– ဖက္ရွင္ဆုိတာ ေပၚလာလုိက္၊ ေပ်ာက္သြားလုိက္ ျဖစ္တတ္တဲ့ အရာမ်ိဳးေတြပါ။ ဒါေပမယ့္ မ်က္စိက်စရာ ဖက္ရွင္ေကာင္းေကာင္းတစ္ခုဟာ ဘယ္ေတာ့မွ ေပ်ာက္ကြယ္သြားတတ္တဲ့အရာမ်ိဳး မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီေန႔ေခတ္ ဥေရာပက ဖက္ရွင္ဒီဇုိင္းနဲ႔ အယူအဆေတြဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀၀ အရင္ စပိန္ႏုိင္ငံက အစၥလာမ္ကမၻာရဲ႕အစိတ္အပုိင္း ျဖစ္ခဲ့တဲ့အခ်ိန္ မြတ္စလင္ေတြဆီက ေရာက္ရွိလာခဲ့တဲ့ ဒီဇုိင္းနဲ႔ အယူအဆေတြလုိ႔ဆုိရင္ အံ့ၾသၾကမွာ မဟုတ္ဘူးထင္ပါတယ္။
၉ ရာစုက စပိန္ႏုိင္ငံ ေကာ္ဒုိဘာမွာ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားတဲ့ မြတ္စလင္ ဂီတနဲ႔ ေလာက၀တ္ပညာရွင္ ဇီရ္ယဘ္ (Ziryab) ဟာ ဖက္ရွင္နဲ႔ ဒီဇုိင္း ပါရမီရွင္တစ္ဦးလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။
“သူ(ဇီရ္ယဘ္)ဟာ ဖက္ရွင္ပညာရပ္အားလံုးကုိ ေဆာင္က်ဥ္းလာသူပါ။ အဲဒီေခတ္အခါက ဘဂၢတ္ဒတ္ၿမိဳ႕ဟာ ဒီေန႔ေခတ္ ပဲရစ္နဲ႔ နယူးေယာက္တုိ႔လုိ ဖက္ရွင္ၿမိဳ႕ေတာ္ႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။ ဘဂၢဒတ္ကေန ေကာ္ဒုိဘာအထိ စိတ္ကူးစိတ္သန္းမ်ိဳးစံုကုိ ေတြ႕ရတယ္။ သူဟာ သြားတုိက္ေဆး၊ ေရေမႊးနဲ႔ ဆံပင္အတုိစတုိင္ စတာေတြကုိ ေဆာင္က်ဥ္းလာခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ေကာ္ဒုိဘာမွာ ထြန္းကားခဲ့တဲ့ လမ္းမီးစန္၊ ေရဆုိးစြန္႔ပစ္မႈစနစ္နဲ႔ ေရေပးေ၀မႈ စနစ္ေတြကလည္း သူ႕ရဲ႕ အားထုတ္မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္” လုိ႔ BBC ရဲ႕ An Islamic History of Europe (ဥေရာပ၏ အစၥလာမ့္သမုိင္းေၾကာင္း) ဆုိတဲ့အစီအစဥ္မွာ ဇီရ္ယဘ္နဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ စာေရးဆရာ ေဂ်ဆန္ ၀ဘ္စတာ (Jason Webster) က ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။
အီရတ္ႏုိင္ငံက ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ဟာ တစ္ခ်ိန္က အစၥလာမ္ကမၻာရဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ အသိပညာ အခ်က္အခ်ာေနရာႀကီး ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ဇီရ္ယဘ္ဟာ အဲဒီကေနတစ္ဆင့္ စားပြဲတင္အသံုးအေဆာင္၊ အက်ႌခ်ဳပ္လုပ္မႈအတတ္ပညာနဲ႔ ဖက္ရွင္ စတာေတြအပါအ၀င္ စစ္တုရင္ကစားနည္းနဲ႔ ပုိလိုကစားနည္းေတြကုိပါ ဥေရာပကုိ သယ္ေဆာင္လာေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဗဟုသုတႏွ႔ံစပ္မႈ၊ အာ၀ဇၨန္းေကာင္းမႈနဲ႔ ေက်ာ့ေမာ့လွပမႈေၾကာင့္လည္း ဇီရ္ယဘ္က နာမည္ေက်ာ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ သန္႔ရွင္းသပ္ရပ္ၿပီး၊ ပူပန္စရာမရွိတဲ့ ဘ၀အေျခအေနနဲ႔အတူ ဘုရင့္နန္းေတာ္ကုိ ဇီရ္ယဘ္တစ္ေယာက္ စိတ္ႀကိဳက္ဆင္ယင္ခ်ယ္သၿပီး၊ သာမန္ ေကာ္ဒုိဘာ ျပည္သူလူထုကေတာ့ သူ႔ရဲ႕ ဆံပင္အတုိပံုစံကုိ အတုခုိးခဲ့ၾကကာ စပိန္ကုိ သူသယ္ေဆာင္လာတဲ့ သားေရအသံုးျပဳ ပရိေဘာဂပစၥည္းေတြကလည္း လူႀကိဳက္မ်ားခဲ့ပါတယ္။
ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀၀ ေက်ာ္ ၾကာတဲ့အခါ ျပင္သစ္သမုိင္းပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဟင္နရီ တာရက္ဆီ (Henri Terrasse) က ဇီရ္ယဘ္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ဒီလုိ ဖြင့္ဟခဲ့ပါတယ္။
‘ဆူလ္တန္ အဟ္မဒ္ အလ္ဘမ္’ ဟု အမည္ရၿပီး ကလန္ဒါပါရွာ (Kalandar Pasha) ေရးသားခဲ့သည့္ ၁၇ ရာစု အေစာပုိင္း ဖက္ရွင္စာအုပ္မွ ထုိေခတ္ထုိအခါ၏ ဖက္ရွင္ဒီဇုိင္မ်ား
“ေႏြရာသီဖက္ရွင္၊ ေဆာင္းရာသီဖက္ရွင္ စတဲ့ ရာသီအလုိက္ဖက္ရွင္ေတြကုိ သူက စၿပီး မိတ္ဆက္ေပးခဲ့တာပါ။ ဒီဖက္ရွင္ေတြကုိ ဘယ္အခ်ိန္ေတြမွာ ၀တ္ဆင္ရမလဲဆုိတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့လည္း သူက အခ်ိန္ကာလေတြကုိ သတ္မွတ္ေပးခဲ့ပါတယ္။ အေရွ႕တုိင္းက အထက္တန္းစား ဖက္ရွင္ေတြကိုလည္း ဇီရ္ယဘ္ကပဲ စပိန္မွာ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူလႊမ္းမုိးခဲ့တဲ့ ဖက္ရွင္လုပ္ငန္းမွာေတာ့ ေရာင္စံုအစင္းေၾကာင္းပါတဲ့ ပိတ္စေတြ၊ ကုတ္အက်ႌေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီဖက္ရွင္ေတြကို ေမာ္႐ုိကုိႏုိင္ငံမွာ ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။
ဇီရ္ယဘ္ရဲ႕ေအာင္ျမင္မႈေတြဟာ ေနာက္ပုိင္းမ်ိဳးဆက္ေတြအထိ ေလးစားအားက်မႈကုိ ခံခဲ့ရၿပီး ဒီေန႔အခ်ိန္အထိပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ မြတ္စလင္ကမၻာမွာ ဇီရ္ယဘ္ကုိ ဂုဏ္ျပဳမွည့္ေခၚထားတဲ့ လမ္း၊ ဟုိတယ္၊ ကလပ္ ဒါမွမဟုတ္ ေကာ္ဖီဆုိင္ စသျဖင့္ တစ္ခုခုမရွိတဲ့ တုိင္းျပည္ဆုိတာ မရွိပါဘူး။ အေနာက္ႏုိင္ငံမွာလည္း စာေပပညာရွင္ေတြနဲ႔ ဂီတပညာရွင္ေတြဟာ အခုအခ်ိန္အထိ သူ႕ကုိ ခ်ီးက်ဴးဂုဏ္ျပဳေနၾကတုန္းပါပဲ။
မြတ္စလင္ေတြ အထူးသျဖင့္ အန္ဒါလူစီယာ (စပိန္မွေဒသတစ္ခု) က မြတ္စလင္ေတြဟာ ကာလေဒသကုိလုိက္ၿပီး အင္မတန္ဆန္းျပားကာ ေခတ္ေရွ႕ေျပးတဲ့ လူေနမႈပံုစံေတြကုိ ဖန္တီးေဖာ္ေဆာင္ေပးသူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ရာသီနဲ႔လုိက္ဖက္တဲ့ အစားအေသာက္၊ အ၀တ္အစား၊ အသံုးအေဆာင္ပစၥည္းေတြကုိ စားသံုး၊ ၀တ္ဆင္ အသံုးျပဳတာဟာ သက္ေတာင့္သက္တာျဖစ္မႈနဲ႔ သာယာခ်မ္းေျမ႕မႈေတြ ရရွိဖုိ႔မွာ အေရးပါတဲ့ ကိစၥရပ္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အန္ဒါလူစီယာက မြတ္စလင္ေတြဟာ ေဆာင္းရာသီ၀တ္စံုလုိ႔ေခၚတဲ့ ၀တ္စံုေတြကို အဓိကအားျဖင့္ သုိးေမႊးေတြ၊ ခ်ည္ထည္ေတြနဲ႔ ျပဳလုပ္ၿပီး အေျခခံအေရာင္ကေတာ့ အနက္ေရာင္ျဖစ္ပါတယ္။ ေႏြရာသီ၀တ္စံုေတြကုိေတာ့ ပုိး၊ ဂုန္ေလွ်ာ္တုုိ႔လုိ ေပ့ါပါးတဲ့အရာေတြနဲ႔ ျပဳလုပ္တာျဖစ္ကာ ေဒသထြက္ ဆုိးေဆးေတြနဲ႔ အဲဒီအ၀တ္အထည္ေတြကုိ ခ်ယ္သၾကပါတယ္။
ဖက္ရွင္က႑မွာတင္မကဘဲ အန္ဒါလူစီယာက မြတ္စလင္ေတြဟာ ေရာမေတြ စတင္ခဲ့ၿပီး ၀က္သစ္ခ်ပင္ကုိ အေျခခံတဲ့ လုပ္ငန္းေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိလည္း အေမြဆက္ခံခဲ့သူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုပ္ငန္းေတြထဲမွာ သားေရနဲ႔လုပ္ကာ စြပ္ၿပီးစီးရတဲ့ ဖိနပ္ထုတ္လုပ္မႈလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ သူတုိ႔ဟာ အဲဒီ ဖိနပ္ထုတ္လုပ္မႈနည္းလမ္းကို ပုိမိုတုိးတက္ေအာင္နဲ႔ နည္းလမ္းအသစ္ေတြ ရရွိေအာင္လည္း ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ပဲ အန္ဒါလူစီယာက ထြက္ရွိတဲ့ သားေရဖိနပ္ေတြဟာ အဲဒီေခတ္အခါက စပိန္ႏုိင္ငံတစ္၀ွမ္းမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး လူႀကိဳက္မ်ားခဲ့ကာ တုိင္းျပည္ရဲ႕ အဓိကပုိ႔ကုန္လည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ သားေရဖိနပ္ တစ္ရံတည္းကုိ ကြာ့က္ (Qurq) လုိ႔ေခၚၿပီး ဖိနပ္အမ်ားအျပားကုိေတာ့ အက္ရက္ (Aqraq) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံုးအႏႈန္းက ေနာက္ပုိင္းမွာ ကက္စ္တီလီယံ (Castilian) ကုိ ေရာက္သြားခဲ့ၿပီး အလ္ေကာ္ကြီ (Alcorque) လုိ႔ အမည္တြင္ခဲ့ပါတယ္။ ဖိနပ္ထုတ္လုပ္တဲ့သူကုိေတာ့ ကြာရက္ (Qarraq) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။
အဲဒီလုိ ဖိနပ္ထုတ္လုပ္မႈ ကၽြမ္းက်င္သူေတြထဲမွာ အဘ္ဒူလာ (Abdullah) လုိ႔ေခၚတဲ့ ႀကိဳးသုိင္းဖိနပ္ ထုတ္လုပ္သူ ဆူဖီသူေတာ္စင္တစ္ပါး ရွိၿပီး ဆီးဗီးလ္ (Seville) မွာေနထုိင္တဲ့ သူ႕ကုိ အစ္ဗေန႔ အာရာဘီ (Ibn Arabi) လုိ႔ေခၚတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးက ရည္ညႊန္းေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ေဒသတြင္း အဓိကထြက္ကုန္တစ္ခုျဖစ္တဲ့ ဒီသားေရဖိနပ္ ထုတ္လုပ္သူေတြ ေနထုိင္တဲ့ေနရာကုိ ကြာရာကြင္ (Qarraqin) လုိ႔ေခၚဆုိၿပီး အဲဒီအမည္နဲ႔ ေဒသကုိ ဂရာနာဒါ (Granada) ၿမိဳ႕မွာ ယခုတုိင္ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ကာ ကာရာကြင္ (Caraquin) လုိ႔ အမည္တြင္ေနပါတယ္။
အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္စာေရးဆရာေတြျဖစ္တဲ့ အလ္-ဆာကြာတီ (Al-Saqati) နဲ႔ အစ္ဗေန႔ အဘ္ဒန္ (Ibn Abdun) တုိ႔ကလည္း အဲဒီသားေရဖိနပ္ ထုတ္လုပ္မႈ အေသးစိတ္ကုိ ေရးသားထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ ေရးသားမႈေတြထဲမွာ ဖိနပ္ေတြ တာရွည္ခံေစမယ့္ နည္းလမ္းေတြ၊ ပံုစံေတြ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ ဖိနပ္ထုတ္လုပ္သူေတြဟာ ဖိနပ္ခံုျမင့္ေအာင္လုိ႔ တီထြင္ဖန္တီးၾကတာေတြလည္း ရွိခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္း ခရစ္ယာန္ေတြ အန္ဒါလူစီယာကုိ ေအာင္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ မြတ္စလင္ ဒီဇုိင္နာေတြ တီထြင္ခဲ့တဲ့ အဲဒီဖိနပ္ေတြကုိ ပုိမိုဆန္းသစ္တဲ့ စတုိင္ေတြ၊ နည္းလမ္းေတြနဲ႔ ျပဳျပင္ မြမ္းမံခဲ့ၾကပါတယ္။
ဒါ့ေၾကာင့္ သင္ဟာ ေနာက္တစ္ခါ ဖန္စီဒီဇုိင္းဆုိင္ေတြကို သြားေရာက္ၿပီး ေနာက္ဆံုးေပၚ ဖက္ရွင္ေတြအတြက္ ေစ်း၀ယ္ထြက္မယ္ဆုိရင္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္က ရွိခဲ့တဲ့ ေဒါက္ျမင့္ဖိနပ္ေတြကုိ သတိရပါ။ ေႏြရာသီ ဖက္ရွင္ေပါ့ေပါ့ပါးပါးေလး ၀တ္မယ္ဆုိရင္လည္း လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀၀ အရင္က ေပၚထြက္ခဲ့တဲ့ ဖက္ရွင္ဂု႐ု ဇီရ္ယဘ္ကုိ သတိရပါ။ သူ႕ေၾကာင့္ပဲ ဒီဖက္ရွင္ အုိက္ဒီယာဆန္းဆန္းေတြဟာ စပိန္၊ စစၥလီ၊ အေရွ႕အလယ္ပုိင္းကေန ဥေရာပကုိ ေရာက္ရွိလာတာ ျဖစ္ပါတယ္။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)
အပိုင္း(၁)- ေကာ္ဖီ – ဖတ္ရန္
အပိုင္း(၂) – အစားအေသာက္ဓေလ့ႏွင့္ ဖန္ထည္မ်ား ဖတ္ရန္
အပိုင္း(၃)- နာရီတုိ႔၏ အစ – ဖတ္ရန္
အပုိင္း(၄) – ေခတ္ေပၚစစ္တုရင္ကစားနည္း – ဖတ္ရန္
အပုိင္း(၅) – ဂီတ၏ အရင္းမူလ – ဖတ္ရန္
အပုိင္း (၆) –
တစ္ကုိယ္ရည္သန္႔ရွင္းေရးႏွင့္ အလွအပ – ဖတ္ရန္ အပုိင္း (၇) –
ဉာဏ္လွည့္စားကိရိယာမ်ား –
ဖတ္ရန္အပုိင္း (၈) – အလင္းပညာရပ္ႏွင့္ ကင္မရာ – ဖတ္ရန္
