သခ်ၤာႏွင့္ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ၾကီး အူမာရ္ အလ္-ေခယမ္(Umar Al-Khayyam)

ဇန္နဝါရီ ၁၁၊ ၂၀၁၄
M-Media
စုစည္းတင္ဆက္သူ- ကိုေလး

အူမာရ္ အလ္-ေခယမ္(Umar Al-Khayyam) ဟာ အစၥလာမ္ သိပၸံပညာ သမုိင္း၏ အႀကီးက်ယ္ဆံုးေသာ သခ်ၤာႏွင့္ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္မ်ားထဲမွ တစ္ဦးျဖစ္ပါတယ္။ ထုိ႔ျပင္ ကဗ်ာအေရးေကာင္းသူတစ္ဦျဖစ္ၿပီး ေက်ာ္ၾကားတဲ့ အေတြးအေခၚနဲ႔ ပက္သက္တဲ့ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ျဖစ္တဲ့ ေလးေၾကာင္းတစ္ပုိဒ္ ႐ူဘုိင္ယတ္ (Rubaiyat) ကဗ်ာကုိ ေရးသားခဲ့သူလညး္ျဖစ္ပါတယ္။ ေခယမ္ဟာ သခ်ၤာ နယ္ပယ္ကုိလည္း အက်ိဳးျပဳခဲ့သူျဖစ္ၿပီး သူေရးသားခဲ့ အလ္ဂ်ီဘရာက်မ္းေတြနဲ႔ ေျဖရွင္းခ်က္ေတြမွာ ကုဗတံုးနဲ႔ ပက္သက္တဲ့ ရွင္းလင္းတဲ့ ညီမွ်ျခင္းေတြ၊ သက္ေသျပခ်က္ေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ ေခယမ္ဟာ အေတြးအေခၚပညာရွင္၊ သခ်ၤာပညာရွင္ႏွင့္ ကဗ်ာဆရာတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး မကၠင္းနစ္၊ ပထ၀ီ၊ တြင္းထြက္ဓာတ္သတၱဳ၊ ဂီတႏွင့္ အစၥလာမ့္ အေတြးအေခၚပုိင္းဆုိင္ရာ က်မ္းေပါင္းမ်ားစြာကုိလည္း ျပဳစုခဲ့သူျဖစ္ပါေသးတယ္။

ပါရွန္းလူမ်ိဳးတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ အလ္ ေခယမ္ကုိ ၁၀၄၈ခုႏွစ္ ေမလမွာ နီရွာဘူရ္းၿမိဳ႕(ယခု အီရန္ႏုိင္ငံ အေရွ႕ေျမာက္ပိုင္း) ရွိ လက္မႈပညာသည္ မိသားစုမွ ေမြးဖြားခဲ့တာပါ။ ‘အလ္ေခယမ္’ ဆုိသည္မွာ ‘တဲေဆာက္သူ’ လုိ႔ အမည္ရပါတယ္။ ေခယမ္ဟာ မူလတန္းပညာကုိ နီရွာဘူးရ္ႏွင့္ ေဘာ့ခ္ၿမိဳ႕တုိ႔တြင္ သင္ယူခဲ့ၿပီး အစၥဖာဟန္ (ယခုအီရန္ေတာင္ပုိင္း) ႏွင္ စမာကန္ (ယခုဥဇဘက္ကစၥတန္ အေရွ႕ပုိင္း) တုိ႔တြင္ အလုပ္ လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ စမာကန္တြင္ ရွိစဥ္အခါက ထုိေဒသ၏ အျမင့္ဆုံး အစုိးရအရာရွိျဖစ္သူ အဘူတာဟီရ္ (Abū Tāhir) က ေခယမ္အား ၎လက္ေအာက္တြင္ေခၚကာ အမႈထမ္းခုိင္းခဲ့ပါတယ္။

ေခယမ္ကုိ ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္ ၁၈၉၂ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ေခယမ္၏ နာမည္ျဖင့္ စင္တာတစ္ခုကုိ လန္ဒန္တြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး၊ လေပၚမွ ခ်ိဳင့္ခြက္ တစ္ခုကိုလည္း ၁၉၇၀ တြင္ ေခယမ္ဟု အမည္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ထုိ႔ျပင္ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္က သခ်ၤာနယ္ပယ္တြင္ တီထြင္ႏုိင္ခဲ့သည့္ cone တစ္ခုကုိလည္း ေခယမ္၏ နာမည္မွည့္ေပးခဲ့ၿပီး၊ ၁၉၃၄ ခုႏွစ္တြင္ နီရွာဘူးရ္ရွိ ၎၏ ဂူဗိမာန္တြင္ ၎ရဲ႕ ပံုတူ႐ုပ္ထုတစ္ခုကုိလည္း ျပဳလုပ္ေပးခဲ့ပါတယ္။

ေခယမ္၏ ကဗ်ာစာေပဆုိင္ရာ ထူးခၽြန္မႈမွာ အေရွ႕တုိင္းတြင္ ေျပာစမွတ္ျပဳၾကေသာ္လည္း၊ ဥေရာပတုိင္းျပည္မ်ားမွာ သူရဲ႕ေက်ာ္ၾကားမႈဟာ သိပ္မၾကာေသးခင္က စခဲ့တာပါ။ အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားမွာေတာ့ ေခယမ္ကုိ အေရွ႕တုိင္း ကဗ်ာဆရာႏွင့္ ပညာရွင္အျဖစ္လူသိမ်ားပါတယ္။ ၁၈၉၅ ခုႏွစ္မွာ အဂၤလိပ္ ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ အက္ဒ၀ပ္ ဖစ္ဇ္ဂ်ရဲလ္(Edward Fitzgerald) က ေခယမ္၏ ေလေၾကာင္း တစ္ပုိဒ္ကဗ်ာရွည္မွ ၇၅ ပုိဒ္ကုိ ဘာသာျပန္ေဖာ္ျပခဲ့ၿပီး ယခုတုိင္ လူႀကိဳက္မ်ား လ်က္ရွိပါတယ္။

Cubic equation and intersection of conic sections” the first page of two-chaptered manuscript kept in Tehran University

၁၈၉၅ ခုႏွစ္မတုိင္ခင္ ႏွစ္အနည္းငယ္ကလည္း ေခယမ္၏ အလ္ဂ်ီဘရာေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကုိ ဂ်ာမန္လူမ်ိဳး သခ်ၤာပညာရွင္ ဖရန္႔ဖ္ ၀ပ္ကီ(Woepcke) က ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ကာ အေနာက္တုိင္း ပညာရွင္မ်ားထံသုိ႔ ပုိ႔ေဆာင္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ထုိ႔ျပင္ ေခယမ္၏ အျခား ကဗ်ာ ေျမာက္မ်ားစြာကုိလည္း ဥေရာပရွိ ဘာသာစကားမ်ိဳးစံုျဖင့္ ျပန္ဆုိကာ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ၾကပါေသးတယ္။

ေခယမ္၏ ေက်ာ္ၾကားေသာ ကဗ်ာကေတာ့ အေတြးအေခၚပုိင္းဆုိင္ရာနဲ႔ ရသပုိင္းကုိ ေပါင္းစပ္ေရးဖြဲ႕ထားတဲ့ ႐ူဘုိင္ယတ္ ကဗ်ာျဖစ္ၿပီး၊ ထုိကဗ်ာထဲတြင္ လြတ္လပ္တဲ့ အေတြးအေခၚမ်ား၊ လူသား၀ါဒ၊ ျပင္းျပေသာ တရားမွ်တမႈ၊ ကံၾကမၼာ၏  လွည့္ကြက္ႏွင့္ အယံုအၾကည္ကင္း၀ါဒတုိ႔ကိုလည္း ထည့္သြင္းေရးထားပါတယ္။

ေခယမ္၏ အားထုတ္မႈမွာာ အေရွ႕တုိင္းႏွင့္ အေနာက္တုိင္းရွိ ပညာရွင္မ်ားအေပၚ ႀကီးမားေသာ လႊမ္းမုိးမႈမ်ားလည္း ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ သခ်ၤာ ပညာရပ္တြင္ ေခယမ္၏ အားထုတ္မႈမ်ားမွာ အစၥလာမ္ သခ်ၤာေလာက ရွာရက္ဖ္ အလ္-ဒင္ အလ္-တူစီ (Sharaf al-Din al-Tusi) မေပၚခင္ ၁၂၁၃ ခုႏွစ္အထိႏွင့္ အေနာက္တုိင္း သခ်ၤာေလာကတြင္ ဒက္စ္ကာတီ (Descarte) မေပၚခင္ ၁၆၅၀ ခုႏွစ္အထိ ေက်ာ္ျဖတ္ႏုိင္သူမရွိခဲ့ပါဘူူး။

ေခယမ္မွာ ေဆးဆရာတစ္ဦးလည္းျဖစ္ၿပီး ဘုရင္မာလစ္ရွား၏ သားမ်ားျဖစ္သည့္ ဘာ့က္ယာ႐ူက္၊(Berkyaruk) မုိဟာမက္ (Muhammad)ႏွင့္ ဆန္ဂ်ာ(Sanjar) တုိ႔ကုိ ေဆးကုသေပးခဲ့ပါတယ္။ စြယ္စံုရ သိပၸံပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ ဆီနာ၏ အေတြးမ်ားကုိ ဆက္ခံသူျဖစ္ၿပီး ႐ူပေဗဒႏွင့္ ေဆးပညာတုိ႔ကုိ ေလ့လာခဲ့ကာ ဂီတဘက္တြင္လည္း ေခယမ္ဟာ အက်ိဳးျပဳခဲ့ပါေသးတယ္။

၁၀၇၀ ခုႏွစ္ေလာက္မွာ ေခယမ္ဟာ စမာကန္ကုိ ေရာက္လာပါတယ္။ အဲဒီေဒသရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္သူျဖစ္တဲ့ တရားသူႀကီးအဘူတာဟီရ္ (Abū Tāhir) ၏ ေထာက္ပံ့မႈကုိရခဲ့သည့္ ေခယမ္မွာ ႏွစ္မ်ားစြာအရင္ကတည္းက စီစဥ္ထားသည့္ ကုဗတံုး ညီမွ်ျခင္းႏွင့္ ပက္သက္သည့္ ဂဏန္းသခ်ၤာဆုိင္ရာ က်မ္းတစ္ေစာင္ ရီစာလာ (Risala) ကုိ ျပဳစုခဲ့ပါတယ္။ ထုိက်မ္း၏ ေနာက္ဆက္တြဲကုိလည္း ေခယမ္ဟာ ဘူခါရာၿမိဳ႕၏ ဘုရင္ ရွမ္အလ္မူလူက္(Shams al-Muluk) ရဲ႕ နန္းေတာ္မွာ ဆက္လက္ျပဳစုခဲ့ပါတယ္။

၁၀၇၄-၇၅ ခုႏွစ္မ်ားမွာေတာ့ ဆဲလ္ဂ်ဳက္ ဆူလ္တန္ ဂ်လာလ္ အလ္ ေဒါင္လာ မာလစ္က္ရွား (Jalāl al-Dawla Malik-shāh) ရဲ႕ ဖိတ္ၾကားမႈေၾကာင့္ အစၥဖာဟန္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သုိ႔ ေရာက္ရွိလာခဲ့ၿပီး နကၡတေဗဒဆုိင္ရာ စူးစမ္းေလ့လာမႈကုိ ဦးေဆာင္ စီမံခန္႔ခြဲရပါတယ္။ ပါရွန္းေတြရဲ႕ ေနျပကၡဒိန္ ကုိ ျပင္ဆင္ခဲ့ရၿပီး ၁၀၇၉ ခု မတ္လ ၁၆ ရက္ (ဟစ္ဂ်ရီ သကၠရာဇ္ ၄၇၁ ခု ရမ္ဇာန္ ၁၀ ရက္) ေန႔မွာ အၿပီးသတ္ခဲ့ ပါတယ္။ ေခယမ္ျပင္ဆင္ခဲ့တဲ့ ျပကၡဒိန္ သစ္ဟာ ႏွစ္ပါင္း ၃၃ ႏွစ္အတြင္း ရက္ထပ္ႏွစ္ ၈ ႏွစ္ ပါ၀င္ၿပီး ယခု သံုးေနတဲ့ ဂရီဂုိရီယန္ ျပကၡဒိန္ထက္လည္း ပုိမုိတိက်ပါတယ္။ ဂရီဂုိရီယန္ ျပကၡဒိန္ဟာ ႏွစ္ ေပါင္း ၃၃၃၀ ေရာက္တဲ့အခါ ၁ ရက္ပုိေပမယ့္၊ ေခယမ္ျပင္ဆင္ခဲ့တဲ့ ပါရွန္းတုိ႔ရဲ႕ ေနျပကၡဒိန္ ကေတာ့ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀၀ ေက်ာ္မွ တစ္ရက္သာ ပုိတာပါ။

ေခယမ္ဟာ အစၥဖာဟန္ၿမိဳ႕မွာ ၁၈ ႏွစ္ၾကာေနထုိင္ခဲ့ၿပီး ထုိႏွစ္မ်ားကေတာ့ ၎ရဲ႕ သိပၸံဆုိင္ရာ အသီးအပြင့္ေတြ ေ၀ဆာခဲ့တဲ့ႏွစ္ေတြပါပဲ။  အစၥဖာဟန္ၿမိဳ႕မွာရွိတဲ့ သိပၸံဆုိင္ရာ သုေသသနစင္တာကုိ ထုိေခတ္အခါက အေတာ္ဆံုး နကၡတေဗဒ ပညာရွင္ေတြ စု႐ံုးေရာက္ရွိခဲ့ၿပီး ေခယမ္က ၎တုိ႔အားလုံးကုိ စီမံခန္႔ခြဲေပးရကာ၊ ၎တုိ႔အားလံုးရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈနဲ႔ ‘မာလစ္ရွား နကၡတေဗဒ ဇယား’ ကုိ တီထြင္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

မာလစ္က္ရွား ကြယ္လြန္ခဲ့ၿပီး သူ႕ရဲ႕အရာရွိ နစ္ဇမ္ အလ္-မြလ္က္ အသတ္ခံခဲ့ရတဲ့ ၁၀၉၂ ခုႏွစ္ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ေခယမ္ရဲ႕ အေျခအေနဟာ အဆုိးဘက္ေရာက္ခဲ့ၿပီး မာလစ္က္ရွား လက္ထက္က ရရွိခဲ့တဲ့ သုေသသနဆုိင္ရာ ေထာက္ပ့ံမႈေတြ အားလံုး ဆံုး႐ံႈးခဲ့ရပါတယ္။ မာလစ္က္ရွားရဲ႕သား ဆန္ဂ်ာနန္းတက္တဲ့ ၁၁၁၈ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ေခယမ္ဟာ အစၥဖာဟန္ၿမိဳ႕ကုိ စြန္႔ခြာခဲ့ၿပီး ခူရာဆန္ၿမိဳ႕ကုိ ျပန္လာခဲ့ကာ က်န္ရွိတဲ့ ဘ၀သက္တမ္းကုိ ေမာ္ရ္နဲ႔ နီရွာပူးရ္ၿမိဳ႕မွာ ကုန္ဆံုးခဲ့ၿပီး ၁၁၃၁ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါတယ္။ ေခယာမ္ရဲ႕ ႐ုပ္အေလာင္းကုိ နီရွာပူးရ္ၿမိဳ႕မွာရွိတဲ့ သိပၸံနယ္ပယ္မွာ ေခယမ္ရဲ႕ အေထာက္အကူျပဳမႈေတြကေတာ့ သခ်ၤာ၊ နကၡတေဗဒတုိ႔နဲ႔ ဆက္စပ္ေနၿပီး အက္ဘ္ဒဲလ္-ရဟ္မာန္ အလ္-ခါဇီနီ (Abd al-Rahmān al- Khāzinī) ေရးတဲ့ ကီသာဗ့္ မီဇာန္ အလ္-ဟစ္ကမာ (Kitāb Mīzān alhikma) စာအုပ္ရဲ႕ သကၠရာဇ္ ၅၁၅ မွ ၁၁၂၁ အထိကာလအတြင္း မွတ္တမ္းမ်ားမွာ ေခယမ္ရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းမႈေတြကုိ မၾကာခဏ ေဖာ္ျပညႊန္းဆုိထားပါတယ္။

အလ္ေခယမ္ရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းခ်က္မ်ားကေတာ့ ေအာက္ပါအတုိင္းျဖစ္ပါတယ္။

၁။ ႐ူဘုိင္ယတ္ (Rubaiyat)။ ။ ေလးေၾကာင္းတစ္ပုိဒ္ကဗ်ာျဖစ္ၿပီး ရသနဲ႔၊ အေတြးအေခၚပုိင္းဆုိင္ရာကုိ ေပါင္းစပ္ေရးဖြဲ႕ထားတဲ့ ကဗ်ာျဖစ္ကာ ေခယမ္ရဲ႕ လက္ရာေတြထဲက အလြန္ေက်ာ္ၾကားတဲ့ လက္ရာတစ္ခုပဲျဖစ္ပါတယ္။ ၁၈၅၉ ခုႏွစ္က အဂၤလိပ္ကဗ်ာဆရာ အက္ဒ၀ပ္ ဖစ္ဇ္ဂ်ရဲလ္က အဂၤလိပ္ဘာသာသုိ႔ ျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး၊ ဂႏၱ၀င္စာေပေတြထဲမွာ လူႀကိဳက္အမ်ားဆံုး ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

၂။ ရီစာလာ ဖီ တက္ဆင္မ္ ႐ုဘ္ အလ္-ဒါအီရာ (Risala fi taksim rub al-daira)။ ။ စက္၀ုိင္းစိတ္တစ္ခုအား ပုိင္းျခားျခင္းက်မ္း လုိ႔ အမည္ရၿပီး မ်ဥ္းေျဖာင့္၊ စက္၀ုိင္းစိတ္၊ ကုဗတံုး ညီမွ်ျခင္းေတြကုိ အျပည့္စံုဆံုး အရွင္းအလင္းဆံုး ေဖာ္ျပထားတဲ့ က်မ္းျဖစ္ပါတယ္။ ညီမွ်ျခင္းမ်ားကုိ ကိန္းဂဏန္းေတြနဲ႔ ေျဖရွင္းျပထားတဲ့ ဒီက်မ္းကုိ ကမၻာ့ဘာသာ စကားေပါင္း မ်ားစြာကုိ ျပန္ဆုိထားၿပီး ျဖစ္ပါတယ္။ ထုိ႔ျပင္ သခ်ၤာ၊ ပထ၀ီ၀င္နဲ႔ ပက္သက္တဲ့ အျခားက်မ္း သံုးက်မ္းကုိလည္း ျပဳစုခဲ့ပါတယ္။ ရီစာလာ ဖီလ္ ဘာရာဟင္ အာလာ မာစာအီလ္ အလ္-ဂ်ဘာရ္ ၀ါလ္မူကာဘာလာ (Risala fil-barahin ala masail al-jabar wal-muqabala) ဆုိတဲ့ အလ္ဂ်ီဘရာက်မ္းကေတာ့ ေခတ္သစ္ အလ္ဂ်ီဘရာ ပညာရပ္ေတြ မေပၚလာမီက သခ်ၤာပညာနယ္ပယ္မွာ အေရးပါဆံုးျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

၃။ ေနာင္႐ူဇ္ နာမ (Nawruz-nama)။ ။ ပါရွန္းလူမ်ိဳးမ်ားရဲ႕ ႏွစ္သစ္က်မ္းျဖစ္ၿပီး အီရန္တုိ႔ရဲ႕ ျပကၡဒိန္ကုိ ျပင္ဆင္ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ က်မ္းျဖစ္ကာ အစၥဖာဟန္ၿမိဳ႕မွာရွိတဲ့ ေခယမ္ရဲ႕ နကၡတေဗဒ သုေသသနစင္တာ ၿဖိဳဖ်က္ခံခဲ့ရၿပီးတဲ့ေနာက္ ေရးသားခဲ့တာပါ။

ဒါ့အျပင္ မက္ကန္းနစ္၊ ပထ၀ီနဲ႔ အေတြးအေခၚပုိင္းဆုိင္ရာ က်မ္းေပါင္း ၉ က်မ္းကုိ ေရးသားျပဳစုခဲ့ပါေသးတယ္။ ထူးျခားတာကေတာ့ အလ္ေခယမ္ဟာ ဂီတနဲ႔ ပက္သက္တဲ့ စာအုပ္ႏွစ္အုပ္ကုိလည္း ျပဳစုခဲ့တာပါပဲ……

—————————————-
** M-Media ၏ မူပိုင္ သတင္း/ေဆာင္းပါးမ်ား၊ ဘာသာျပန္ မ်ားကို အြန္လိုင္းမီဒီယာမ်ားတြင္ မည္သူမဆို လြတ္လပ္စြာကူးယူေဖာ္ျပႏို္င္ပါသည္။ ကူးယူေဖာ္ျပသူမ်ားအေနျဖင့္ M-Media မူရင္းလင့္ခ္ကို ထည့္ေပးဖို႔ ေမတၱာရပ္ခံအပ္ပါသည္။

M-Media ၏ ခြင့္ျပဳခ်က္မရိွဘဲ စီးပြားျဖစ္ ထုတ္ေဝေသာ Print Media မ်ားတြင္ ထည့္သြင္းေဖာ္ျပျခင္းမ်ား လုံးဝ ခြင့္မျပဳပါ။
ဆက္သြယ္ရန္ [email protected]