ဇြန္ ၃၀၊ ၂၀၁၇
ရာဇာ တင္ဆက္သည္
(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)
– ကမၻာႀကီးက ေစာင္းေနတယ္၊ ေရြ႕ေနတယ္၊ မိမိရဲ႕ ၀င္႐ုိးမွာ လည္ပတ္ေနတဲ့ ဆူပြက္ေနတဲ့ ကမၻာႀကီးကုိ ကုန္းေျမနဲ႔ ေရျပင္ေတြက ဖံုးလႊမ္းထားတယ္ စသျဖင့္ ထင္ျမင္ယူဆခဲ့တဲ့ အခ်ိန္တစ္ခ်ိဳ႕ ရွိခဲ့ၿပီး ေနကုိ လမ္းေၾကာင္းတစ္ခုနဲ႔ လွည့္ပတ္ေနတယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆက အဲဒီအခ်ိန္မွာ ယုတၱိကင္းတဲ့ အယူအဆမ်ိဳး ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေလ့လာမႈေတြ၊ ဆန္းစစ္မႈေတြ ျပဳလုပ္ၿပီးတဲ့ ေနာက္ပုိင္းက်မွသာ ကမၻာႀကီးဟာ အလံုးႀကီးျဖစ္တယ္ဆုိတာကုိ လူသားေတြ အေသအခ်ာ သိရွိခဲ့ၾကၿပီး ‘ကမၻာၿဂိဳဟ္’ လုိ႔ ေခၚတြင္ခဲ့ၾကပါတယ္။
ေတာ္လမီ (ဘီစီ ၁၂၇-၁၅၁) ဟာ ဒီအေၾကာင္းေတြကုိ အေစာဆံုး ေတြးေခၚခဲ့တဲ့ ပုဂၢိဳလ္ႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။ ေရွးေခတ္ရဲ႕ ႀကီးက်ယ္တဲ့ နကၡတၱေဗဒနဲ႔ သခ်ၤာပညာရွင္တစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့သူက ပံုေသရွိေနတဲ့ ၾကယ္ေတြရဲ႕ ေလာင္ဂ်ီက်ဳဟာ ႏွစ္ ၁၀၀ မွာ ၁ ဒီဂရီ၊ ႏွစ္စဥ္ ၃၆ စကၠန္႔ ေရြ႕ေနတယ္လုိ႔ ခန္႔မွန္းတြက္ခ်က္ခဲ့ၿပီး သူ႕ေခတ္အခါက ကမၻာဗဟုိျပဳ စၾက၀ဠာစနစ္ဆုိတဲ့ အယူအဆကုိ ေဖာ္ထုတ္ရမွာ ဒီအခ်က္ကုိ တြက္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ ဒီေလာင္ဂ်ီက်ဳ ေရြ႕ရွားမႈကုိ the precession of the equinoxes လုိ႔ ေခၚဆုိၿပီး equatorial bulge အေပၚမွာ ေနနဲ႔ လတုိ႔ရဲ႕ ဆြဲအားေၾကာင့္ ကမၻာလည္ေနတဲ့ ၀င္႐ုိးဟာ ျဖည္းျဖည္းခ်င္း ယိမ္းယိုင္မႈလုိ႔ သိၾကပါတယ္။
ကမၻာ့၀င္႐ုိး ေရြ႕လ်ားမႈေၾကာင့္ ရာသီဥတုမ်ား ေျပာင္းလဲသြားႏုိင္မႈကုိ ေဖာ္ျပထားသည့္ပံု ဒီ၀င္႐ုိးဟာ လည္ၿပီး မူလေနရာကုိ ျပန္ေရာက္ဖုိ႔အတြက္ ႏွစ္ေပါင္း ၂၅၇၈၇ ႏွစ္ ၾကာျမင့္တယ္လုိ႔ ဒီေန႔ေခတ္မွာ သိရွိထားပါတယ္။ ေနနဲ႔ အနီးဆံုး၊ အေ၀းဆံုး အခ်ိန္ေတြမွာ ဒီယိမ္းယိုင္မႈက သက္ေရာက္မႈရွိၿပီး အထူးသျဖင့္ ရာသီဥတုေတြအေပၚကုိ ျဖစ္ပါတယ္။
မြတ္စလင္ နကၡတၱပညာရွင္ေတြကေတာ့ ေတာ္လမီထက္ပုိၿပီး ကမၻာ့၀င္႐ုိး ျဖည္းျဖည္းခ်င္း ေရြ႕ေနမႈအတြက္ တိက်တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဘဂၢဒတ္မွာ ၁၀ ရာစုက ေက်ာ္ၾကားခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ မုိဟာမက္ အလ္-ဘတၱာနီ (Muhammad al-Battani) က ၀င္႐ုိးဟာ ႏွစ္ေပါင္း ၆၆ ႏွစ္မွာ ၁ ဒီဂရီ၊ တစ္ႏွစ္မွာ ၅၄.၅၅ စကၠန္႔ ေရြ႕ၿပီး မူလေနရာကုိ ျပန္ေရာက္ဖုိ႔အတြက္ ၂၃၈၄၁ ႏွစ္ ၾကာျမင့္တယ္လုိ႔ ေျပာခဲ့ပါတယ္။ ၁၀၀၉ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္သြားခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ ယူႏြတ္စ္ (Ibn Yunus) ကလည္း တစ္ႏွစ္ကုိ ၅၁.၄၃ စကၠန္႔နဲ႔ ႏွစ္ ၇၀ ၾကာရင္ ၀င္႐ုိးက ၁ ဒီဂရီ ေရြ႕ၿပီး တစ္ပတ္ျပည့္ဖုိ႔ဆုိရင္ ႏွစ္ေပါင္း ၂၅၁၇၅ ႏွစ္ ၾကာျမင့္မယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဒီတြက္ခ်က္မႈေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္ တြက္ခ်က္ထုတ္ျပန္ထားတဲ့ တစ္ႏွစ္ကုိ ၅၀.၂၇ စကၠန္႔နဲ႔ တစ္ပတ္ျပည့္ဖုိ႔ ႏွစ္ေပါင္း ၂၅၇၈၇ ႏွစ္ၾကာတယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္အလက္နဲ႔ အံ့ၾသဖြယ္ေကာင္းေလာက္ေအာင္ နီးစပ္ေနတာကုိ ေတြ႕ျမင္ရပါတယ္။
ကမၻာႀကီးက ေနကုိ လည္ပတ္ေနတဲ့ျဖစ္စဥ္မွာ ကမၻာ့၀င္႐ုိးရဲ႕ တိမ္းေစာင္းမႈေၾကာင့္ ရာသီဥတုေတြ ျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ကမၻာ့ေျမာက္ျခမ္းက ေနဘက္ကုိ ေစာင္းေနရင္ ေႏြရာသီကုိ ႀကံဳေတြ႕ရတာမ်ိဳးပါ။ မြတ္စလင္ေတြဟာ ရာသီဥတုေတြအေၾကာင္းကုိ စူးစမ္းခဲ့တာေၾကာင့္ သူတုိ႔ဟာ ကမၻာႀကီး တိမ္းေစာင္းမႈနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေလ့လာတြက္ခ်က္တာမ်ိဳးေတြ လုပ္ခဲ့ပါတယ္။
ကမၻာ့၀င္႐ုိး ေရြ႕လ်ားမႈကုိ အနီးစပ္ဆံုး တြက္ခ်က္ျပခဲ့သည့္ ၁၀ ရာစု မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-ဘတၱာနီ ေတာ္လမီေနာက္ပုိင္း ရာစုႏွစ္ေတြအတြင္း နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြနဲ႔ သခ်ၤာပညာရွင္ေတြဟာ ကမၻာ့၀င္႐ုိး တိမ္းေစာင္းမႈ အတိအက်ကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ဖုိ႔ က်ားကုတ္က်ားခဲ ႀကိဳးစားခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၀ ရာစုေႏွာင္းပုိင္းမွာေတာ့ အလ္-ခူဂ်န္ဒီ (Al-Khujandi) ဆုိတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္တစ္ဦးဟာ အီရန္ႏုိင္ငံ တီဟီရန္ၿမိဳ႕အနီး ေရး (Rayy) ဆုိတဲ့အရပ္မွာ သုေတသနစင္တာႀကီးတစ္ခု ထူေထာင္ခဲ့ၿပီး ေနရဲ႕ meridian transits ေတြကုိ ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီအားထုတ္မႈေၾကာင့္ပဲ ကမၻာ့၀င္႐ုိး တိမ္းေစာင္းမႈကုိ အလ္-ခူဂ်န္ဒီတစ္ေယာက္ အနီးစပ္ဆံုး တြက္ခ်က္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။
ဒီေန႔မွာ ကမၻာရဲ႕၀င္႐ုိးဟာ ၂၃ ဒီဂရီ ၂၄ မိနစ္ ေစာင္းေနတယ္လုိ႔ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ သိရွိထားၿပီး အလ္-ခူဂ်န္ဒီရဲ႕ တြက္ခ်က္မႈကေတာ့ ၂၃ ဒီဂရီ ၃၂ မိနစ္နဲ႔ ၁၉ စကၠန္႔ျဖစ္ၿပီး ေတာ္ေတာ္ေလးကို နီးစပ္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခ်က္အလက္ကုိ အသံုးခ်ၿပီး အလ္-ခူဂ်န္ဒီဟာ ကမၻာ့ အဓိကၿမိဳ႕ႀကီးေတြရဲ႕ လတၱီက်ဳ၊ ေလာင္ဂ်ီက်ဳေတြကုိ တြက္ခ်က္ ထုတ္ျပန္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။
ဒီေတြ႕ရွိခ်က္မတုိင္ခင္ ရာစုႏွစ္တစ္ခုအရင္ ၉ ရာစုက ဘုရင္ အလ္-မာမြမ္ (Al-Mamum) ဟာ မြတ္စလင္ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြကုိ စုစည္းၿပီး ကမၻာႀကီးရဲ႕ စက္၀န္းမ်ဥ္းကုိ တုိင္းတာေစခဲ့ပါတယ္။ ဒီအုပ္စုဟာ ကမၻာကုိ တစ္ပတ္ပတ္ၿပီး တုိင္းတာကာ ကမၻာ့အက်ယ္ဟာ အာေရဗ်မုိင္ ၅၆၆၆၆ မုိင္၊ ကီလုိမီတာ ၁၁၁၈၁၂ (၆၉၄၇၇ မုိင္) ရွိတယ္လုိ႔ ေတြ႕ခဲ့ရၿပီး စက္၀န္းမ်ဥ္းကုိ တြက္မယ္ဆုိရင္ေတာ့ ၄၀၀၆၈.၀ ကီလုိမီတာ (၂၅၀၁၂ မုိင္) ရွိပါတယ္။ ယေန႔သိထားတဲ့ ကမၻာ့စက္၀န္းမ်ဥ္း အတိအက်ဟာ အီေကြတာတစ္ေလွ်ာက္ ၄၀၀၆၈.၀ ကီလုိမီတာ (၂၄၈၉၇ မုိင္) ျဖစ္ၿပီး၊ ေတာင္၀င္႐ုိးစြန္းကေန ေျမာက္၀င္႐ုိးစြန္း စက္၀န္းမ်ဥ္းကေတာ့ ၄၀၀၀၀.၆ ကီလုိမီတာ (၂၄၈၅၅ မုိင္) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အလ္-မာမြမ္ရဲ႕ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ေတြ တြက္ခ်က္မႈဟာ သိပ္ၿပီး ကြာဟာတာမ်ိဳး မျဖစ္ခဲ့ပါဘူး။
၁၀ ရာစု မြတ္စလင္နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ အလ္-ခူဂ်န္ဒီ ၁၁ ရာစုက စြယ္စံုရပညာရွင္ အလ္-ဘီ႐ူနီ (Al-Biruni) က “ကမၻာ့စက္၀န္းမ်ဥ္းကုိ သဲကႏၱာရထဲ လမ္းေလွ်ာက္ဖုိ႔မလုိဘဲ ေဖာ္ထုတ္လုိ႔ရတဲ့ ေနာက္ထပ္နည္းတစ္နည္း ရွိပါတယ္” လုိ႔ အရႊန္းေဖာက္ခဲ့ပါတယ္။ သူက ဒီစက္၀န္းမ်ဥ္းကုိ အဆင့္ျမင္တဲ့ ‘စက္လံုးထုတုိင္း ညီမွ်ျခင္း’ (geodesic equation) နဲ႔ တုိင္းတာခဲ့ၿပီး သူ႕ရဲ႕စာအုပ္ On the Determination of Coordinates of Cities (ၿမိဳ႕ႀကီးမ်ား၏ ကုိၾသဒီနိတ္မ်ဥ္းမ်ားကုိ ေဖာ္ထုတ္ျခင္း) ဆုိတဲ့ စာအုပ္မွာ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။
သမုိင္းဆရာတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ လန္ ဘရဂ္ဂရန္ (Len Berggren) က ” လူအုပ္စုႏွစ္ခု သဲကႏၱာရထဲမွာ လမ္းေလွ်ာက္ၿပီး စူးစမ္းေဖာ္ထုတ္ခဲ့ရတာကုိ တြက္ခ်က္မႈတစ္ခုနဲ႔ သာမန္ သခ်ၤာနည္းလမ္း ေပါင္းစပ္လုိက္တာေလာက္နဲ႔ လုပ္ႏုိင္တယ္ဆုိတဲ့ အလ္-ဘီ႐ူနီရဲ႕ ဉာဏ္စြမ္းကုိ ျမင္ရတာဟာ အံ့မခန္းပါပဲ” လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။
အလ္-ဘီ႐ူနီရဲ႕ အဲဒီစာအုပ္မွာ ကမၻာ့မ်က္ႏွာျပင္တုိင္းတာမႈကုိ အေသးစိတ္နဲ႔ စနစ္တက် ေလ့လာေဖာ္ျပထားပါတယ္။ သူဟာ လတၱီက်ဳ၊ ေလာင္ဂ်ီက်ဳေတြကုိ တုိင္းတာခဲ့ၿပီး၊ ကမၻာ့ ဟုိဘက္အစြန္း ဒီဘက္အစြန္းနဲ႔ ကမၻာႀကီးရဲ႕ လံုး၀န္းမႈေတြကုိလည္း ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဘီ႐ူနီဟာ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါက ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ ေရွ႕ေရာက္ခဲ့တဲ့ သိပၸံပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး ဂယ္လီလီယုိ (Galileo) မတုိင္ခင္ ႏွစ္ေပါင္ ၆၀၀ အရင္ကတည္းက ကမၻာႀကီးဟာ သူ႕ရဲ႕၀င္႐ုိးေပၚမွာ လည္ပတ္ေနတယ္ဆုိတဲ့အေၾကင္း ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက အလ္-ဘီ႐ူနီအပါအ၀င္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြက ကမၻာဟာ အလံုးႀကီး ျဖစ္တယ္ဆုိတာကုိ သိရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၀ ရာစု ေကာ္ဒုိဘာကေန ေပးပုိ႔တဲ့စာမွာ အစ္ဗေန႔ ဟာဇမ္ (Ibn Hazm) က “လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက လက္မခံေပမယ့္ ကမၻာႀကီးဟာ အလံုးႀကီးျဖစ္ပါတယ္… ေနဟာ ကမၻာ့ ဘယ္ေနရာကၾကည့္ၾကည့္ ေဒါင္လိုက္ျဖစ္ေနတာက သက္ေသပါပဲ” လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ဒါက မြတ္စလင္ သိပၸံပညာရွင္ေတြဟာ ၾကားဖူးနား၀ါေတြ၊ ဒ႑ာရီပံုျပင္ေတြထက္ ဆန္းစစ္ေလ့လာမႈကုိ အေျခခံၿပီး ထိပ္တန္း သုေတသေတြ ျပလုပ္ခဲ့တယ္ဆုိတဲ့ ေနာက္ထပ္ ဥပမာတစ္ခုပါပဲ။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္
