လုပ္ငန္းခြင္သံုး ဓာတုေဗဒ – ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၁၉)

ဇြန္ ၃၊ ၂၀၁၆

M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

ေရနံသန္႔စင္စက္႐ံုတစ္ခု၏ ပံုရိပ္

– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၁၀၀ ေက်ာ္က မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြရဲ႕ ဓာတုေဗဒဘာသာရပ္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး စနစ္တက် ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈေတြကေန ဒီေန႔ေခတ္ ကမၻာေပၚက လူတုိင္း၊ ႏုိင္ငံတုိင္းအတြက္ အက်ိဳးရွိေစတဲ့ ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္တစ္ခုကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီထုတ္လုပ္မႈက ထြက္ရွိတဲ့အရာဟာ  ေရၿပီးရင္ လူ႕ဘ၀အတြက္ အလုိအပ္ဆံုး အရာေတြထဲက တစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ျခင္းခံထားရပါတယ္။ အာရဘီလုိ နက္ဖ္တ္ (naft) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေျမေအာက္က ေရနံစိမ္းအႏွစ္ေတြဟာ လူသားေတြအသံုးျပဳႏုိင္တဲ့ ပစၥည္းေပါင္း ၄၀၀၀ ေက်ာ္ ထုတ္ေပးႏုိင္မယ္လုိ႔ ဘယ္သူမွ မေတြးခဲ့ၾကပါဘူး။ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ ေပါင္းခံမႈလုပ္ငန္းစဥ္ (distillation) မရွိဘဲနဲ႔ ေရနံစိမ္းကေန ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ယေန႔ သံုးေနတဲ့ ဓာတ္ဆီ၊ ေရနံဆီ၊ ႏုိင္လြန္ကတၱရာ၊ ဒါမွမဟုတ္ ပလက္စတစ္ေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။

ေပါင္းခံျခင္း (distillation) ဆုိတာ အရည္ေတြကုိ အပူခ်ိန္အမွတ္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ပါ၀င္ပစၥည္းေတြ ခြဲထုတ္တာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုပ္ငန္းကုိ မြတ္စလင္ဓာတုေဗဒပညာရွင္ေတြက ၈ ရာစုမွာ ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့တာပါ။ ဒီေပါင္းခံမႈကုိ အသံုးျပဳၿပီး မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြ ပထမဆံုးထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ ပစၥည္းကေတာ့ အစားအစာေတြ၊ ေဖ်ာ္ရည္ေတြမွာ အနံ႔၊ အရသာ ထည့္လုိ႔ရတဲ့ ႏွင္းဆီရည္ (rose water) နဲ႔ လက္ေတြ႕အသံုးျပဳလုိ႔ရတဲ့ ဆီအမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ၀ုိင္ေတြကုိ ေပါင္းခံျခင္းအားျဖင့္လည္း အလ္ကုိေဟာစစ္စစ္ကုိ ရရွိေစၿပီး မြတ္စလင္အုပ္ခ်ဳပ္မႈလက္ေအာက္မွာ ေနထုိင္တဲ့ ခရစ္ယာန္ေတြလုိ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မဟုတ္သူေတြက ဒီ အလ္ကုိေဟာကုိ ထုတ္လုပ္သံုးစြဲခဲ့ၾကပါတယ္။ ဂ်ာဘီရ္ အစ္ဗေန႔ ေဟယန္ (Jabir ibn Hayyan) ဆုိတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးဟာ ေပါင္းခံမႈလုပ္ငန္းစဥ္မွာ ထည့္သြင္းအသံုးျပဳလုိ႔ရတဲ့ အေအးခံမႈနည္းလမ္းသစ္တစ္ခုကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီနည္းလမ္းအသစ္ေၾကာင့္ ေပါင္းခံၿပီးသား အလ္ကုိေဟာနဲ႔ ေလ်ာ္ေတြကုိ အက္ဆစ္၊ ေဆး၀ါး၊ ေရေမႊး၊ မင္၊ အလ္ကုိေဟာနဲ႔ အျခားေသာ ဓာတုပစၥည္းေတြ ထုတ္လုပ္ရာမွာ အသံုးျပဳႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ အစၥလာမ္က မူးယစ္ေစတတ္တဲ့အရာေတြ မွီ၀ဲျခင္းကုိ တားျမစ္ထားတာေၾကာင့္ အလ္ကုိေဟာနဲ႔ မူးယစ္ေစတဲ့ ပစၥည္းေတြကုိ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြက ေသာက္သံုးျခင္းေတာ့ မရွိခဲ့ပါဘူး။

ဂ်ာဘီရ္ဟာ ေပါင္းေခ်ာင္ (alembic) ကုိ ၈ ရာစုမွာ ပထမဆံုးတီထြင္ခဲ့သူျဖစ္ၿပီး ဒီေန႔အထိ ဓာတုေဗဒဓာတ္ခြဲခန္းေတြမွာ အသံုးျပဳေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေပါင္းေခ်ာင္ဟာ အေအးခံလုိ႔ရၿပီး ေပါင္းခံမႈလုပ္ငန္းစဥ္မွာ လုိအပ္တဲ့ အရည္ေတြကုိ စုေဆာင္းေပးရမွာ အသံုး၀င္ခဲ့ပါတယ္။

‘alembic’ (ေပါင္းေခ်ာင္) ဆုိတဲ့စကားလံုးဟာ ဓာတုေဗဒအသံုးအႏႈန္းျဖစ္ၿပီး အာရဘီစကားလံုး ‘အလ္-အန္ဘစ္” (al-anbiq) က ဆင္းသက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။ ‘အလ္-အန္ဘစ္’ ဆိုတာဟာ “ေပါင္းဖုိ၏ ထိပ္ပုိင္း” လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ ေပါင္းေခ်ာင္ဆုိတာ ဖန္အုိး ႏွစ္လံုးပါ၀င္ၿပီး ဖန္ႁပြန္တစ္ခုနဲ႔ ဆက္သြယ္ထားတဲ့ ကိရိယာတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ၀ုိင္နဲ႔ဆားကုိ ဆူပြက္ေစရာကေန မီးေလာင္လြယ္တဲ့ ေရေငြ႕ကုိ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး ဂ်ာဘီရ္က ဒီေပါင္းေခ်ာင္ကုိအသံုးျပဳၿပီး ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိခဲ့တာပါ။ သူ႕ရဲ႕ ဓာတုေဗဒက်မ္းႀကီးထဲမွာ ဂ်ာဘီရ္က “ဆူပြက္ေနတဲ့ ၀ုိင္းနဲ႔ ဆားတုိ႔ေၾကာင့္ ေပါင္းေခ်ာင္ရဲ႕ အ၀မွာျဖစ္ေပၚလာတဲ့ မီးေတာက္၊ အဲဒါနဲ႔ဆင္တူတဲ့အရာေတြဟာ ထူးျခားတဲ့ ဂုဏ္သတၱိေတြရွိၿပီး အသံုး၀ယ္မယ္လုိ႔လည္းထင္ရပါတယ္။ ဒါဟာ ဒီသိပၸံနယ္ပယ္ေတြမွာေတာ့ ေတာ္ေတာ္ေလး အေရးပါပါတယ္” လု႔ိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

အလ္ကုိေဟာရဲ႕ မီးေလာင္ႏုိင္တဲ့ဂုဏ္သတၱိကုိ ဂ်ာဘီရ္ရဲ႕လက္ထက္မွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးခ်ခဲ့ပါတယ္။ ၁၄ ရာစုက စစ္ေရးဆုိင္ရာ က်မ္းေတြမွာဆုိရင္ စစ္တပ္သံုး မီးတုတ္ေတြ ဖန္တီးရာမွာ ေပါင္းခံထားတဲ့ ႏွစ္ခ်ိဳ႕စပ်စ္၀ုိင္ကုိ အေရးပါတဲ့ ပါ၀င္ပစၥည္းအျဖစ္ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ အဲဒီ ေပါင္းခံရည္ေတြဟာ မီးေလာင္လြယ္တာေၾကာင့္ သဲထဲမွာျမႇဳပ္ထားတဲ့ အုိးေတြထဲမွာ သိမ္းထားရမယ္ဆုိတဲ့ သတိေပးခ်က္ေတြကုိလည္း အဲဒီ လက္ေရးမူေတြမွာ ေတြ႕ရပါတယ္။

အလ္-ကင္ဒီကေတာ့ ေပါင္းခံတဲ့နည္းနဲ႔ ေရေမႊးထုတ္လုပ္ရာမွာ ေက်ာ္ၾကားၿပီး အဲဒီနည္းလမ္းေတြကုိ Book of the Chemistry of Perfume and Distillations (ေရေမႊးႏွင့္ ေပါင္းခံမႈဆုိင္ရာ ဓာတုေဗဒက်မ္း) ဆုိတဲ့ အမည္နဲ႔ က်မ္းႀကီးတစ္အုပ္ကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီက်မ္းႀကီးမွာ အလ္-ကင္ဒီဟာ ေပါင္းခံမႈလုပ္ငန္းစဥ္အမ်ိဳးမ်ိဳးကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ လူတစ္ေယာက္ဟာ ေရဇလံုကုိ အသံုးျပဳကာ ၀ုိင္ေတြကေန အေရာင္ပါတဲ့ rose water (ႏွင္းဆီရည္) ကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္တဲ့နည္း ပါ၀င္သလုိ ရွာလကာရည္ကုိ ေပါင္းခံၿပီး အေရာင္ပါတဲ့ ႏွင္းဆီရည္ကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္တဲ့ နည္းလမ္းလည္း အဲဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။

လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ ၉၀၀ အရင္ တူနီးရွားက အစ္ဗေန႔ ဘာဒစ္ (Ibn Badis) ဆုိတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးဟာ ေငြသတၱဳျပားေတြကုိ ေပါင္းခံထားတဲ့၀ုိင္နဲ႔ မႈန္႔မႈန္ညက္ညက္ေက်ေအာင္ ျပဳလုပ္ၿပီး ေငြမွင္နဲ႔ စာေရးသားလုိ႔ရတဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုကို ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။

“ေငြသတၱဳျပားကုိယူၿပီး ေပါင္းခံထားတဲ့၀ုိင္နဲ႔ ၃ ရက္ေလာက္ ေၾကသြားေအာင္ ႀကိတ္ေခ်ပါ။ ၿပီးရင္ အေျခာက္ခံၿပီး ေျမမႈန္႔လုိ အမႈန္႔ျဖစ္သြားေအာင္ ၀ုိင္နဲ႔ပဲ ထပ္မံႀကိတ္ေခ်ပါ။ ၿပီးရင္ေတာ့ ေရစင္ေအာင္ေဆးပါ” လုိ႔ ဘာဒစ္က သူ႕ရဲ႕ ေတြ႕ရွိမႈကို မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ပါတယ္။

အစၥလာမ္မွာ အရက္ (အလ္ကုိေဟာ) ေသာက္သံုးျခင္းကုိ ‘ဟာရမ္’ (တားျမစ္ပိတ္ပင္ထားသည့္အရာ) လုိ႔ သတ္မွတ္ထားၿပီး မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြရဲ႕ ေပါင္းခံမႈနည္းပညာနဲ႔ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈဟာ အလ္ကုိေဟာရဲ႕ အက်ိဳးရွိၿပီး အႏၱရာယ္မျဖစ္ေစတဲ့ ျဒပ္ပစၥည္းေတြကုိ အသံုးခ်ဖုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ေဖာ္ထုတ္မႈေၾကာင့္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာနယ္ပယ္ကေန အလွကုန္နယ္ပယ္အထိ ေျမာက္မ်ားစြာေသာ ထုတ္ကုန္ေတြကုိ ဖန္တီးႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္က မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြရဲ႕ ဒီအားထုတ္မႈအမ်ားစုဟာ လက္ေတြ႕အသံုး၀င္ခဲ့ပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ သုေတသနေတြ၊ အျခားေသာ ယဥ္ေက်းမႈေတြကေန သူတုိ႔ ရွာမွီး ရယူခဲ့တဲ့ အသိပညာေတြနဲ႔လည္း မင္၊ အေရာင္တင္ဆီ၊ ဆုိဒါ၊ ဘိလပ္ေျမနဲ႔ ပုလဲတု (imitation pearl) ေတြကို ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ရာဇီရဲ႕ On Alums and Salts ဆုိတဲ့ က်မ္းႀကီးမွာ corrosive sublimate လို႔ေခၚတဲ့ မာက်ဴးရစ္ ကလုိ႐ုိက္ (mercuric chloride) ဘယ္လိုရယူႏုိင္တယ္ဆုိတဲ့ နည္းလမ္းကုိ ေဖာ္ျပထားၿပီး ဒါဟာ Synthetic Chemistry ရဲ႕ အစလုိ႔ သတ္မွတ္လုိ႔ရႏုိင္တဲ့ အေရးပါတဲ့ စမ္းသပ္ေဖာ္ထုတ္မႈေတြထဲက တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ မာက်ဴရီ (mercury) ကေန ကလုိ႐ုိက္ ထုတ္လုပ္ႏုိင္တဲ့ နည္းလမ္းနဲ႔အတူ ဒီ ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကုိ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ ပုိးသတ္ေဆးေတြမွာ အသံုးျပဳေနၾကၿပီး အျခားေသာ synthetic ပစၥည္းေတြ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ဖုိ႔အတြက္လည္း တြန္းအားျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။ corrosive sublimate ကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိတာနဲ႔ အျခားအရာေတြကို ကလုိရင္းထည့္ၿပီး သန္႔စင္ႏုိင္တာေတြဟာ ေျမေအာက္ထဲမွာရွိေနတဲ့ သတၱဳအက္စစ္ေတြ တူးေဖာ္ေရးကုိ အစပ်ိဳးႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ corrosive sublimate ေတြကုိ ေဆး၀ါးေတြမွာ ေသြးတိတ္ေစတဲ့အရာ၊ လန္းဆန္းေစတဲ့အရာ၊ တုိက္စားတဲ့အရာနဲ႔ ပုိးသတ္ေပးတဲ့အရာေတြအျဖစ္ အေရးပါတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးစံုနဲ႔ အသံုးျပဳေနၾကၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။

ကုန္ထုတ္ဓာတုနယ္ပယ္နဲ႔ ဓာတုေဗဒပစၥည္း အေျမာက္အမ်ားထုတ္လုပ္ႏုိင္တဲ့ နယ္ပယ္ေတြမွာ အလယ္ေခတ္ရဲ႕ ႀကီးက်ယ္တဲ့ ေအာင္ျမင္မႈေတြထဲက တစ္ခုကေတာ့ alunite (အလူမီနီယံ ပုိတက္စီယံ ဆာလ္ဖိတ္-KAl₃(SO4)₂(OH)₆) ကုိ လူလုပ္လြင့္ျပယ္ေစတဲ့ နည္းလမ္းနဲ႔ aluminous ေက်ာက္တံုးေတြက ေက်ာက္ခ်ဥ္ (alum) ကုိ သီးသန္႔ခြဲထုတ္ႏုိင္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ေက်ာက္ခ်ဥ္ကုိ စာရြက္ထုတ္လုပ္မႈ၊ အိမ္သုတ္ေဆးထုတ္လုပ္မႈနဲ႔ ဆာလ္ဖ်ဴရစ္အက္ဆစ္ ထုတ္လုပ္မႈေတြမွာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ဆာလ္ဖ်ဴရစ္နဲ႔ ဟုိက္ဒ႐ုိကလုိရစ္တုိ႔လုိ အက္စစ္ေတြကုိ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့သူကေတာ့ မြတ္စလင္ သိပၸံပညာရွင္ႀကီး ဂ်ာဘီရ္ ျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)