အယ္လ္ေဘးနီးယား ႏိုင္ငံ ႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာ

စက္တင္ဘာ ၁၀ ၊ ၂၀၁၃
M-Media
ရွာေဖြတင္ဆက္သူ- ဂ်ဴလိုင္ရဲရင့္

ကမာၻ႕ႏိုုင္ငံမ်ားမွ မြတ္စလင္မ်ား က႑

(ပံု- အယ္လ္ေဘးနီးယား ႏိုင္ငံေတာ္အလံ)

၂၀၁၁ ခုႏွစ္ လူဦးေရ စစ္တမ္းအရ အယ္လ္ေဘးနီးယားႏိုင္ငံ၏ ၅၈.၇၉ % မွာ အစၥလာမ္သာသနာ၀င္မ်ား ျဖစ္ၿပီး၊ ႏို္င္ငံ၏ အႀကီးမားဆံုး ဘာသာေရးျဖစ္သည္။ အယ္လ္ေဘးနီးယား မြတ္စ္လင္မ္ အမ်ားစုမွာ ေလာကီဆန္သည့္ စြႏၷီမ်ားျဖစ္ကာ ဘခ္တာရွီ ရီွအဟ္အနည္းစု ပါ၀င္သည္။ ခရစ္ယာန္ဘာသာသည္ လူဦးေရပမာဏ၏ ၁၆.၉၉ % ရိွၿပီး ႏိုင္ငံ၏ ဒုတိယအႀကီးဆံုး ဘာသာေရးျဖစ္သည္။ က်န္ရိွပမာဏမွာ အျခားဘာသာေရး အုပ္စုမ်ား ႏွင့္ ဘာသာမဲ့မ်ား ျဖစ္၏။ ေအာ္တိုမန ္အင္ပါယာေအာက္၌ေရာက္ရိွစဥ္က အယ္လ္ေဘးနီးယား ႏိုင္ငံသားအမ်ားစုသည္ အစၥလာမ္သို႕ ကူးေျပာင္းလာခဲ့ၾကသည္။ သို႕ေသာ္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဘာသာေရး အစဥ္အလာ အားလံုးကို ယိမ္းယိုင္ေစသည့္ ဘုရားမဲ့၀ါဒသည္ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားစြာ ေခတ္ထလာခဲ့ၿပီး ၁၉၉၁ ခုႏွစ္၌ အဆံုးသတ္သြားခဲ့သည္။

Pew Research Center မွ ျပဳစုလိုက္သည့္ လတ္တစ္ေလာ လူဦးေရစာရင္းအရ အယ္လ္ေဘးနီးယားရိွ မြတ္စ္လင္မ္ ပမာဏမွာ ၇၉.၉ % ဟု သိရသည္။ သို႕ေသာ္ Gallup poll ၏စာရင္းအရမူ မြတ္စ္လင္မ္သည္ ၄၃ %၊ အေရွ႕တိုင္း ေအာ္သိုေဒါ့စ္မွာ ၁၉ %၊ ကက္သလစ္က ၁၅ % ႏွင့္ ဘာသာမဲ့သည္ ၂၃ % ဟု ဆိုသည္။ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္ လူဦးေရစာရင္း တရား၀င္ေၾကျငာခ်က္၌ ၅၆.၇၀ % မွာ စြႏၷီမြတ္စ္လင္မ္၊ ၂.၀၉ % မွာ ဘခ္တာရွီ ရီွအဟ္မြတ္စ္လင္မ္၊ ၁၀.၀၃ % မွာ ကက္သလစ္၊ ၆.၇၅ % မွာ ေအာ္သိုေဒါ့စ္၊ ၀.၁၄ % မွာ ဧမာေႏြလ၊ ၀.၀၇ % မွာ အျခားခရစ္ယာန္အုပ္စုမ်ား၊ ၅.၄၉ % မွာ ေရာေထြး ယံုၾကည္သူမ်ား၊ ၂.၅၀ % မွာ ဘုရားမဲ့၀ါဒီ ႏွင့္ ၁၃.၇၉ % မွာ မိမိ၏ ယံုၾကည္ကိုးကြယ္မႈကို မေဖာ္ျပသူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။

သမိုင္းေၾကာင္း

ေအာ္တိုမန္ေခတ္ကာလ

(ဓာတ္ပံု – တီရာနာရိွ ေရွးအက်ဆံုးဗလီမ်ာ းအနက္မွ Et’hem Bey ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္)

၁၄ ရာစုတြင္ အယ္လ္ေဘးနီးယားသို႕ ေအာ္တိုမန္လႊမ္းမိုးမႈျဖင့္ အစၥလာမ္ ၀င္ေရာက္လာၿပီး ခရစ္ယာန္၀ါဒႏွင့္ အၿပိဳင္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ရိုမန္ကက္ သလစ္ခ်ာ့ခ်္ ႏွင့္ ေတာင္တန္းေဒသသားတို႕၏ ခုခံမႈေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းတြင္ အစၥလာမ္ ျပန္႕ပြားမႈ ေႏွးေကြးသည္။ သို႕ေသာ္ အလယ္ပိုင္းႏွင့္ေတာင္ပိုင္းတြင္မူ ၁၇ ရာစုႏွစ္အကုန္၌ အယ္လ္ေဘးနီးယန္း မြတ္စ္လင္မ္ေခါင္းေဆာင္တို႕၏ တိုးတက္မႈႏွင့္အတူ အစၥလာမ္အား က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ လက္ခံခဲ့ၾကသည္။ ေအာ္တိုမန္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ စီးပြားေရးက႑၌ အေရးပါအရာေရာက္လွေသာ  pashas ႏွင့္ beys အမည္ရိွ အယ္လ္ေဘးနီးယန္းမြတ္စ္လင္မ္မ်ဳိးႏြယ္ႏွစ္စုေၾကာင့္ အယ္လ္ေဘးနီးယန္းအမ်ားစုအတြက္ အလုပ္အကိုင္ အခြင့္အလမ္းအားေကာင္းခဲ့ၾကသည္။

အယ္လ္ေဘးနီးယားရိွ မြတ္စ္လင္မ္တို႕ထံ အဓိကအားျဖင့္ အုပ္စုႀကီးႏွစ္စု ကြဲျပားသည္။ စြႏၷီအစၥလာမ္ အုပ္စု ႏွင့္ ၁၈-၁၉ ရာစု ေအာ္တိုမန္ေခတ္ကာလ အတြင္း အယ္လ္ေဘးနီးယားသို႕၀င္ေရာက္လာေသာ ဒရ္ေ၀းဇ္ လမ္းေၾကာင္းမွ ဆင္းသက္သည့္ ဘခ္တာရွီဆြဴဖီ အုပ္စုတို႕ျဖစ္ၾကသည္။ ဘခ္တာရွီ အုပ္စု၀င္မ်ားမွာ လမ္းေခ်ာ္သူမ်ား အျဖစ္ ပံုမွန္မြတ္စ္လင္မ္တို႕မွ သတ္မွတ္ၾကသည္။ စြႏၷီအစၥလာမ္တို႕မွာ ႏိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းႏွင့္ဗဟုိေဒသမ်ား၌ သမိုင္းႏွင့္ခ်ီ၍ အေျခခိုင္ခဲ့ၿပီး၊ ဘခ္တာရွီတို႕ကို ေတာင္ပိုင္းရိွ Tosk ေဒသမ်ားတြင္ အဓိကအားျဖင့္ ေတြ႕ၾကရ၏။

ေအာ္တိုမန္အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ကာလအတြင္း ဘခ္တာရွီ၀ါဒအားျဖင့္ အစၥလာမ္သို႕ ကူးေျပာင္းသက္၀င္သူ တျဖည္းျဖည္း တိုးပြားလာသည္။ ေအာ္တိုမန္ အင္ပါယာ၏ ကုန္သြယ္ေရး၊ ဗ်ဴရိုကေရစီ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ႏွင့္ စစ္တပ္ထံမွ အက်ဳိးအျမတ္မ်ား ခံစားႏိုင္၍ျဖစ္သည္။ ေအာ္တိုမန္အုပ္စိုးမႈေခတ္၌ အေက်ာ္ၾကား အထင္ရွားဆံုး အယ္လ္ေဘးနီးယား နယ္သားမ်ားမွာ – ဒါ၀ုဒ္ ပါးရွား၊ ဟမ္ဇဟ္ ကက္စထရိြဳက္တီ၊ အိလ္ဂ်ာ့ဇၤ ေဟာ့စ္ဟာ၊ နဇီးမ္ ဖရာကူလာ၊ ေကာ္ပရူလူ မဟာမက္ ပါးရွား၊ အလီ ပါးရွား၊ အက္ဒ္ဟမ္ ပါးရွား၊ ဟက္စ္ဟီ ရွီဟ္ရတီ၊ ဂူစီယာမွ အလီပါးရွား၊ ေဘရြတ္မွ အီဗ္ရာဟီမ္ပါးရွား၊ ေကာ္ပရူလူ ဖဇီးလ္ အဟ္မဒ္၊ အီဂ်စ္မွ မုဟမၼဒ္ အလီ၊ ကာရာ မုဟမၼဒ္ ဘူရွာတီ ႏွင့္ အဟ္မဒ္ ကာ့တ္ ပါးရွားတို႕ျဖစ္ၾကသည္။

လြတ္လပ္ေရး

(ဓါတ္ပံုအညြန္း –Fier ျမိဳ႕ရိွ ဗလီဝတ္ေက်ာင္းေတာ္ တခု)

အယ္လ္ေဘးနီးယားႏိုင္ငံသည္ ေအာ္တိုမန္အင္ပါယာလက္ေအာက္မွ ၁၉၁၂ ခုႏွစ္တြင္ လြတ္လပ္ေရးရရိွခဲ့သည္။ ၂၀ ရာစုအတြင္း အမ်ဳိးသားေရး တစ္ေခတ္ဆန္း ၀ါဒ ႏွင့္ ဘာသာေရး ဗဟုသုတ ကင္းမဲ့မႈျဖစ္ေပၚလာၿပီး ဒီမိုကရက္တစ္မွသည္ ပေဒသရာဇ္စံနစ္၊ ၄င္းေနာက္ ကြန္ျမဴနစ္ စံနစ္သို႕ေျပာင္းလဲသြားကာ ဘာသာေရးႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈတို႕မွာ စံနစ္တက် ရိုက္ခ်ဳိးခံရသည္။ ယင္းမူ၀ါဒမ်ားအရ အစၥလာမ္သည္လည္း အျခားဘာသာ တရားမ်ား နည္းတူ ဆိုး၀ါးသည့္ အေျပာင္းအလဲမ်ား ျဖစ္သြားရသည္။

၁၉၂၃ ခုႏွစ္ အစိုးရ စီမံကိန္းအရ ခလီဖဟ္စံနစ္ ႏွင့္ မယားၿပိဳင္ စံနစ္ကို ဖ်က္သိမ္းရန္၊ ထံုးတမ္းစဥ္လာ သမရိုးက် ၀တ္ျပဳမႈပံုဟန္အား အေျပာင္းအလဲျပဳရန္၊ ေအာ္တိုမန္ေခတ္က ၿမိဳ႕ျပ အမ်ဳိးသမီးတို႕အား ဆင္ယင္ေစသည့္ ဟိဂ်ာ့ဗ္အမိန္႕ ကို စြန္႕ပယ္ရန္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္အေပၚ အယ္လ္ေဘးနီးယန္း မြတ္စ္လင္မ္ ကြန္ကရက္မွ တီရာနာ၌ လက္ခံခဲ့ရသည္။

အဲန္ဗာ ေဟာ့ရွား (Enver Hoxha) ၏ ကြန္ျမဴနစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ကာလအတြင္း မြတ္စ္လင္မ္ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္ စံနစ္ အပါအ၀င္ ကက္သလစ္ႏွင့္ေအာ္သိုေဒါ့စ္ ဘုန္းေတာ္ႀကီး စံနစ္အား အျမစ္ျပတ္ သုတ္သင္ခဲ့သည္။ ထိုသူသည္ ၁၉၆၇ ခုႏွစ္တြင္ ဘာသာေရးကိုးကြယ္ ယံုၾကည္မႈ မွန္သမွ်ကို တားျမစ္ ပိတ္ပင္၍ အယ္လ္ေဘးနီးယားႏိုင္ငံအား ကမာၻေပၚရိွ တစ္ခုတည္းေသာ ဘာသာမဲ့ တိုင္းျပည္အျဖစ္ ေၾကျငာခဲ့သူျဖစ္သည္။

ယေန႕ေသာ္ကား အယ္လ္ေဘးနီးယားသည္ အစၥလာမ့္ေရးရာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ အဖြဲ႕ႀကီး (Organisation of Islamic Cooperation – OIC) ၏ အမာခံအဖြဲ႕၀င္ ဥေရာပႏိုင္ငံ ျဖစ္လာသည္။ ၂၀၁၁ ဧၿပီလတြင္  ပထမဆံုး အစၥလာမ့္တကၠသိုလ္ Bedër University အား တီရာနာ၌ ဖြင့္လွစ္ႏိုင္ခဲ့သည္။

( ဂ်ဴလိုင္ ရဲရင့္ )

ကိုးကား wiki