ဇူလိုင္ ၁၈ ၊ ၂၀၁၄
အစၥလာမ့္ ဒႆနိကေဗဒပညာရပ္ရဲ႕ ဖခင္ သုိ႔မဟုတ္ စြယ္စံုရ သိပၸံ-၀ိဇၨာ ပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ အစ္ဟာက္ အလ္-ကင္ဒီ
တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္သခင္ ကြယ္လြန္ၿပီးေနာက္ပုိင္း အစၥလာမ့္အင္ပါယာႀကီး က်ယ္ျပန္႔လာတာနဲ႔ အတူ အာရပ္ေတြဟာ နယ္ပယ္စံုမွာ တုိးတက္ထြန္းကားလာခဲ့ၾကပါတယ္။ အစၥလာမ္သာသနာကုိ တင္းျပည့္က်ပ္ျပည့္လိုက္နာခဲ့ၾကတဲ့ သူတုိ႔ေတြဟာ ေလ့လာစူးစမ္းမႈေတြ သုေတသနေတြကုိလည္း ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကၿပီး ၀ိဇၨာသိပၸံဘာသာရပ္ေတြမွာ ေတြ႕ရွိခ်က္အသစ္ေတြ၊ ေဖာ္ျမဴလာအသစ္ေတြကိုလည္း တီထြင္ဖန္တီးႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီပညာရွင္ေတြထဲက အေစာဆံုးလုိ႔ေျပာရမယ့္ ေအဒီ ၈ ရာစုအစပုိင္းမွာ ေပၚေပါက္ခဲ့တဲ့ စြယ္စံုရ ေတြးေခၚပညာရွင္ ႀကီး အလ္-ကင္ဒီရဲ႕အေၾကာင္းကုိ ေဖာ္ျပလုိက္ပါတယ္။
ငယ္ဘ၀
ကူဖာဟာ အဲဒီေခတ္က မကၠာဟ္၊ မဒီနာတုိ႔လုိ အစၥလာမ့္အေျချပဳ ၀ိဇၨာ၊ သိပၸံပညာဘာသာရပ္ေတြ ထြန္းကားတဲ့ေနရာတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ကင္ဒီဟာ ကူဖာၿမိဳ႕ ေက်ာင္းမွာပဲ သူရဲ႕ ပညာေရးကုိ စတင္ခဲ့ပါတယ္။ ကင္ဒီရဲ႕ အေစာပုိင္းႏွစ္ေတြမွာ အာရဗီ ဘာသာစကား၊ သဒၵါ၊ ရသစာေပနဲ႔ အစၥလာမ့္ သိပၸံ ပညာရပ္ေတြကုိ ေလ့လာခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ အစၥလာမ္ ဘာသာတရား၊ သခ်ၤာပညာ နကၡတေဗဒပညာရပ္နဲ႔ ဒႆနိကေဗဒ ပညာရပ္ေတြကုိ အထူးျပဳ ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ ပါရမီရွိၿပီး ထူးခၽြန္တဲ့ ကင္ဒီဟာ သူေလ့လာတဲ့ ပညာရပ္တိုင္းကုိ လြယ္လြယ္ကူကူပဲ တတ္ေျမာက္ခဲ့ပါတယ္။
ဘဂၢဒတ္သုိ႔
ကင္ဒီကုိလည္း ဘုရင္ အလ္-မာမြန္က ေထာက္ခံအာေပးခဲ့ၿပီး ဖခင္ျဖစ္သူတည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ သိပၸံပညာရွင္ေတြ စုစည္းရာ ဘုိက္ အလ္-ဟစ္ကမာ(House of Wisdom) စာၾကည့္တုိက္နဲ႔ သုေသတနစင္တာမွာ ေလ့လာမႈေတြလုပ္ဖုိ႔ ဖိတ္ေခၚခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီ အလ္-ဟစ္ကမာမွာ ကင္ဒီဟာ သူ႕ဘ၀ရဲ႕ အခ်ိန္ေတြနဲ႔ စြမ္းအားေတြ အားလံုးကုိ ႏွစ္ျမဳပ္ ခဲ့ၿပီး သခ်ၤာ၊ နကၡတေဗဒ၊ ဓာတုေဗဒ၊ ဂီတသီအိုရီနဲ႔ ဒႆနိကေဗဒ စတဲ့ပညာရပ္ေတြကုိ ေလ့လာ ခဲ့ကာ ထင္ရွားတဲ့ ပညာရွင္ေတြထဲက တစ္ဦးျဖစ္လာ ခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အဲဒီ အခ်ိန္အတြင္းမွာ ကင္ဒီဟာ သူရဲ႕ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းအတြက္ ဘဂၢဒတ္မွာရွိတဲ့ တရား႐ံုးမွာ လက္ေရးလွ ပညာရွင္အျဖစ္ လုပ္ကုိင္ခဲ့ပါတယ္။
သုေတသနအဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္ ကင္ဒီ
ဘုရင္ အလ္-မာမြန္ဟာ ကင္ဒီကုိ အလြန္ခ်စ္ခင္ အားကုိခဲ့ၿပီး ဂရိ၊ ပါရွား၊ အိႏၵိယ ဘာသာစကားေတြနဲ႔ ေရးသားထားတဲ့ ဒသႆနိက၊ သခ်ၤာပညာရပ္ေတြနဲ႔ သိပၸံဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြကုိ အာရဗီဘာသာစကားသုိ႔ ျပန္ဆုိဖုိ႔ တာ၀န္ေပးအပ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ဂရိ၊ ပါရွန္နဲ႔ အိႏၵိယ ဒႆနိကပညာရပ္ေတြမွာ ပါရဂူေျမာက္ ျဖစ္လာခဲ့တဲ့ ကင္ဒီဟာ ဒီအေတြးအေခၚေတြနဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္ႏုိင္တဲ့ အေတြးအေခၚသစ္ေတြကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေလ့လာဖုိ႔ ပညာရွင္ေတြ ပါ၀င္ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ သုေတသနအဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္းခံခဲ့ရပါတယ္။ သူတုိ႔အဖြဲ႕ဟာ ေရွးေဟာင္း ဒႆနိကေဗဒနဲ႔ သိပၸံဆုိင္ရာ စာအုပ္စာေပအေျမာက္အမ်ားကုိ အခ်ိန္တုိတုိအတြင္းမွာ အာရဗီ ဘာသာသုိ႔ ျပန္ဆုိႏုိင္ ခဲ့ၿပီး တည္းျဖတ္မႈေတြကုိလည္း ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီလုိ ဘာသာျပန္ဆုိႏုိင္ခဲ့တာ မြတ္စလင္ကမၻာ့မွာ ပထမဆံုးလည္းျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ေလ့လာမႈေတြကထြက္ေပၚလာတဲ့ အေတြးအေခၚေတြဟာ ေစာစာပုိင္း မြတ္စလင္ ဒႆနိကေဗဒနဲ႔ သိပၸံပညာရွင္ေတြအေပၚမွာ လႊမ္းမုိးမႈအရွိဆံုး ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။
ခလီဖာ အလ္-မာမြန္ရဲ႕ အႏွစ္သက္ဆံုး ပညာရွင္ေတြထဲက တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ကင္ဒီဟာ ေရွးေခတ္ ဒႆနိကနဲ႔ သိပၸံပညာရပ္ရပ္ဆုိင္ရာစာအုပ္ေတြကုိ ဘာသာျပန္တာသာမက အဲဒီအခ်ိန္ကာလက ေပၚထြန္းသိရွိခဲ့တဲ့ သိပၸံပညာရပ္အားလံုးနီးပါးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သုေတသနလုပ္ငန္းေတြလည္း လုပ္ခဲ့ပါေသးတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္ပုိင္း အသစ္တက္လာတဲ့ ခလီဖာ မူတက္စ္အင္ ဘီလာဟ္ လက္ထက္မွာ ကင္ဒီဟာ ခလီဖာရဲ႕သားကုိ စာသင္ေပးဖုိ႔ ေရြးခ်ယ္ခံခဲ့ရပါတယ္။
First page of Al-Kindi’s Treatise on Deciphering Cryptographic Messages which was recently rediscovered in the Ottoman archives in Istanbul. This text is the first known recorded explanation of cryptanalysis based on the method of frequency analysis. Source: http://www.apprendre-en-ligne.net/crypto/ stat/index.html. The well known book of David C. Lindberg on Al-Kindi’s optics: Theories of Vision from Al-Kindi to Kepler (University of Chicago Press, 1976). စြယ္စံုရကင္ဒီ
ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဘဂၢဒတ္ ဘုရင့္နန္းေတာ္က နကၡတေဗဒအဖြဲ႕ရဲ႕အႀကီးအကဲ အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္းခံခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ကင္ဒီရဲ႕အသက္ဟာ ၃၂ ႏွစ္ပဲရွိပါေသးတယ္။ မွတ္ဥာဏ္အား အလြန္ေကာင္းၿပီး စြမ္းစံုက်မ္းတစ္ခုလုိ အစြမ္းထက္တဲ့ စိတ္စြမ္းအားမ်ိဳးရွိတဲ့ ကင္ဒီဟာ သခ်ၤာ၊ နကၡတေဗဒ၊ ႐ူပေဗဒ၊ ဓာတုေဗဒ၊ ဂီတ၊ အလင္းပုိင္းဆုိင္ရာ၊ ပထ၀ီ၀င္၊ ဘာသာေရး သိပၸံ၊ ေတြးေခၚေျမာ္ျမင္မႈနဲ႔ စာေပပညာရပ္ေတြ အပါအ၀င္ ဘာသာရပ္မ်ိဳးစံုကို တစ္ဖက္ကမ္းခတ္ တတ္ေျမာက္ခဲ့ပါတယ္။
အလင္း၊ ဂီတနဲ႔ ဒႆနိကေဗဒ နယ္ပယ္ေတြမွာေတာ့ ကင္ဒီရဲ႕ ကုိယ္ပုိင္ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြ အမ်ားဆံုးရွိခဲ့ပါတယ္။ အလင္းနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ သမုိင္းမွာ ထိန္လင္းတဲ့ အရာ၀တၳဳက ထြက္လာတဲ့ မ်ဥ္းေျဖာင့္တစ္ေၾကာင္းရဲ႕ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒသကုိ ကင္ဒီဟာ ပထမဆံုးအႀကိမ္ ရွင္းျပႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီစည္းမ်ဥ္းဟာ ယေန႔ေခတ္အခါမွာ သာမန္ ဗဟုသုတ တစ္ခုသာျဖစ္ေပမယ့္ ၉ ရာစု ေခတ္ကာလျဖစ္တဲ့ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းကေတာ့ အလင္းနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့နယ္ပယ္မွာ ဒါဟာ ထင္ရွားတဲ့ ေတြ႕ရွိခ်က္တစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ကင္ဒီဟာ သူရဲ႕ ေတြ႕ရွိခ်က္အတြက္ ဖေယာင္းတုိင္ကုိသံုးၿပီး လက္ေတြ႕စမ္းသပ္ျပခဲ့ႏုိင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီစမ္းသပ္မႈကုိ “ဖေယာင္းတုိင္ စမ္းသပ္မႈ”လုိ႔ အမည္တပ္ခဲ့ပါတယ္။
စကား၀ွက္တီထြင္သူ ကင္ဒီ
သခ်ၤာနယ္ပယ္မွာေတာ့ ကင္ဒီဟာ အိႏၵိယ ကိန္းဂဏန္းေတြကုိ အစၥလာမ္နဲ႔ ခရစ္ယာန္ ကမၻာကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး စာလံုးဆက္ပညာနဲ႔ စကား၀ွက္ေရးသားနည္းကုိ တီထြင္ ခဲ့သူလည္းျဖစ္ပါတယ္။ သခ်ၤာနဲ႔ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ကၽြမ္းက်င္မႈကုိ အသံုးခ်ၿပီး ကင္ဒီဟာ အခ်ိဳးခ်ျခင္း နည္းလမ္းကုိ တီထြင္ခဲ့ကာ၊ ဒီနည္းလမ္းေၾကာင့္ ဆရာ၀န္ေတြဟာ ေဆးရဲ႕ ထိေရာက္မႈကုိ တုိင္းတာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။
ေနာက္ၿပီး ဂ်ီၾသေမထရီပညာရပ္နဲ႔ ဇီ၀ကမၼပညာရပ္ေတြမွာလည္း ကင္ဒီဟာ စားအုပ္အမ်ားအျပား ေရးသားခဲ့ၿပီး ကမၻာ့အေရွ႕နဲ႔ အေနာက္ ႏွစ္ခုစလံုးမွာ စံျပဳစရာ စာအုပ္ေတြျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ဂီတပညာရွင္ ကင္ဒီ
ဂီတနယ္ပယ္မွာလည္း ကင္ဒီဟာ စာအုပ္နဲ႔ က်မ္း စုစုေပါင္း ၇ အုပ္ေရးသားခဲ့ၿပီး သမုိင္းတစ္ေလွ်ာက္ အေက်ာ္ၾကားဆံုး ဂီတသီအုိရီ ပညာရွင္အျဖစ္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ သတ္မွတ္ျခင္းခံခဲ့ရပါတယ္။ ဂီတနဲ႔ သက္ဆုိင္တဲ့ စာအုပ္ေတြကုိ ပထမဆံုးေရးသားခဲ့တဲ့ ကင္ဒီကုိ ဂီတဆုိင္ရာ သီအုိရီနယ္ပယ္ရဲ႕ ဖခင္လုိ႔ သမုိင္းပညာရွင္မ်ားက သတ္ မွတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ သူရဲ႕ေရးသားမႈမွာ ကင္ဒီဟာ သံစဥ္(ရစ္သမ္)ရဲ႕ အေသးစိတ္ အဓိပၸါယ္နဲ႔ အေရးပါမႈကုိ ရွင္းျပခဲ့ၿပီး အထူးသျဖင့္ အာရပ္ဂႏၱ၀င္ဂီတဲ့မွာရွိတဲ့ ရစ္သမ္ရဲ႕ အခန္းက႑ကုိ အထူးေလးေပးခဲ့တာပါ။ သူရဲ႕ အဲဒီပညာရပ္ကုိ မြတ္စလင္ေတြဟာ ေနာက္ပုိင္း အေနာက္ကမၻာကုိ လက္ဆင့္ကမ္းေပးခဲ့ပါတယ္။
ကမၻာေက်ာ္ခဲ့ျခင္း
ဒႆနိကေဗဒမွာ ကင္ဒီဟာ စာအုပ္ေပါင္း ၂၀ ေက်ာ္ေရးသားခဲ့ၿပီး သူရဲ႕အဲဒီေရးသားမႈေတြက သူ႕ကုိ ကမၻာေက်ာ္ေစခဲ့တာပါ။ ဒီပညာရပ္မွာ ကင္ဒီဟာ မြတ္စလင္ကမၻာနဲ႔ အေနာက္ကမၻာမွာပါ ေက်ာ္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ အေနာက္ကမၻာက ဒႆနိကေဗဒနဲ႔ ေတြးေခၚပညာရွင္ေတြကုိပင္ သူရဲ႕ ေရးသားခ်က္ေတြက လႊမ္းမုိးခဲ့ၿပီး “အာရပ္တုိ႔ရဲ႕ ေတြးေခၚပညာရွင္” အျဖစ္ သတ္မွတ္ျခင္းခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒႆနိကေဗဒနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သူရဲ႕အေက်ာ္ၾကားဆံုး က်မ္းကေတာ့ “Fil Falsafah al-Ula” (ဒႆနိကေဗဒ မူလဘူတက်မ္း) ျဖစ္ၿပီး အဲဒီစာအုပ္ထဲမွာ ကင္ဒီဟာ ဒႆနိကေဗဒဆုိတာ အရာ၀တၳဳေတြရဲ႕ အရင္းမူလ အသိပညာဆိုၿပီး အဓိပၸါယ္ဖြင့္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒႆနိကေဗဒရဲ႕ အေသးစိတ္ အခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ ဒီပညာရပ္အေပၚ သူ႕ရဲ႕မွတ္ယူထားပံုေတြကုိလည္း ေရးသားခဲ့ပါေသးတယ္။
အစၥလာမ့္ ဒႆနိကေဗဒရဲ႕ ဖခင္
ဒႆနိကေဗဒနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး သူရဲ႕ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြမွာ ဂရိေတြရဲ႕ ေရွးေဟာင္း ဒႆနိကေဗဒ ပညာရပ္ေတြကုိ ကုရ္အာန္ရဲ႕ အျမင္ေတြနဲ႔ အခ်ိဳးခ်ဖုိ႔ သူဟာ ဂရိဒႆနိကေဗဒဆုိင္ရာ အေတြးအေခၚေတြကုိ အစၥလာမ့္ရဲ႕ ႐ႈေထာင့္ကေန ေစ့ေစ့စပ္စပ္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာ ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ သူရဲ႕ ဒီႀကိဳးပမ္းခ်က္ဟာ ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး အစၥလာမ့္ အေျချပဳ ဒႆနိကေဗဒဆုိင္ရာ အေတြအေခၚပညာရပ္ သီးျခားေပၚထြက္လာဖုိ႔ လမ္းခင္းေပးခဲ့ပါတယ္။
ဒႆနိကေဗဒပညာရပ္နယ္ပယ္မွာ ကင္ဒီရဲ႕ ဘာသာျပန္မႈေတြ၊ ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြနဲ႔ ဂရိေတြရဲ႕အျမင္ကုိ အစၥလာမ့္ အေတြးအေခၚေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္ ဖြဲ႕စည္းထားမႈေတြဟာ ေနာက္ပုိင္း ေက်ာ္ၾကားတဲ့ ေတြးေခၚပညာရွင္ေတြျဖစ္တဲ့ အလ္ဖာရာဘီ၊ အဘူ ဘာကာ အလ္ ရာဇီ၊ အစ္ဗေန႔ဆီနာ၊ အလ္ ဂါဇာလီ၊ အစ္ဗေန႔ ဘတ္ဂ်ာ၊ အစ္ဗေန႔ တူဖုိင္လ္နဲ႔ အစ္ဗေန႔ ရြတ္ရွ္ဒ္တုိ႔ရဲ႕လက္ထက္ မုိမိုၿပီးျပည့္စံုတဲ့ အစၥလာမ့္ဒႆနိကေဗဒဆုိင္ရာ အက်ယ္တ၀င့္ေရးသားခ်က္ေတြ ေပၚထြက္လာဖုိ႔အတြက္ လမ္းဖြင့္ေပးခဲ့ျခင္းလည္းျဖစ္ပါတယ္။
အံ့ဖြယ္စာေရးဆရာ
စာအုပ္စာေပနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ နယ္ပယ္က ပညာရွင္ အလ္-နဒီမ္းကေတာ့ အလ္-ကင္ဒီဟာ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါရဲ႕ သိပၸံက႑မွာ စာအုပ္ေပါင္း ၂၄၂ အုပ္ ေရးသားခဲ့တယ္လုိ႔ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အျခားသုေတသနပညာရွင္ေတြကေတာ့ ကင္ဒီဟာ စာအုပ္ေပါင္း ၂၈၀ ေရးသားခဲ့တယ္လုိ႔ဆုိပါတယ္။ ကင္ဒီရဲ႕ ေရးသားခ်က္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ဒီေန႔ေခတ္မွာ မက်န္ရွိေတာ့ေပမယ့္ သမုိင္းပညာရွင္ေတြကေတာ့ ကင္ဒီဟာ ႀကီးက်ယ္တဲ့ ေတြးေခၚပညာရွင္၊ စြယ္စံုရပညာရွင္နဲ႔ အေရးသြက္တဲ့ စာေရးဆရာတစ္ဦးအျဖစ္ မွတ္ယူထားၾကပါတယ္။
ကင္ဒီရဲ႕ ေအာင္ျမင္မႈေတြဟာ ဥေရာပက ေတြးေခၚပညာရွင္ေတြအေပၚမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ လႊမ္းမုိးခဲ့ပါတယ္။ ကင္ဒီရဲ႕ စာအုပ္ေတြကုိ လက္တင္ဘာသာသုိ႔ ျပန္ဆုိၿပီးေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ကင္ဒီဟာ အေနာက္ႏုိင္ငံေတြမွာ ေတြးေခၚပညာရွင္၊ အလင္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ပညာရွင္အျဖစ္ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ ကင္ဒီရဲ႕ ေပ်ာက္ဆုံးေနခဲ့တဲ့ စာအုပ္ ၂၄ အုပ္ကုိ တူရကီစာၾကည့္တုိက္တစ္ခုမွာ ၂၀ ရာစုအလယ္ပုိင္းက ျပန္ေတြ႕ခဲ့ပါတယ္။ အာရဗီဘာသာစကားနဲ႔ ေရးထားတဲ့ ဒီစာအုပ္ေတြဟာ အေရးပါဆံုးစာအုပ္ေတြလည္းျဖစ္ပါတယ္။
၀မ္းနည္းဖြယ္နိဂံုး
ဒႆနိကေဗဒနဲ႔ သိပၸံနပညာရပ္ေတြမွာ အပတ္တကုတ္ႀကိဳစားအားထုတ္ခဲ့တဲ့ ကင္ဒီဟာ အဘာစစ္ထီးနန္းကုိ ဆက္ခံခဲ့တဲ့ ေရွး႐ုိးစြဲ၀ါဒီ ခလီဖာ မူသာ၀က္ကီလ္ရဲ႕ လက္ထက္မွာေတာ့ ႏွိပ္စက္ျငႇင္းပမ္းမႈကုိ ခံခဲ့ရၿပီး ဘဂၢဒတ္နန္းေတာ္ကေန ေမာင္းထုတ္ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒူေပဒါေပခံတဲ့ ကင္ဒီဟာ ေနာက္ထပ္ ၁၀ စုႏွစ္တစ္ခုေလာက္ အသက္ရွင္ခဲ့ၿပီး ေအဒီ ၈၇၃ အသက္ ၇၂ ႏွစ္မွာ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕မွာပဲ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါတယ္။
သာမန္ပညာေရး ၿပီးဆံုးခဲ့ၿပီးေနာက္ ကင္ဒီဟာ အဆင့္ျမင့္ပညာေတြ ဆက္ေလ့လာဖုိ႔ အဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ကုိ ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က အစၥလာမ့္အင္ပါယာကုိ ဘုရင္ ဟာရြန္ အလ္-ရရွစ္ဒ္ရဲ႕သား အလ္-မာမြန္က အုပ္ခ်ဳပ္ေနတာျဖစ္ၿပီး ဘဂၢဒတ္ဟာလည္း ႏုိင္ငံေရးအရ အခ်က္အခ်ာၾကတဲ့ ေနရာတစ္ခုပါ။ ဘုရင္ အလ္-မာမြန္ဟာ ၀ိဇၨာ သိပၸံပညာေတြကုိ အားေပးျမႇင့္တင္ေပးသူ ျဖစ္ပါတယ္။
