အင္ဒိုနီးရွား ႏွင့္ အစၥလာမ္ သာသနာ

ဇူလိုင္-၂၃၊ ၂၀၁၃
M-Media
ဂ်ဴလိုင္ရဲရင့္ စုစည္းတင္ဆက္သည္။

အင္ဒုိနီးရွားႏိုင္ငံ၏ အဓိကသာသနာမွာ အစၥလာမ္ ျဖစ္ၿပီး၊ ကမာၻ႕ႏိုင္ငံမ်ားအနက္ မြတ္စ္လင္မ္လူဦးေရ အမ်ားျပားဆံုး ႏိုင္ငံတစ္ခုျဖစ္သည္။ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္ မွတ္တမ္းအရ ႏိုင္ငံ၏ စုစုေပါင္း လူဦးေရ ပမာဏ ၂၀၂.၉ သန္း၌ မြတ္စ္လင္မ္တို႕သည္ ၈၈.၂ % ရိွသည္။

အမ်ားစုမွာ  ရွာဖိအီ မည္ေသာလမ္းေၾကာင္းလိုက္နာသူ စြႏၷီမြတ္စ္လင္မ္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ မြတ္စ္လင္မ္အသိုက္အ၀န္းအတြင္း အၾကမ္းအားျဖင့္ အုပ္စုႏွစ္မ်ဳိး ခြဲျခားေတြ႕ ရိွႏိုင္သည္။ ေရွးရိုး အယူအဆကို လက္ကိုင္ျပဳလ်က္ ေခတ္ပညာကိုလည္း လက္ခံၾကသူ “ ေခတ္သစ္၀ါဒီ ” မ်ား (ႏွင့္) ေဒသခံ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္တို႕၏ ဖြင့္ဆိုခ်က္ေနာက္ကိုသာ လိုက္နာလိုေသာ ” မိရိုးဖလာ၀ါဒီ ” မ်ား ျဖစ္၏။ ဒုတိယအမ်ုဳိးအစားကို ဂ်ာဗား၌ အမ်ားဆံုး ေတြ႕ရသည္။

သမိုင္းေၾကာင္း ( ၁၂၀၀ မွ ၁၆၀၀ ခုႏွစ္ )

  အင္ဒိုနီးရွားသို႕ အာေရဗ်မွ မြတ္စ္လင္မ္ကုန္သည္မ်ားသည္ ၈ ရာစု၏အလ်င္ကတည္းက ေရာက္ခဲ့သည့္ အေထာက္အထားရိွေနသည္။ အင္ဒိုနီးရွား၏ မူလဘူတေနထိုင္သူတို႕သည္ သက္မဲ့/သဘာ၀ကိုးကြယ္မႈ၀ါဒ၊ ဟိႏၵဴ ႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ျဖစ္သည္။ ၁၃ ရာစုအကုန္တြင္မူ အစၥလာမ္သာသနာ ျပန္႕ပြားလာခဲ့သည္။

ကနဦးပိုင္း၌ အာရဗ္မြတ္စ္လင္မ္ကုန္သည္တို႕မွတဆင့္ အစၥလာမ္ကို သိရိွခဲ့သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေဒသခံအုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ား၊ ဘုရင္မ်ားမွ အစၥလာမ္ သာသနာကို ကူးေျပာင္း လက္ခံလိုက္ေသာ အခါ အင္ဒိုနီးရွားလူထုမ်ားစြာလည္း မြတ္စ္လင္မ္ျဖစ္လာခဲ့ၾကသည္။ မြတ္စ္လင္မ္ကုန္သည္မ်ားႏွင့္ ေဒသခံတို႕၏အိမ္ေထာင္ထူမႈအားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ ၾကြယ္၀ခ်မ္းသာေသာ ကုန္သည္အခ်ဳိ႕သည္ မင္းမ်ဳိးမင္းႏြယ္ မိသားစု၀င္ျဖစ္သြားျခင္းျဖင့္ လည္းေကာင္း အစၥလာမ္ ျပန္႕ပြားမႈ မျပတ္ျဖစ္လာခဲ့သည္။

အစၥလာမ္သာသနာ ျပန္႕ပြားပံု

အင္ဒိုနီးရွားကၽြန္းစုျပင္ပႏွင့္ကုန္သြယ္ကူးသန္းမႈ တိုးတက္လာသည္ႏွင့္အမွ် ကုန္သည္မ်ားႏွင့္ နယ္ေျမခံမင္းစိုးရာဇာမ်ားမွတဆင့္ အစၥလာမ္သာသနာ အေျခတည္ျပန္႕ပြား ခဲ့သည္ဟု ေယဘူယ်အားျဖင့္ ဆိုႏိုင္ေပသည္။ ထိုစဥ္က အင္ဒိုနီးရွားပိုင္နက္သည္ ဂ်ာဗားအလယ္ပိုင္းရိွ Mataram ၊  Maluku ကၽြန္းစုမ်ားရိွ Ternate ႏွင့္ Tidore ေစာ္ဘြား နယ္မ်ားမွသည္ အေရွ႕ဖ်ား အထိ က်ယ္ျပန္႕သည္။ ၁၃ ရာစုအကုန္တြင္ အစၥလာမ္သည္ ဆုမၾတားေျမာက္ပိုင္း၌လည္းေကာင္း၊ ၁၄ ရာစုတြင္ Malaya အေနာက္ေျမာက္ပိုင္းႏွင့္ ဘရူႏိုင္း၌ လည္းေကာင္း၊  ၄င္းျပင္ ဖိလစ္ပိုင္ အေနာက္ေတာင္ဖက္ႏွင့္ အေရွ႕ဂ်ာဗားတစ္ခြင္၌ လည္းေကာင္း၊ ၁၅ ရာစုတြင္ Malacca ႏွင့္ မေလး ကၽြန္းဆြယ္ေဒသမ်ား၌လည္းေကာင္း အေျခခိုင္ခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။

အစၥလာမ္သာသနာအား ႏွစ္သက္လက္ခံသူမ်ားျပားလာသည္၌ ၁၆ ရာစုအကုန္တြင္ ဂ်ာဗားႏွင့္ဆုမၾတားေပၚ လႊမ္းမိုးလ်က္ရိွေသာ ဟိႏၵဴႏွင့္ဗုဒၶ၀ါဒမ်ား ေနရာဖယ္ေပးလိုက္ရသည္။ ၁၇ ရာစု ႏွင့္ ၁၈ ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း အစၥလာမ္ ႏွင့္ ခရစ္ယာန္သာသနာ ျပန္႕ပြားမႈအရိွန္အဟုန္ အားေကာင္းလာသည့္တိုင္ ဟိႏၵဴအမ်ားစုမွာ ဘာလီ၌ လည္းေကာင္း၊ သဘာ၀/သက္မဲ့ကိုးကြယ္မႈမွာ အေရွ႕ဖ်ားကၽြန္းစုမ်ား၌လည္းေကာင္း စြဲၿမဲက်န္ရစ္ေနေသး၏။ ဤကာလတစ္ေလွ်ာက္ ဟိႏၵဴ-ဗုဒၶအယူအဆႀကီး စိုးေနေသာ ယဥ္ေက်းမႈမွာ အစၥလာမ့္ ယဥ္ေက်းမႈေအာက္၌ ေမွးမွိန္သြားခဲ့သည္။

အင္ဒိုနီးရွားသို႕ အစၥလာမ္ေရာက္ရိွျခင္းသည္ ေဒသတြင္း အလြန္ထင္ရွားေသာတိုးတက္မႈျဖစ္လာေၾကာင္း သမိုင္းမ်ားက ဆိုသည္။ အင္ဒိုနီးရွား လူမ်ဳိးတို႕ အစုလိုက္အၿပံဳလိုက္ အစၥလာမ္ လက္ခံရသည့္ အေၾကာင္းရင္းေကာက္ခ်က္မွာကား ပညာရွင္တို႕၏အျမင္မ်ား ကြဲျပားလ်က္ ရိွေနသည္။ ဤေျပာင္းလဲမႈျဖစ္စဥ္ အေစာပိုင္းကာလသမိုင္းကို မူလရင္းျမစ္ အေထာက္အထားမ်ားျဖစ္သည့္ ေက်ာက္စာမ်ား၊ ကုန္သည္အခ်ဳိ႕၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေတြ႕ရေသာ္လည္း အခ်ဳိ႕ေသာ အခ်ိန္ကာလ ႏွင့္ ေနရာေဒသရိွ ေဒသခံ မြတ္စ္လင္မ္မ်ား အေၾကာင္းကိုသာ ေဖာ္ျပထားသည္။

ဤသာသနာသည္ လူေနမႈပံုဟန္မ်ား ႏွင့္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအတြင္း မည္သို႕မည္ပံု နက္ရိႈင္းစြာစိမ့္၀င္သြားေၾကာင္းကိုမူ ယင္းအေထာက္အထားတို႕က ရွင္းလင္းေအာင္ မေဖာ္ျပႏိုင္ၾကေခ်။ ဥပမာ – အုပ္ခ်ဳပ္သူတစ္ဦးသည္ မြတ္စ္လင္မ္ျဖစ္ယံုမွ်ႏွင့္ အင္ဒိုနီးရွားတို႕ အားလံုး မြတ္စ္လင္မ္ျဖစ္သြားရျခင္းဟု ယူဆ၍ မရပါ။ ထိုအခ်က္က ယေန႕တိုင္ေအာင္ ပေဟဠိသဖြယ္ ျဖစ္ေန ရသည္။ ကၽြန္းဆြယ္၏အေနာက္ပိုင္း တြင္ အစၥလာမ္ စတင္ပ်ံ႕ႏွံ႕သည္ဟု ထင္ရွားေသာ္ျငား ၊   ၄င္းႏွင့္ ကပ္လ်က္ရိွေသာေဒသမ်ား၌ ကူးေျပာင္းသက္၀င္လာမႈမွာ ဒီေရလိႈင္းလံုးသဖြယ္ မဟုတ္ခဲ့ဘဲ ေျဖးေျဖးခ်င္းသာ ျဖစ္လာခဲ့ေၾကာင္း ေကာက္သင္းေကာက္ အေထာက္အထားမ်ားက ေဖာ္ျပေနသည္။

၁၅ ရာစုေႏွာင္းပိုင္းတြင္ ဂ်ာဗားမွ ၾသဇာႀကီးလွသည့္ Majapahit အင္ပါယာ ၿပိဳလဲသြားသည္။ ဂ်ာဗားရိွ ဟိႏၵဴတို႕၏ေနာက္ဆံုးပိုင္နက္သည္ အႀကိမ္ႀကိမ္ စစ္ရံႈးၿပီးသည့္ေနာက္ ဒိန္းမတ္လက္ေအာက္ခံ ျဖစ္သြားခဲ့သည္။ ထို႕ေနာက္မွာမွ အစၥလာမ္ေစာ္ဘြားတို႕၏ ၾသဇာႀကီးမားလာၾကသည္။ ဂ်ာဗား၌  Wali Songo ဟုေခၚဆိုၾကေသာ သူေတာ္စင္ႀကီးကိုးပါး၏ အရိွန္အ၀ါေၾကာင့္ အစၥလာမ္သာသနာ စတင္ျပန္႕ပြားခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။

ဥေရာပသားတို႕၏ကိုလိုနီနယ္ ျဖစ္ခဲ့မႈ

ဒတ္ခ်္ တို႕သည္ ေဒသတြင္းကုန္သြယ္ေရးႏွင့္သယံဇာတအားလက္၀ါးႀကီးအုပ္ရန္ ၄င္းတို႕၏ စီးပြားအက်ဳိးအရ က်ဴးေက်ာ္နယ္ခ်ဲ႕ခဲ့ၾကသည္။ အင္ဒိုနီးရွားကၽြန္းဆြယ္မွ Maluku ကၽြန္းမ်ားမွာ ဟင္းခတ္ အေမႊးအႀကိဳင္၏ ကၽြန္းမ်ားအျဖစ္ ေက်ာ္ၾကားခဲ့သည္။ ၄င္းေဒသထြက္ ဇာဒိပၹိဳလ္သီး၊ ငရုတ္ေကာင္း၊ ေလးညွင္းပြင့္ အပါအ၀င္ ဟင္းခတ္အေမႊးအႀကိဳင္တို႕မွာ အလြန္ေစ်းေကာင္းၾကသည္။ အျခား ေရပန္းစားသည့္ ကုန္စည္မ်ားမွာ စႏၵကူးနံ႕သာပင္၊ ရာဘာ ႏွင့္ ကၽြန္းသစ္မ်ား ျဖစ္သည္။

အင္ဒိုနီးရွားအားက်ဴးေက်ာ္ ၀င္ေရာက္မႈက ေဒသတြင္းရိွ ဗဟုိကုန္သြယ္ေရးဆိပ္ကမ္းမ်ားကို လက္၀ါးႀကီး အုပ္နိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း၊ ေဒသခံ မြတ္စ္လင္မ္ ကုန္သည္တို႕သည္ အျခားကုန္သြယ္ ဆိပ္ကမ္းငယ္မ်ား ဖန္တီးလိုက္ၾကရာမွ ယင္းေဒသ တစ္ခြင္ အစၥလာမ္ျပန္႕ပြားမႈ ပိုၿပီး အားေကာင္းသြားေလသည္။

၂၀ ရာစုအ၀င္သို႕ေရာက္ေသာ္ အစၥလာမ္သည္ ကိုလိုနီ၀ါဒဆန္႕က်င္တိုက္ထုတ္ေသာ တံခြန္တိုင္ႀကီး ျဖစ္လာခဲ့သည္။ အစၥလာမ့္ပညာရွင္ မုဟမၼဒ္ အဗ္ဒူးဟ္မွ သာသနာ၏မူလက်မ္းဂန္ဖက္သို႕ ျပန္လွည့္ရန္ လႈပ္ရွားမႈတစ္ရပ္ စတင္ခဲ့သည္။ ယင္းလႈပ္ရွားမႈမွာ သာသနာ့ပညာႏွင့္ေခတ္ပညာေရး ေပါင္းစပ္ေက်ာင္းမ်ားထူေထာင္ျဖင္းျဖစ္ၿပီး၊ အမ်ဳိးသမီးမ်ားအတြက္ အမ်ဳိးသမီးပညာရွင္တို႕ကို ေမြးထုတ္ေပးခဲ့သည္။ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးသမား တို႕၏ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား ႏွင့္ အတိုက္အခံတို႕၏တုန္႕ျပန္မႈမ်ားေၾကာင့္ အင္ဒိုနီးရွားျပည္သူတို႕သည္ သီးျခားစီ ျဖစ္ေနရာမွ စုစည္းက်စ္လစ္မႈ ရရိွလာၾကသည္။

အေစာပိုင္းကာလလႈပ္ရွားမႈတြင္ Minangkabau ပညာရွင္တို႕သည္ အဓိကအခန္းက႑၌ ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္။ ၁၉၀၆ ခုႏွစ္တြင္ စကၤာပူ၌ သြာဟိရ္ ဗင္န္ ဂ်လာလုဒၵီးန္မွ အလ္ အီမာန္ အမည္ရိွ မေလးသတင္းစာ ထုတ္ေ၀သည္။ ငါးႏွစ္ၾကာၿပီးေသာ္ Padang ၌ အလ္မုနီးရ္ သတင္းစာ ထြက္ရိွလာျပန္သည္။ ၂၀ ရာစုအစပိုင္းတြင္ ေခတ္သစ္၀ါဒီမြတ္စ္လင္မ္ေက်ာင္းမ်ားမွာ အေနာက္ဆုမၾတား၌ အဒါဗီယဟ္ (၁၉၀၉ ခုႏွစ္)၊ ဒီနီယဟ္ ပူထရီ (၁၉၁၁ ခုႏွစ္) အစရိွသျဖင့္ အလွ်ဳိလွ်ဳိ ေပၚေပါက္လာၾကသည္။ ေနာင္ေသာ္ NU  ႏွင့္ Muhammadiyah တို႕ ထြက္ရိွလာျခင္းႏွင့္အတူ အစၥလာမ့္လႈပ္ရွားမႈမွာ ပိုၿပီး အရိွန္အဟုန္ ျမင့္တက္သြားခဲ့သည္။

လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေခတ္

၁၉၄၅ ခုႏွစ္ အင္ဒိုနီးရွားမွ လြတ္လပ္ေရးေၾကျငာေသာအခါတြင္  အင္ဒိုနီးရွားသည္ ကမာၻ႕ဒုတိယေျမာက္ မြတ္စ္လင္မ္အမ်ားစုရိွသည့္ ႏိုင္ငံ ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၇၁ ခုႏွစ္ ပါကစၥတန္မွ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ခြဲထြက္လုိက္သည့္အခါတြင္ ကမာၻ႕မြတ္စ္လင္မ္လူဦးေရအမ်ားဆံုးႏိုင္ငံ အျဖစ္ ထင္ရွားသြားသည္။ ယေန႕ေသာ္ အင္ဒိုနီးရွား၏ လူဦးေရ ၂၃၅ သန္းအနက္ ၈၈ % မွာ မြတ္စ္လင္မ္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ လက္ရိွကာလတြင္ ေရွးရိုးအစၥလာမ့္လမ္းေၾကာင္းတစ္ရပ္ဖက္ ျပန္ယိမ္းလာသည္။

လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေသာအခါ အစၥလာမ့္အခန္းက႑သည္ ႏိုင္ငံေရးေလာကအတြင္း အျငင္းပြားဖြယ္ျပႆနာမ်ားရိွလာၾကသည္။ သို႕ျဖင့္ အစၥလာမ့္ဥပေဒ အစား ႏိုင္ငံေရးမူ၀ါဒ ဥပေဒကို က်င့္သံုးလိုက္ၾကသည္။

သမၼတ ဆူဟာတို လက္ထက္ႏွစ္မ်ား၌ မြတ္စ္လင္မ္တို႕အၾကား ယံုၾကည္ခ်က္ျပင္းထန္မႈ ရိွခဲ့သည္။ ဆူဟာတို၏စီစဥ္မႈျဖင့္ အစၥလာမ္ပါတီအားလံုးကို စုစည္း၍ အစိုးရမွကြပ္ကဲသည့္ တစ္ခုတည္းေသာ ပါတီ (Party for Unity and Development or PPP) အျဖစ္သို႕ေျပာင္းလဲေစလိုက္သည္။ ၁၉၉၈ ခုႏွစ္တြင္ ဆူဟာတို ႏႈတ္ထြက္လိုက္ရျခင္းႏွင့္အတူ သာသနာေရးႏွင့္လူထုေရးရာ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈမ်ားကို ႏွိမ္ႏွင္းခဲ့ၾကသည္။

လက္ရိွအေျခအေနတြင္ မြတ္စ္လင္မ္တို႕သည္ ဒီမိုကေရစီနည္းက် ေရြးေကာက္ခံလႊတ္ေတာ္အမတ္မ်ား ျဖစ္ႏိုင္ၾကေလၿပီ။ သို႕ရာတြင္ ဆူဟာတိုလက္ထက္ အင္ဒိုနီးရွားမွ နယ္ႏွယ္ခံရၿပီး တစ္ေက်ာ့ျပန္၀င္ေျခကုပ္ယူခဲ့သည့္ အစြန္းေရာက္ေခါင္းေဆာင္ Abu Bakar Bashir ကို ဥပမာေပးလ်က္ – ယင္းသို႕ အေနအထားက Laskar Jihad ႏွင့္ Jemaah Islamiyah ကဲ့သို႕ေသာ အစြန္းေရာက္အုပ္စုမ်ား ထြက္ေပၚလာေစခဲ့သည္ဟု ေ၀ဖန္သူအခ်ဳိ႕က ဆိုၾကသည္။

လူဦးေရက႑
————-

ဂ်ာဗား၊ ဆုမၾတား၊ Nusa Tenggara အေနာက္ပိုင္း၊ Sulawesi၊ Kalimantan ၏ကမ္းရိုးတန္း၊ Maluku ေျမာက္ပိုင္းမွ ေဒသတို႕တြင္ မြတ္စ္လင္မ္ အမ်ားစု ေနထိုင္ၾကသည္။ ပါပူး၀ါး၊ ဘာလီ၊  Nusa Tenggara အေရွ႕ပိုင္း၊ ဆုမၾတားေျမာက္္ဖ်ား၊  Kalimantan ၏ကုန္းတြင္းပိုင္း ႏွင့္ Sulawesi ေျမာက္ဖက္တြင္မူ မြတ္စ္လင္မ္ဦးေရ နည္းပါးသည္။ မြတ္စ္လင္မ္အမ်ားစုမဟုတ္သည့္ ဤေဒသမ်ားသည္ ဆူဟာတိုအစိုးရမွ ကမကထျပဳေသာ တစ္အံုတစ္က်င္းေျပာင္းေရႊ႕မႈမတိုင္မီကပင္ အင္ဒိုနီးရွားလူဦးေရ သံုးပံုႏွစ္ပံုမက ရိွေနခဲ့သည္။ လက္ရိွအခ်ိန္တြင္လည္း မိမိသေဘာျဖင့္ ေရႊ႕ေျပာင္းအေျခခ်လာသူမ်ား ရိွဆဲပင္။

ႏိုင္ငံတြင္းေရႊ႕ေျပာင္းအေျခခ်မႈက ႏိုင္ငံ့လူဦးေရကို လြန္ခဲ့သည့္ႏွစ္သံုးဆယ္ကထက္ အေျပာင္းအလဲျဖစ္သြားေစသည္။ ႏိုင္ငံအေရွ႕ပိုင္းမွာ ကနဦးပိုင္း၌ ခရစ္ယာန္မ်ား လႊမ္းမိုးခဲ့ေသာ္လည္း ထိုအခ်က္ေၾကာင့္ မြတ္စ္လင္မ္လူဦးေရ ရာခိုင္ႏႈန္း တိုးပြားလာခဲ့သည္။ ၁၉၉၀ ခုႏွစ္အေစာပိုင္းကာလမ်ားမွစ၍ Maluku ကၽြန္းမ်ားတြင္ ခရစ္ယာန္တို႕မွာ လူနည္းစု စာရင္း၀င္သြားရသည္။  Java ႏွင့္ Madura ေဒသမ်ားတြင္ လူဦးေရအဆမတန္ႀကီးထြားလာမႈကိုေလွ်ာ့ခ်ေရးအတြက္ အစိုးရမွ နိုင္ငံတြင္းေရႊ႕ေျပာင္းအေျခခ်ႏိုင္ေအာင္ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ခရစ္ယာန္ေဒသမ်ားအတြင္း မြတ္စ္လင္မ္အမ်ားစုျဖစ္လာေစရန္ ရည္ရြယ္ထားျခင္း မရိွခဲ့ေခ်။ မြတ္စ္လင္မ္တို႕မွ မိမိသေဘာဆႏၵအေလ်ာက္ ေျပာင္းေရႊ႕လာၾကျခင္း ျဖစ္သည္။ ယင္းမူ၀ါဒ၏အက်ဳိးဆက္က Maluku ၊  Sulawesi အလယ္ပိုင္းႏွင့္ ပါပူး၀ါး တို႕၌ စီးပြားေရးႏွင့္ႏိုင္ငံေရး တြင္ ဂယက္ရိုက္ခတ္သြားေစခဲ့သည္။

အသင္းအပင္းအဖြဲ႕အစည္းမ်ား

ေခတ္မီ၀ါဒီမ်ားကို ဦးေဆာင္သည့္ အမ်ဳိးသားအဖြဲ႕မွာ Muhammadiyah ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံအ၀ွန္း ဌာနခြဲမ်ား ဖြင့္လွစ္ထားၿပီး ေနာက္လိုက္ သန္း ၃၀ ခန္႕ရိွသည္။ ၁၉၁၂ ခုႏွစ္မွ စတင္တည္ေထာင္ေသာ Muhammadiyah သည္ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းမ်ား၊ ေဆးခန္းမ်ား၊ မိဘမဲ့ကေလးမ်ားေဂဟာ၊ သူဆင္းရဲေစာင့္ေရွာက္ေရး ဌာန၊ ေက်ာင္းမ်ား၊ လူထုစာၾကည့္တိုက္မ်ား၊ တကၠသိုလ္မ်ားကို တည္ေထာင္ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္။ ေနာင္တြင္ Muhammadiyah ၏ ဗဟုိဦးစီးအဖြဲ႕ႏွင့္ ဌာေနေခါင္းေဆာင္မ်ားက Muhammadiyah ၏ ဥကၠဌသည္ သမၼတေရြးေကာက္ပြဲ ၀င္ေရာက္ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ေၾကာင္း သေဘာတူေထာက္ခံရာမွ အဖြဲ႕အစည္းအတြင္း ႏိုင္ငံအား သန္သူတို႕ ေဖာက္ထြင္း ၀င္ေရာက္လာၿပီး အဖြဲ႕၀င္မ်ားအၾကား ကြဲလြဲမႈမ်ား စတင္ျဖစ္ေပၚခဲ့သည္။ ၄င္းတို႕၏ ဌာနခ်ဳပ္မွာ ဂ်ကာတာ၌ တည္ရိွၿပီး ႏိုင္ငံ၏ ဒုတိယေျမာက္ အင္အားအႀကီးဆံုးအဖြဲ႕အစည္းျဖစ္သည္။

ေရွးရိုးစြဲ၀ါဒီလူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ားအနက္ အႀကီးမားဆံုးျဖစ္သည့္ Nahdlatul Ulama (NU) သည္လည္း ေဖာ္ျပပါအဖြဲ႕အစည္း၏ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားစြာကို ဦးတည္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၿပီး ၊ သာသနာ့ႏွစ္ရွည္ စာသင္ေက်ာင္း အမ်ားစုကို ေနာက္ကြယ္မွ ႀကိဳးကိုင္ခဲ့သည္။ ေနာက္လိုက္မွာ ခန္႕မွန္းေျခ သန္း ၄၀ ခန္႕ရိွ၍ ႏိုင္ငံ၏ အင္အားအႀကီးဆံုး အဖြဲ႕အစည္း ျဖစ္သည့္အျပင္ ကမာၻ႕အႀကီးဆံုးအစၥလာမ့္အုပ္စုဟုပင္ ဆိုႏိုင္ဖြယ္ ျဖစ္သည္။ NU သည္လည္း ႏိုင္ငံအတြင္း က်ယ္ျပန္႕စြာရိွေသာ္လည္း ဂ်ာဗား၌ အဓိကေျခကုပ္ယူထားသည္။ NU ေနာက္လိုက္သားတို႕ထံ ဂ်ာဗားေဒသခံယဥ္ေက်းမႈ အေျမာက္အမ်ား စိမ့္၀င္လာရာ အစၥလာမ့္ျပဌာန္းမႈလမ္းေၾကာင္းမွ ေသြဖည္လုနီးနီး အေျခအေနေရာက္ခဲ့သည္။ NU ေနာက္လိုက္မ်ားစြာတို႕သည္ NU ၏ ကနဦး ၀ါရင့္ သာသနာ့ေခါင္းေဆာင္မ်ား – Kyais သို႕မဟုတ္  Ulama (အုလမာ) တို႕၏ အျမင္၊ လမ္းညႊန္မႈ ႏွင့္ ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ားႏွင့္ ဆန္႕က်င္ဖက္ျဖစ္လာၾကၿပီး သာသနာေရးရာျမွင့္တင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား၊ သမမွ်တစြာ အတူယွဥ္တြဲေနထိုင္မႈမ်ားဖက္သို႕ တြန္းအားေပးလ်က္ ရိွၾကသည္။

အစၥလာမ့္ေရးရာအေတြးအေခၚလမ္းေၾကာင္း မတူညီၾကေသာ အဖြဲ႕အစည္းငယ္မ်ားလည္း ရိွေနၾကသည္။ ၄င္းတို႕အနက္ Islam Liberal Network (JIL) အဖြဲ႕သည္ အစၥလာမ့္ဒႆနအား အျမင္က်ယ္စြာဖြင့္ဆိုေရးႏွင့္အသံုးခ်ႏိုင္ေရးဖက္သို႕ဦးတည္သည္။ ဤအဖြဲ႕အစည္းႏွင့္ ဆန္႕က်င္ဖက္မွာ Hizbut Tahrir Indonesia (HTI) ျဖစ္သည္။ ၄င္းက The Indonesian Mujahedeen Council (MMI) ဖြဲ႕၍ ႏိုင္ငံဥပေဒအား ရွရီအဟ္တရားေတာ္ႏွင့္အစားထိုးရန္၊ အစၥလာမ္ႏိုင္ငံအား ခလီဖဟ္စံနစ္ျဖင့္အုပ္ခ်ဳပ္ရန္ တိုက္တြန္းသည္။ ယင္းကိစၥႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ အျခား အဖြဲ႕အစည္းငယ္အမ်ားအျပားလည္း ျဖစ္ေပၚလာသည္။ အျခားတစ္ဖက္တြင္ The Indonesian Islamic Propagation Institute (LDII) ဟူေသာ အဖြဲ႕ငယ္သည္လည္း တျဖည္းျဖည္း ႀကီးထြားလ်က္ရိွသည္။

စြႏၷီမြတ္စ္လင္မ္အေတြးေခၚလမ္းေၾကာင္းမွ သီးသန္႕ခြဲထြက္လာေသာ အဟ္မဒီယာ တို႕မွာ လူနည္းစုေလးသာျဖစ္ေသာ္လည္း ႏိုင္ငံအတြင္း ဌာနခြဲေပါင္း ၂၄၂ ခုထိ ရိွသည္။ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္တြင္ အင္ဒိုနီးရွားသာသနာ့ပညာရွင္မ်ားေကာင္စီ – The Indonesian Council of Ulamas (MUI) မွ ဤအုပ္စု၀င္ အဟ္မဒီမ်ားသည္ အစၥလာမ္၏တရား၀င္သ႑ာန္ မေဆာင္ေၾကာင္း ဓမၼသတ္ထုတ္ျပန္ ေၾကျငာခဲ့သည္။

လူ႕အဖြဲ႕အစည္းပံုဟန္

အင္ဒိုနီးရွားႏုိင္ငံ၏ ရႈပ္ေထြးေသာ သမိုင္းေၾကာင္းရိုက္ခတ္မႈက ႏိုင္ငံအႏွံ႕အျပားတြင္ ေတြ႕ရသည့္ အစၥလာမ့္ အနက္သေဘာႏွင့္က်င့္သံုးပံုမ်ားမွာ အေရွ႕အလယ္ပိုင္း က်င့္သံုးပံုမ်ားေလာက္ တင္းၾကပ္မႈ မရိွဘဲ သိသိသာသာျခားနားမႈ ရိွေနေစသည္။ ကုန္သည္ အသီးသီးတို႕၏ တျဖည္းျဖည္း မိတ္ဆက္ေပးမႈေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ အိႏၵိယမွ တရားအားထုတ္သူအာဂႏၱဳမ်ားေၾကာင့္လည္းေကာင္း ဆုမၾတား၏ ကမ္းရိုးတန္းေဒသမ်ား၊ ဂ်ာဗားေျမာက္ပိုင္း ႏွင့္ ကလီမန္တန္တို႕တြင္ ၁၂ ရာစုႏွင့္ ၁၅ ရာစုအၾကား အစၥလာမ္ စတင္အေျခခိုင္ခဲ့သည္။ ထိုေဒသမ်ားသို႕ အစၥလာမ္၀င္ေရာက္သည့္ အစစ္အမွန္ပံုဟန္မွာ အဇၥ်တၱသန္႕စင္ေရးတရားက်င့္ႀကံသူ (ဆြဴဖီ)မ်ား၏ လမ္းစဥ္ျဖစ္သည္။

ယင္းဆြဴဖီ၀ါဒကို ေဒသခံမ်ားက လြယ္ကူစြာလက္ခံခဲ့ၿပီးေနာက္ ေဒသထံုးတမ္းႏွင့္ ေပါင္းစပ္သြားခဲ့သည္။   ကၽြန္းစုေဒသမ်ားထံ အစၥလာမ္ခ်ဥ္းနင္း၀င္ေရာက္မႈမွာ တစ္ပံုစံတည္းေတာ့ မဟုတ္ေပ။ ၁၆ ရာစုတြင္ ဟိႏၵဴ-ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားရိွရာ အေရွ႕ဂ်ာဗားသို႕ အစၥလာမ့္ၾသဇာလႊမ္းမိုးလာေသာအခါ ဂ်ာဗားမွ ၿမိဳ႕မ်က္ႏွာဖံုးတို႕သည္ ၄င္းတို႕၏ မူလဘူတ ဟိႏၵဴ၀ါဒ ရွင္သန္ဆဲဲျဖစ္သည့္ ဘာလီသို႕ ထြက္သြားခဲ့ၾကသည္။ ၄င္း၌ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္ ၂.၅ သန္းရိွခဲ့သည္။ ဆုမၾတားကမ္းရိုးတန္းေဒသမ်ားႏွင့္မတူ  တမူထူးျခားစြာျဖင့္ ဂ်ာဗားအတြင္းပိုင္းရိွ ဟိႏၵဴ-ဗုဒၶဘာသာ၀င္ မင္းမ်ုဳိးမင္းႏြယ္တို႕သည္ စီးပြားေရးႏွင့္ႏိုင္ငံေရးအင္အားထိပ္တိုက္တိုးၾကရာမွ အစၥလာမ္ကို တျဖည္းျဖည္းခ်င္း လက္ခံလာၾကၿပီးေနာက္ မိမိတို႕၏ တရား၀င္ဘာသာတရားႏွင့္နာမ္ပိုင္းဆိုင္ရာယဥ္ေက်းမႈအျဖစ္ ပံုေဖာ္ခဲ့ၾကေပသည္။

ဤသမိုင္းျဖစ္စဥ္မ်ားအားျဖင့္ မိရိုးဖလာမြတ္စ္လင္မ္မ်ား ႏွင့္ လမ္းေၾကာင္းမမွန္သည့္မြတ္စ္လင္မ္မ်ားအၾကား တင္းမာမႈကို ၁၉၉၀ ႏွစ္မ်ားအေစာပိုင္းကာလအထိ ေတြ႕ၾကရသည္။ အခ်ဳိ႕မြတ္စလင္မ္အုပ္စုမ်ား၌ ဟိႏၵဴ-ဗုဒၶ ႏွင့္ ရိုးရာကိုးကြယ္မႈအယူမ်ား ေရာေထြးပါ၀င္ေနျခင္းမ်ား ရိွေနခဲ့ၾကသည္။ ၁၉၇၃ ခုႏွစ္ သမၼတဆူဟာတိုလက္ထက္တြင္ မြတ္စ္လင္မ္တို႕အဖို႕ တစ္ဆူရွင္၀ါဒကိုသာ လက္ခံရန္ျပဌာန္းခဲ့ၿပီး သူကိုယ္တိုင္လည္း တစ္ဆူရွင္ကိုးကြယ္မႈ၀ါဒီအျဖစ္ ခံယူခဲ့သည္။ ထိုအခါ တစ္ဆူရွင္၀ါဒမွ သိသိသာသာကြဲထြက္ေနေသာ kebatinan အုပ္စုသည္ မိမိတို႕၏ သီးသန္႕ဘာသာတရားတစ္ခုအျဖစ္သတ္မွတ္၍ ႏိုင္ငံေတာ္အသိအမွတ္ျပဳ ဘာသာတရား ( ၆ ခုအနက္ ) တစ္ခုအပါအ၀င္ ထည့္သြင္းရန္ ေတာင္းဆိုခဲ့သည္။ ၄င္း The Kebatinan သို႕မဟုတ္ Kepercayaan အယူ၌ တမန္ေတာ္၊ က်မ္းဂန္၊ သာသနာ့က်င့္၀တ္ႏွင့္ပြဲေတာ္မ်ား ဟူ၍ မရိွ၊ မိမိတို႕တစ္ဦးခ်င္းစီက ဖန္ဆင္းရွင္ႏွင့္ အတြင္းပိုင္းဆက္သြယ္မႈရိွေနသည္ ( ထုိ႕ေၾကာင့္ ထိုအရာမ်ားမလို ) ဟု ခံယူၾကသည္။ ရံဖန္ရံခါ ၀ိညာဥ္မ်ား၊ နတ္ဘုရားမ်ားပူေဇာ္ပြဲကိုလည္း က်င္းပေလ့ရိွၾကသည္။

ေရွးရိုးစြဲမြတ္စ္လင္မ္ ႏွင့္ ေခတ္သစ္မြတ္စ္လင္မ္တို႕အၾကားတြင္လည္း ကြဲလြဲသည့္အျမင္ ရိွေနျပန္၏။ ယင္းအျမင္ႏွစ္ရပ္အားၿပိဳင္မႈကို ၁၉၉၀ ႏွစ္မ်ားအေစာပိုင္း၌ တရား၀င္ ယွဥ္ၿပိဳင္ေဆြးေႏြးၾကေသာ္လည္း ၊ ေရွးရိုးစြဲမြတ္စ္လင္မ္တို႕ဖက္မွ ေခတ္သစ္မြတ္စ္လင္မ္တို႕အား အေနာက္တိုင္း၏ ပညာေရးႏွင့္ အဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ အေမြခံမ်ားဟု ဆို၍သာ ျငင္းဆိုလ်က္ ရိွခဲ့သည္။ ေခတ္က႑ေရးရာမ်ားကိုပါ ထည့္သြင္း သင္ၾကားသည့္ တိုးျမွင့္မြမ္းမံေရး စာသင္ေက်ာင္းမ်ားျဖစ္ေအာင္ ေခတ္သစ္ မြတ္စ္လင္မ္တို႕၏ အားေပးမႈအေပၚ ေရွးရိုးစြဲ ၀ါဒီမ်ားက သံသယရိွေနသည္။ ၄င္းတို႕က မြတ္စ္လင္မ္မွန္သမွ် ၄င္းတို႕ဖြင့္ဆိုေသာ ရွရီအဟ္ဥပေဒေနာက္သို႕သာလိုက္ရန္ အေရးဆိုလ်က္ရိွသည္။

ယင္းသို႕ကြဲျပားမႈရိွေနလင့္ကစား ယင္းေရွးရိုးစြဲအုလမာ (NU)၊ The progressive Consultative Council of Indonesian Muslims (Masyumi) ႏွင့္ အျခားပါတီႏွစ္ခုကို တစ္ခုတည္းေသာအစၥလာမ့္ႏိုင္ငံေရးပါတီအျဖစ္ ၁၉၇၃ ခုႏွစ္၌ ဖြဲ႕စည္းေစခဲ့ရာ PPP ပါတီ ေပၚေပါက္လာျခင္း ျဖစ္သည္။ သို႕ျဖင့္ ယင္းအက္ေၾကာင္းမ်ား ေလ်ာ့ပါးသြားကာ စုစည္းညီညႊတ္သည့္ ႏိုင္ငံ့အင္အားစုအျဖစ္သို႕ ကူးေျပာင္းမႈ စတင္သည္။
အင္ဒိုနီးရွားႏွင့္ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းယဥ္ေက်းမႈအၾကား အမ်ဳိးသမီး ၀န္ထမ္းခန္႕အပ္ျခင္း ကိစၥမွာလည္း မတူကြဲျပားမႈ ရိွေနသည္။

ဘာသာေရးလြတ္လပ္ခြင့္

အင္ဒုိနီးရွား၏ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသ၌  “ လူတိုင္းသည္ မိမိယံုၾကည္ရာ ကိုးကြယ္ႏိုင္သည့္အခြင့္အေရး ရိွသည္ ” ဟုလည္းေကာင္း၊ “ ႏိုင္ငံေတာ္သည္ တစ္ဆူရွင္အယူ၀ါဒအေပၚ အေျခခံသည္ ” ဟုလည္းေကာင္း ေဖာ္ျပသည္။ အစိုးရမ်ားသည္ ဤအခ်က္တို႕ကို ေယဘူယ်အားျဖင့္ ေလးစားတန္ဖိုးထားၾကသည္။ သို႕ရာတြင္ အခ်ဳိ႕ေသာ (ထိခိုက္နစ္နာဖြယ္ရိွသည့္) ဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ အခ်ဳိ႕ ႏွင့္ အသိအမွတ္ မျပဳထားသည့္ ဘာသာေရးကိစၥမ်ားကိုမူ ကန္႕သတ္ခ်က္ ရိွသည္။

သာသနာ့ေရးရာ၀န္ႀကီးဌာနမွ အယူ၀ါဒ ၆ မ်ဳိးကို  တရား၀င္ခြင့္ျပဳထား၏။ အစၥလာမ္၊ ကက္သလစ္၊ ပရိုတက္စတင့္၊ ဗုဒၶ၊ ဟိႏၵဴ ႏွင့္ ကြန္ျဖဴးရွပ္ တို႕ျဖစ္သည္။ ဤအသိအမွတ္ျပဳဘာသာတရား ၆ ရပ္ အျပင္ အျခားအယူ၀ါဒဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားသည္လည္း အစိုးရထံ မွတ္ပံုတင္ခြင့္ရိွသည္။ သို႕ေသာ္ သာသနာေရးရာ၀န္ႀကီးဌာနတြင္ မဟုတ္ဘဲ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းအျဖစ္ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ခရီးသြားလာေရး လုပ္ငန္း၀န္ႀကီးဌာနတြင္ မွတ္ပံုတင္ေစသည္။ ယင္းအမ်ဳိးအစားရိွ အခ်ဳိ႕ေသာ ဘာသာေရးေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကို ကန္႕သတ္ထားသည္။ တရား၀င္ မွတ္ပံုမတင္ထားေသာ ဘာသာေရးအုပ္စုမ်ားမွာ ေနရာငွားရမ္းၿပီး အေကာင္အထည္ေဖာ္ ခြင့္မရိွ၊ မိမိတို႕အယူ၀ါဒအား အျခားနည္းလမ္းမ်ားျဖင့္ က်င့္သံုးရသည္။

မြတ္စ္လင္မ္အမ်ားစုျဖင့္ ျပည့္ႏွက္ေနေသာ္လည္း အင္ဒိုနီးရွားသည္ အစၥလာမ္ႏိုင္ငံ မဟုတ္။ လြန္ခဲ့သည့္ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ ေက်ာ္တြင္ အစၥလာမ့္အုပ္စုအမ်ားအျပားမွ အစၥလာမ္ႏိုင္ငံအျဖစ္ထူေထာင္ရန္ ရံဖန္ရံခါ ႀကိဳးပမ္းတတ္ၾက၏။ သို႕ေသာ္ Muhammadiyah ႏွင့္ NU ကဲ့သို႕ ၾသဇာႀကီးလူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ား အပါအ၀င္ ႏိုင္ငံ၏အဓိက အင္အားစုျဖစ္ၾကသည့္ မြတ္စ္လင္မ္အသိုက္အၿမံဳႀကီးမွ ယင္း အႀကံအစည္ကို လက္မခံၾကေခ်။ အစၥလာမ္ႏိုင္ငံျပဳေရးအဆိုတင္သြင္းခ်က္ကို ၁၉၄၅ ခုႏွစ္တြင္ ျပဳလုပ္ေသာ္လည္း မေအာင္ျမင္ခဲ့။ အလားတူစြာ ၁၉၅၀ ခုႏွစ္မ်ားတစ္ေလွ်ာက္ ဒီမုိကေရစီ ပါလီမန္တြင္လည္း ႏိုင္ငံေတာ္ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ စည္းမ်ဥ္း၌ မြတ္စ္လင္မ္မ်ားအတြက္ ရွရီအဟ္ဥပေဒကိုသာ လိုက္နာေစေရးထည့္သြင္းရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကေသးသည္။ ဆူဟာတိုလက္ထက္တြင္ အစၥလာမ္ႏိုင္ငံထူေထာင္ေရး တြန္းအားေပးမႈအားလံုးကို အစိုးရမွ တားျမစ္လုိက္သည္။

၁၉၉၈ ခုႏွစ္ ဆူဟာတို ျပဳတ္က်ၿပီးေနာက္ ဘာသာေရးလြတ္လပ္ခြင့္ႏွင့္လြတ္လပ္စြာေျပာဆိုခြင့္အား ပိတ္ပင္ထားမႈ ေလ်ာ့ရဲသြားသည္ႏွင့္အမွ် တြန္းအားေပးမႈ ျပန္လည္ေခါင္းေထာင္ လာခဲ့သည္။ သို႕ေသာ္ အာဏာရပါတီမ်ားမွ ခြင့္မျပဳခဲ့။ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္တြင္ ပညာေရးဖြံ႕ၿဖိဳးမႈအတြက္ေတာ့ ဥပေဒျပဳအားေပးခဲ့သျဖင့္ အစၥလာမ္ပါတီမ်ား ေက်နပ္သြားခဲ့သည္။ ၂၀၀၄ ခုႏွစ္အတြင္း ယင္းျပႆနာဆိုင္ရာအျငင္းပြားမႈမ်ားစြာ ျဖစ္ေပၚလာျပန္သည္။ တစ္ႏိုင္ငံလံုးတြင္ Aceh ေဒသတစ္ခုတည္းသာ ရွရီအဟ္ဥပေဒျဖင့္ ေဒသဆိုင္ရာအာဏာပိုင္မ်ားကို အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ေပးခဲ့သည္။ သို႕ေသာ္ ၄င္းမွာ မြတ္စ္လင္မ္မ်ားအတြက္သာျဖစ္၍ အေရးယူမႈမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေတာ္ဥပေဒႏွင့္ ဆီေလ်ာ္မွသာ စီရင္ခြင့္ေပးခဲ့သည္။ ထိုေဒသရိွ ရွရီအဟ္ဥပေဒသည္ ဖိကဟ္ (ဓမၼသတ္အယူအဆ)မ်ားအေပၚတင္းၾကပ္မႈ မျပဳ၊ နယ္သူနယ္သားတို႕၏ စည္းကမ္း၊ ရိုးသားေျဖာင့္မတ္မႈ ႏွင့္ အက်င့္အမူေကာင္းမ်ားကိုသာ အစၥလာမ့္စည္းမ်ဥ္းႏွင့္အညီ ျဖစ္ေစသည္ဟု ၄င္းတို႕မွ ဆိုၾကသည္။ ယင္းေဒသခံအမ်ားစုက ထိုပံုဟန္ကို ႏွစ္သက္လက္ခံၾကျခင္းကလည္း အေၾကာင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။  လူ႕အခြင့္အေရးႏွင ့္အမ်ဳိးသမီးအခြင့္အေရး လႈပ္ရွားသူအခ်ဳိ႕က လူမႈေရးျပႆနာမ်ား၊ စာရိတၱျခစားမႈမ်ားကို လ်စ္လ်ဴရႈၿပီး၊ ၀တ္စားဆင္ယင္မႈကဲ့သို႕ေသာ အေပၚယံကိစၥမ်ား၌သာ ရွရီအဟ္ဥပေဒ ဟူ၍ အသံုးျပဳသြတ္သြင္းေနျခင္းသည္ အယူသည္းမႈသာျဖစ္သည္ဟု ေ၀ဖန္ၾက၏။

အင္ဒိုနီးရွားတြင္ အဓမၼဘာသာေျပာင္းေစျခင္းကိစၥကို မွတ္တမ္းမ်ား၌ အလ်ဥ္း မေတြ႕ရေခ်။ ၄င္းမွာ Maluku ၏အေရွ႕ပိုင္းႏွင့္ေျမာက္ပိုင္းေဒသမ်ား၊  Sulawesi အလယ္ပိုင္း၌ ျဖစ္ပြားခဲ့ေသာ ဘာသာေရးပဋိပကၡတို႕မွ ထြက္ေပၚလာသည့္ ေကာလဟလ သာျဖစ္၏။

မြတ္စ္လင္မ္၊ ခရစ္ယာန္၊ ဟိႏၵဴ ႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႕၏ အခါႀကီးရက္ႀကီးအခ်ဳိ႕ကို ႏိုင္ငံေတာ္၏အားလပ္ရက္မ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္ေပးထားသည္။ မြတ္စ္လင္မ္မ်ားအတြက္ မိအ္ရာ့ဂ်္၊ အီဒုလ္ ဖိသြ္ရ္ႏွင့္အီဒုလ္အႆြ္ဟာ ( အီးဒ္ေန႕ျမတ္ ႏွစ္ရက္ )၊ အစၥလာမ့္ႏွစ္သစ္ကူး ႏွင့္ တမန္ေတာ္ေန႕မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ခရစ္ယာန္မ်ားအတြက္ ခရစၥမတ္၊ Pentecost ၊ အီစတာ ႏွင့္ ခရစ္ေတာ္တက္ျမန္းသည့္ေန႕မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ဟိႏၵဴတို႕အတြက္ Nyepi ၊ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားအတြက္ Waisak ၊ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒီႏွင့္အျခားတရုတ္လူမ်ဳိးမ်ားအတြက္ တရုတ္ႏွစ္သစ္ကူးေန႕ စသည္ျဖင့္ ျဖစ္သည္။ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္အမ်ားစုရိွၾကသည့္ ဘာလီတြင္မူ ဟိႏၵဴတို႕၏အခါႀကီးရက္ႀကီးမွန္သမွ် ရံုးပိတ္ရက္၊ အားလပ္ရက္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။

မကၠဟ္ၿမိဳ႕သို႕သြားေရာက္ရသည့္ ဟဂ်္ကိစၥကို အစိုးရမွ ထိန္းခ်ဳပ္ကိုင္တြယ္သည္။ ထုိက႑တြင္လည္း ဘုရားဖူးခရီးသြားမ်ားထံေကာက္ယူသည့္ ကုန္က်စားရိတ္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ ၊ ပို႕ေဆာင္ေရးကိစၥႏွင့္ပတ္သက္၍ သာသနာေရးရာ၀န္ႀကီးဌာနအား ေ၀ဖန္ခ်က္မ်ား ရိွေနပါသည္။

Ref: http://en.wikipedia.org/wiki/Islam_in_Indonesia