္-မက္ရီဇီ (Al-Maqrizi) က “ေန႔စဥ္နဲ႔အမွ် မသံုးေတာ့တဲ့ ေႂကြထည္၊ ေျမထည္ေတြကုိ လႊင့္ပစ္ၾကတာ ဒီနာ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ တန္ဖုိးရွိပါတယ္။ အဲဒီစြန္႔ပစ္တဲ့ အထဲမွာ ႏုိ႔သည္က ႏုိ႔ထည့္တဲ့ အုိးေတြ၊ ခ်ီစ္ေရာင္းတဲ့သူက ခ်ီစ္ထည့္တဲ့အုိးေတြ၊ ထမင္းဆုိင္မွာ ဆင္းရဲသားေတြ ထမင္းထည့္စားတဲ့ ပန္းကန္ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္” လုိ႔ ကုိင္႐ုိမွာ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။
မြတ္စလင္အင္ပါယာရဲ႕ အေရွ႕ဘက္မွာေတာ့ အုိးလုပ္ငန္းအခ်က္အျခာေနရာဟာ အီရတ္ႏုိင္ငံက ဘဂၢဒတ္နဲ႔ ဆာမာရာၿမိဳ႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆာမာရာမွာ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိမႈေတြအရ သကၠရာဇ္ ၈၃၈ ကေန ၈၈၃ ခုႏွစ္အထိ ၾကာေညာင္းခဲ့တဲ့ ခလီဖာအုပ္စုိးမႈေအာက္မွာ ေနထုိင္သူေတြဟာ စဥ့္ကုိင္ထားတဲ့အုိးေတြ၊ စဥ့္မကုိတ္ထားတဲ့ ေျမအုိးေတြ အသံုးျပဳခဲ့တာကုိ ေတြ႕ရၿပီး အဲဒီေျမအုိးေတြမွာ ဒီဇုိင္းေထြတြင္းထားတာ၊ ႐ုိက္ႏွိပ္ထားေတြလည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေခတ္က အဓိက အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ အုိးအမ်ိဳးအစား ၃ မ်ိဳးကုိ ေတြ႕ရၿပီး တစ္မ်ိဳးက အျဖဴေရာင္အုိးမွာ အစက္အေပ်ာက္ေတြ ဒါမွမဟုတ္ ‘စာပန္းခ်ီဆန္ဆန္ဒီဇုိင္း’ ေတြကုိ အျပာရင့္ေရာင္နဲ႔ ခ်ယ္သထားတဲ့အုိး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယ တစ္မ်ိဳးက ႐ုပ္ပံုေတြ၊ အေရာင္ႏွစ္မ်ိဳးပါ အစင္းႏွစ္ခုနဲ႔ ခ်ယ္သထားတဲ့ အုိးေတြျဖစ္ၿပီး ဒါဟာ ၇ ရာစုနဲ႔ ၈ ရာစု တန္မင္းဆက္ (Tang) လက္ထက္က တ႐ုတ္ ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာေတြကုိ အတုယူထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တတိယတစ္မ်ိဳးကေတာ့ သတၱဳအေရာင္လုိ ေျပာင္လက္ေအာင္ဖန္တီးထားတဲ့ ေႂကြရည္သုတ္အုိးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီအုိးေတြကုိ ဒီေန႔ေခတ္အသံုးျပဳေနတဲ့ အုိးထိန္းစက္ေတြနဲ႔ ဆင္တူတဲ့ နည္းလမ္းမ်ိဳးနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ေသေသသပ္သပ္ ဖန္တီးထားတာျဖစ္ၿပီး အေျခာက္ခံကာ မီးဖုိႀကိးတစ္ခုထဲမွာ ထည့္ဖုတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအုိးေတြဟာ အမွတ္တရပစၥည္းစုေဆာင္းသူေတြရဲ႕ သည္းေျခႀကိဳက္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး၊ အလွအပနဲ႔ အႏုပညာတုိ႔ရဲ႕ အမွတ္သညာလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ မြတ္စလင္ေတြ လုပ္ခဲ့တဲ့ အဲဒီအုိးေတြဟာ သူ႕အရင္ကထြက္ခဲ့တဲ့ အုိးေတြထက္ ပုိေကာင္းခဲ့ၿပီး စဥ့္ကုိင္တဲ့ေနရာ၊ အေရာင္ဆုိးတဲ့ေနရာနဲ႔ ဒီဇုိင္းဖန္တီးတဲ့ေနရာေတြမွာ တစ္မူထူးျခားတာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရာမေတြကေတာ့ အစိမ္းေရာင္ေတာက္ေတာက္ ဒါမွမဟုတ္ နီညိဳေရာင္ စဥ့္ကုိင္ထားတဲ့ ေျမနီထည္ေတြကုိ အီဂ်စ္အပါအ၀င္ ေျမထဲပင္လယ္ႏုိင္ငံေတြမွာ ျပန္႔ႏွံ႔ေစခဲ့ပါတယ္။ အေစာပုိင္း မြတ္စလင္ေတြက ဒီအုိးလုပ္နည္းမွာ ခဲအနည္းငယ္ထည့္ကာ ပုိေခ်ာမြတ္ၿပီး၊ ေသသပ္တဲ့ အုိးေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ကာ ဒီအုိေတြက ေရမစိမ့္ႏုိင္တာေၾကာင့္ အရည္ေတြထည့္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး အသံုးျပဳမႈနယ္ပယ္ကုိ က်ယ္ျပန္႔ေစခဲ့ပါတယ္။
အဘၻာစစ္မင္းဆက္လက္ထက္က အုိးလုပ္သူေတြဟာ ခဲေရာင္စဥ့္ထဲကုိ သံျဖဴေအာက္ဆုိက္ (tin oxide) ေတြ ေပါင္းထည့္ၾကပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ တ႐ုတ္လက္ရာေတြလုိ အျဖဴေရာင္သန္႔သန္႔ ေပၚစီလင္ လုပ္နည္းကုိ ရွာေဖြခ်င္တာေၾကာင့္ပါ။ တ႐ုတ္နဲ႔ အီရတ္ဟာ ေႂကြထည္ေျမထည္ေတြလုပ္ရာမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ကုန္ၾကမ္းပစၥည္းေတြက ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ ကြဲျပားပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ရင္းျမစ္ ႂကြယ္ႂကြ၀၀ ရွိေနတဲ့ မြတ္စလင္ေတြဟာ သံျဖဴေအာက္ဆုိက္ အနည္းငယ္ကုိ စမ္းသပ္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ဒီပစၥည္းဟာ ထင္ရွားမႈ ပုိေကာင္းေစၿပီး သူတုိ႔ရွာေဖြေနတာကုိ အတိအက် ရသြားခံပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ စိတ္ေက်နပ္မႈမရွိေသးတဲ့ မြတ္စလင္ အုိးထိန္းသည္ေတြဟာ ဒီဇုိင္းပုိင္းမွာလည္း နည္းသစ္ လမ္းသစ္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ ‘အျဖဴေအာက္ခံေခၚ အျပာေဖာက္ျခင္’ နည္းလမ္းကလည္း ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းမွာ မြတ္စလင္ေတြ ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ နည္းလမ္းျဖစ္ၿပီး ေနာက္ပုိင္း တ႐ုတ္ျပည္ ေရာက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လူႀကိဳက္အလြန္မ်ားခဲ့ကာ ေပၚစီလင္အသံုးျပဳၿပီး အဲဒီ ဒီဇုိင္းေတြကုိ သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္ ဖန္တီးခဲ့ၾကပါတယ္။ ေအာက္ခံအျဖဴေပၚ အျပာေဖာက္တဲ့ ေႂကြထည္ေျမထည္ေတြဟာ အဘၻာစစ္မင္းဆက္လက္ထက္ အုိးထိန္းသည္ေတြရဲ႕ ဂုဏ္ယူစရာ လက္စြဲနည္းလမ္းျဖစ္ၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ လက္ရာေတြမွာလည္း သူတုိ႔ကုိ ကုိယ္စားျပဳတဲ့ အမွတ္အသားေတြ ေရးထုိးခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီအမွတ္အသားေတြထဲမွာ အဘာေ၀း (Abawayh) ဆုိတဲ့ အုိးထိန္းသည္က ‘စာနီ အမီရ္ အလ္-မုအ္မီနီးန္’ (sani amir al-muminin) လုိ႔ ေရးထုိးၿပီး သူဟာ ခလီဖာတစ္ေယာက္ထံက လက္မႈပညာရွင္ျဖစ္တယ္လုိ႔ အဓိပၸါယ္ေရာက္ေစကာ လက္မႈပညာနဲ႔ အုိးလုပ္ငန္းမွာ အဲဒီ ခလီဖာရဲ႕ အားေပးကူညီမႈ၊ ေျမႇာက္စားမႈကုိ ရရွိခဲ့တယ္ဆုိတာကုိ ရည္ညႊန္းလုိတာပါ။
၈ ရာစုမွာတာ့ အီရတ္ႏုိင္ငံက အုိးလုပ္သူေတြဟာ ေႂကြရည္သုတ္ျခင္း(luster) လုိ႔ေခၚတဲ့ နက္နဲတဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီနည္းလမ္းကုိ ‘တစ္မူထူးျခားေသာ သတၳဳမ်က္ႏွာျပင္’ လုိ႔ ေခၚဆုိခဲ့ၿပီး ေျမထည္ေတြကုိ ေရႊထည္လုိမ်ိဳးေျပာင္းေပးမယ့္ ေရႊခ်မႈ နည္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္ကာ တစ္ကယ့္ေရႊနဲ႔ေတာင္ အေရာင္အဆင္းခ်င္း ႏႈိင္းယွဥ္ႏုိင္တဲ့အဆင့္ ရွိခဲ့ပါတယ္။
အစၥလာမ္က ေရႊအုိး၊ ေငြအုိးေတြကို အသံုးျပဳခြင့္ ပိတ္ပင္ထားတာေၾကာင့္ ေစ်းေပါၿပီး၊ ဘာသာတရားကုိ ဆန္႔က်င္မႈ မျဖစ္ေစတ့ဲ ပစၥည္းမ်ိဳး ထုတ္လုပ္ႏုိင္ဖုိ႔ ဒီေႂကြရည္သုတ္နည္းလမ္းက အသံုး၀င္ခဲ့ပါတယ္။
ဒီနည္းလမ္းမွာ ေငြ၊ ဒါမွမဟုတ္ ေကာ့ပါးေအာက္ဆုိက္ကုိ ေျမနီမႈန္႔လုိဟာမ်ိဳးတစ္ခုနဲ႔ ေရာရၿပီး ရွာလကာရည္ ဒါမွမဟုတ္ စပ်စ္ရည္ကုိ ၾကားခံအျဖစ္ ထည့္ရတာမ်ိဳးပါ။ ၈ ရာစုမွာေတာ့ အီရတ္က အုိးလုပ္သူေတြဟာ စဥ္႔ကုိင္ထားတဲ့ ေျမထည္ေပၚမွာ ဒီနည္းလမ္းနဲ႔ ဒီဇုိင္းေတြ ဆြဲမယ္၊ ၿပီးရင္ မေျခာက္ေသးတဲ့အုိးကုိ ၾကပ္တုိက္ဖုိ႔အတြက္ အုိးဖုတ္ မီးဖုိႀကီးထဲကုိထည့္ၿပီး ဒုတိယအႀကိမ္မွာေတာ့ မီးကုိ ေလွ်ာ့ခ်လုိက္မယ္ဆုိရင္ အုိးေပၚမွာ ေရႊေရာင္အလႊာ ပါးပါးေလးသာ က်န္ခဲ့တာကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ ျပာေတြ၊ အမႈန္ေတြကုိ ဖယ္ရွားလုိက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လွပတဲ့ အေရာင္လက္လက္ ဒီဇုိင္းေလးေတြ ေပၚလာပါေတာ့တယ္။
အဲဒီျဖစ္စဥ္မွာ မီးဖုတ္စဥ္အတြင္း ေကာ့ပါးနဲ႔ ေဆးလ္ဗားေအာက္ဆုိက္တုိ႔ သီးျခားစီ ျဖစ္သြားတာျဖစ္ၿပီး သံျဖဴစဥ့္လုိမ်ိဳး အလႊာပါးေလးအျဖစ္ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚမွာ က်န္ေစတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေငြဟာ ၀ါေရႊေရာင္နဲ႔ ေငြေရာင္ အလက္အလက္ေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ေကာ့ပါးကေတာ့ အနီရင့္ေရာင္၊ ျမစိမ္းေရာင္ ျဖစ္သြားတာမ်ိဳးပါ။ ဒီအေရာင္လက္လက္ေလးေတြဟာ အလင္းက်ေရာက္မႈေပၚမွာ မူတည္ႀကီး ဒီဇုိင္းေလးေတြ ေျပာင္းသြားတတ္ပါတယ္။ ေရႊေရာင္၊ အညိဳေရာင္၊ အ၀ါေရာင္နဲ႔ အနီေရာင္ေတြ၊ အေရာင္ေဖ်ာ့ေဖ်ာ့ေလးေတြမွာ မုိႏုိခ႐ုမ္း (nonochrome) နဲ႔ ပုိလီခ႐ုမ္း (plychrome) လုိ႔ေခၚတဲ့ လွပန္ဆန္းက်ယ္တဲ့ အေရာင္ေျပးေလးေတြကို ျဖစ္ေပၚေစတာမ်ိဳးပါ။
အုပ္ႂကြေတြကုိလည္း ဒီလုိ ဒီဇုိင္ေဖာ္ထားတာပါ။ အေရာင္အသြင္းစံုလင္လွတဲ့ ဒီ ေလးေထာင့္ အုပ္ႂကြပ္အခ်ပ္ေလးေတြနဲ႔ သူတုိ႔ကုိ ဟန္ခ်က္ညီ ေပါင္းစပ္မႈေတြဟာ ဗလီေတြ၊ နန္းေတာ္ေတြကုိ မင္းဟန္စုိးဟန္ေပါက္ကာ ခမ္းနား ထည္၀ါေစခဲ့ပါတယ္။
ဘဂၢဒတ္က ေႂကြရည္သုတ္နည္းလမ္းဟာ မြတ္စလင္ကမၻာကုိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ၿပီး ၉ ရာစုမွာ တူနီးရွားက ေကြရာ၀မ္ၿမိဳ႕ (Qayrawan) ၿမိဳ႕ဟာ ေႂကြရည္သုတ္အုတ္ႂကြပ္ေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ရာစုႏွစ္တစ္ခု ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဒီနည္းလမ္းဟာ စပိန္ကို ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕နားက ခလီဖာအုပ္စုိးရာ မဒီနတ္ အလ္-ဇဟ္ရာၿမိဳ႕ (Madinat al-Zahra) ၿမိဳ႕ရဲ႕ ေရွးေဟာင္းသမုိင္း၀င္ေနရာေတြကို တူးေဖာ္မႈေတြအရ သက္တမ္းရင့္ ေျမထည္ေတြကုိ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေတြ႕ရွိခဲ့ရၿပီး ေအာက္ခံအေရာင္အတြက္ စိမ္းႏုေရာင္ (copper green) ကုိ အသံုးျပဳကာ အဲဒီအေပၚမွာ ညိဳပုပ္ေရာင္ (manganese brown) နဲ႔ ဒီဇုိင္းေဖာ္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ရာစုႏွစ္အနည္းငယ္ ၾကာၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ အလ္-အန္ဒါလုစ္ (စပိန္) က မာလာဂါလုိေဒသမ်ိဳးမွာ ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းေတြ ေပၚထြက္လာၿပီး ေရႊရည္စိမ္ (Gold luster) ပန္းကန္ျပားေတြနဲ႔ ‘အလ္ဟမ္ဘရာ ပန္းအုိး’ (Alhambra Jar) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဧရာမ ပန္းအုိးႀကီးေတြ ထုတ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။
ဘီဘီစီရဲ႕ What the Ancients Did for Us အစီအစဥ္မွာ တင္ဆက္သူ ေအမာနီ ဇာအင္ (Amani Zain) က “ဒီ ပန္းအုိးႀကီးေတြ (Alhambra Jar) ကုိ အစတံုးက ဆီေတြ၊ ေကာက္ပဲသီႏွံးအေစ့ေတြ သုိေလွာင္သိမ္းဆည္းဖုိ႔ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ခလီဖာေတြရဲ႕ နန္းေတာ္ေတြမွာေတာ့ ဒီပန္းအုိးႀကီးေတြဟာ တစ္မူထူးျခားတဲ့ အလွအပပံုစံနဲ႔ ရွိေနၾကပါတယ္။ အဲဒီပန္းအုိးႀကီးကို ျမင္လုိက္သူတုိင္းက ဒါေတြဟာ ေရႊနဲ႔လုပ္ထားတာေတြပဲ ျဖစ္ရမယ္လုိ႔ အထင္ေရာက္ေလာက္ေအာင္ လွပပါတယ္” လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။
သာမန္ျပည္သူေတြကေတာ့ လက္ေတြ႕ဘ၀မွာ အသံုးခ်ဖုိ႔ အုိးေတြ လုိအပ္ၿပီး စပိန္မွာ ျပည္သူေတြၾကား လူႀကိဳက္အမ်ားဆံုး အုိးကေတာ့ ကြာဒက္စ္ (qadus) ျဖစ္ကာ ႏုိရီယာလုိ႔ေခၚတဲ့ ေရတင္စက္ေတြက ေရေတြကုိ သယ္ယူရာမွာ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ အဲဒီ သာမန္ေျမအုိးေတြကုိ တစ္ကမၻာလံုးအတိုင္းအတာနဲ႔ အသံုးျပဳၾကၿပီး ေက်းလက္ေဒသေတြမွာ မၾကာေသးခင္ ကာလအထိ ဒီအုိးေတြ အသံုးျပဳမႈကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါေသးတယ္။
ေရသယ္ဖုိ႔အတြက္ အုိးေတြအျပင္ စပိန္မြတ္စလင္ေတြဟာ ၁၂ ရာစု အစပုိင္းမွာ ဘိုင္ဇန္တုိင္းေတြရဲ႕ မွတ္စီေရႊခ် လက္ရာေတြကို အုတ္ႂကြပ္ေတြ အဇူေလဟုိ (azulejos) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေႂကြျပားေတြနဲ႔ အစားထုိးခဲ့ၾကပါတယ္။ အျဖဴနဲ႔အျပာကုိသံုးၿပီး အင္မတန္လွတဲ့ အဲဒီေႂကြျပားေတြမွာ ဂ်ီၾသေမႀတီ ဒီဇုိင္းေတြ၊ ပန္းဒီဇုိင္းေတြ၊ စာပန္းခ်ီေတြနဲ႔ ခ်ယ္သအအလွဆင္ထားၾကပါတယ္။ မာလာဂါက ထုတ္လုပ္တဲ့ ဒီ ေျပာင္လက္ၿပီး ေႂကြရည္သုတ္အုတ္ႂကြပ္ေတြဟာ အခုအခ်ိန္အထိ ေက်ာ္ၾကားေနုတုန္းပါပဲ။ အဇူေလဟုိ အုတ္ႂကြပ္ေတြမွာ ခ်ယ္သထားတဲ့ အျပာရင့္ေရာင္ ကုိေဗာ့ေအာက္ဆုိက္ (cobalt oxide) ဟာ မာလာဂါအေရွ႕ပုိင္းကလာၿပီး မူရ္စီယာ (Murcia)၊ အဲဒီကမွတစ္ဆင့္ ခရစ္ယာန္အုပ္စုိးတဲ့ စပိန္အျခားေဒသနဲ႔ ဗလင္စီယာေတြကုိ ၁၄ ရာစုအစပုိင္းမွာ ေရာက္သြားခဲ့ကာ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဘာစီလုိနာအထိ ေျခဆန္႔ခဲ့ပါတယ္။
မြန္ဂုိေတြရဲ႕ရန္ကေန ထြက္ေျပးလာတဲ့ လက္မႈပညာသည္ေတြ ကြန္ယာ (Konya) ေဒသမွာ စု႐ံုးၾကတာေၾကာင့္ တူရကီကလည္း အုိးထုတ္လုပ္မႈမွာ အခ်က္အျခာက်တဲ့ေနရာ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၄ ရာစု အစပုိင္း ကြန္ယာဆူလ္တန္အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ပ်က္သုဥ္းသြားတဲ့အခါမွာ အနာတုိလီယာရဲ႕ ေႂကြထည္ထုတ္လုပ္မႈဟာ တန္႔သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၃၂၆ ေအာ္တုိမန္တာ့က္ေတြက ဘူရ္ဆာ (Bursa) ကုိ သူတုိ႔ရဲ႕ ၿမိဳ႕ေတာ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ၿပီးတဲ့ အခ်ိန္မွာေတာ့ ေႂကြထည္ေျမထည္ လုပ္ငန္းဟာ ျပန္လည္ရွင္သန္လာခဲ့ၿပီး ေႂကြျပားေတြနဲ အလွဆင္ထားတဲ့ အေဆာက္ဦးေတြလည္း အလွ်ိဳအလွ်ိဳ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။
ေႂကြထည္ေျမထည္ထုတ္လုပ္မႈမွာ ဘူရ္ဆာထက္ ပုိၿပီး သြက္တာက အစ္ဇ္နစ္က္ (Iznik) ၿမိဳ႕ျဖစ္ၿပီး ဒီလုပ္ငန္းရဲ႕ အခ်က္အျခာေနရာႀကီး ျဖစ္ခဲ့ကာ ၁၄ ရာစုအကုန္အထိ ရာစုႏွစ္ ၂ ခုေလာက္ တည္တံ့ခဲ့ပါတယ္။ အစ္ဇ္နစ္က ဒီဇုိင္းေတြဟာ အျပာရင့္ေရာင္၊ စိမ္းျပာေရာင္၊ အစိမ္းေရာင္ေတြ ခ်ယ္သၿပီး အနားသတ္မ်ဥ္းကေတာ့ အနက္ေရာင္ျဖစ္ကာ ေအာက္ပုိင္း ေဖာင္းႂကြေလးေတြက အနီရဲရဲေလးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ စတုဂံေႂကြျပားေတြနဲ႔ ပံုေဖာ္တဲ့ အဲဒီပံုစံေတြဟာ ပန္းႏြယ္ယွက္ျဖာတဲ့ ဒီဇုိင္းေတြ ျဖစ္ကာ ဘယ္ေတာ့မွမ႐ုိးတဲ့ ပန္း ၄ မ်ိဳးကုိ အသံုးျပဳထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ ႏွင္းဆီ စံပယ္၊ ေဇာ္မႊားပန္းနဲ႔ က်ဴလစ္ပန္းတုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။
မြတ္စလင္အုိးလုပ္သူေတြဟဟာ စဥ့္နဲ႔ ေႂကြရည္သုတ္ ဒီဇုိင္းေဖာ္နည္းလမ္းေတြ ဖန္တီးရာမွာ ရာစုႏွစ္ ၁၀ ခုေလာက္ အုပ္စီးထားႏုိင္ခဲ့ၿပီး ဒီေန႔ခတ္ရဲ႕ အုိးလုပ္ငန္းေတြအေပၚမွာလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ေက်းဇူးေတြ အမ်ားႀကီး ရွိေနပါတယ္။ စပိန္နဲ႔ စစၥလီက အုိးလုပ္သူေတြကေနတစ္ဆင့္ ေျမအိုးထုတ္လုပ္မႈ ပံုစံအသစ္ေတြ၊ နည္းလမ္းအသစ္ေတြ၊ ကုန္ၾကမ္း၊ အေရာင္ျခသမႈ စတာေတြဟာ ဥေရာပကုိ ၀င္ေရာက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြက ၉ ရာစုမွာ စပိန္ကုိ စဥ့္ကုိင္တ့ဲ နည္းပညာ မေဆာင္က်ဥ္းလာခင္အခ်ိန္အထိ ဥေရာပမွာ ဒီနည္းပညာကုိ မသိခဲ့ပါဘူး။
မြတ္စလင္ေတြလုပ္တဲ့ အိုးေတြက စပိန္အျပင္ဘက္ကုိ ေရာက္ရွိတယ္ဆုိတဲ့ အေထာက္အထားေတြလည္း အမ်ားႀကီး ရွိေနပါတယ္။ မာလာဂါက အုိးေတြကုိ အဂၤလန္မွာ ေတြ႕ရၿပီး ေမာ္႐ုိကုိက ၁၃ နဲ႔ ၁၄ ရာစုေတြက ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ ေႂကြရည္သုတ္လက္ရာ အစိတ္အပုိင္း ၄၄ ခု၊ ၁၅ ရာစုမွာ ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ လက္ရာ ၂၂ ခုကုိလည္း ေတြ႕ရွိခဲ့ရပါေသးတယ္။ ၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္က ကန္တာဘူရီ (Cantabury) အလယ္ပုိင္းက ေလာင္းမားကတ္ (Longmarket) မွာ တူးေဖာ္မႈအရ အစၥလာမ္မစ္လက္ရာ ေႂကြရည္သုတ္နဲ႔ စိမ္းျပာေရာင္ အုိးေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။
ကန္တာဘူရီမွာ အလုပ္လုပ္တဲ့ ဂၽြန္ ေကာ့တာ (John Cotter) က မြတ္စလင္ေတြထုတ္လုပ္တဲ့ အုိးေတြ အဂၤလန္ေရာက္လာတာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။
“ျမင့္ျမတ္ေသာနယ္ေျမ (ေဂ်႐ုစလင္) က ျပန္လာတဲ့ ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳစစ္သည္ေတြရဲ႕ ၀န္စည္စလယ္ေတြနဲ႔အတူ အခ်ိဳ႕အုိးေတြက အဂၤလန္ကုိ ေရာက္လာတယ္။ ေနာက္ထပ္ ေရာက္လာႏုိင္ေျခရွိတဲ့ လမ္းေၾကာင္းတစ္ခုက ျမင့္ျမတ္ေသာနယ္ေျမကုိ အလယ္ေခတ္မွာ ဘုရားဖူး သြားသူေတြ ဒါမွမဟုတ္ စပိန္က သူေတာ္စဥ္ ဂ်ိမ္းစ္ (St James) ရဲ႕ အုတ္ဂူဆီ သြားေရာက္ၾကသူေတြက မြတ္စလင္ေတြထုတ္လုပ္တဲ့ အုိးေတြကုိ လက္ေဆာင္အျဖစ္ ယူလာၾကတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္”
မြတ္စလင္ေဒသကေန ဥေရာပကုိ အုိးေတြ တုိက္႐ုိက္ေရာက္လာမႈမ်ိဳးဟာ သိပ္မရွိပါဘူး။ ဥပမာအားျဖင့္ ၁၂၈၉ မွာ အဂၤလန္က ဘုရင္ အဒ္၀ပ္ ၁ (Edward I) ရဲ႕ စပိန္မိဖုရား အလီယာႏူရ္ ေအာ့ဖ္ ကက္စ္တီးလ္ (Eleanor of Castile) ဟာ နန္းတြင္းမွာ အသံုးျပဳဖုိ႔အတြက္ မာလစ္ (Malik) ကေန အုိးေပါင္း ၄၀၀၀ မွာဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့တယ္ဆုိတဲ့ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခု ရွိပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ မာလစ္ဆုိတာ အန္ဒါလူစီယာက ေႂကြရည္သုတ္ေျမထည္ေတြကုိ အဓိကထုတ္လုပ္တဲ့ မာလာဂါ (Malaga) ကုိ ရည္ညႊန္းတယ္ဆုိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ (မာလီကာ (Malika) ဆုိတာ မာလာဂါကုိ အာရဘီလုိေခၚတဲ့ အမည္ပါပဲ)
၁၄ ရာစုက ေႂကြရည္သုတ္ပန္းကန္ကုိ လန္ဒန္က Blossom’s Inn လုိ႔ေခၚတဲ့ေနရာမွာ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး အာရဘီ စာပန္းခ်ီေရးနည္းတစ္ခုျဖစ္တဲ့ ကူဖစ္ (Kufic) လက္ရာနဲ႔ ဘ၀ျဖတ္သန္းမႈ အဆင့္ဆင့္ကုိ အဲဒီပန္းကန္မွာ ပံုေဖာ္ထားပါတယ္။ အဲဒီထမင္းစား ပန္ကန္ျပားေတြဟာ ၁၄ ရာစုေလာက္တုန္းက အန္ဒါလူစီယာနဲ႔ ေျမာက္အာဖရိကတုိ႔မွာ ေတာ္ေတာ္ေလး ေခတ္စားခဲ့တဲ့ အသံုးအေဆာင္တစ္ခုျဖစ္ၿပီး ေနာက္ပုိင္း ဥေရာပက ထုတ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီပန္းကန္ေတြ အဂၤလန္ထဲ ၀င္ေရာက္မႈဟာ ၁၃၀၃ မွာ စခဲ့တယ္လုိ႔ သိရၿပီး ကန္႔ၿမိဳ႕ (Kent)၊ ဆန္းဒြစ္ခ်္ဆိပ္ကမ္း (Sandwich) က ပုိ႔ကုန္သြင္းကုန္ အေကာက္ခြန္မွတ္တမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားတာကုိ အံ့ၾသဖြယ္ရာ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီ ပန္ကန္ျပားကုိ လက္ရွိမွာေတာ့ လန္ဒန္ျပတုိက္ရဲ႕ Guild Hall မွာ ျပသထားပါတယ္။
မြတ္စလင္ ေႂကြထည္ေျမထည္ပညာရွင္ေတြ ခ်န္ထားခဲ့တဲ့ ေနာက္ထပ္ အေမြအႏွစ္တစ္ခုကေတာ့ မုိင္အုိလီကာ (Maiolica) လို႔ေခၚတဲ့ ပစၥည္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ပစၥည္းရဲ႕ ဇာတ္လမ္းက မာေယာ့ကာ (Majorca)နဲ႔ အျခား ဘယ္လာရစ္ကၽြန္းစု (Balearic) မွာ စတင္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး အဲဒီေဒသကုိ ၁၂၃၀ အထိ မြတ္စလင္ေတြ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဂ်ီႏုိစီ (Genoese) နဲ႔ ဗီနီတီယန္ (Venetian) တုိ႔က အမ်ားဆံုးပါ၀င္တဲ့ အီတလီသေဘၤာေတြဟာ အဲဒီေဒသေတြကုိ မၾကာခဏ သြားေရာက္ၿပီး စဥ့္ထည္ေတြ၊ မူးရစ္ရွ္ အုိးလုပ္သူေတြကုိ ေခၚေဆာင္ေလ့ရွိပါတယ္။ အဲဒီ မူးရစ္ရွ္ အုိးလုပ္သူေတြကဟာ မာေယာ့ကာစတုိင္ အုိးေတြကုိ စစၥလီကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့သူေတြပါ။ ဒီစတုိင္ေတြဟာ ေနာက္ပုိင္း အီတလီမွာ ထင္ရွားတဲ့ဒီဇုိင္းေတြ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး မာေယာ့လီကာ (Majolica) ဒါမွမဟုတ္ မုိင္အုိလီကာ (Maiolica) လုိ႔ အမည္တြင္ခဲ့ပါတယ္။
၁၅ ရာစုေလာက္ကတည္းက မုိင္အုိလီကာအုိးေတြဟာ အုိးတစ္လံုးမွာရွိရမယ့္ အရည္အေသြးေတြနဲ႔ ျပည့္စံုတဲ့ အုိးအမ်ိဳးအစား ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အန္ဒါလူစီယာနဲ႔ အီဂ်စ္တုိ႔က နည္းလမ္းေတြကို အသံုးျပဳတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ အီတလီ အႏုပညာရွင္ေတြဟာ ေနာက္ထပ္ အုိးသစ္အမ်ားအျပားကုိ တီထြင္ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကၿပီး ၀ါစိမ္းေရာင္၊ စေတာ့ဘယ္ရီသန္းတဲ့ ပန္းေရာင္၊ ပတၱျမားေသြးေရာင္ စသျဖင့္ ပါ၀င္တဲ့ ဂူဘီအုိ (Gubbo) ေႂကြရည္သုတ္ပစၥည္းေတြလည္း အဲဒီအထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီ မုိင္အုိလီကာ ဒီဇုိင္းေတြဟာ လက္ရွိအခ်ိန္အထိ အီတလီရဲ႕ ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းမွာ လႊမ္းမုိးေနတုန္းပါပဲ။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)
