Tag: 1001-inventions

ဇန္န၀ါရီ ၁၊ ၂၀၁၆

နာရီတုိ႔၏ အစ

ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ဘာပဲလုပ္လုပ္၊ ဘယ္လုိ ဆႏၵမ်ိဳး အိမ္မက္မ်ိဳး၊ ေၾကာက္ရြံ႕မႈမ်ိဳးပဲရွိရွိ၊ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ရွိသည္ျဖစ္ေစ၊ မရွိသည္ျဖစ္ေစ အခ်ိန္ကေတာ့ ေရြ႕လ်ား တိုက္စားစၿမဲပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ အသဲအသန္ျဖစ္ၾကရတဲ့ စာေမးပြဲေတြ၊ အေရးႀကီးတဲ့အင္တာဗ်ဴးေတြ၊ ဒါမွမဟုတ္ ေမြးေန႔ပြဲေတြ စတဲ့ ကိစၥရပ္ေတြမွာလည္း စတင္ခ်ိန္နဲ႔ ၿပီးဆံုးခ်ိန္ဆုိတာ ရွိၾကပါတယ္။

ပထမဆံုး ေနနာရီ (sundial) အသံုးျပဳတဲ့အခ်ိန္က စၿပီး လူေတြဟာ အခ်ိန္ကုိ တြက္ခ်က္ခ်င္ခဲ့ၾကတာပါ။ အခုဆိုရင္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔မွာ တိတ္ဆိတ္တဲ့ ဒစ္ဂ်စ္တယ္နာရီေတြ၊ တစ္ခ်က္ခ်က္သြားေနတဲ့ ေခတ္ေပၚ လက္တံနာရီေတြ ရွိေနပါၿပီ။ အဲဒီနာရီေတြရဲ႕ အစကေတာ့ အစက္ခ်တဲ့နည္းစနစ္ကုိ အသံုးျပဳတဲ့ ေရနာရီ (clepsydra) ပဲျဖစ္ပါတယ္။ အိုးတစ္ခုရဲ႕ ေအာက္ေျခမွာ အေပါက္ေဖာက္ထားၿပီး အဲဒီအေပါက္ကေန ေရက်သြားတဲ့အခါ အုိးေပၚမွာ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ အမွတ္အသားကုိၾကည့္ၿပီး အခ်ိန္ကုိတြက္ခ်က္တဲ့ ႐ုိးရွင္းတဲ့ ဒီေရနာရီကုိ ဘီစီ ၁၅၀၀ မတုိင္ခင္ကတည္းက အီဂ်စ္မွာ အသံုးျပဳခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ ေရွးေဟာင္း အခ်ိန္မွတ္ပစၥည္းတစ္ခုကေတာ့ အိႏၵိယက ဂါတီကာ-ယန္ထရာ (ghatika-yantra) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကိရိယာပါပဲ။ အဲဒီကိရိယာမွာေတာ့ ေအာက္ေျခမွာ အေပါက္ေဖာက္ထားတဲ့ (ေၾကးနီ သုိ႔မဟုတ္ အုန္းမုတ္ခြက္နဲ႔လုပ္ထားတဲ့) စက္လံုးပုံသ႑ာန္ ခြက္တစ္ခု ပါ၀င္ပါတယ္။ အဲဒီခြက္ကေလးကုိ ေရဇလံုထဲမွာ ေမ်ာေစလုိက္တဲ့အခါမွာ ေဖာက္ထားတဲ့အေပါက္ကေန ေရဟာ တစ္ျဖည္းျဖည္းခ်င္းစိမ့္၀င္ၿပီး ခြက္ကလည္း ေရေအာက္ကုိ နစ္ျမဳပ္သြားခဲ့ပါတယ္။ ဇလံုရဲ႕ ၾကမ္းျပင္နဲ႔ အဲဒီခြက္ေလး ထိတဲ့အခါမွာ အခ်ိန္မွတ္တဲ့သူဟာ ခြက္ကုိျပန္ထုတ္ၿပီး ေရေပၚမွာ ျပန္ေမ်ာေစကာ လုပ္ငန္းစဥ္တစ္ခုလံုးကုိ ျပန္လည္စတင္ျခင္းအားျဖင့္ အခ်ိန္ကုိ မွတ္သားတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွတ္ကိရိယာဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံအတြင္းက ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းနဲ႔ ဟိႏၵဴဘုရားေက်ာင္းေတြမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး လူႀကိဳက္မ်ားခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္ေတြမွာပါ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

၁၃ ရာစုႏွစ္မွာေတာ့ တူရကီႏုိင္ငံ အေရွ႕ေတာင္ပုိင္း ဒီယာဘာကီရ္ (Diyarbakir) ဆုိတဲ့ၿမိဳ႕ေလးက  အလ္-ဂ်ာဇာရီ (Al-Jazari) လုိ႔ေခၚတဲ့ တီထြင္ပညာရွင္ႀကီးတစ္ေယာက္ဟာ ေခတ္ေပၚနာရီေတြရဲ႕ ေရွ႕ေျပးျဖစ္တဲ့ အလုိအေလ်ာက္ နာရီကုိ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့ပါတယ္။ ဘာသာေရးကုိင္း႐ႈိင္းသူတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ အလ္-ဂ်ာဇာရီဟာ အလြန္ကၽြမ္းက်င္တဲ့ အင္ဂ်င္နီယာတစ္ေယာက္လည္း ျဖစ္ၿပီး အလုိအေလ်ာက္စက္ပစၥည္းေတြရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားကုိ ေမြးထုတ္ေပးခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ သူ႕အရင္ရွိခဲ့တဲ့ စက္ကိရိယာဆုိင္ရာ သမုိင္းေၾကာင္းေတြ၊ နည္းပညာေတြကုိ အထူး စိတ္၀င္စားခဲ့သူျဖစ္ၿပီး အထူးသျဖင့္ ေရွးေဟာင္း ဂရိေတြနဲ႔ အိႏၵိယေတြရဲ႕ သိပၸံပညာဆုိင္ရာ ထီထြင္ဆန္းသစ္မႈေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

၁၂၀၆ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ဒီယာဘာကီရ္က အာတုက္မင္းဆက္ (Artuq) ေတြထံမွာ အမႈထမ္းစဥ္ အလ္-ဂ်ာဇာရီဟာ ပံုသ႑ာန္၊ အရြယ္အစားမ်ိဳးစံုရွိတဲ့ နာရီေတြကုိ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့ပါတယ္။ ဘုရင္ နာဆီရ္-အလ္ဒင္ (Nasir Al-Din) လက္ထက္မွာ ဘုရင္ႀကီးဟာ ထူးျခားဆန္းျပားတဲ့ ကိရိယာေတြကုိ တီထြင္ဖန္တီးဖုိ႔ အလ္-ဂ်ာဇာရီကုိ အမိန္႔ေတာ္မွတ္ခဲ့ၿပီး လာမယ့္မ်ိဳးဆက္ေတြကလည္း ဒီကိရိယာေတြကုိ ဆက္လက္ခ်ဲ႕ထြင္ တည္ေဆာက္သြားႏုိင္ရမယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ အဲဒီတီထြင္မႈေတြနဲ႔ ပတ္သက္သမွ်ကုိ ပံုေတြနဲ႔တကြ အေသးစိတ္ေရးသားေဖာ္ျပထားတဲ့ စာအုပ္တစ္အုပ္ကုိလည္း ဆက္သရမယ္လုိ႔ ဘုရင္ အလ္-ဒင္ရဲ႕ အမိန္႔ေတာ္ထဲမွာ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီအမိန္႔ရဲ႕ ရလဒ္အေနနဲ႔ အလ္-ဂ်ာဇာရီဆီကေန The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices (ဆန္းျပားသည့္ စက္ပစၥည္းမ်ားဆုိင္ရာ အသိပညာက်မ္း) ဆုိတဲ့ က်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အဲဒီက်မ္းႀကီးဟာ အင္ဂ်င္နီယာဘာသာရပ္ နယ္ပယ္အားလံုးအတြက္ အဖုိးမျဖတ္ႏုိင္တဲ့ ရင္းျမစ္က်မ္းတစ္ေစာင္ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီက်မ္းထဲမွာေတာ့ က႑ ၆ ခုခြဲထားၿပီး ေရနာရီအပါအ၀င္ သူကုိယ္တုိင္ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့တဲ့ စက္ကိရိယာ အခု ၅၀ ကုိ အလ္-ဂ်ာဇာရီက အေသးစိတ္ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

ဒီေန႔ေခတ္မွာ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ဟာ အခ်ိန္ကုိသိဖုိ႔ လုိအပ္သလုိပဲ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ ၇၀၀ ေက်ာ္က မြတ္စလင္ေတြဟာလည္း အခ်ိန္ကုိသိဖုိ႔ လုိအပ္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဂ်ာဇာရီကေတာ့ နာရီတီထြင္ဖန္တီးတဲ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႐ိုးရားဓေလ့ကုိ ထိန္းသိမ္းခဲ့သူတစ္ေယာက္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ေန႔စဥ္ ျဖဳန္းတီးေနၾကတဲ့ အခ်ိန္ကုိ ရပ္တန္႔လုိ႔မရဘူးဆုိတာ မြတ္စလင္ေတြက သိခဲ့ၾကၿပီး ဒါ့ေၾကာင့္ပဲ ေကာင္းမႈကုသုိလ္ေတြ ေဆာင္ရြက္တဲ့ေနရာမွာ အသံုးျပဳဖုိ႔အတြက္ အခ်ိန္ကုိ သိရွိႏုိင္ေရးဟာ သူတုိ႔အတြက္ အေရးႀကီးခဲ့ပါတယ္။ ေန႔စဥ္ ၅ ႀကိမ္၀တ္ျပဳမႈကုိ ဘယ္အခ်ိန္ေတြမွာ ေဆာင္ရြက္ရမလဲဆုိတာကုိ မြတ္စလင္ေတြက သိဖုိ႔ လုိအပ္ၿပီး ဒါမွသာ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္ေတြကလည္း ၀တ္ျပဳဖုိ႔ ႏႈိးေဆာ္သံကုိ ဟစ္ေႂကြးႏုိင္ၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ရမ္ဇာန္လမွာ ဥပုသ္သီလေစာင့္တည္တာ၊ အီးဒ္ပြဲေတာ္ ဆင္ႏႊဲတာ၊ မကၠာၿမိဳ႕ကုိ ဘုရားဖူးသြားတာ စတဲ့ ႏွစ္စဥ္ အေရးပါတဲ့ အခါသမယေတြကုိ တြက္ခ်က္သတ္မွတ္ဖုိ႔အတြက္လည္း အခ်ိန္ကို အတိအက်သိဖုိ႔ အေရးႀကီးပါတယ္။

အဲဒီလုိတြန္းအားေတြကပဲ ဘုရင္ နာဆီရ္-အလ္ဒင္ ရည္ညႊန္းခဲ့တဲ့ ဆန္းျပားတဲ့ ကိရိယာေတြထဲမွာ ဆင္နာရီ (Elephant Clock) ပါ၀င္လာတာပဲျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီဆင္နာရီဟာ အခ်ိန္ကုိ ေျပာျပႏိုင္သလုိပဲ အဆင့္အတန္း၊ ဂုဏ္သိကၡာနဲ႔ ႂကြယ္၀မႈတုိ႔ရဲ႕ ျပယုဂ္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒါဟာ ပထမဆံုး စက္ပစၥည္းနဲ႔ ေပါင္းစပ္ထားတဲ့ ေရြ႕လ်ား အခ်ိန္ျပစက္ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

ဆင္နာရီ

ဒီေန႔ေခတ္မွာ တိက်တဲ့ ဒစ္ဂ်စ္တယ္နာရီေတြ၊ စက္နာရီေတြမရွိရင္ ေခတ္မီကမၻာႀကီး ေရွ႕ဆက္ဖုိ႔ဆုိတာ မျဖစ္ႏုိင္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္ကတည္းက ဘယ္အခ်ိန္၀တ္ျပဳရမယ္၊ ဥပုသ္သီလ ေဆာက္တည္ရမယ္၊ ဘယ္ေန႔မွာ အီးဒ္ပြဲေတာ္ ဆင္ႏႊဲရမယ္၊ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘုရားဖူးသြားေရာက္ရမယ္ ဆုိတာေတြကုိ တြက္ခ်က္သတ္မွတ္ဖုိ႔အတြင္ တီထြင္ႀကံဆသူေတြဟာ အဆန္းျပားဆံုး အခ်ိန္ျပစက္ေတြကုိ တီထြင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

အဲဒီအထဲမွာ ဆင္နာရီကေတာ့ လူသားေတြရဲ႕ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ ယဥ္ေက်းမႈေတြကုိ ေပါင္းစည္းထားတဲ့ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုး လက္ရာပါပဲ။ နာရီရဲ႕ ေရြ႕လ်ားႏုိင္တဲ့ စက္ယႏၱရားဟာ အိႏၵိယေတြရဲ႕ နည္းပညာကုိ အတုယူထားတဲ့ ေရစြမ္းအင္သံုး အလုိအေလ်ာက္ ယႏၱရားျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ယႏၱရားကုိ အီဂ်စ္က ဇာမဏီငွက္၊ ဂရိရဲ႕ ဟုိက္ဒေရာလစ္နည္းပညာ၊ တ႐ုတ္နဂါး၊ အိႏၵိယဆင္၊ အာရပ္၀တ္စံု၀တ္ လူ႐ုပ္ေတြနဲ႔ အခ်ိဳးက်စြာ ေပါင္းစပ္ထားတာျဖစ္ၿပီး စပိန္ကေန တ႐ုတ္ႏုိင္ငံအထိ နည္းပညာေတြလည္း ဒီကိရိယာမွာ လႊမ္းမုိးေနပါတယ္။

ဆင္နာရီကို တီထြင္တဲ့သူကေတာ့ တူရကီေတာင္ပုိင္းက အင္ဂ်င္နီယာပညာရွင္ အလ္-ဂ်ာဇာရီပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ ပံုသ႑ာန္မ်ိဳးစံု၊ အရြယ္အစားမ်ိဳးစံုရွိတဲ့ စက္ကိရိယာေတြကို တီထြင္ခဲ့သူျဖစ္ၿပီး ၁၂၀၆ ခုႏွစ္မွာ ထြက္ေပၚလာတဲ့ သူရဲ႕ The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices အင္ဂ်င္နီယာက်မ္းထဲမွာ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဂ်ာဇာရီရဲ႕ ထိပ္တန္း တီထြင္မႈေတြကေတာ့ ေကာက္တံနဲ႔လွည့္တဲ့ ဘီး၊ ၀င္႐ုိးဆက္သြယ္မႈ၊ စက္၀ုိင္းပံုစံေရြ႕လ်ားမႈကေန ေဒါင္လုိက္ေရြ႕လ်ားမႈကုိ ေျပာင္းလဲေပးတဲ့ ႁပြန္က်ပ္စနစ္ (piston system)၊ ေရစုပ္နည္းပညာ၊ အင္ဂ်င္ေတြျဖစ္ၿပီး အျခားေသာ စက္ကိရိယာ မ်ားစြာလည္း သူ႕ရဲ႕တီထြင္မႈမွာ ပါ၀င္ေနပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ သူ႕ရဲ႕ အင္ဂ်င္နီယာက်မ္းႀကီးထဲမွာ လက္ေဆးစက္၊ ၀င္႐ုိးေတြ၊ စက္သြားေတြနဲ႔လည္ပတ္တဲ့ သံစံုတီး၀ုိင္းေတြပါအ၀င္ သူတီထြင္ခဲ့တဲ့ စက္ပစၥည္းမ်ိဳးစံုကုိလည္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

ဆင္နာရီမွာေတာ့ အေပါက္ေဖာက္ထားတဲ့ ခြက္တစ္ခုဟာ ဆင္ခႏၶာကုိယ္က မျမင္ရတဲ့ ေရတုိင္ကီထဲမွာ တျဖည္းျဖည္းျခင္းနစ္ျမဳပ္ေစတဲ့ နည္းပညာကုိ အသံုးျပဳထားၿပီး အိႏၵိယက ဂါတီကာ (Ghatika) လုိ႔ေခၚတဲ့ နည္းပညာ ပံုစံမ်ိဳးပါပဲ။ သူ႕ရဲ႕အရင္က အီဂ်စ္ကေန ဂရိအထိ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြမွာ အေပါက္ေဖာက္ထားတဲ့ ခြက္ထဲကေန ေရစိမ့္ထြက္ျခင္းအားျဖင့္ အခ်ိန္ကုိတုိင္းတာတဲ့ နည္းလမ္းေတြကုိ အသံုးျပဳခဲ့ၾကၿပီး အဲဒီပံုစံနဲ႔ ဖန္တီးထားတဲ့ ကိရိယာကုိ ေရနာရီ (clepsydra) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။

အလ္-ဂ်ာဇာရီရဲ႕ ဆင္နာရီကေတာ့ နာရီ၀က္ၾကာတုိင္းမွာ သာယာနာေပ်ာ္ဖြယ္အသံနဲ႔ လႈပ္ရွားမႈေတြကို ျမင္ရ၊ ၾကားရပါတယ္။ နာရီရဲ႕ ထိပ္ဆံုးကေနၾကလာတဲ့ အလံုးေလးဟာ ဘယ္ႏွစ္နာရီရွိၿပီဆုိတာကုိ ျပသတဲ့ ဒုိင္ခြက္ကုိ ေရြ႕လ်ားေစၿပီး စာေရးေနတဲ့ပုံသ႑ာန္ ႐ုပ္ထုနဲ႔ သူ႕ရဲ႕ ကေလာင္တံကေတာ့ ေနာက္တစ္နာရီရဲ႕ မိနစ္ေတြကုိ ျပဖုိ႔အတြက္ မူလေနရာကုိ ျပန္လည္သြားပါေတာ့တယ္။ နဂါးရဲ႕ပါးစပ္ကေနတစ္ဆင့္ နာရီေအာက္ေျခက ပန္းအုိးထဲကုိ ဒီအလံုးေလး က်သြားတဲ့အခ်ိန္မွာ ဆင္ထိန္း႐ုပ္ထုလက္ထဲက တူနဲ႔ လင္ကြင္းကုိ ႐ုိက္ခတ္ေစၿပီး အသံထြက္ကာ နာရီ၀က္ကုန္ဆုံးသြားေၾကာင္း အသိေပးလုိက္ပါေတာ့တယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္အမ်ား (၁) – ကုိ ဖတ္႐ႈရန္

ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္အမ်ား (၂) – ကုိ ဖတ္႐ႈရန္

ဒီဇင္ဘာ ၂၅၊ ၂၀၁၅
M-Media
ရာဇာ (M-Media) မွ တင္ဆက္သည္
အပတ္စဥ္က႑ – (အပတ္စဥ္ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

အစားအေသာက္ဓေလ့ႏွင့္ ဖန္ထည္မ်ား

တစ္ေန႔ အစာသံုးနပ္စားဖုိ႔ အေလ့အထကုိ ဥေရာပမွာ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့တဲ့အတြက္ ေက်းဇူးတင္ရမယ့္သူကေတာ့ မဟူရာငွက္ (Black Bird) လုိ႔ အမည္ေျပာင္ေပးထားထဲ့ အဘူ-ဟာဆန္ အလီ အစ္ဗေန႔ နာဖီ (Abul-Hasan Ali ibn Nafi) ဆုိတဲ့ပုဂၢိဳလ္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ၉ ရာစုမွာ အန္ဒါလူစီယာ (Andalusia- စပိန္တြင္ရွိသည္) ကုိ နာဖီ ေျခခ်ခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္ပုိင္းမွာ ဥေရာပတစ္ခုလံုးရဲ႕ အစားေသာက္ စားေသာက္မႈ အေလ့အထဟာ လံုး၀ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ပါတယ္။ သူက အစာစစားရင္ ဟင္းခ်ိဳနဲ႔စသင့္ၿပီး အဓိကဟင္းလ်ာက အသား၊ ငါး  ဒါမွမဟုတ္ ၾကက္သား၊ ဘဲသားေတြ ပါရမယ္။ စားေသာက္ၿပီးတဲ့အခါမွာ အသီးအႏွံ ဒါမွမဟုတ္ ေျမပဲတုိ႔နဲ႔ အခ်ိဳတည္းရမယ္ဆုိတဲ့ ဓေလ့ကုိ အသက္သြင္းေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

အလယ္ေခတ္မြတ္စလင္ေတြဟာ အျခားသူေတြလုိပဲ ရာသီအလုိက္ ေပၚလာတဲ့ အစားေသာက္ေတြကုိပဲ စားေသာက္ၾကတာ မ်ားပါတယ္။ ေဆာင္တြင္းဘက္မွာ ကုိက္လံ၊ ပဲအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ မုန္လာဥအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ သံလြင္သီး၊ ဂ်ံဳနဲ႔ ေျမပဲေတြလုိ အစားအေသာက္ေတြကို ပံုမွန္စားေသာက္ၾကၿပီး၊ အသားဟင္းလ်ာေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ သဖန္းသီး၊ စြန္ပလြန္သီး၊ စပ်စ္သီးေျခာက္ေတြကုိ အခ်ိဳပြဲအျဖစ္ သံုးေဆာင္ၿပီး၊ သကာ၊ ရွားေစာင္းလက္ပတ္၊ ေဆးေပါင္းစံု၊ သစ္သီးစံုတုိ႔နဲ႔ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ ေဖ်ာ္ရည္ေတြကုိ ေသာက္သံုးၾကပါတယ္။

ေႏြရာသီမွာေတာ့ တူညီမႈမရွိေတာ့ဘဲ အစိမ္းေရာင္ပဲေတြ၊ မုန္လာဥ၊ ဆလတ္ရြက္၊ ခ်ီကုိရီ၊ ခရမ္းသီး၊ ေက်ာက္ဖ႐ံုသီး၊ သခြားဖ႐ံုသီးနဲ႔ ဆန္တုိ႔ကုိ အဓိကထား စားသံုးၾကၿပီး ဒါေတြနဲ႔အတူ ၾကက္ဘဲ၊ ငွက္ကုလားအုပ္နဲ႔ အမဲသား စတဲ့ အသားဟင္းလ်ာေတြကို တြဲဖက္ေလ့ရွိပါတယ္။ အာရပ္ေတြရဲ႕ ေႏြရာသီ အခ်ိဳပြဲေတြကေတာ့ ေရွာက္ခ်ိဳသီး၊ လိေမၼာ္သီး၊ ဥသွ်စ္သီး၊ မက္မြန္သီး၊ ပုိးစားသီး၊ ခ်ယ္ရီသီး၊ ဇီးသီး၊ ဇီးခ်ိဳသီး၊ စပ်စ္သီး၊ သလဲသီး၊ ဖရဲသီး၊ သစ္ေတာ္သီး၊ ပန္းသီးနဲ႔၊ သခြားေမႊးတုိ႔ ျဖစ္ၾကပါတယ္။ အခ်ိဳရည္ကုိေတာ့ သကာ၊ သစ္သီးစံု၊ ေရွာက္ခ်ိဳသီး၊ ႏွင္းဆီ၊ စံပယ္၊ ဂ်င္းနဲ႔ စမံုနက္ေတြကုိ ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳး ဖန္တီးၿပီး ေသာက္သံုးၾကပါတယ္။

အစားအေသာက္မ်ိုဳးစံု၊ အသီးမ်ိဳးစံုနဲ႔ ေဖ်ာ္ရည္ေတြကုိ အာရပ္ေတြက စာပြဲခင္းေပၚမွာ တည့္ခင္း သံုးေဆာင္တတ္ၿပီး အဲဒီဓေလ့ဟာ အန္ဒါလူစီယာကုိ အဘူ-ဟာဆန္ အလီ အစ္ဗေန႔ နာဖီ ကေန တစ္ဆင့္ ေရာက္ရွိလာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေကာ္ဒုိဘာ နန္းေတာ္က ညစာစားပြဲေတြမွာ အေဖ်ာ္ယမကာေတြ ေသာက္သံုးရာမွာ သတၱဳခြက္ႀကီးေတြ၊ ေရႊခြက္ေတြ အသံုးျပဳမႈကုိ နာဖီကပဲ ဖန္ထည္ေတြနဲ႔ အစားထုိးေပးခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဥေရာပရဲ႕ ဂုဏ္သေရရွိအသုိင္းအ၀ုိင္းမွာ အာရွကဟင္းလ်ာေတြ၊ အရသာေတြကုိ ေတာင္းဆုိမႈဟာ အလ်င္အျမန္ပဲ ျမင့္တက္လာခဲ့ပါတယ္။ ၁၄ ရာစုက အာဗစ္ဂ္ႏြန္ (Avignon) က ပုပ္ရဟန္းမင္းတစ္ပါး ေရးသားခဲ့တဲ့ သမုိင္းမွတ္တမ္းမွာ ေဘရြတ္က ေရာက္ရွိလာတဲ့ သေဘၤာေတြဟာ ယုိမ်ိဳးစံု၊ တာရွည္ခံအစားအေသာက္၊ ဆန္၊ ကိတ္မုန္႔လုပ္တဲ့ အရသာမႈန္႔ေတြ စသျဖင့္ ပါ၀င္တယ္လုိ႔ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဒိန္းမတ္ဘုရင္မ ခရစၥတီးနား (Christina) က မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အစားအေသာက္ဓေလ့ကုိ လက္ခံက်င့္သံုးခဲ့ၿပီး၊ သူတုိ႔ရဲ႕ ထြက္ကုန္ေတြ၊ သစ္သီး၀လံေတြကိုလည္း တင္သြင္းခဲ့တယ္ဆုိတဲ့ သမုိင္းေၾကာင္းေတြလည္း ရွိေနပါတယ္။ ဒီလုိတင္သြင္းမႈကတစ္ဆင့္ ဒိန္းမတ္ႏုိင္ငံဟာ ပန္းသီးနဲ႔ ဂ်ံဳေတြကုိ အမ်ားအျပား ရရွိတာေၾကာင့္ Danish Pastry လုိ႔ေခၚတဲ့ နာမည္ေက်ာ္ ဒိန္းမတ္အခ်ိဳ႕မုန္ေတြရဲ႕ မူလအစဟာ အဲဒီအခ်ိန္ကေန စတင္တယ္လုိ႔ မွတ္ယူၾကပါတယ္။

ဖန္ထည္မ်ား

ဧည့္ခန္း၊ ထမင္းစားခန္းေတြကုိ ပုိမိုစုိေျပေစမယ့္ ဖန္ထည္ပစၥည္းေတြ ထုတ္လုပ္ဖုိ႔အတြက္ ဖန္ခ်က္လုပ္ငန္းဟာလည္း မြတ္စလင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ အဘတ္စ္ အစ္ဗေန႔ ဖီရ္နက္စ္ (Abbas ibn Firnas) ရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းမႈေၾကာင့္ အန္ဒါလူစီယာေဒသမွာ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာတာျဖစ္ပါတယ္။ ဖီရ္နက္စ္ဟာ သဲနဲ႔ ေက်ာက္တုံးေတြကုိအသံုးျပဳၿပီး ဖန္သားျဖစ္လာဖုိ႔အတြက္ စမ္းသပ္မႈေတြ အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပဳလုပ္ခဲ့သူပါ။ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဘာဒါဂ်ိဳ႕စ္ ေျမာက္ပုိင္းက ေက်ာက္မုိင္းတြင္း တစ္ခုနားမွာ ဖန္ခ်က္စက္႐ံုတစ္ခုကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ အန္ဒါလူစီယာက ထြက္တဲ့ ဖန္ထည္လက္ရာ အမ်ားစုကုိ ဥေရာပတစ္၀ွမ္းက ခရစ္ယာန္ဘုရားေက်ာင္းေတြ၊ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြမွာ ေတြ႕ရၿပီး၊ စပိန္ႏိုင္ငံက Astorga Cathedral ကက္သလစ္ ဘုရားေက်ာင္းက ေရာင္စံုမွန္ေတြနဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ လက္ရာေတြကေတာ့ အေက်ာ္ၾကားဆံုးပါပဲ။ အဲဒီလက္ရာေတြထဲမွာ အပင္ပံုသ႑ာေတြကုိ အေျခခံၿပီး ဖန္တီးထားတဲ့ ကႏုတ္လက္ရာေတြ (vegetal patterns) နဲ႔ ေရွးေဟာင္း အာရဘီလက္ေရးလက္သားအလွ (Kufic) ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။

အခ်ိဳရည္ေသာက္သံုးရာမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ဖန္ခြက္ေတြကို မိတ္ဆက္ေပးခဲ့သူကလည္း ဖီရ္နက္စ္ပဲျဖစ္ၿပီး ဖန္သားနဲ႔ တိမ္တုိက္ပံုတူ၊ မုိးႀကိဳး၊ လွ်ပ္စီး စတာေတြကုိ အ႐ုိးရွင္းဆံုးဖန္တီးၿပီး နကၡတ္တာရာျပခန္း တည္ေဆာက္ကာ ျပည္သူေတြကုိ ကမၻာျပင္ပက ကိစၥေတြနဲ႔ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့တာလည္း သူပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဖီရ္နက္စ္ရဲ႕ ဒီျပသမႈဟာ ၉ ရာစုက ျပည္သူေတြကုိ အံ့ၾသမွင္သက္ေစခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္အုိးလုပ္သူေတြက ေႂကြနဲ႔ စဥ့္ကုိအသံုးျပဳကာ ပန္ုးကန္ခြက္ေယာက္ေတြကုိ ဖန္တီးခဲ့ၿပီး အစားအေသာက္စားပြဲကို ပုိမုိစတုိင္က်ေစခဲ့ပါတယ္။ မာလာဂါနဲ႔ ဗလင္စီယာတုိ႔ဟာ အုိးလုပ္ငန္းရဲ႕ အခ်က္အျခာေဒသေတြျဖစ္ခဲ့ၿပီး မြတ္စလင္ေတြဟာ အေရာင္စုိတဲ့ စဥ့္ေတြကုိအသံုးျပဳကာ အုိးလုပ္ငန္းကုိ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေဒသႏွစ္ခုက အုိးလုပ္ငန္းရွင္ေတြဟာ သူတုိ႔ရဲ႕အုိးေတြကို ခရစ္ယာန္အမ်ားစုရွိရာ ေဒသေတြျဖစ္တဲ့ စပိန္ ေတာင္ပုိင္းနဲ႔ ေျမာက္ပုိင္းေဒသေတြကုိ တင္ပုိ႔ခဲ့ၾကပါတယ္။  မာလာဂါက မြတ္စလင္အုိးလုပ္သူေတြဟာ အီတလီရဲ႕ ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းမွာ တစ္ခ်ိန္က နာမည္ႀကီးလႊမ္းမုိးခဲ့တဲ့ Majolica လက္ရာေတြကုိ အုတ္ျမစ္ခ်ေပးခဲ့သူေတြအျဖစ္ သတ္မွတ္ခံထားရပါတယ္။

(ပံု ၁ – မြတ္စလင္စာေရးဆရာ ဂီလီဘုိလူလူ မြတ္စ္တာဖာ အလီ (Gelibolulu Mustafa Ali ) ရဲ႕ Nusratame လက္ေရးမူထဲက ပန္းခ်ီျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က ကာကြယ္ေရးဦးစီးခ်ဳပ္ျဖစ္တဲ့ လာလာ မြတ္စ္တာဖာ ပက္စ္ဟာ (Lala Mustafa Pasha) ဟာ အစ္ဇ္မစ္ (Izmit) မွာရွိတဲ့ စစ္တပ္က အရာရွိေတြနဲ႔ စားေသာက္ပြဲ က်င္းပေနတဲ့ပံုျဖစ္ပါတယ္။ စားပြဲထိပ္ဆံုးမွာ ထုိင္ေနသူက ကာကြယ္ေရးဦးစီးခ်ဳပ္ျဖစ္ၿပီး ေဘးတစ္ဖက္တစ္ခ်က္မွာ ထုိင္ေနသူေတြကေတာ့ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေတြပါ။ စစ္သားေတြစားေသာက္ေနၾကခ်ိန္ အေစခံေတြက ႏွစ္ဆီေဖ်ာ္ရည္ ထည့္ထားတဲ့ ေရခရားေတြကို ကုိင္ကာ ၀န္ေဆာင္မႈေပးေနတာကုိလည္း ဒီပန္းခ်ီမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ စားပြဲေပၚမွာ ဇြန္းခက္ရင္းနဲ႔ လက္ကုိင္ပု၀ါေတြကုိလည္း ေတြ႕ျမင္ရၿပီး ဒီပန္းခ်ီဟာ အဲဒီေခတ္အဲဒီအခါက မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အဆင့္အတန္းကုိ ထင္ဟပ္ေစပါတယ္။)

မဟူရာငွက္ (The Blackbird)

အမည္အရင္း အဘူ-ဟာဆန္ အလီ အစ္ဗေန႔ နာဖီ (Abul-Hasan Ali ibn Nafi) ျဖစ္ၿပီး သူ႕ရဲ႕ မည္းနက္တဲ့ အသားနဲ႔ ခ်ိဳျမတဲ့ အသံေၾကာင့္ ဇီရ္ယဘ္ (Ziryab – မဟူရာငွက္) လုိ႔ အမည္ေျပာင္ေပးျခင္း ခံရသူပါ။ ဂီတနဲ႔ ဖက္ရွင္ဒီဇုိင္နာတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ နာဖီဟာ ၉ ရာစုမွာ အဲဒီေခတ္က မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈဆုိင္ရာ အခ်က္အျခာေနရာျဖစ္တဲ့ စပိန္က ေကာ္ဒုိဘာနဲ႔ အန္ဒါလူစီယာကုိ အီရတ္ကေန ေရာက္လာခဲ့သူပါ။ အဲဒီမွာ နာဖီတစ္ေယာက္ စားေသာက္မႈ၊ ေလာက၀တ္၊ အ၀တ္အစားနဲ႔ ဂီတနယ္ပယ္ေတြမွာ ဆန္းသစ္မႈကုိ ေဖာ္ေဆာင္ေပးခဲ့ၿပီး သူ႕ရဲ႕ အေမြအႏွစ္ေတြဟာ ယေန႔အခ်ိန္အထိ ယွဥ္သန္ေနဆဲျဖစ္ပါတယ္။

နာဖီဟာ ဒီေန႔ေခတ္ဖက္ရွင္ဆန္းဆန္းေတြျဖစ္လာဖုိ႔ အေစာဆံုး လမ္းေဖာက္ေပးခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သူရဲ႕ ပါရမီေၾကာင့္ စပိန္ကုိအုပ္စုိးတဲ့ မူးရ္လူမ်ိဳးေတြဟာ သူ႕ကုိတစ္ေလးတစ္စားနဲ႔ ဖိတ္ေခၚခဲ့ၿပီး တစ္လကုိ ေရႊဒဂၤါး ၂၀၀ နဲ႔ အေဆာင္အေယာင္ အျပည့္အစံုကုိ ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့ပါတယ္။ နာဖီဟာ ေလာက၀တ္၊ ခ်က္နည္းျပဳတ္နည္း၊ ဖက္ရွင္နဲ႔ သြားတိုက္ေဆးစတဲ့ နယ္ပယ္ေတြမွာပါ ဆန္းသစ္မႈေတြကုိ ေဆာင္က်ဥ္း ယူေဆာင္လာခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၁) – ကုိ ဖတ္႐ႈရန္

ဒီဇင္ဘာ ၁၈၊ ၂၀၁၅
M-Media
ရာဇာ (M-Media) မွ တင္ဆက္သည္
အပတ္စဥ္က႑ – (အပတ္စဥ္ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

(၁) ေကာ္ဖီ

– ကမၻာတစ္၀ွမ္းမွာ ေန႔စဥ္ေန႔တုိင္း ေကာ္ဖီခြက္ေပါင္း ဘီလီယံ ၅ သန္းေလာက္ကုိ ေသာက္သံုးေနၾကၿပီး ဒီပမာဏဟာ အုိလံပစ္ၿပိဳင္ပြဲမွာအသံုးျပဳတဲ့ ေရကူးကန္ ၃၀၀ နီးပါးေလာက္ကုိ ေရျဖည့္ႏုိင္တဲ့ ပမာဏျဖစ္ပါတယ္။ သင့္ရဲ႕ မီးဖုိေဆာင္ထဲမွာ ေကာ္ဖီခရား မရွိဘူးဆုိရင္ေတာ့ သင္ဟာ လူနည္းစုထဲကပါပဲ။ ေကာ္ဖီဟာ ကမၻာလံုးဆုိင္ရာ ေစ်းကြက္မွာ ဒုတိယအႀကီးဆံုး ကုန္စည္ပစၥည္းလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕အထက္မွာေတာ့ ေရနံတစ္မ်ိဳးတည္းသာ ရွိပါတယ္။

လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀၀ ေက်ာ္ေလာက္က အလုပ္ကုိႀကိဳးစားပမ္းစားလုပ္ၾကတဲ့သူေတြဟာ ႏုိးႏုိးၾကားၾကားရွိဖို႔အတြက္ ပင္ပင္ပန္းပန္း အားထုတ္ခဲ့ၾကရပါတယ္။ ဒါဟာ စပ္စပ္စုစုလုပ္တဲ့ ဆိတ္တစ္အုပ္နဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ အာရပ္သခင္ ခါလစ္ (Khalid) ဆိုသူက ႐ုိးရွင္းၿပီး လူေနမႈဘ၀ကို ေျပာင္းလဲပစ္လုိက္မယ့္ ဒီေကာ္ဖီကုိ ရွာမေတြ႕ခင္အခ်ိန္အထိပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အီသီိယုိးပီးယားက ေတာင္ေစာင္းေလးေတြမွာ ဆိတ္ေတြကုိ စားက်က္ခ်ရင္း အနီေရာင္အသီးတစ္မ်ိဳးကုိ စားမိတဲ့ အဲဒီဆိတ္ေတြဟာ တက္တက္ႂကြႂကြနဲ႔ ႏုိးႏုိးၾကားၾကားရွိလာတာကုိ ခါလစ္တစ္ေယာက္ သတိျပဳမိခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အဲဒီေနာက္မွာေတာ့ အဲဒီအသီးကုိ ဒီအတုိင္းစားမယ့္အစား က်ိဳခ်က္ၿပီး အလ္-ကူဟာ၀ါ (Al-quhawa) လုိ႔ေခၚတဲ့ အရည္တစ္မ်ိဳးကုိ  လူေတြက ဖန္တီးခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒီကေန႔ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ႏိုးႏုိးၾကားၾကားရွိဖုိ႔ ေကာ္ဖီေသာက္သလုိပဲ ယီမင္က ဆူဖီ (တရားအားထုတ္သူ) ေတြဟာ အလ္-ကူဟာ၀ါကုိ ေသာက္သံုးၾကပါတယ္။ အဲဒီလုိေသာက္သံုးျခင္းအားျဖင့္ ညဥ့္နက္ပုိင္း ဇီကိရ္ (၀တ္ျပဳျခင္းႏွင့္ အလႅာဟ္အရွင္ျမတ္အား တသသတိရျခင္း) ျပဳတဲ့အခါမွာ အာ႐ံုစုစည္းႏုိင္ဖုိ႔ အကူအညီျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေကာ္ဖီဟာ ခရီးသြားေတြ၊ ဘုရားဖူးေတြနဲ႔ ကုန္သည္ေတြကေနတစ္ဆင့္ အျခားမြတ္စလင္ကမၻာတစ္၀ွမ္းကုိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ၿပီး ၁၅ ရာစုေႏွာင္းပုိင္းေလာက္မွာ မကၠာနဲ႔တူရကီကုိ ေရာက္ရွိခဲ့ကာ ၁၆ ရာစုမွာေတာ့ ကုိင္႐ုိအထိ ေရာက္ရွိခဲ့ပါေတာ့တယ္။

၁၆၅၀ မွာ အဂၤလန္ကုိ ပထမဆံုး ေကာ္ဖီယူေဆာင္လာသူကေတာ့ တူရကီကုန္သည္ျဖစ္တဲ့ ပက္စ္ကြာ ႐ုိစီ (Pasqua Rosee) ျဖစ္ၿပီး လန္ဒန္ၿမိဳ႕ လြမ္ဘာ့ဒ္လမ္းမွာ ေကာ္ဖီဆုိင္ (coffeehouse) ဖြင့္ခဲ့ပါတယ္။ ၈ ႏွစ္ အၾကာမွာေတာ့ ေနာက္ထပ္ေကာ္ဖီဆုိင္ စူလ္တာနက္စ္ ဟဒ္ (Sultaness Head) ကုိ ေကာ္န္ဟီးလ္မွာ ဖြင့္လွစ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီကေန႔ နာမည္ႀကီး အာမခံကုမၸဏီတစ္ခုျဖစ္တဲ့ Lloyd’s of London ဟာ မူလက Edward Lloyd’s Coffee House လုိ႔ေခၚတဲ့ ေကာ္ဖီဆုိင္ေလးကေန အစျပဳခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ သကၠရာဇ္ ၁၇၀၀ ခုႏွစ္ အေရာက္မွာေတာ့ လန္ဒန္မွာ ေကာ္ဖီဆုိင္ ၅၀၀ ေလာက္ ရွိလာၿပီး အဂၤလန္တစ္၀ွမ္းမွာေတာ့ ၃၀၀၀ နီးပါး ရွိလာခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က ေကာ္ဖီတစ္ခြက္ရဲ႕တန္ဖုိးကုိ တစ္ခုတ္တရ ေျပာၾကဆုိၾကရတာေၾကာင့္ အဲဒီေကာ္ဖီဆုိင္ေတြကို “အသျပာ တကၠသုိလ္” လုိ႔ ေခၚတြင္ခဲ့ၾကရပါတယ္။

ဥေရာပမွာေသာက္သံုးတဲ့ ေကာ္ဖီေတြဟာ မြတ္စလင္ေတြ ျပင္ဆင္က်ိဳခ်က္မႈအေပၚမွာ ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ အေျခခံပါတယ္။ ေကာ္ဖီမႈန္႔၊ သၾကားနဲ႔ ေရတုိ႔ကုိ ေရာေႏွာႀကိဳခ်က္ျခင္းကေန ရရွိတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးျဖစ္ၿပီး စစ္ခ်ထားျခင္းမရွိတာေၾကာင့္ ေကာ္ဖီအႏွစ္ေတြကေတာ့ ခြက္ထဲမွာ ႂကြင္းက်န္ရစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၆၈၃ ခုႏွစ္မွာ ေကာ္ဖီႀကိဳခ်က္ေသာက္သံုးတဲ့ နည္းလမ္အသစ္ကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး ေကာ္ဖီဆုိင္ေတြရဲ႕အႀကိဳက္ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီေန႔ လူႀကိဳက္မ်ားေနတဲ့ ကာပူခ်ီႏုိ (Cappuccino) ေကာ္ဖီကုိေတာ့ ၁၆၈၃ ခုႏွစ္မွာ ဗီယင္နာကုိ ၀ုိင္းထားတဲ့ တာ့က္ေတြကုိ တုိက္ထုတ္ေနတဲ့ (ခရစ္ယာန္ကက္သလစ္ဂုိဏ္းခြဲတစ္ခုျဖစ္တဲ့) ကာပူခ်င္ (Capuchin) ဘာသာက ဘုန္းေတာ္ႀကီး မာကုိ ဒီ အဗီယာႏုိ (Marco d’Aviano) ကုိ အစြဲျပဳၿပီး ေပၚေပါက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တာ့က္ေတြ ဆုတ္ခြာသြားၿပီးတဲ့ေနာက္ပုိင္းမွာ သူတုိ႔ေတြက်န္ခဲ့တဲ့ ေကာ္ဖီအထုတ္ေတြကုိ ဗီယင္နာျပည္သူေတြက ေသာက္သံုးၾကည့္တဲ့အခါမွာ သူ႕တုိ႔ရဲ႕ ပါးစပ္ထဲမွာ အရသာအလြန္ျပင္းတာကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့ရတာေၾကာင့္ ႏုိ႔မႈန္ေတြ၊ ပ်ားရည္ေတြနဲ႔ ေရာေႏွာ ေသာက္သံုးခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလုိ ေရာေႏွာလုိက္မႈေၾကာင့္ ေကာ္ဖီအေရာင္ဟာ အညိဳေရာင္ေျပာင္းသြားခဲ့ၿပီး ကာပူခ်င္ ဘုန္းႀကီးေတြၿခံဳတဲ့ ၀တ္႐ံုေတြရဲ႕အေရာင္နဲ႔ သြားတူခဲ့တာပါပဲ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဗီယင္နာျပည္သူေတြဟာ မာကုိ ဒီ အဗီယာႏုိကုိ ဂုဏ္ျပဳတဲ့အေနနဲ႔ ဒီအညိဳေရာင္ေကာ္ဖီကုိ “ကာပူခ်ီႏုိ” လုိ႔ အမည္ေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကတည္းကစလုိ႔ အရသာေပ်ာ့တဲ့ ကာပူခ်ီႏုိေကာ္ဖီေတြကုိ လူေတြက ႏွစ္ၿခိဳက္စြာ ေသာက္သံုးလာခဲ့ၾကပါေတာ့တယ္။

ေကာ္ဖီဆုိင္ (Coffee House) မ်ား၏ အစ

ေျမာက္အာဖရိကနဲ႔ အီဂ်စ္တုိ႔က ကုန္သြယ္မႈနဲ႔အတူ ေကာ္ဖီေရာက္ရွိလာခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္ ဥေရာပရဲ႕ ပထမဆံုး Coffee House ဟာ ၁၆၄၅ ခုႏွစ္ ဗင္းနစ္ (Venice) ၿမိဳ႕မွာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ လန္ဒန္က Edward Lloyd’s Coffee House ကုိ ၁၇ ရာစုေႏွာင္းပုိင္းမွာ စတင္တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ကုန္သည္ေတြ၊ သေဘၤာပုိင္ရွင္ေတြ ပံုမွန္ေတြ႕ဆံု အစည္းအေ၀းလုပ္ရာေနရာ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ Coffee House ေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္ Pub ေတြရဲ႕ ေရွ႕ေျပးလည္းျဖစ္ပါတယ္။ ႏုိင္ငံေရးကိစၥေတြကုိ လူသိရွင္ၾကား ေဆြးေႏြးအေျဖရွာေနရာအျဖစ္လည္း Coffee House ေတြက အသံုးေတာ္ခံခဲ့ၿပီး ဥေရာပမွာ “လစ္ဘရယ္လႈပ္ရွားမႈ” စတင္သေႏၶတည္ရာေနရာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)