Category: ကမာၻေက်ာ္ မြတ္စလင္မ်ား

ကမာၻတြင္ေက်ာ္ၾကားခဲ့ေသာ မြတ္စလင္မ္ သိပၸံ၊ ၀ိဇၹာ ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၊ႏိုဘယ္ဆုရွင္မ်ား၊ ကမာၻေက်ာ္အားကစားသမားမ်ား၊ အႏုပညာရွင္မ်ား

လကမၻာေလ့လာမႈ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၅၉)

ေအာက္တုိဘာ ၁၃၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– ၁၉၆၉ ခုႏွစ္ ဇူလုိင္လ ၂၀ ရက္ေန႔မွာ ‘အပုိလုိ ၁၁’ အာကာသယာဥ္ လမ်က္ႏွာျပင္ေပၚကုိ ဆင္းသက္ခဲ့ၿပီး နီးလ္အမ္းစထေရာင္းဟာ လကမၻာေပၚမွာ ေျခခ်ႏုိင္တဲ့ ပထမဆံုး လူသားအျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ခဲ့ပါတယ္။ အမ္းစထေရာင္း ဒီလုိေျခမခ်ႏုိင္ခင္၊ အားလံုးအမွတ္ရေနမယ့္စကားေတြ မေျပာႏုိင္ခင္ အခ်ိန္ေတာ္ေတာ္ၾကာၾကာ အရင္ကတည္းက မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ ကမၻာရဲ႕ အနီးကပ္ဆံုး ဒီၿဂိဳဟ္ႀကီးကုိ စူးစမ္းေလ့လာခဲ့ၾကပါတယ္။

‘ဟစ္ဂ်္ရီ’ လုိ႔ ေခၚတဲ့ အစၥလာမ့္ျပကၡဒိန္ဟာ လရဲ႕ လည္ပတ္မႈကုိ အေျခခံတာေၾကာင့္ မြတ္စလင္ေတြအတြက္ လဟာ ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ အေရးပါပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူတုိ႔ႀကံဳေတြ႕ရတဲ့ ျပႆနာတစ္ခုက တစ္လကုိ ၂၉.၅ ရက္နဲ႔ အဆံုးသတ္တဲ့ လျပကၡဒိန္ဟာ ေနျပကၡဒိန္ျဖစ္တဲ့ တစ္ႏွစ္ကုိ ၃၆၅ ရက္နဲ႔ မကုိက္ညီတာပါ။ လ ျပကၡဒိန္ရဲ႕ ၁၂ လကုိ ေပါင္းလုိက္ရင္ ၃၅၄ ရက္ပဲ ရပါတယ္။

ခရစ္ယာန္နဲ႔ ဂ်ဴးေတြဟာလည္း ဒီျပႆနာမ်ိဳး ႀကံဳရပါတယ္။ သူတုိ႔က ဘီစီ ၄၃၀ မွာ ေအသင္က နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ မီတန္ (Meton) ရဲ႕ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမႈကုိ အေျခခံထားတဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုကုိ လက္ခံသံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။ မီတန္က ၁၉ ႏွစ္ ပါ၀င္တဲ့ ရာသီစက္၀န္းတစ္ခု (Metonic Cycle) ကို ေဖာ္ေဆာင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီမွာ ၁၂ လပါ၀င္တဲ့ ႏွစ္ ၁၂ ႏွစ္ ၁၃ လပါ၀င္တဲ့ ႏွစ္ ၇ ႏွစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၃ လဆုိတာ ရာသီေတြနဲ႔ ကုိက္ညီေအာင္ တစ္လပုိထည့္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြကလည္း ေစာေစာပုိင္းက ဒီရာသီစက္၀န္းကုိ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တစ္ခ်ိဳ႕ က်င့္၀တ္မရွိတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြက သူတုိ႔ရဲ႕အက်ိဳးကုိလုိက္ၿပီး ၁၃ လကုိ တစ္ႏွစ္ သတ္မွတ္တာမ်ိဳး ျဖစ္လာတာေၾကာင့္ သကၠရာဇ္ ၆၃၄ ခုႏွစ္ကစၿပီး အစၥလာမ့္အင္ပါယာကုိ ၁၀ ႏွစ္တုိင္တုိင္ အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ ခလီဖာ အုိမရ္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ခသာ့ဘ္ (Umar ibn al-Khattab) လက္ထက္မွာ ဟစ္ဂ်္ရီသကၠရာဇ္ကုိ စတင္အသံုးျပဳခဲ့ၿပီး ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ အစၥလာမ့္မစ္ႏုိင္ငံေတြမွာ သံုးစြဲေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ဟစ္ဂ်္ရီသကၠရာဇ္ဟာ လရဲ႕ လည္ပတ္မႈကုိလုိက္ၿပီး တြက္ခ်က္တာေၾကာင့္ ေနႏွစ္ထက္ တစ္ႏွစ္ကုိ ၁၁ ရက္နည္းပါတယ္။ ရမ္ဇာန္ဥပုသ္လလုိ လမ်ိဳးဟာ တစ္ႏွစ္ပတ္လံုးမွာ လည္ပတ္က်ေရာက္ေနတတ္ၿပီး ေနာက္ႏွစ္ ရမ္ဇာန္ဥပုသ္လဟာ လက္ရွိႏွစ္ထက္ ၁၁ ရက္ေစာၿပီး က်ေရာက္ပါတယ္။ ရမ္ဇာန္ ဥပုသ္လ္တစ္လရဲ႕ ရက္အတိအက်ဟာ ေနႏွစ္ ၃၃ ႏွစ္ၾကာၿပီးမွ တစ္ႀကိမ္ျပန္က်ပါတယ္။

အစၥလာမ့္ျပကၡဒိန္မွာ လေတြကို ဆန္းဦးစလကို ျမင္ေတြ႕မွ စတင္တာေၾကာင့္ ရမ္ဇာန္ဥပုသ္လ စတင္မယ္ဆုိရင္ ဆန္းဦးစလကို ျမင္ေတြ႕ဖုိ႔ လုိပါတယ္။

ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဆန္းဦးစလ ထြက္မယ္ဆုိတာကုိ ခန္႔မွန္းရတာဟာ မြတ္စလင္ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြအတြက္ စိန္ေခၚမႈႀကီးတစ္ခု ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ လေရြ႕လ်ားမႈနဲပတ္သက္တဲ့ ေတာ္လမီရဲ႕ သီအုိရီဟာ လဆန္းေပၚထြက္မႈအတြက္ တိက်ေပမယ့္ လၾကတ္မႈ၊ လလွည့္ပတ္မႈ စတာေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး မွန္ကန္မႈမရွိပါဘူး။

ဆန္းဦးစလ ထြက္မယ့္အခ်ိန္ကုိ တြက္ခ်က္ဖုိ႔အတြက္ မုိးကုပ္စက္၀ုိင္းမွာ လရဲ႕ ေရြ႕လ်ားမႈကုိ ေလ့လာဖုိ႔ လုိအပ္တယ္ဆုိတာကုိ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြက သိရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီကိစၥဟာ စက္လံုးဆုိင္ရာ ဘူမိေဗဒ ဒါမွမဟုတ္ စက္လံုးတစ္ခုရဲ႕ မ်က္ႏွာျပင္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ဂ်ီၾသေမႀတီကုိ ဆန္းသစ္ေဖာ္ထုတ္ဖုိ႔ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ စက္လံုးဆုိင္ရာ ဂ်ီၾသေမႀတီပညာရပ္ကုိ ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူက ၉ ရာစု ဘဂၢဒတ္မွာ ေက်ာ္ၾကားခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) ျဖစ္ၿပီး သူရဲ႕ နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ ေလ့လာမႈေတြမွာ ဒီပညာရပ္ကုိ ထဲထဲ၀င္၀င္ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ကင္ဒီ

စက္လံုးဆုိင္ရာ ဂ်ီၾသေမႀတီပညာရပ္ဟာ မြတ္စလင္ေတြ ၀တ္ျပဳတဲ့အခါ မ်က္ႏွာမူရာအရပ္ ‘ကစ္ဘလာ’ ကုိ ရွာေဖြရာမွာလည္း လုိအပ္ခဲ့ၿပီး ကမၻာ့ ဘယ္ေနရာကေနမဆုိ ကစ္ဘလာရွာႏုိင္ဖုိ႔ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ခဲ့သူက မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-ဘီ႐ူနီ (Al-Biruni) ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ဘီ႐ူနီဟာ အရာအားလံုးကို ထဲထဲ၀င္၀င္ ေလ့လာသူျဖစ္ၿပီး သူ႕ေခတ္သူ႕အခါရဲ႕ လီယုိနာဒုိ ဒါ ဗင္ခ်ီ (Leonardo da Vinci ) လုိ႔ သမုတ္ခံရသူပါ။ လနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ သကၠရာဇ္ ၉၉၄ ခုႏွစ္၊ ေမလ ၂၄ ရက္ေန႔မွာ အလ္-ဘီ႐ူနီဟာ ဒီေန႔ ဥဇဘက္ကစၥတန္မွာရွိေနတဲ့ ကက္သ္ၿမိဳ႕ (Kath) မွာ ေနၾကတ္မႈကုိ တြက္ခ်က္ျပႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေနၾကတ္မႈကုိ ဘဂၢဒတ္ကေနလည္း ေတြ႕ျမင္ခဲ့ရၿပီး ဘဂၢဒတ္မွာ သြားၾကည့္ဖုိ႔ကုိေတာ့ သူ႕ရဲ႕ လုပ္ေဖာ္ကုိင္ဖက္ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ အဘူ အလ္-၀ါဖာ အလ္-ဘူဇ္ဂ်ာနီ (Abu Al-Wafa al-Buzjani) ကုိ စီစဥ္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒီေနၾကတ္မႈအခ်ိန္ကုိ ႏႈိင္းယွဥ္ၿပီးေတာ့ သူတို႔ႏွစ္ဦးဟာ ၿမိဳ႕ေတြ႕ရဲ႕ မတူညီတဲ့ ေလာင္ဂ်ီက်ဳေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္သတ္မွတ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

အလယ္ေခတ္တုန္းက လၾကည့္ဖုိ႔နဲ႔ လ၀င္ လထြက္ မွတ္တမ္းတင္ဖုိ႔ဟာ တကယ့္ကုိ ဂ႐ုတစ္စုိက္ လုပ္ၾကရတဲ့အလုပ္မ်ိဳး ျဖစ္ၿပီး ေလ့လာလုိ႔မကုန္ႏုိင္တဲ့ ရင္းျမစ္ႀကီးတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ေလ့လာမႈကေနတစ္ဆင့္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ လရဲ႕ ေရြ႕လ်ားမႈကို ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး အရာအားလံုးဟာ အစီအစဥ္အတြင္း သြားလာလႈပ္ရွားေနၾကတယ္ဆုိတဲ့ သူတုိ႔ရဲ႕ အယူအဆလည္း ပုိမို ခုိင္မာလာခဲ့ပါတယ္။ ဒီေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကေန ဟစ္ဂ်္ရီျပကၡဒိန္ကုိ တည္ေဆာက္အသံုးျပဳခဲ့တာ အခုဆုိရင္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၄၀၀ ေက်ာ္လာခဲ့ၿပီျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္

October 13, 2017
နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္-ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၅၈)

ေအာက္တုိဘာ ၇၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– အစၥလာမ္သာသနာ စတင္ေပၚေပါက္လာတဲ့ အခ်ိန္ကတည္းက ‘မုအ္ဇင္’ (နိဗၺာန္ေဆာ္) ေတြဟာ ျပည္သူေတြ ဘုရား၀တ္ျပဳဖုိ႔အတြက္ တစ္ေန႔ကုိ ၅ ႀကိမ္ ဟစ္ေအာ္ ဖိတ္ေခၚရပါတယ္။ ၀တ္ျပဳခ်ိန္ေတြဟာ ေန၀င္ေန႔ထြက္ကုိလုိက္ကာ ဆံုးျဖတ္ရတာျဖစ္ၿပီး ေန႔စဥ္နဲ႔အမွ် ေျပာင္းလဲေနတာပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၀တ္ျပဳခ်ိန္အတိအက်ကုိသိဖုိ႔ဟာ မြတ္စလင္ေတြအတြက္ အေရးပါလာခဲ့ပါတယ္။ ေခတ္သစ္ နည္းပညာေတြ မေပၚေပါက္ခင္မွာ မြတ္စလင္ေတြဟာ ေနလ ၾကယ္တာယာ ေျပာင္းလဲမႈေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ရာမွာ အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစဖုိ႔အတြက္ အလြန္တိက်တဲ့ ‘နကၡတာယာၾကည့္အိမ္ေျမႇာင္’ (astrolable) ကုိ တီထြင္အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

အေမရိကန္ အာကာသ႐ူပေဗဒပညာရွင္ ေဒါက္တာ ဟာ႐ုိးလ္ ၀ီလီယံ (Harold Wiliams) က နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြဟာ “ဒစ္ဂ်စ္တယ္ကြန္ပ်ဴတာေတြကုိ မတီထြင္ႏုိင္ေသးခင္မွာ နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ တြက္ခ်က္မႈအတြက္ အေရးပါဆံုးပစၥည္းျဖစ္ၿပီး၊ တယ္လီစကုပ္မေပၚခင္ နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ အေရးပါဆံုး စူးစမ္းရွာေဖြေရးကိရိယာျဖစ္တယ္” လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ရဲ႕ မူလအစကုိ မသိရဘဲ ဒီကိရိယာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ‘သီအြန္ ေအာ့ဖ္ အလက္ဇန္းဒရီးယား’ (Theon of Alexandria) ဆုိတဲ့ ဂရိပညာရွင္တစ္ေယာက္ဟာ ေအဒီ ၄ ရာစုမွာ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္အေၾကာင္း ေရးခဲ့တယ္လုိ႔သာ သိရပါတယ္။ ဒီနယ္ပယ္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အေစာဆံုးေတြ႕ရတဲ့ ဂရိက်မ္းဟာ ၆ ရာစုက ျဖစ္ပါတယ္။ ‘astrolabe’ ရဲ႕ မူရင္းက အာရဘီစကားလံုး ‘asturlab’ ျဖစ္ၿပီး အဲဒီအာရဘီစကားလံုးဟာ ဂရိစကားလံုးကုိ ဘာသာျပန္ဆုိထားတာျဖစ္လုိ႔ ေျပာစမတ္ရွိပါတယ္။ စကားလံုးရဲ႕ရင္းျမစ္က ဘယ္ကပဲျဖစ္ျဖစ္ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ကုိ အေကာင္းဆံုး ျပဳျပင္မြမ္းမံခဲ့ၿပီး အသံုးျပဳႏုိင္တဲ့နယ္ပယ္ကုိ ခ်ဲ႕ထြင္ခဲ့တာကေတာ့ မြတ္စလင္နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ၀တ္ျပဳခ်ိန္ကုိ အတိအက် သိရွိဖုိ႔လုိအပ္မႈနဲ႔ ၀တ္ျပဳတဲ့အခါ မကၠာၿမိဳ႕ဖက္ကုိ လွည့္ရတဲ့အတြက္ အရပ္မ်က္ႏွာကုိ တြက္ခ်က္ရမႈ စတာေတြက မြတ္စလင္ေတြ ဒီလုိ ႀကိဳးစားအားထုတ္မႈအတြက္ တြန္းအားျဖစ္ပါတယ္။ အစၥလာမ္ကမၻာမွာ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြကို သကၠရာဇ္ ၁၈၀၀ ေလာက္အထိ လူႀကိဳက္မ်ား သံုးစြဲခဲ့ၾကပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ က်မ္းသစ္ေတြကိုလည္း မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြက ေရးသားခဲ့ၾကပါတယ္။ အေစာဆံုး က်မ္းေတြကေတာ့ ၉ ရာစုက မာရွာအလႅာဟ္ အလီ အစ္ဗေန႔ အီဆာ (MashaAllah Ali Ibn Isa) နဲ႔ အလ္-ခြါရစ္ဇ္မီ (Al-Khwarizmi) တုိ႔ ေရးသားခဲ့တဲ့ က်မ္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အေစာဆံုးေတြ႕ရွိရတဲ့ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ဟာ ၁၀ ရာစုမွာ ဘဂၢဒတ္က အလီ အစ္ဗေန႔ အီဆာရဲ႕ တပည့္တစ္ဦးက တီထြင္ထားတဲ့ အိမ္ေျမႇာင္ျဖစ္ပါတယ္။ ၈ ရာစုကစလုိ႔ မြတ္စလင္ေတြ စပိန္ကုိ ေရာက္ရွိလာမႈနဲ႔အတူ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္အပါအ၀င္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိမႈေတြဟာ တစ္ျဖည္းျဖည္းခ်င္း ဥေရာပအေနာက္ပုိင္းမွာ ျပန္႔ႏွံ႔လာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျပန္႔ႏွံ႔မႈ ေႏွးေကြးတာေၾကာင့္ ခရစ္ယာန္အေနာက္တုိင္းက အေစာဆံုးေတြ႕ရွိရတဲ့ ကိရိယာေတြကေတာ့ ၁၃ ရာစုေနာက္ပုိင္းမွ ျဖစ္ပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြကုိ အမ်ိဳးအစား ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ဖန္တီးခဲ့ၾကၿပီး စက္၀ုိင္းျပားပံုသ႑ာန္ကေတာ့ လူႀကိဳက္မ်ားပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြဟာ အာကာသေကာင္းကင္ရဲ႕ ႏွစ္ဖက္ျမင္ပံုစံေတြျဖစ္ၿပီး အခ်ိန္ကာလတစ္ခုမွာ ေကာင္းကင္ႀကီးကုိ ဘယ္လုိျမင္ရလဲဆုိတာ စက္၀ုိင္းျပားမွာ ေဖာ္ျပထားတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိျဖစ္ဖုိ႔အတြက္ အိမ္ေျမႇာင္ရဲ႕ မ်က္ႏွာျပင္မွာ ေကာင္းကင္ပံုကုိ ေရးဆြဲကာ ၾကယ္တာရာေတြကုိ မွတ္သားထားရပါတယ္။ ဒါမွသာ ေကာင္းကင္ရဲ႕ အေနအထားကုိ အလြယ္တကူ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ႏုိင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြဟာ ေသးငယ္ၿပီး လက္၀ါးေပၚတင္လုိ႔ရတဲ့ အရြယ္အစားေတြျဖစ္ကာ အခ်င္း မီတာအနည္းငယ္က်ယ္တဲ့ အႀကီးေတြလည္း ရွိပါတယ္။

အဲဒီ အိမ္ေျမႇာင္ေတြဟာ သူတုိ႔ေခတ္ သူတုိ႔အခါက နကၡတၱေဗဒနဲ႔ အန္နာေလာ့ဂ္ ကြန္ပ်ဴတာေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ေနနဲ႔ၾကယ္ေတြလုိ နကၡတ္တာယာေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ျပႆနာေတြကို ေျဖရွင္းတာ၊ အခ်ိန္ေတြ သတ္မွတ္တာလုိ ကိစၥေတြမွာ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ အလယ္ေခတ္ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြရဲ႕ အိတ္ေဆာင္ နာရီအျဖစ္လည္း ဒီအိမ္ေျမႇာင္ေတြက အသံုးေတာ္ ခံခဲ့ၾကပါတယ္။ ေနရဲ႕ အျမင့္တုိင္းတာမႈေတြ၊ ေန႔ည တုိင္းတာသတ္မွတ္မႈေတြ၊ ေန၀င္၊ ေနထြက္ခ်ိန္စတာေတြကုိ ဒီ နကၡတၱ အိမ္ေျမႇာင္ေတြနဲ႔ပဲ တြက္ခ်က္ခဲ့တာပါ။ အဲဒီလုိ တြက္ခ်က္မႈေတြကုိ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ရဲ႕ အေနာက္ဖက္မွာ ႐ုိက္ႏွိပ္ထားတဲ့ ဇယားကုိၾကည့္ၿပီး ေဆာင္ရြက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီဇယားေတြမွာ အခ်ိန္ေျပာင္းလဲမႈဆုိင္ရာ မ်ဥ္းေကြးေတြ၊ လဆန္းရက္ ေျပာင္းလဲမႈျပ ျပကၡဒိန္ေတြကေန ေနပတ္လမ္းမွာ ေနရဲ႕ တည္ေနရာေတြ၊ ထရီဂုိႏုိမက္ထရစ္အခ်ိန္အဆေတြနဲ႔ ၃၆၀ ဒီဂရီ လတ္ပတ္မႈ စတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။

ဒီနကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြဟာ ကမၻာႀကီးက လံုး၀န္းေနတဲ့စၾကာ၀ဠာရဲ႕ အလယ္မွာရွိတဲ့ဆိုတဲ့ ယူဆခ်က္ကုိ အေျခခံတာျဖစ္ၿပီး စူးစမ္းေလ့လာသူတစ္ေယာက္ဟာ ဒီ ကမၻာလံုးမွာ လတၱီက်ဳေတြ၊ အခ်ိန္ေတြကုိ ထည့္သြင္းကာ အဲဒါေတြကုိၾကည့္ၿပီး တြက္ခ်က္တာျဖစ္ပါတယ္။ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္တစ္ေယာက္ ကုိင္ေဆာင္တဲ့ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္တစ္ခုမွာ အဓိက ၾကယ္တာရာေတြကုိ သတၱဳအ၀ုိင္းျပားအေပၚမွာ အေပါက္ေဖာက္ မွတ္သားထားၿပီး mater လုိ႔ေခၚတဲ့ ပုိႀကီးတဲ့ အ၀ုိင္းျပားအေပၚမွာ တပ္ထားပါတယ္။ ၾကယ္ေနရာေတြကို အေပါက္ေဖာက္ထားတာေၾကာင့္ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ဟာ သက္ဆုိင္ရာ လမ္းေၾကာင္းေတြကုိ ကုိယ္စားျပဳေရးဆြဲထားတဲ့ ေအာက္က အ၀ုိင္းျပားမ်က္ႏွာျပင္ကုိ ျမင္ေတြ႕ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္တစ္ခုမွာ တစ္ခုထက္ပုိတဲ့ သတၱဳအ၀ုိင္းျပားေတြကုိ တပ္ဆင္ထားတာေၾကာင့္ လတၱီက်ဳ တစ္ခုကေန ေနာက္ထပ္တစ္ခုကုိ ေျပာင္းလဲၾကည့္႐ႈႏုိင္ပါတယ္။ ေန ဒါမွမဟုတ္ ၾကယ္ရဲ႕အျမင့္ကုိ ဆံုးျဖတ္ဖုိ႔အတြက္ အိမ္ေျမႇာင္ေနာက္ဖက္က ေထာင္ၿပီးၾကည့္ရတဲ့ အခ်ပ္ကုိ အသံုးျပဳၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ေကာင္းကင္းမွာ ရွိေနတဲ့ ေနရာနဲ႔ ကုိက္ညီေအာင္ ၾကယ္ေပါက္ပါတဲ့ အ၀ုိင္းကုိ ေအာက္ကအ၀ုိင္းျပားက လုိင္းေတြနဲ႔ခ်ိန္ကာ တြက္ခ်က္မႈေတြ လုပ္တာျဖစ္ပါတယ္။ ပုိမိုအေသးစိတ္တဲ့ ဇယားေတြ ဆြဲဖုိ႔အတြက္ အာကာသအတြင္းက နကၡတာရာေတြရဲ႕ ကုိၾသဒီနိတ္ကုိ ပုိမို တိတိက်က်လုိခ်င္ၿပီဆုိရင္ နကၡတေဗဒပညာရွင္ေတြဟာ ဒီအိမ္ေျမႇာင္ေတြကုိ Quadrant ႀကီးေတြ၊ armillary sphere လုိ႔ေခၚတဲ့ ေဟာင္းေလာင္းေပါက္ ကမၻာလံုးပံုစံငယ္ေတြနဲ႔ တြဲဖက္အသံုးျပဳၾကပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြမွာ အေသတပ္ထားတဲ့အပုိင္းနဲ႔ လွည့္လုိ႔ရတဲ့အပုိင္းေတြ ပါ၀င္ၿပီး ေနာက္ဆံုးအလႊာမွာ ၾကယ္တာာယာေတြကုိ ၾကည့္လုိ႔ရတဲ့ ေမာင္းတံ၊ ထရီဂုိေနာ္ေမႀတီဇယား အမ်ိဳးမ်ိဳး ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒ့ါေၾကာင့္ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြဟာ ဂရက္ဖစ္ကြန္ပ်ဴတာလုိပါပဲ။

မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ စက္၀ုိင္းပံုအပါအ၀င္၊ စက္လံုးနကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္၊ မ်ဥ္းေျဖာင့္ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြလုိ အိမ္ေျမႇာင္အမ်ိဳးအစား ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိလည္း တီထြင္ဖန္တီးေပးခဲ့ပါတယ္။ ေရေၾကာင္းသြား အိမ္ေျမႇာင္ေတြကုိေတာ့ ၁၅ ရာစုနဲ႔ ၁၆ ရာစုတုိ႔မွာ ေပၚတူဂီေတြက တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္အေၾကာင္း ေျပာမယ္ဆုိရင္ လူငယ္ အမ်ိဳးသမီး နကၡတၱေဗဒ အင္ဂ်င္နီယာ မရ္ယမ္ အလ္-အစ္ဂ်္လီယာ အလ္-အက္စ္႐ူလာဘီ (Maryam al-Ijliya al-Astrulabi) ကုိ ခ်န္ထားလုိ႔ မရပါဘူး။

အဆင့္ျမင့္ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ျဖစ္တဲ့ ‘ကမၻာသံုးအိမ္ေျမႇာင္’ ကုိ ၁၁ ရာစုက မြတ္စလင္အုပ္စုိးတဲ့ စပိန္ႏုိင္ငံ ေတာ္ေလဒုိၿမိဳ႕မွာ တီထြင္ခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာ အဓိကၾကယ္ေတြကုိ တုိင္းတာေဖာ္ထုတ္တဲ့ ကိရိယာအျဖစ္ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲခဲ့ပါတယ္။ တုိင္းရင္းေဆးဆရာ အလီ အစ္ဗေန႔ ခါလက္ဖ္ အလ္-ရွက္ကဇ္ (Ali ibn Khalaf al-Shakkaz) နဲ႔ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ အလ္-ဇာကာလီ (Al-Zaqali) တုိ႔ဟာ ဒီ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္အသစ္ ေပၚထြက္လာမႈမွာ အဓိကအခန္းက႑က ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ကမၻာ့ ဘယ္ေနရာကေနမဆုိ အသံုးျပဳႏုိင္တာေၾကာင့္ ‘ကမၻာသံုး နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္’ ဟာ အဲဒီေခတ္အခါက ဆန္းျပားတဲ့ တီထြင္ဖန္တီးမႈပါ။ သာမန္အိမ္ေျမႇာင္ေတြဟာ ေနရာတစ္ခုအတြက္သာ ဖန္တီးထားတာေၾကာင့္ အျခားေနရာမွာ သြားသံုးမယ္ဆုိရင္ လတၱီက်ဳအျပားကုိ လဲၿပီး သံုးစြဲရပါတယ္။

ဘာစီလုိနာတကၠသုိလ္က ေဒါက္တာ ဂ်ဴလီယုိ ဆမ္ဆုိ (Dr. Julio Samso) က မြတ္စလင္ေတြဟာ သာမန္ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္နဲ႔ လုပ္လုိ႔မရတဲ့ တြက္ခ်က္မႈေတြကုိ လုပ္ေဆာင္ႏုိင္တဲ့ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြ၊ တြက္ခ်က္ေရးကိရိယာေတြကုိ တီထြင္အသံုးျပဳခဲ့ၾကတယ္လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္အေၾကာင္း ေျပာမယ္ဆုိရင္ လူငယ္ အမ်ိဳးသမီး နကၡတၱေဗဒ အင္ဂ်င္နီယာ မရ္ယမ္ အလ္-အစ္ဂ်္လီယာ အလ္-အက္စ္႐ူလာဘီ (Maryam al-Ijliya al-Astrulabi) ကုိ ခ်န္ထားလုိ႔ မရပါဘူး။ သကၠရာဇ္ ၉၄၄ ခုႏွစ္က ဆီးရီးယားႏုိင္ငံ အလက္ပုိမွာေမြးဖြားခဲ့တဲ့ သူမဟာ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြနဲ႔ ကိရိယာတန္ဆာပလာထုတ္လုပ္တဲ့ မိသားစုမွာ ေမြးဖြားႀကီးျပင္းခဲ့သူပါ။ သူမကုိယ္တုိင္လည္း နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ကုိ ကၽြမ္းက်င္ပုိင္ႏုိင္စြာ တီထြင္ဖန္တီးတတ္သူျဖစ္ၿပီး အလက္ပုိျပည့္ရွင္ စအစ္ဖ္ အလ္-ေဒါင္လာ (Saif al-Dwla) ရဲ႕ နန္းေတာ္ထဲမွာ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္အျဖစ္ အလုပ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ မရ္ယမ္ဟာ ပညာေတာ္ေပမယ့္ သက္ဆုိးမရွည္ဘဲ အသက္ ၂၃ ႏွစ္အရြယ္ ၉၆၇ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္ေတြ အထူးသျဖင့္ ကမၻာသံုး နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္တြဟာ အာကာသေကာင္းကင္ကုိ စိတ္၀င္တစား ေလ့လာစူးစမ္းၾကတဲ့ နာမည္ေက်ာ္ မြတ္စလင္နကၡတၱပညာရွင္ေတြ သူတုိ႔ေခတ္အခါက တီထြင္ထုတ္လုပ္ အသံုးျပဳတဲ့ အဆင့္ျမင့္နည္းပညာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ အားထုတ္ႀကိဳးပမ္းမႈေတြကေန ရရွိတဲ့ ပညာအေမြကုိ ဥေရာပက လက္ဆင့္ကမ္းခဲ့ၿပီး ေခတ္သစ္နကၡတၱေဗဒပညာရပ္ကုိ ေမြးဖြားေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္အား တစ္လႊာခ်င္း ေဖာ္ျပထားမႈ

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္

October 7, 2017
ပါကစၥတန္ ထိပ္တန္း႐ူပေဗဒပညာရွင္၏ ဂုဏ္ျပဳ႐ုပ္ထုကုိ IAEA ႐ံုးခ်ဳပ္တြင္ ဖြင့္လွစ္

စက္တင္ဘာ ၂၁၊ ၂၀၁၇
M-Media

– ပါကစၥတန္မွ နာမည္ေက်ာ္ ႐ူပေဗဒပညာရွင္ ေဒါက္တာ အဘ္ဒြတ္စ္ စလာမ္၏ ႀကိဳးပမ္းမႈမ်ားကုိ ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္ ႏုိင္ငံတကာ အႏုျမဴစြမ္းအင္ေအဂ်င္စီ IAEA က ဗီယင္နာၿမိဳ႕ရွိ ႐ံုးခ်ဳပ္တြင္ ၎၏ ကုိယ္တစ္ပုိင္း႐ုပ္ထုအား ဖြင့္လွစ္ခဲ့သည္ဟု သိရသည္။

ယေန႔က်င္းပေသာ ေအဂ်င္စီ၏ ၆၁ ႀကိမ္ေျမာက္ အေထြေထြညီလာခံတြင္ IAEA ဒါ႐ုိက္တာ ယူကီယာ ေအမာႏုိက ႐ုပ္တုအား ဖြင့္လွစ္ေပးခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။

ပါကစၥတန္ႏုိင္ငံ၏ ပထမဆံုး ႏုိဘယ္ဆုရွင္ ေဒါက္တာ စလာမ္မွာ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲကမၻာတြင္ အေျခခံ သိပၸံဆုိင္ရာ အသိပညာ က်ယ္ျပန္႔ေစေရး အထူး ႀကိဳးစားအားထုတ္ခဲ့သူျဖစ္ၿပီး ‘အႏုျမဴသည္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္’ ဆုိသည့္ ခံယူခ်က္ကုိ ျပန္႔ႏွံ႔ေစခဲ့သူလည္းျဖစ္သည္။

ႏ်ဴကလီးယား နည္းပညာကုိ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး၊ က်န္းမာေရး၊ သာယာ၀ေျပာေရးအတြက္ အသံုးခ်ကာ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ားရယူရန္အတြက္ ေဒါက္တာစလာမ္မွာ ကမၻာႀကီးကုိ လႈံ႕ေဆာ္ခဲ့ၿပီး ၎၏ ထုိႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈအား ကမၻာတစ္၀ွမ္းက အသိအမွတ္ျပဳခဲ့ၾကသည္။

IAEA ႐ံုးခ်ဳပ္တြင္ ယေန႔ဖြင့္လွစ္ခဲ့သည့္ ႐ုပ္တု

ေဒါက္တာစလာမ္မွာ အီတလီႏုိင္ငံ ထရီယက္စ္တီၿမိဳ႕ရွိ International Center for Theoretical Physics အဖြဲ႕ကုိ တည္ေထာင္ခဲ့သူလည္းျဖစ္သည္။

၁၉၂၆ ခုႏွစ္တြင္ ေမြးဖြားခဲ့ၿပီး ၂၀ ရာစု၏ အထင္ရွားဆံုး ႐ူပေဗဒပညာရွင္မ်ားထဲမွ တစ္ဦးျဖစ္ကာ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္တြင္ ႐ူပေဗဒဆုိင္ရာ ႏုိဘယ္ဆုကုိ ရွဲလ္ဒန္ ဂလက္႐ွိဳႏွင့္အတူ ရရွိခဲ့သည္။

ပါကစၥတန္ႏုိင္ငံ၏ သိပၸံနယ္ပယ္တြင္ တုိးတက္မႈမ်ား ရရွိေအာင္ စြမ္းေဆာင္ေပးခဲ့သည့္ ေဒါက္စလာမ္မွာ ၁၉၉၆ ခုႏွစ္တြင္ ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္ခဲ့သည္။

၎၏ ကုိယ္တစ္ပုိင္း႐ုပ္ထုကုိ IAEA ႐ုံးခ်ဳပ္တြင္ ႏ်ဴကလီးယားသိပၸံႏွင့္ နည္းပညာနယ္ပယ္ကုိ ျမႇင့္တင္ေပးခဲ့သည့္ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားသူမ်ား၏ ႐ုပ္ထုမ်ားႏွင့္အတူ ထားရွိမည္ျဖစ္သည္။

Ref: nation.com

September 21, 2017
နကၡတၱေဗဒ ကိရိယာမ်ား-ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၅၇)

စက္တင္ဘာ ၁၅၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– နကၡတၱေဗဒနယ္ပယ္မွာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေရွ႕ေဆာင္လမ္းျပ တီထြင္မႈေနာက္တစ္ခုက ၾကယ္တာယာ ေလ့လာေရး ကိရိယာႀကီးေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ ႀကီးမားတဲ့ ကိရိယာႀကီးေတြကို အသံုးျပဳျခင္းအားျဖင့္ တုိင္းတာမႈေတြမွာ အမွားအယြင္း ပမာဏကုိ ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒမတ္စကတ္က သုေတသနစင္တာမွာ ေထာင့္တုိင္း ကိရိယာေတြျဖစ္တဲ့ Quadrant (စက္၀န္းေလးပံုတစ္ပံု) ဟာ ေပ ၂၀ ေလာက္ရွိၿပီး၊ Sextant (စက္၀န္းေျခာက္ပံုတစ္ပံု) က ၃၆ ေပေလာက္ ရွိပါတယ္။ ‘မာရဂ္ဟာစင္တာ’ (Maragha) မွာဆုိရင္ Quadrant ေတြ၊ Armillary ေတြ.နဲ႔ နကၡတၱၾကည့္အိမ္ေျမႇာင္ေတြ အပါအ၀င္ ဧရာမ ကိရိယာေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ရွိေနပါတယ္။

အျခားကိရိယာေတြထဲမွာ ၾကယ္တာယာျပ ကမၻာလံုးပံုစံငယ္၊ Quadrant ၊ Sextant ေတြ ပါ၀င္ၿပီး စူစမ္းေလ့လာေရး စင္တာေတြရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ၾကားမႈဟာ သူတုိ႔ထုတ္ျပန္တ့ဲ ရလဒ္ေတြအေပၚမွာ မူတည္တာေၾကာင့္ အသံုးျပဳတဲ့ ဒီကိရိယာအားလံုးဟာ တိက်မႈရွိရပါတယ္။

၁၄ ရာစု ပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ အဟ္မဒ္ အလ္-မစ္ဇီ၏ Quadrant

သကၠရာဇ္ ၁၁၄၅ ခုႏွစ္ စပိန္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး ‘ဂ်ာဘီရ္ အစ္ဗေန႔ အဖ္လာ’ (Jabir Ibn Aflah) ဟာ ၾကယ္ေတြရဲ႕ ကုိၾသဒိနိတ္ေတြကို တုိင္းတာဖုိ႔အတြက္ ၾကယ္တာယာျပ ကမၻာလံုး ပံုစံငယ္ကုိ ပထမဆံုး ဖန္တီးခဲ့သူပါ။ ၁၀ ရာစု အီရတ္က နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ ‘အလ္-ဘတၱာနီ’ (Al-Battani) ကေတာ့ ကမၻာနဲ႔ ၾကယ္ေတြအေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူတစ္ေယာက္ ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ ၾကယ္တာယာျပ ကမၻာပံုစံငယ္ေတြကုိ စူးစမ္းေလ့လာေရး ကိရိယာေတြအျဖစ္ အသံုးမျပဳခဲ့ဘဲ ၾကယ္ေတြရဲ႕ အခ်က္အလက္အတိအက်ကုိ မွတ္တမ္းတင္ႏုိင္ဖုိ႔ အားထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ က်မ္းႀကီးဟာ ဒီနယ္ပယ္မွာ ေတာ္ေတာ္ေလး လႊမ္းမုိးမႈ ရွိခဲ့ၿပီး ကမၻာလံုးပံုစံငယ္မွာ ၾကယ္ေတြကို ဘယ္လုိ မွတ္သားထားရမလဲဆုိတဲ့ အေသးစိတ္ အခ်က္အလက္ကုိလည္း ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က နကၡတၱတုိင္းတာေရး ကိရိယာေတြကို တီထြင္သူေတြဟာ ဒီစံကုိအသံုးျပဳၿပီး ၾကယ္တာယာျပ ကမၻာလံုးပံုစံငယ္ေလးေတြကုိ ထုတ္လုပ္လာႏုိင္ၾကပါတယ္။

ေတာ္လမီလက္ထက္က ၾကယ္တာယာျပ ကမၻာလံုးကုိ ပံုေဖာ္ေရးဆြဲမႈမွာ အီေကြတာလုိင္းနဲ႔ constellation outline ၅ ခုကုိ အသံုးျပဳခဲ့ၿပီး အလ္-ဘတၱာနီရဲ႕ က်မ္းမွာေတာ့ အဲဒီ ပံုစံနဲ႔ ျခားနားတဲ့ နည္းလမ္းမ်ိဳးကုိ အသံုးျပဳထားပါတယ္။ ေနလွည့္လမ္းေၾကာင္း (ecliptic) နဲ႔ အီေကြတာကုိ အသံုးျပဳၿပီး အပုိင္းေသးေသးေလးေတြလုပ္ကာ ၾကယ္ေတြရဲ႕ တည္ေနရာကုိ ပုိမို တိတိက်က် ေဖာ္ျပႏုိင္တဲ့နည္းလမ္းကုိ သူက ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းေၾကာင့္ ၾကယ္ေတြကုိ တိက်တဲ့ ကုိၾသဒိနိတ္ေတြ သတ္မွတ္ေပးႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္လင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ နကၡတၱ ကိရိယာတန္ဆာပလာေတြကုိ တီထြင္ေဖာ္ထုတ္ရာမွာ ကၽြမ္းက်င္သူေတြပါ။ ၾကယ္တာယာျပ ကမၻာလံုးပံုစံငယ္ေလးေတြကို ေရးဆြဲဖန္တီးမႈနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေနာက္ထပ္ ေက်ာ္ၾကားထင္ရွားသူတစ္ယာက္က သကၠရာဇ္ ၉၀၃ ခုႏွစ္မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ ‘အဘ္ဒဲလ္-ရဟ္မန္ အလ္-ဆူဖီ’ (Abd al-Rahman Al-Sufi) ဆုိသူ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ကမၻာလံုးပံုစံေတြကုိ ေရးဆြဲဖန္တီးခ်င္သူေတြအတြက္ နကၡတ္တာရာပံုရိပ္ေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ က်မ္းတစ္ေစာင္ကုိ သူက ေရးသားျပဳစုခဲ့ၿပီး မြတ္စလင္ကမၻာနဲ႔ ဥေရာပမွာပါ ဒီက်မ္းႀကီးဟာ ေတာ္ေတာ္ လႊမ္းမုိးမႈရွိခဲ့ပါတယ္။ သူေရးခဲ့တဲ့ အျခားက်မ္းေတြထဲမွာ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္အေၾကာင္း၊ ၾကယ္တာရာျပ ကမၻာပံုစံငယ္ေတြကုိ ဘယ္လုိအသံုးျပဳရမလဲဆုိတဲ့ အေၾကာင္းေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။

တာကီ အလ္-ဒင္၏ Sextant

ၾကယ္တာရာျပ ကမၻာလံုးေတြကုိ ၁၆ ရာစုႏွစ္အထိ ဖန္တီးတည္ေဆာက္ခဲ့ၾကၿပီး အမ်ားစုဟာ ဒီေန႔အထိ တည္ရွိေနေပမယ့္ ၁၁ ရာစုအရင္က လက္ရာေတြကေတာ့ ေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ပါၿပီ။

အလ္-ခူဂ်န္ဒီ

နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ ကိရိယာေတြအေၾကာင္း ေရးသားခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ရွိခဲ့ၿပီး အဲဒီထဲက တစ္ေယာက္က ‘အဘူ ဘာကာရ္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ဆာရက္ဂ်္ အလ္-ဟာမာ၀ီ’ (Abu Bakr ibn al-Sarraj al-Hamawi) ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ ၁၃၂၉ ခုႏွစ္ ဆီးရီးယားမွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါတယ္။ သိပၸံဆုိင္ရာ ကိရိယာ တန္ဆာပလာေတြနဲ႔ ဂ်ီၾသေမႀတီ ျပႆနာေတြအေၾကာင္း စာအုပ္မ်ားစြာကုိ သူက ေရးသားခဲ့ၿပီး ‘အလ္-မူကန္တာရန္ အလ္-ယူဆရာ’ (al-muqantarat al-yusra) ဆုိတ့ဲ Quadrant တစ္ခုကုိလည္း သူက တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ စာအုပ္ေတြထဲမွာ Treatise on Operations with the Hidden Quadrant (ေပ်ာက္ကြယ္ေနသည့္ စက္၀ုိင္းစိတ္ျဖင့္ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ျခင္း) ဆုိတဲ့ စာအုပ္၊ အခ်က္အလက္ ေတာ္ေတာ္ေလးျပည့္စံုတဲ့ Operations with the Circle for Finding Sines (စက္၀ုိင္းျဖင့္ Sine ရွာျခင္း) ဆုိတဲ့ စာအုပ္ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ သိပၸံ ကိရိယာတန္ဆာပလာေတြ ဖန္တီးမႈနယ္ပယ္မွာ ေအာင္ျမင္ခဲ့ေပမယ့္ အလ္-ဟာမာ၀ီနဲ႔ သူ႕ရဲ႕ တီထြင္ေဖာ္ထုတ္မႈေတြအေၾကာင္း ေရးသားထားတာမ်ိဳး မေတြ႕ရပါဘူး။

ေနာက္ထပ္ နာမည္ေက်ာ္တဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္တစ္ေယာက္က ‘အဟ္မဒ္ အလ္-ဟာလာဘီ’ (Ahmad al-Halabi) ဆုိသူျဖစ္ပါတယ္။ ဆီးရီးယားႏုိင္ငံ အလက္ပုိမွာ အေျခစိုက္တဲ့ သူဟာ သကၠရာဇ္ ၁၄၅၅ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့တာပါ။ သူ႕ရဲ႕ Aims of Pupils on Operations with the Astrolabe Quadrant ဆုိတဲ့စာအုပ္ဟာ ကိရိယာတန္ဆာပလာေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့အေၾကာင္းပါ။

သူနဲ႔ ေခတ္ၿပိဳင္ပညာရွင္တစ္ဦးက ‘အစ္ဇဲလ္-ဒင္ အလ္-၀ါဖုိင္’ (Izz l-Din al-Wafai) ျဖစ္ၿပီး အစပုိင္းက ကုိင္႐ုိ ‘အူမုိင္ယဒ္ဗလီ’ မွာ နိဗာန္ေဆာ္လုပ္တဲ့ သခ်ၤာပညာရွင္တစ္ဦး ျဖစ္ပါတယ္။ အရစ္မသစ္၊ sexagesimal ratio အသံုးျပဳမႈ အပါအ၀င္ သခ်ၤာဆုိင္ရာ က်မ္းေပါင္း ၄၀ ေလာက္နဲ႔ သိပၸံ ကိရိယာေတြနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ က်မ္းေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

Sextant နဲ႔ Quadrant ေတြကုိ မုိးကုပ္စက္၀ုိင္းရဲ႕အထက္က ၾကယ္ေတြရဲ႕ ေထာင့္၊ အျမင့္ကုိ တုိင္းတာရာမွာ အသံုးျပဳတာပါ။ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြက Quadrant ကုိ အဓိကထားကာ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳၾကၿပီး ဒီကိရိယာကုိ တုိးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္လည္း အဆင့္ျမႇင့္တင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြဟာ ေတာ္ေတာ္ေကာင္းမြန္တဲ့ Quadrant တစ္ခ်ိဳ႕ကုိလည္း တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။ ႀတီဂုိေနာ္ေမႀတီ ျပႆနာေတြကုိ ေျဖရွင္းဖုိ႔အတြက္ Sine Quadrant ကုိ ၉ ရာစု ဘဂၢဒတ္မွာ တီထြင္ခဲ့ၿပီး၊ ၁၄ ရာစု ဆီးရီးယားမွာ တီထြင္ခဲ့တဲ့ Universal Quadrant ကေတာ့ နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ ျပႆနာေတြကုိ ေျဖရွင္းဖုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနကုိအေျချပဳၿပီး အခ်ိန္ကုိတြက္ခ်က္ဖုိ႔အတြက္ Horary Quadrant ကုိ တီထြင္ခဲ့သလုိ၊ Astrolabe (Almucantar) Quadrant က နကၡတ္ၾကည့္အိမ္ေျမႇာင္ကုိ အေျချပဳထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ Quadrant အမ်ားစုကုိ နကၡတၱအိမ္ေျမႇာင္နဲ႔တြဲၿပီး အသံုးျပဳရတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ကမၻာႀကီးရဲ႕ အီေကြတာနဲ႔ ေနသြားလမ္းေၾကာင္းၾကားကေထာင့္ (obiliquity) ကုိ တုိင္းတာဖုိ႔အတြက္ သကၠရာဇ္ ၉၉၄ ခုႏွစ္မွာ ‘အလ္-ခူဂ်န္ဒီ’ (Al-Khujandi) ဆုိတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးဟာ Sextant တစ္ခုကုိ တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။ Fakhri sextant လုိ႔ေခၚၿပီး သူ႕ကုိ ကူညီပံ့ပုိးေပးတဲ့ အစၥဖာဟန္ျပည့္ရွင္ ဘူေ၀ဟစ္မင္းဆက္ ‘ဖာခါရ္ အလ္-ေဒါင္လာ’ (Fakhr al-Dawla) ကုိ အစြဲျပဳၿပီး မွည့္ေခၚထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အရင္က အဲဒီ Sextant ဟာ ဒီဂရီနဲ႔ မိနစ္ေတြကုိပဲ ဖတ္လုိ႔ရတာျဖစ္ၿပီး အလ္-ခူဂ်န္ဒီက စကၠန္႔ေတြအထိ ဖတ္လုိ႔ရေအာင္ အဆင့္ျမႇင္တင္ေပးခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ခူဂ်န္ဒီရဲ႕ sextant ဟာ အရင္က ရွိခဲ့တဲ့ အရာေတြထက္ ပုိႀကီးၿပီး ၆၅.၆ ေပ ရွိပါတယ္။

၁၃ ရာစု အီရန္မွ မုိဟာမက္ အစ္ဗေန႔ ဟီလာလ္၏ ၾကယ္တာယာျပ ကမၻာလံုး

‘တာကီ အလ္-ဒင္’ (Taqi al-Din) ဆုိတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးဟာ အလ္-ခူဂ်န္ဒီရဲ႕ Fakhri sextant ထက္ Mural Quadrant လုိ႔ေခၚတဲ့ ပဥၥမ Quadrant အမ်ိဳးအစား အသံုးျပဳရတာကို ပုိၿပီး ႏွစ္သက္သူပါ။ အဲဒီ Mural Quadrant မွာ ေၾကး၀ါ စက္၀ုိင္းျခမ္းႏွစ္ခု ပါ၀င္ၿပီး တစ္ခုကုိ အခ်င္း ၁၉.၇ ေပေလာက္ ရွိကာ အလ္-ခူဂ်န္ဒီရဲ႕ စက္၀ုိင္းစိတ္ထက္ ပုိေသးပါတယ္။ အဲဒီ Quadrant ေတြ Sextant ေတြကို ေဒါင္လုိက္မ်ဥ္းအတုိင္း ရွိေနတဲ့ နံရံေတြမွာ ေတာင္ေျမာက္တန္းၿပီး တပ္ဆင္အသံုးျပဳၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလုိ ႀကီးမားတဲ့ နကၡတၱဆုိင္ရာ ကိရိယာေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္မွာ ေတာ္ေတာ္ေလး က်ံဳ႕သြားခဲ့ေပမယ့္ အေျခခံအယူအဆေတြက မေျပာင္းလဲပါဘူး။ Global Positioning Systems (GPS) စနစ္ မေပၚခင္တုန္းကဆုိရင္ ဒီ ကိရိယာေတြကုိပဲ အဓိကထား အားျပဳသြားလာခဲ့ၾကရတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဆန္းျပားသည့္ ကိရိယာမ်ား

တာကီ အလ္-ဒင္

၁၆ ရာစုက အေက်ာ္ၾကားဆံုး နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြထဲက ႏွစ္ဦးဟာ အစၥတန္ဘူလ္က တာကီ အလ္-ဒင္ (Taqi al-Din) နဲ႔ ၁၅၇၆ ခုႏွစ္မွာ ဒိန္းမတ္ဘုရင္ ဖရက္ဒရစ္ ၂ (Frederic II) လက္ထက္ စူးစမ္းေလ့လာေရးစင္တာတစ္ခု တည္ေဆာက္ေပးခဲ့တဲ့ တုိင္ခ်ိဳ ဘရာဟီ (Tycho Brahe) တုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ စူးစမ္းေလ့လာေရးစင္တာမွာ သူ႕ေခတ္ သူ႕အခါက အေကာင္းဆံုးနဲ႔ စြမ္းအားအျမင့္ဆံုး ကိရိယာေတြကုိ တပ္ဆင္ထားၿပီး နကၡတၱေဗဒနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ တိတိက်က် တြက္ခ်က္မႈေတြ လုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဂ်ုိဳဟန္းနက္စ္ ကက္ပလာ (Johannes Kepler) ဟာ တုိင္ခ်ိဳဘရာဟီရဲ႕ လက္ေထာက္ျဖစ္ၿပီး ဒီ စူးစမ္းေလ့လာေရးစင္တာေၾကာင့္ပဲ ကက္ပလာတစ္ေယာက္ နကၡတၱေဗဒနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။

တုိင္ခ်ိဳဘရာဟီနဲ႔ တာကီ အလ္-ဒင္တုိ႔ရဲ႕ စူးစမ္းေလ့လာေရးစင္တာေတြမွာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကတဲ့ ကိရိယာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ အျပန္အလွန္ ဆက္ႏြယ္မႈေတြရွိၾကတယ္လုိ႔ မၾကာေသးခင္က ျပဳလုပ္တဲ့ စူစမ္းေလ့လာမႈမွာ ေဖာ္ျပေနပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီပုဂၢိဳလ္ႏွစ္ဦးစလံုးဟာ သူတုိ႔အရင္က နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြရဲ႕ ကိရိယာေတြကို ေက်နပ္ျခင္း မရွိပါဘူး။ သူတုိ႔ဟာ Sextant၊ သစ္သားနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ Quadrant၊ နကၡတၱနာရီေတြလုိ ကိရိယာအသစ္ေတြကုိ တီထြင္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

တာကီ အလ္-ဒင္ဟာ ‘မူရွဘ္ဘာဟာ ဘီလ္-မာနာတစ္’ (mushabbahah bil-manatiq) လုိ႔ေခၚတဲ့ Sextant တစ္ခုကို တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။ သူတုိ႔ႏွစ္ဦး တီထြင္ခဲ့တဲ့ Sextant ေတြဟာ ၁၆ ရာစုမွာ အေကာင္းဆံုးေသာ နကၡတၱေဗဒ ကိရိယာေတြထဲက တစ္ခုလုိ႔ သတ္မွတ္ျခင္း ခံခဲ့ရပါတယ္။

တာကီ အလ္-ဒင္၏ စူးစမ္းေလ့လာေရးစင္တာတြင္ အလုပ္လုပ္မႈကုိ ေရးဆြဲေဖာ္က်ဴးထားပံု

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္

September 15, 2017
နကၡတၱေဗဒဦးေသွ်ာင္ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးမ်ား

စက္တင္ဘာ ၁၂၊ ၂၀၁၇

M-Media

နကၡတၱေဗဒရဲ႕ ဦးေသွ်ာင္ေတြျဖစ္တဲ့ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြ ဒီလုိ ေလ့လာဖုိ႔ ေနာက္ကြယ္မွာရွိေနတဲ့ တြန္းအားက ဘာလဲ

September 12, 2017