Kufic လက္ေရးဒီဇုိင္းတစ္ခု
– လက္ေရးလွအတတ္ပညာအေၾကာင္းေျပာမယ္ဆုိရင္ အီဂ်စ္လူမ်ိဳးေတြရဲ႕ အ႐ုပ္စာေရးနည္း၊ တ႐ုတ္နဲ႔ ဂ်ပန္တုိ႔ရဲ႕ စာေရးနည္းေတြလုိ လွပခန္႔ျငား ဆြဲေဆာင္မႈရွိတဲ့ လက္ေရးလွအတတ္ေတြကုိ ေမ့ထားလုိ႔ မရပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီအထဲမွာမွ အာရဘီလက္ေရးလွအတတ္ဟာ သီးျခားေပၚထြက္လာခဲ့ၿပီး အားလံုးထက္ အေရွ႕ကုိေရာက္ခဲ့ပါတယ္။ အာရဘီလက္ေရးလွေရးသားနည္းဟာ ၇ ရာစု အစၥလာမ္သာသနာ မေပၚေပါက္ခင္ကတည္းက ရွိေနတာျဖစ္ေပမယ့္ အစၥလာမ္ဘာသာ ျပန္႔ႏွံၿပီးေနာက္ပုိင္းမွ တစ္ဟုန္ထုိး တုိးတက္လာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီလက္ေရးလွအတတ္ပညာကုိ မြတ္စလင္ေတြက အႏုပညာပံုစံနဲ႔ အသံုးခ်ခဲ့ၾကၿပီး တစ္ခါတစ္ရံမွာ ဂ်ီၾသေမႀတီပံုသ႑ာန္ေတြ၊ သဘာ၀တရားရဲ႕ ပံုရိပ္ေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္ကာ ႐ႈမၿငီးဖြယ္ အႏုပညာလက္ရာေတြကုိ ဖန္တီးထုဆစ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ကုရ္အာန္က်မ္းေတာ္ျမတ္ကုိ ဖတ္ရြတ္တာ၊ ေရးသားတာေတြဟာ ကုသုိလ္အက်ိဳးမ်ားစြာ ရရွိတယ္ဆုိတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္ေၾကာင့္လည္း မြတ္စလင္ေတြအေနနဲ႔ အာရဘီလက္ေရးလွအတတ္ပညာကုိ ၀တ္ျပဳဆုေတာင္းမႈ ပံုစံတစ္မ်ိဳးအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ကေလာင္တံဟာ အသိပညာရဲ႕ အမွတ္အသားအျဖစ္ ကုရ္အာန္ရဲ႕ သြန္သင္မႈနဲ႔အတူ လက္ေရးလွအတတ္ပညာဟာလည္း ဘုရားသခင္ကုိ သတိရတသမႈမွာ အႏုပညာတစ္ရပ္လုိ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။
အာရဘီစာသားေတြကို အႏုပညာေျမာက္ေအာက္ ေရးသားမႈအတြက္ အထက္ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ တြန္းအားအျပင္ ဒီအႏုပညာဖန္တီးမႈေတြကုိ လူႀကိဳက္မ်ား၊ ျပန္႔ႏွံ႔ေစတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းအရင္းတစ္ရပ္လည္း ရွိပါေသးတယ္။ ဒါကေတာ့ ကုရ္အာန္က်မ္းေတာ္ျမတ္က၊ တစ္ခ်ိဳ႕ စကားလံုးေတြ၊ အမည္နာမေတြနဲ႔ စာေၾကာင္းေတြဟာ အဖ်က္သေဘာေဆာင္ၿပီး မျမင္ႏုိင္တဲ့ စြမ္းအားေတြကုိ တြန္းလွန္ကာကြယ္ေပးတယ္ဆုိတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္ပါပဲ။
အာရဘီလက္ေရးလွ အတတ္ပညာဟာ ေရွးေဟာင္း ဆီးမုိက္ဘာသာစကား မိသားစုေတြထဲမွာ ပါ၀င္ၿပီး၊ ဒါနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ လက္ေရးမူပံုစံကြဲမ်ားစြာ ရွိေနပါတယ္။ အဲဒီအထဲကမွ အေက်ာ္ၾကားဆုံးကေတာ့ ကူဖစ္ (Kufic) နဲ႔ နက္စ္ခ္ (Naskh) လက္ေရးမူေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
‘ကူဖစ္’ လက္ေရးမူဟာ အီရတ္ႏုိင္ငံ ကူဖာၿမိဳ႕က ထြန္းကားလာတာျဖစ္ၿပီး စာလံုးပံုစံက ေထာင့္ခၽြန္စာလံုးမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလက္ေရးမူပံုစံကုိ ကူဖာ လက္ေရးလွသင္တန္းေက်ာင္းက က်မ္းေရးသူေတြ ကုရ္အာန္က်မ္းေတာ္ျမတ္ကုိ ကူးေရးရာမွာ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။
‘နက္စ္ခ္’ လက္ေရးပံုစံကေတာ့ ‘ကူဖစ္’ ထက္ ပုိေရွးက်ပါတယ္။ ဗ်ည္းတစ္လံုးနဲ႔တစ္လံုး ဆက္ကာ လံုး၀န္းမႈကုိအေျချပဳတဲ့ အဲဒီလက္ေရးပံုစံဟာ ယေန႔ေခတ္ အာရဘီလက္ေရး၊ ပံုႏွိပ္စာလံုးေတြနဲ႔ ဆင္တူပါတယ္။ အဲဒီပံုစံဟာ လက္ေရးသား ၀ုိင္းစက္ၿပီး ဗ်ည္းတစ္ခုနဲ႔တစ္ခု သပ္သပ္ရပ္နဲ႔ ဆက္ထားတဲ့ လက္ေရးဆက္ပံုစံမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၀ ရာစုအစပုိင္းေလာက္မွာ နာမည္ႀကီး လက္ေရးလွပညာရွင္ အဘူ အလီ အစ္ဗေန႔ မူက္လာ (Abu-Ali ibn Muqla) ဟာ ဂ်ီၾသေမႀတီစည္းကမ္းေတြကုိ အေျခခံကာ လက္ေရးပံုစံေတြကုိ အုပ္စုခြဲခဲ့ၿပီး စားလံုး အတိုင္းအတာ၊ စာလံုးေတြၾကားက ဟန္ခ်က္ညီမႈေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္သတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူဟာ အလ္-အက္လမ္ အလ္-ဆစ္သာ (al-aqlam al-sitta) လုိ႔ေခၚတဲ့ လက္ေရးဆက္ေရးနည္း ၆ မ်ိဳးကုိလည္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ပါတယ္။ နက္စ္ခ္ လက္ေရးမူဟာ ေအာ္တုိမန္ေတြ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့တဲ့ ကူဖစ္လက္ေရးမူေတြထက္ ပုိၿပီး ထင္ရွား လူႀကိဳက္မ်ားပါတယ္။
စာေရးစကၠဴ မေပၚခင္က ကုရ္အာန္က်မ္းေတာ္ျမတ္ကုိ ကူးေရးဖုိ႔၊ က်မ္းေတြျပဳစုဖုိ႔၊ စာေပးစာယူ လုပ္ဖုိ႔အတြက္ သားေရ ပုရပုိက္ေတြ၊ က်ဴရြက္ေတြကုိ အသံုးျပဳခဲ့ရပါတယ္။ သားေရပုရပုိက္ေတြက ေရရွည္ခံတယ္၊ ေျပာင္ေခ်ာတယ္၊ သယ္ရျပဳရလြယ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တစ္ဖက္သာ အသံုးျပဳလုိ႔ရပါတယ္။ က်ဴရြက္ေတြကေတာ့ ကၽြတ္ဆတ္ၿပီး၊ ျပင္လုိ႔ ဖ်က္လုိ႔မလြယ္တဲ့အတြက္ အထူးသျဖင့္ အစုိးရမွတ္တမ္းေတြအတြက္ ပုိၿပီး အသံုး၀င္ပါတယ္။ ဒီပစၥည္း ၂ ခုစလံုးဟာ ေစ်းႀကီးတာေၾကာင့္ တ႐ုတ္လူမ်ိဳးေတြဆီကေန ၀ါးေပၚမွာ စာေရးတဲ့ အတတ္ပညာကုိ သင္ယူေလ့လာၿပီးေနာက္ပုိင္း ၈ ရာစုေႏွာင္းပုိင္းမွာ မြတ္စလင္ေတြဟာ စကၠဴအေျမာက္အမ်ားထုတ္လုပ္ကာ သားေရပုရပုိက္နဲ႔ က်ဴရြက္ေတြေနရာမွာ အစားထုိး သံုးစြဲလာခဲ့ၾကပါတယ္။
ဥေရာပကုိ အာရဘီ လက္ေရးလက္သားအတတ္ပညာ ေရာက္ရွိလာတာက ကုန္သြယ္မႈ၊ ဥေရာပ ေတာ္၀င္မိသားစုနဲ႔ မြတ္စလင္ကမၻာက ေတာ္၀င္မိသားစုေတြအၾကား လက္ေဆာင္ေတြ လဲလွယ္မႈ စတာေတြကေနတစ္ဆင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥေရာပသားေတြဟာ ပထမေတာ့ မြတ္စလင္ေတြ ဘာေရးလဲဆုိတာကုိ မသိဘဲနဲ႔ အာရဘီ လက္ေရးလွအတတ္ပညာေတြကုိ အတုခုိးခဲ့ၾကတာပါ။ သကၠရာဇ္ ၈၇၉ ခုႏွစ္ အီဂ်စ္ႏုိင္ငံ ကုိင္႐ုိၿမိဳ႕မွာ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ တူလန္ (Ibn Tulun) ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္က ကူဖစ္လက္ရာနဲ႔ အလွဆင္ထားမႈဟာ ျပင္သစ္မွာ ေဂါ့သစ္အႏုပညာ (Gothic Art) အျဖစ္ ပထမဆံုး ျပန္လည္ေပၚထြက္လာခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာ ဥေရာပတစ္ခြင္ကုိ ျပန္႔ႏွံ႔ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။
မြတ္စလင္လက္ေရးလွအႏုပညာမ်ား ပါ၀င္သည့္ ျပင္သစ္ရွ Le Puy ကက္သလစ္ ဘုရားေက်ာင္း
ျပင္သစ္ႏုိင္ငံက သမုိင္း၀င္ Le Puy ကက္သလစ္ဘုရားေက်ာင္းက ဘုရား၀တ္ျပဳေဆာင္မွာ တပ္ဆင္ထားၿပီး နာမည္ေက်ာ္ ပန္းပုပညာရွင္ ဂန္ ဖရီဒက္စ္ (Gan Fredus) ထြင္းထုထားတဲ့ အခံုးသ႑ာန္ သစ္သားတံခါးႀကီးေတြ၊ အဲဒီ အနီးအနားမွာတည္ရွိတဲ့ Vaute Chillac ဘုရားေက်ာင္းက အျခားေသာ သစ္သားတံခါးလက္ရာေတြဟာ အစ္ဗေန႔ တူလန္ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္က လက္ရာေတြရဲ႕ လႊမ္းမုိးမႈပါ၀င္ခဲ့တဲ့ ပန္းပုလက္ရာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ကုိင္႐ုိၿမိဳ႕ကုိေရာက္ရွိခဲ့တဲ့ အီတလီႏုိင္ငံ ေအမာလ္ဖီၿမိဳ႕ (Amalfi) က ကုန္သည္ေတြဟာ ဒီ အာရဘီလက္ေရးလွအတတ္ပညာ ဥေရာပကုိေရာက္ရွိျပန္႔ႏွံ႔မႈမွာ အဓိကက်သူေတြျဖစ္တယ္လုိ႔ ယံုၾကည္ရပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ အဲဒီေခတ္ကာလက ဒီကုန္သည္ေတြဟာ ကုိင္႐ုိက ဖာတီမုိက္ဘုရင္ေတြနဲ႔ ေကာင္းမြန္တဲ့ ဆက္ဆံေရးေတြရွိလုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ဖေရာ္ဖက္ဆာ ေသာမတ္စ္ အာႏုိး (Thomas Arnold) ေရးသားခဲ့တဲ့ Legacy of Islam (အစၥလာမ့္အေမြအႏွစ္က်မ္း) စာအုပ္မွာ အုိင္ယာလန္မွာေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ ၉ ရာစုေလာက္က လက္၀ါးကပ္တုိင္တစ္ခုေပၚမွာ အာရဘီစကားလံုး ‘ဗစၥမစ္လာဟ္’ (ဘုရားသခင္၏ နာမေတာ္ျဖင့္ အစျပဳပါ၏) ကုိ ကူဖစ္လက္ရာနဲ႔ ထြင္းထုထားတာကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့ရတယ္လုိ႔ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အျခားေသာ အႏုပညာပံုစံ – အထူးသျဖင့္ ပန္းခ်ီေရးဆြဲမႈမွာ ကူဖစ္လက္ေရးလက္သားအလွအပေတြကုိ စတုိင္တစ္မ်ိဳးနဲ႔ ထည့္သြင္းတာေတြလည္း ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဥေရာပက ျပည္သူေတြဟာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ လက္ေရးလွအတတ္ပညာကုိ ခံုမင္ခဲ့ၾကၿပီး ‘ရီေနဆန္းေခတ္’ (Reanissance) အီတလီပန္းခ်ီပညာရွင္ ဂ်န္တီလီ ဒါ ဖာဘရီယာႏုိ (Gentile da Fabriano) ေတာင္မွ သူ႕ရဲ႕ Adoration of the Magi ဆုိတဲ့ ပန္ခ်ီကားက ဇာတ္ေကာင္ေတြရဲ႕ အ၀တ္အစားအနားသတ္ေတြကုိ ဒီလက္ေရးလွဒီဇုိင္းေတြနဲ႔ ခ်ယ္သခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။
ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ယေန႔ ေဖာင္တိန္ (pen) လုိ႔ေခၚတဲ့ အရာေတြမေပၚခင္မွာ အာရပ္ေတြဟာ ကလမ္ (Qalam) ဒါမွမဟုတ္ ‘က်ဴ႐ုိးေဖာင္တိန္’ (reed pen) လုိ႔ေခၚတဲ့ စာေရးကိရိယာတစ္ခုကုိ တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ က်ဴ႐ုိးေဖာင္တိန္ဟာ အာေရဗ်ပင္လယ္ေကြ႕ရဲ႕ ကမ္း႐ိုးတမ္းေဒသေတြက ထြက္ရွိတာျဖစ္ၿပီး တစ္ခ်ိန္က အင္မတန္ တန္ဖုိးရွိတဲ့ ကုန္ပစၥည္းတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ က်ဴ႐ိုးေဖာင္တိန္တစ္ခုရဲ႕ ပ်မ္းမွ်အလ်ားဟာ ၂၄ စင္တီမီတာကေန ၃၀ စင္တီမီတာ (၉.၅ လက္မကေန ၁၁.၈ လက္မ) အထိ ရွိၿပီး အခ်င္းကေတာ့ ၁ စင္တီမီတာ (၀.၄ လက္မ) ရွိပါတယ္။ အာရဘီလက္ေရးလက္သား တစ္ခုခ်င္းစီအတြက္ သီးသန္႔ေထာင့္ခ်ိဳးထားတဲ့ က်ဴ႐ုိးကေလာင္တံတစ္ခုစီ လုိအပ္ပါတယ္။
ကေလာင္တံမွာသံုးတဲ့ မင္ကလည္း အမ်ိဳးအစားမ်ိဳးစံု၊ အေရာင္အေသြးအစံုရွိၿပီး အနက္ေရာင္နဲ႔ အညိဳရင့္ေရာင္မင္ေတြကေတာ့ အသံုးအမ်ားဆံုးျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီတစ္ေရာင္ခ်င္းစီမွာလည္း ေဆးသားအားေကာင္းမႈန႔ဲ႔ အျပစ္အက်ဲ ကြာျခားမႈေတြ ရွိပါတယ္။ မြတ္စလင္ လက္ေရးလွပညာရွင္ေတြကလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ ကုိယ္ပုိင္ မင္ရည္ေတြကုိ ဖန္တီးၾကၿပီး အဲဒီမင္ရည္က ပါ၀င္ပစၥည္းေတြကုိေတာ့ မ်ားေသာအားျဖင့္ လွ်ိဳ႕၀ွက္ထားတတ္ၾကပါတယ္။ ေရႊေရာင္နဲ႔ ေငြေရာင္မင္ေတြကုိေတာ့ စာအုပ္ရဲ႕ သားေရအဖံုးေတြ၊ စာအုပ္ရဲ႕ေရွ႕ဆံုးစာမ်က္ႏွာ၊ ႐ုပ္ပံုေရးဆြဲမႈနဲ႔ မာတိကာေရးသားမႈေတြမွာ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ အနီ၊ အျဖဴနဲ႔ အျပာတုိ႔လုိ႔ ကာလာမင္ေတြကုိေတာ့ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေခါင္းစဥ္ေတြမွာ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ မင္ရည္ထည့္အုိး၊ အေရာင္တင္ေက်ာက္တံုးနဲ႔ မင္အေျခာက္ခံဖုိ႔အတြက္ သဲေတြကေတာ့ မြတ္စလင္လက္ေရးလွပညာရွင္ေတြအသံုးျပဳတဲ့ ထပ္တုိး ကိရိယာေတြျဖစ္ပါတယ္။
ေဖာင္တိန္ကုိ ဘယ္သူထြင္သလဲ
သကၠရာဇ္ ၉၅၃ ခုႏွစ္ေလာက္က အီဂ်စ္ကုိ အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ ဘုရင္ အလ္-မူအစ္ဇ္ (Al-Muizz) ရဲ႕ လက္႐ံုးတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ကြာဒီ အဘူ ဟာနီဖာ အလ္-ႏူမန္ အစ္ဗေန႔ မုိဟာမက္ (Qadi abu Hanifah al-Numan ibn Muhammad) ဟာ The Book of Audiences and Concurrence ဆိုတဲ့ က်မ္းတစ္ေစာင္ကုိ ေရးသားျပဳစုခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ထဲမွာ ဘုရင္ႀကီး အလ္-မူအစ္ဇ္ကုိယ္တိုင္ ႀကီးၾကပ္ကာ ေဖာင္တိန္ တီထြင္မႈနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အခုလုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။
“ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ဟာ မင္အုိးမလုိဘဲ ေဖာင္တိန္ထဲမွာကုိ မင္ျဖည့္ကာ စာေရးလုိ႔ရတဲ့ ေဖာင္တိန္မ်ိဳးကုိ တီထြင္ဖန္တီးဖုိ႔ ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိခဲ့ပါတယ္။ မင္တစ္ခါျဖည့္ထားၿပီး ႀကိဳက္တဲ့အခ်ိန္မွာ အသံုးျပဳလုိ႔ရတဲ့ ေဖာင္တိန္မ်ိဳးပါ။ စာေရးတဲ့သူဟာ အဲဒီေဖာင္တိန္ကုိ အိတ္ကပ္ထဲ ဒါမွမဟုတ္ သူႀကိဳက္တဲ့ေနရာမွာ ထားလုိ႔ရၿပီး မင္စြန္းတာမ်ိဳး၊ စိမ့္တာမ်ိဳးလည္း မရွိရဘူး။ စာေရးမယ့္အခ်ိန္မွသာ မင္ထြက္ရမယ့္ ေဖာင္တိန္ပါ။ ဒီလုိေဖာင္တိန္မ်ိဳး တီထြင္ႏုိင္တဲ့သူမ်ိဳး၊ ဒီဇုိင္းဆြဲေပးႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ဉာဏ္ထက္သူမ်ိဳးကုိ အရင္က မေတြ႕ခဲ့ပါဘူး။ ၿပီးေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ဟာ ဒီေဖာင္တိန္အသစ္ရဲ႕ အေရးပါမႈနဲ႔ ရည္ရြယ္ခ်က္ကုိေတာ့ နားလည္ထားပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္က ဘုရင္ႀကီးကုိ ‘ဒီေဖာင္တိန္မ်ိဳး တီထြင္ႏုိင္ပါ့မလား အရွင္’ လုိ႔ ေပးတဲ့အခါ သူက ‘ဘုရားသခင္အလုိေတာ္နဲ႔ တီထြင္ႏုိင္မွာပါကြာ’ လို႔ ျပန္ေျပခဲ့ပါတယ္”
ဒီဇာတ္လမ္းရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲမွာေတာ့ ရက္အနည္းငယ္ၾကာတဲ့အခါ လက္မႈပညာရွင္တစ္ေယာက္ဟာ မင္ျဖည့္ၿပီးေရးလုိ႔ရတဲ့ ေဖာင္တိန္တစ္ေခ်ာင္းကုိ တီထြင္ၿပီး ဘုရင္းႀကီးထံ ဆက္သခဲ့တယ္လုိ႔ အဘူဟာနီဖာက ထည့္သြင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ေခတ္သစ္ေဖာင္တိန္ ဒါမွမဟုတ္ ေဘာပင္ေတြရဲ႕ အစျဖစ္တဲ့ အဲဒီ ေဖာင္တိန္ဟာ ေျပာင္းျပန္လွန္တာ၊ လွည့္တာမ်ိဳးျပဳလုပ္လုိ႔ရၿပီး မင္ယုိဖိတ္ျခင္းမရွိပါဘူး။ ၿပီးေတာ့ စာမေရးတဲ့အခ်ိန္မ်ိဳးမွာလည္း မင္မထြက္လာဘဲ၊ မင္အုိးအသံုးျပဳတဲ့ ကာလတုန္းက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ လက္ ဒါမွမဟုတ္ အ၀တ္ေတြမွာ မင္စြန္းတာမ်ိဳးလည္း မရွိေတာ့ပါဘူး။ ေနာက္ဆံုးမွာေတာ့ မင္အုိးမလုိဘဲ ေဖာင္တိန္မွာတင္ မင္ျဖည့္လုိ႔ရတဲ့ ေဖာင္တိန္တီထြင္ေရး ဘုရင္မူအစ္ဇ္ရဲ႕ ဆႏၵလည္း ျပည့္၀ခဲ့ပါတယ္။
ေဖာ္ထုတ္ျဖည့္စြက္ သမုိင္းတစ္ကြက္
၁၂ ရာစုေလာက္မွာ ဒႆန၊ သခ်ၤာ၊ ကဗ်ာလကၤာ ပညာရပ္ေတြမွာ ပါရမီရင့္သန္ၿပီး ထင္ရွားတဲ့ ဆရာ၀န္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ မြတ္စလင္ ပညာရွင္ႀကီးတစ္ဦး စပိန္ႏုိင္ငံမွာ ေမြးဖြားခဲ့ပါတယ္။ သူ႕အမည္ကေတာ့ အစ္ဗေန႔ တူဖုိင္လ္ (Ibn Tufayl) ျဖစ္ၿပီး အမည္အျပည့္အစံုကေတာ့ အဘူ ဘာကာရ္ အစ္ဗေန႔ အဘ္ဒလ္ -မာလစ္ အစ္ဗေန႔ မုိဟာမက္ အစ္ဗေန႔ မုိဟာမက္ အစ္ဗေန႔ တူဖုိင္လ္ အလ္-ေကြစီ (Abu Bakr ibn Abd al-Malik ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Tufayl al-Qaysi) ျဖစ္ပါတယ္။ အေနာက္နုိင္ငံေတြမွာေတာ့ သူ႕ကုိ အဘူဘာဆာရ္ (Abubacer) လုိ႔ သိၾကပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ တူဖုိင္လ္ဟာ အလ္-အန္ဒါလုစ္ေဒသ (Al-Andalus) က အလ္မုိဟဒ္မင္းဆက္ (Almohad) က ဘုရင္ ယာကြဘ္ ယူဆက္ဖ္ (Yaqub Yusef) ရဲ႕ နန္းေတာ္မွာ အႀကံေပးရာထူး၊ သမားေတာ္ခ်ဳပ္ရာထူးကုိ ရရွိခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ တူဖုိင္လ္ကုိ သူရဲ႕ The Story of Hayy ibn Yaqzan (ေဟ အစ္ဗေန႔ ယက္ဇန္၏ ဇာတ္လမ္း) ဆုိတဲ့ စြန္႔စားခန္း၀တၳဳနဲ႔ တြဲသိၾကၿပီး သူေရးခဲ့တဲ့ လက္ေရးမူကုိ ဒီကေန႔မွာ အဂၤလန္ႏုိင္ငံ ေအာက္စဖုိ႔ဒ္ၿမိဳ႕က Bodleian စာၾကည့္တုိက္မွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒီဇာလမ္းဟာ ၁၁ ရာစုက မြတ္စလင္ သမားေတာ္နဲ႔ ဒႆနပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ဆီနာ (Ibn Sina) ေရးသားခဲ့တဲ့ Hayy ibn Yaqzan ၀တၳဳကုိ အားက်ၿပီး ေရးသားထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာေခါင္ေခါင္ထဲမွာ တစ္ေယာက္ထဲႀကီးျပင္းလာသူ တစ္ေယာက္ရဲ႕ စြန္႔စားခန္းေတြအေၾကာင္း စိတ္၀င္စားဖြယ္ ေရးသားထားတဲ့ အစ္ဗေန႔ တူဖုိင္လ္ရဲ႕ ဒီ၀တၳဳဟာ နာမည္ႀကီး အဂၤလိပ္စာေရးဆရာ ဒန္နီယဲလ္ဒီဖုိး (Daniel Defoe) ေရးသားခဲ့တဲ့ နာမည္ေက်ာ္ Life and Strange Adventures of Robinson Crusoe (ေရာ္ဘင္ဆင္ က႐ူးဆုိး၏ ဘ၀ႏွင့္ ထူးျခားသည့္ စြန္႔စားခန္းမ်ား) ဆုိတဲ့ စာအုပ္ေပၚထြက္လာဖုိ႔အတြက္ တြန္အားျဖစ္ေစခဲ့လားဆုိတဲ့ ေမးခြန္းေတြလည္း ရွိေနပါတယ္။
Hayy ibn Yaqzan ရဲ႕ အဓိပၸါယ္ကေတာ့ “ႏုိးထမႈမွ ေမြးဖြားလာသူ – ရွင္သန္မႈ” ျဖစ္တာေၾကာင့္ ၀တၳဳကုိ “ႏုိးထမႈမွ ေမြးဖြားလာသူ – ရွင္သန္မႈ ဇာတ္လမ္း” လုိ႔ ေခၚဆုိႏုိင္ပါတယ္။ ဒီ၀တၳဳမွာ ကေလးတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ‘ေဟး’ ရဲ႕ အသိပညာႏုံနဲ႔တဲ့ ငယ္ဘ၀ကေန သူ႕ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ကမၻာႀကီးမွာရွိတဲ့ အရာေတြကုိ စူးစမ္းေလ့လာကာ ဗဟုသုတ ႏွံစပ္ႂကြယ္၀သူတစ္ဦး ျဖစ္လာတာကုိ ပံုေဖာ္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။
‘ေဟး’ ဟာ ဘုရင့္သမီးေတာ္တစ္ဦးက လူမသိသူမသိေနရာတစ္ခုမွာ ေမြးဖြားသူ ကေလးတစ္ဦးအျဖစ္ ဇာတ္လမ္းကုိစထားပါတယ္။ ေမြးဖြားၿပီးတဲ့ေနာက္မွာပဲ ‘ေဟး’ ဟာ ကၽြန္းတစ္ခုမွာ စြန္႔ပစ္ခံခဲ့ရၿပီး ဒရယ္မႀကီးရဲ႕ ႏုိက္တုိက္ေကၽြးမႈနဲ႔ ႀကီးျပင္းလာခဲ့ရတာျဖစ္ကာ အသက္ ၅၀ အထိ မည္သည့္ လူသားတစ္ဦးနဲ႔မွ ထိေတြ႕ ဆက္ဆံခဲ့ဖူးျခင္း မရွိပါဘူး။ ‘ေဟး’ ရဲ႕ ဒီလုိ ႀကီးျပင္းမႈကုိ ၀တၳဳမွာ ၇ ႏွစ္တစ္ပုိင္းနဲ႔ ၇ ပုိင္းခြဲထားၿပီး သူ႕အေၾကာင္းနဲ႔ သူ႕ပတ္၀န္းက်င္မွာရွိေနတဲ့ အရာေတြအေၾကာင္းကို သူကုိယ္တုိင္ သင္ယူေလ့လာခဲ့ရပါတယ္။
Hayy ibn Yaqzan ၀တၳဳရဲ႕ ပထမဆံုးအဂၤလိပ္ဘာသာျပန္ဟာ ၁၇၀၉ ခုႏွစ္မွာ ေပၚထြက္ခဲ့ၿပီး ေနာက္ထပ္ ၁၁ ႏွစ္ၾကာတဲ့အခါ ဒီဖုိးရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ ေရာ္ဘင္ဆင္က႐ူးဆုိး၀တၳဳကုိ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။ ေခတ္ၿပိဳင္စာေရးဆရာေတြကေတာ့ ဒီဖုိးရဲ႕ ဒီ၀တၳဳဟာ ဂ်ဴအန္ ဖာနန္ဒက္ကၽြန္းစု (Juan Fernandez Islands) မွာ ၄ ႏွစ္ေက်ာ္ေလာက္ တစ္ဦးတည္းေနထုိင္ျဖတ္သန္းခဲ့ရတဲ့ စေကာ့တန္ သေဘၤာသား အလက္ဇန္းဒါး ဆီလ္ကစ္ရ္ (Alexaner Selkirk) ရဲ႕ အေတြ႕အႀကံဳေတြကုိ အေျခခံၿပီး ေရးသားထားတာျဖစ္တယ္လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေရာ္ဘင္ဆင္က႐ူးဆုိး၀တၱဳနဲ႔ ေဟ အစ္ဗေန႔ ယက္ဇန္ ၀တၳဳအၾကား တူညီမႈေတြက ဒီဖုိးအေနနဲ႔ မြတ္စလင္ ပညာရွင္ႀကီး အစ္ဗေန႔ တူဖုိင္လ္ရဲ႕ လက္ရာကုိ ထိေတြ႕ခဲ့ဘူးတယ္ဆုိတာကုိ ေကာက္ခ်က္ခ်ဖုိ႔ လံုေလာက္ပါတယ္။ သေဘၤာပ်က္ၿပီး ကၽြန္းေပၚ ေသာင္တင္သြားတာကေနစၿပီး၊ သီးျခားေနထုိင္ရတဲ့ ဒုကၡ၊ အသက္ရွင္ရပ္တည္ေရး ႐ုန္းကန္ရမႈေတြအထိ ေရာ္ဘင္ဆင္က႐ူးဆုိး၀တၳဳဟာ သူ႕အရင္ေပၚထြက္ခဲ့တဲ့ Hayy ibn Yaqzan ၀တၳဳနဲ႔ တူညီမႈေတြ အမ်ားႀကီး ရွိေနတယ္ဆုိတာကုိ ေတြ႕ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)
