Tag: The Enduring Legacy of Muslim Civilization

စက္တင္ဘာ ၈၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– မြတ္စလင္ေတြဟာ မုိးေကာင္းကင္ကုိ စူးစမ္းေလ့လာမႈအတြက္ ဘာ့ေၾကာင့္ အခိ်န္ေတြအမ်ားႀကီး သံုးစြဲခဲ့လဲဆုိတာ သင္သိပါသလား။ ပထမဆံုးအေၾကာင္းအရင္းက တစ္ႏွစ္တာပတ္လံုး ေန႔စဥ္ ၀တ္ျပဳခ်ိန္ေတြကုိ သတ္မွတ္ဖုိ႔ လိုအပ္တာေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။ ၀တ္ျပဳခ်ိန္ေတြဟာ အာ႐ုဏ္တက္၊ ေန႔လည္၊ မြန္းလြဲ၊ ေန၀င္ၿပီးခ်ိန္နဲ႔ ညဉ့္ဦးယံတုိ႔မွာ ျဖစ္တာေၾကာင့္ ဒီအခ်ိန္ေတြကုိ သတ္မွတ္ဖုိ႔ဟာ ေနရဲ႕ ေရြ႕လ်ားမႈအေပၚမွာ မူတည္ေနပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြဟာ ၀တ္ျပဳရာမွာ ကမၻာ့ေနရာတုိင္းကေန မကၠာၿမိဳ႕ဖက္ကုိ အတိအက် မ်က္မွာမူဖုိ႔ လုိအပ္တာေၾကာင့္ ဒါကုိလည္း ေနနဲ႔ လတုိ႔ရဲ႕ အေနအထားေတြကုိ ၾကည့္ၿပီး ဆံုးျဖတ္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကုရ္အာန္က်မ္းေတာ္ျမတ္မွာ စူးစမ္းေလ့လာရမယ့္ အာကာသ အေၾကာင္းေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ထုတ္ျပန္ပုိ႔ခ်ခ်က္ေတြ ရွိေနကာ ေနာက္ဆံုး အေၾကာင္းအရင္းတစ္ခုကေတာ့ ျပကၡဒိန္ဖန္တီးေရး ျဖစ္ပါတယ္။

အစၥလာမ့္ျပကၡဒိန္ဟာ လကုိ အေျခခံတြက္ခ်က္တာေၾကာင့္ လမင္းႀကီး အ၀င္အထြက္ကုိလုိက္ကာ ျပကၡဒိန္က လေတြကလည္း ေျပာင္းလဲေနပါတယ္။ တစ္လခ်င္းစီကုိ ဆန္းဦးစလၾကည့္႐ႈျခင္းနဲ႔ စတင္ရၿပီး တစ္လတာ ဥပုသ္သီလ ေဆာက္တည္ရတဲ့ မြတ္စလင္တုိ႔ရဲ႕ ရမ္ဇာန္ဥပုသ္လမွာ အဲဒီလုိ လၾကည့္တာက ေတာ္ေတာ္ အေရးပါပါတယ္။

ဒီလုိ ဘာသာေရးဆုိင္ရာတြန္းအားေတြေၾကာင့္ နကၡတၱေဗဒဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္ေက်ာ္အရင္က မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြ အဓိကထား ေလ့လာခဲ့တဲ့ ပညာရပ္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး  သူ႕တုိ႔ရဲ႕ စူးစမ္းေဖာ္ထုတ္မႈေတြကလည္း ရာစုႏွစ္နဲ႔ခ်ီ တည္တ့ံခဲ့ပါတယ္။ ဥေရာပ ဉာဏ္သစ္ေလာင္းအေရးေတာ္ပံု အတြင္း ၁၅ ရာစုရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ သခ်ၤာနဲ႔ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ ရီဂ်ီယုိမြန္တာနက္စ္ (Regiomontanus) ဟာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ စာအုပ္စာတမ္းေတြကုိ ကိုးကားခဲ့သလုိ၊ နီကုိလက္စ္ ေကာ့ပါးနီးကပ္စ္ (Nicolaus Copernicus) ကလည္း သူ႕ရဲ႕ De Revolutionibus စာအုပ္မွာ ၁၀ ရာစုနဲ႔ ၁၁ ရာစုက မြတ္စလင္နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြျဖစ္တဲ့ အလ္-ဇာကာလီ (Al-Zarqali) နဲ႔ အလ္-ဘတၱာနီ (Al-Battani) တုိ႔ကုိ ထပ္ခါတလဲလဲ ရည္ညႊန္းခဲ့ပါတယ္။

နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ အႀကီးက်ယ္ဆံုး ရွာေဖြေတြ႕ရွိမႈေတြဟာ အေရွ႕တုိင္းက သုေတသန စင္တာေတြမွာ ျဖစ္ခဲ့ေပမယ့္ စပိန္က ေတာ္ေလဒုိေဒသကုိ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀၀ အုပ္စုိးမႈအတြင္း အဲဒီေဒသဟာ ကမၻာ့ နကၡတၱေဗဒရဲ႕ အခ်က္အျခာေနရာ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေတာ္ေလဒုိမွာ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့တဲ့ နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ ဇယားေတြကုိ ဥေရာပမွာ ရာစုႏွစ္ ၂ ခုေလာက္ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။

အာကာသမုိးေကာင္းကင္ကုိ ေလ့လာမႈဟာ လြယ္ကူတဲ့အရာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ေနနဲ႔ လတုိ႔ဟာ မုိးေကာင္းကင္တစ္၀ွမ္းမွာ ေရြ႕လ်ားေနတာေၾကာင့္ ေန႔စဥ္ေန႔တုိင္း စူးစမ္းမႈေတြ ျပဳလုပ္ရပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေန၀င္ေနထြက္ သတ္မွတ္မႈေတြ၊ ႏွစ္ပတ္တစ္ခါတုိင္းမွာ ျပန္လည္ တုိင္းတာသတ္မွတ္ရတဲ့ ၿဂိဳဟ္ေတြရဲ႕ လတၱီက်ဳ၊ ေလာင္ဂ်ီက်ဳ အတုိင္းအတာေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။

၉ ရာစု ဘဂၢဒတ္ျပည့္ရွင္ အလ္-မာမြန္ (Al-Mamun) ဟာ ‘ပညာ့ရိပ္ၿမံဳ’ (House of Wisdom) လုိ႔ေခၚတဲ့ အသိပညာ အကယ္ဒမီတစ္ခုကို တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ယခင္က အသိအပညာေတြကုိ ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဒီ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳရဲ႕ ပထမဆံုး အာရဘီဘာသာျပန္ လက္ရာေတြထဲမွာ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ႀကီး ေတာ္လမီ (Ptolemy) ရဲ႕ Great Work စာအုပ္လည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ႀကီးမွာ ေန၊ လ၊ ၿဂိဳဟ္ေတြ၊ ၾကယ္ေတြဟာ ကမၻာ့ပတ္၀န္းက်င္မွာ လည္ပတ္ေနၾကတယ္လုိ႔ ေရးသားထားပါတယ္။ အာရပ္ပညာရွင္ေတြက Almagest လုိ႔သိၾကတဲ့ ဒီ ဘာသာျပန္က်မ္းဟာ ေနာက္ထပ္ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀ ေလာက္ နကၡတၱေဗဒရဲ႕ အေျခခံအုတ္ျမစ္ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီစာအုပ္ႀကီးမွာ ေတြ႕ခဲ့တဲ့ ဂရိေတြရဲ႕ သခ်ၤာဆုိင္ရာနည္းလမ္းေတြကုိ ေက်ာ္လြန္ၿပီး မြတ္စလင္ေတြက ရွာေဖြစူးစမ္း ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ထရီဂုိေနာ္ေမႀတီ နယ္ပယ္မွာျဖစ္ၿပီး မြတ္စလင္ေတြႀကီးစုိးတဲ့ ေဒသေတြမွာ ေပၚထြက္လာခဲ့တဲ့ တုိးတက္မႈေတြက ဥေရာ ဉာဏ္သစ္ေလာင္းအေရးေတာ္ပံု ကာလ နကၡတၱေဗဒ ၏ပညာရပ္အတြက္ တန္ဖုိးျဖတ္မရတဲ့ နည္းလမ္းေတြ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

အာကာသမုိးေကာင္းကင္ကုိ စူးစမ္းေလ့လာေရးနယ္ပယ္နဲ႔ အနာဂတ္ နကၡတၱနယ္ပယ္အတြက္ အေျခခံအုတ္ျမစ္ေတြခ်ေပးရာမွာ ထင္ရွားတဲ့ မြတ္စလင္ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ေတြ အေျမာက္အမ်ားရွိေနၿပီး အဲဒီအထဲက အထင္ရွားဆံုး ပညာရွင္အခ်ိဳ႕အေၾကာင္းကုိ အက်ဥ္းခ်ံဳး ေဖာ္ျပလုိပါတယ္။

အလ္-ဘတၱာနီ (Al-Battani)

အေနာက္တုိင္းမွာ အလ္ဘာတဂ္နီယက္စ္ (Albategnius) လုိ႔သိၾကတဲ့ သူဟာ သကၠရာဇ္ ၉၂၉ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္သြားခဲ့သူပါ။ အလ္-ဘတၱာနီဟာ The Sabian Tables ကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး ဒီ ဇယားဟာ ရာစုႏွစ္ေတာ္ေတာ္ၾကာတဲ့အထိ လႊမ္းမုိးမႈ ရွိခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္မႈေတြထဲမွာ လ၀င္၊ လထြက္ အခ်ိန္အတိအက်ကုိ တြက္ခ်က္တာ၊ ေနရဲ႕ အကြာအေ၀းကုိ တုိင္းတာတာ၊ ေနၾကတ္မႈကုိ ခန္႔မွန္းတာ၊ အာကာသအရာ၀တၳဳေတြအေပၚ အျမင္အာ႐ံုေထြျပားမႈ (parallax) ျဖစ္စဥ္ေတြ  ပါ၀င္ပါတယ္။ ထရီဂုိေနာ္ေမႀတီအယူအဆကို လူႀကိဳက္မ်ားလာေအာက္ လုပ္ေပးခဲ့တာကလည္း အလ္-ဘတၱာနီပဲျဖစ္ၿပီး အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက နကၡတၱေဗဒနယ္ပယ္မွာ အဓိကထားအသံုးျပဳေနရတဲ့ ေတာ္လမီရဲ႕ သီအုိရီေတြကုိ သိသိသာသာ ေျပာင္းလဲမႈေတြ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဘတၱာနီဟာ ေနရဲ႕လႈပ္ရွားသြားလာမႈ လမ္းေၾကာင္း၊ ေနဟာ ကမၻာေျမကေန အေ၀းဆံုးကုိ ေရာက္သြားတဲ့အခ်ိန္မွာ ၾကယ္တာရာေတြၾကား ေနရဲ႕ အကြာအေ၀း စတဲ့ အေရးပါတဲ့ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကုိလည္း စူးစမ္းေေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေတြ႕ရွိခ်က္ေတြဟာ ေတာ္လမီလက္ထက္မွာ မရွိခဲ့ပါဘူး။ ဂရိနကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြက ေနဟာ ေလာင္ဂ်ီက်ဳ ၆၅ ဒီဂရီမွာ ရွိတယ္လုိ႔ ယူဆခဲ့ၿပီး အလ္-ဘတၱာနီက ၈၂ ဒီဂရီမွာ ရွိတယ္လုိ႔ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ဘီ႐ူနီ (Al-Biruni)

သကၠရာဇ္ ၉၇၃ ကေန ၁၀၅၀ အထိ အသက္ရွင္ေနထုိင္ခဲ့တဲ့ အလ္-ဘီ႐ူနီက ကမၻာႀကီးဟာ သူ႕ရဲ႕ ၀င္႐ုိးေပၚမွာ လည္ပတ္ေနတယ္ဆုိတာကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ ကမၻာႀကီးရဲ႕ စက္၀န္းမ်ဥ္းကုိ တြက္ခ်က္ျပခဲ့ၿပီး ကမၻာတစ္၀ွမ္းကေန မကၠာၿမိဳ႕ကုိ မ်က္ႏွာမူရမယ့္ အရပ္ေတြကုိ သိပၸံနည္းက် ပံုေသ သတ္မွတ္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဘီ႐ူနီဟာ က်မ္းေပါင္း ၁၅၀ ေလာက္ ေရးသားခဲ့ၿပီး အဲဒီအထဲမွာ ၃၅ ခုေလာက္က နကၡတၱေဗဒ သီးသန္႔က်မ္းေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ယေန႔မွာေတာ့ သူ႕ရဲ႕လက္ရာ ၆ အုပ္ေလာက္သာ က်န္ရွိပါေတာ့တယ္။

အစ္ဗေန႔ ယူႏြတ္စ္ (Ibn Yunus)

အစ္ဗေန႔ယူႏြတ္စ္ဟာ ၄.၆ ေပအခ်င္းရွိတဲ့ နကၡတၱေဗဒၾကည့္ အိမ္ေျမႇာင္နဲ႔ သကၠရာဇ္ ၉၇၇ ကေန ႏွစ္ေပါင္း ၃၀ နီးပါးေလာက္အထိ အာကာသကုိ စူးစမ္းေလ့လာမႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီး ဒီႏွစ္ေတြအတြင္းမွာ ေနရဲ႕ တည္ေနရာေပါင္း တစ္ေသာင္းေက်ာ္ေလာက္ကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ဖာ့ဂ္ဟာနီ (Al-Farghani)

အဘၻာစစ္မင္းဆက္ ျပည့္ရွင္ အလ္-မာမြမ္ရဲ႕ လက္စြဲေတာ္ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ေတြထဲက တစ္ဦးပါ။ အလ္-ဖာ့ဂ္ဟာနီဟာ နကၡတၱေဗဒသံုး အိမ္ေျမႇာင္အေၾကာင္း၊ ဒီကိရိယာေနာက္ကြယ္က သခ်ၤာဆုိင္ရာ သီအုိရီအေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူပါ။ ၿပီးေတာ့ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါက အဲဒီအိမ္ေျမႇာင္မွာ ရွိခဲ့တဲ့ ဂ်ီၾသေမႀတီဆုိင္ရာ မွားယြင္းခ်က္ေတြကုိလည္း ျပင္ဆင္ေပးခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ အေက်ာ္ၾကားဆံုး စာအုပ္က Book on Sun Movement and Encyclopedia of Star Science (ေနေရြ႕လ်ားမႈႏွင့္ ၾကယ္တာယာသိပၸံဆုိင္ရာ စြယ္စံုၾကမ္း) ျဖစ္ၿပီး စၾက၀ဠာေဗဒနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ စာအုပ္ေကာင္းတစ္အုပ္ ျဖစ္ပါတယ္။ အခန္းေပါင္း ၃၀ ေလာက္ပါ၀င္တဲ့ ဒီစာအုပ္မွာ ကမၻာႀကီးအေၾကာင္းနဲ႔ အရြယ္အစား၊ ကမၻာႀကီးရဲ႕ ပတ္၀န္းက်င္မွာရွိတဲ့ ၿဂိဳဟ္ေတြရဲ႕ အကြာအေ၀း၊ အရြယ္အစားေတြကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

အလ္-ဇာကာလီ (Al-Zarqali)

သကၠရာဇ္ ၁၀၈၇ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့တဲ့သူ႕ကုိ ဥေရာပက အာရ္ဇာခီ (Arzachel) ဒါမွမဟုတ္ အဇာကီြလ္ (Azarquiel) လုိ႔ သိၾကပါတယ္။ သူဟာ နကၡတာယာဇယား Toledan Tables ကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး ဘယ္လုိ ပထ၀ီအေျခအေနမ်ိဳးမွာမဆုိ အသံုးျပဳလုိ႔ရတဲ့ အဆင့္ျမင့္ နကၡတၱေဗဒၾကည့္ အိမ္ေျမႇာင္ကုိ တီထြင္ခဲ့သူပါ။

ဂ်ာဘီရ္ အစ္ဗေန႔ အဖ္လာ (Jabir ibn Aflah)

ဂ်ာဘီရ္ဟာ သကၠရာဇ္ ၁၁၄၅ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ၿပီး အာကာသ ကုိၾသဒိနိတ္ေတြကုိ တုိင္းတာဖုိ႔အတြက္ ၿဂိဳဟ္ပံုတူေတြကုိ ပထမဆံုး ဒီဇုိင္းဆြဲ ဖန္တီးခဲ့သူပါ။ စက္လံုးဆုိင္ရာ ဂ်ီၾသေမႀတီပညာရပ္မွာ ဂ်ာဘီရ္ရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေတြကလည္း ေက်ာ္ၾကားပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ ႐ူရွဒ္ (Ibn Rushd)

၁၂ ရာစု ေကာ္ဒုိဘာက မြတ္စလင္ပညာရွင္တစ္ေယာက္ျဖစ္ၿပီး အေနာက္တုိင္းမွာေတာ့ အဗာ႐ုိ႕စ္ (Averroes) အျဖစ္ ေက်ာ္ၾကားပါတယ္။ သူဟာ ေကာ္ဒုိဘာမွာ နာမည္ေက်ာ္ ဆရာ၀န္တစ္ေယာက္ ျဖစ္ၿပီး၊ နကၡတၱေဗဒမွာလည္း ကၽြမ္းက်င္ပါတယ္။ သူဟာ ေနက အစက္အေပ်ာက္ (sunspot) ေတြကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့သူလုိ႔ မွတ္ယူခံထားရပါတယ္။

အစ္ဗနေန႔ အလ္-ရွာတီရ္ (Ibn al-Shatir)

၁၄ ရာစုက မြတ္စလင္ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္တစ္ဦး ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ လရဲ႕ လႈပ္ရွားသြားလာမႈမွာ ေတာ္လမီရဲ႕ အယူအဆကုိ ျပင္ဆင္ခဲ့ၿပီး လက အမွန္တကယ္ ကမၻာနဲ႔ နီးကပ္တာထက္ပုိၿပီး ႀကီးေနတယ္လုိ႔ လူေတြက ျမင္ေနရတယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္ကုိ ပထမဆံုး စဥ္းစားခဲ့ပါတယ္။ အျခားေသာ မြတ္စလင္နကၡတေဗဒပညာရွင္ေတြလုိပဲ ဂရိေတြရဲ႕ ၿဂိဳဟ္နကၡတ္ဆုိင္ရာ သီအုိရီမွာ လုိအပ္ခ်က္ေတြကုိလည္း အလ္-ရွာတီရ္က ျပင္ဆင္ခဲ့ပါတယ္။

“လုိအပ္ေနတာအတြက္ ေအာင္ျမင္မႈရမယ့္ နည္းနာေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ေရး အားထုတ္ႀကိဳးပမ္းလုိစိတ္နဲ႔ ကူညီေစာင္မဖုိ႔ ႀကီးျမတ္ေတာ္မူေသာ အလႅာဟ္အရွင္ျမတ္ထံေတာ္ပါးမွာ ဆုမြန္ေကာင္း ေတာင္းခံခဲ့ပါတယ္။ အလႅာဟ္အရွင္ျမတ္ရဲ႕ ေက်းဇူးေတာ္ေၾကာင့္ပဲ ကၽြန္ေတာ္ဟာ ေလာင္ဂ်ီက်ဳ၊ လတၱီက်ဳေတြ၊ ၿဂိဳဟ္ေတြရဲ႕လႈပ္ရွားမႈကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္မယ့္ အျခားနည္းလမ္းေတြနဲ႔အတူ  ၿဂိဳဟ္နကၡတ္ သြားလာလည္ပတ္မႈေတြအတြက္ ကမၻာလံုးဆုိင္ရာစံေတြကုိ ကၽြန္ေတာ္ တီထြင္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီနည္းစနစ္အသစ္ေတြက နည္းလမ္းအေဟာင္းေတြမွာ ရွိေနတဲ့ မျပည့္စံုမႈေတြကုိ ေခ်ဖ်က္ပစ္လုိက္ပါတယ္” လုိ႔ အလ္-ရွာတီရ္က ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

အလယ္ေခတ္ အစၥလာမ့္ နကၡတၱေဗဒနယ္ပယ္ရဲ႕ အေမြအႏွစ္ေတြကုိ ယေန႔ထိတုိင္ ေတြ႕ေနရတုန္းပါ။ Zenith၊ Azimuth ဆုိတဲ့ စကားလံုးေတြ၊ Summer Triangle၊ Vega၊ Altair၊ Deneb စတဲ့ ၾကယ္အမည္ေတြ အားလံုးဟာ အာရဘီေ၀ါဟာရေတြကေန ဆင္းသက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေခတ္သစ္ နကၡတၱေဗဒပညာရပ္ ေမြးဖြားလာျခင္း

ဂရိေတြနဲ႔အတူ ေသဆံုးေပ်ာက္ကြယ္တဲ့ နကၡတၱေဗဒပညာကုိ ေကာ္ပါးနီးကပ္စ္က ျပန္လည္ အသက္သြင္းေပးခဲ့တယ္လုိ႔ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ယံုၾကည္ထားၾကပါတယ္။ ၁၅ ရာစုက ဒီ ပုိလန္ပညာရွင္ႀကီးဟာ ေခတ္သစ္နကၡတၱေဗဒရဲ႕ အစလုိ႔ ေျပာလုိ႔ရတဲ့ ေနကုိဗဟုိျပဳတဲ့ ေန႔အဖြဲ႕အစည္းစနစ္ကုိ စတင္မိတ္ဆက္ခဲ့မႈအတြက္ ေက်ာ္ၾကားပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ သူ႕ရဲ႕ ဒီေဖာ္ျပခ်က္ဟာ သူ႕အရင္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္က မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-ရွာတီရ္ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ ၿဂိဳဟ္နကၡတ္ဆုိင္ရာ သီအုိရီနဲ႔ တြက္ခ်က္မႈဆုိင္ရာမွာ သြားတူေနတာဟာ တုိက္ဆုိက္မႈ မဟုတ္ေလာက္ဘူးလုိ႔ သမုိင္းပညာရွင္ေတြက ေနာက္ပုိင္းမွာ ယူဆလာၾကပါတယ္။ ေကာ္ပါးနီးကပ္စ္ဟာ အလ္-ဘတၱာနီ ေရးသားခဲ့တဲ့ ၾကယ္တရာနဲ႔ ၿဂိဳဟ္နကၡတ္ဇယားေတြ ပါ၀င္တဲ့ နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ က်မ္းႀကီးကုိ ေတာ္ေတာ္ေလး မွီခုိအားထားခဲ့တယ္လုိ႔ သိရပါတယ္။

ေကာ္ပါးနီးကပ္စ္အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ သခ်ၤာဆုိင္ရာ ကိရိယာေတြကလည္း သူ႕အရင္က မြတ္စလင္ ပညာရွင္ႀကီးေတြ တီထြင္ထားတဲ့ ကိရိယာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ေကာ္ပါးနီးကပ္စ္နဲ႔ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြအၾကား အေရးပါတဲ့ တစ္ခုတည္းေသာ ကြာျခားခ်က္ကေတာ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ကမၻာႀကီးကုိ ပံုေဖာ္မႈဟာ အေသျဖစ္ေနၿပီး ေကာ့ပါးနီးကပ္စ္က ေနကုိ လွည့္ပတ္ေနတယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ prallactic ruler လုိ အေရွ႕တုိင္းက အသံုးျပဳတဲ့ နကၡတၱေဗဒ ကိရိယာေတြကုိလည္း ေကာ္ပါးနီးကပ္စ္က အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ကိရိယာကုိ ဆမာရ္ကန္နဲ႔ မာရဂ္ဟာက သုေတသန စင္တာေတြမွာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္

ၾသဂုတ္ ၂၅၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္ (Ibn Khaldun) ဟာ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ ေနာက္ဆံုး ေပၚထြန္းခဲ့တဲ့ ပညာရွင္ေတြထဲက တစ္ဦးျဖစ္ပါတယ္။ သူရဲ႕စာအုပ္ေတြ၊ မိသားစုအေၾကာင္း ဒုိင္ယာရီေတြ၊ သူ႕ဘ၀အေၾကာင္းေတြမွာ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း တစ္ျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ဆုတ္ယုတ္လာၿပီး ေနာက္ဆံုးမွာ ပ်က္ဆီးသြားတဲ့ အေျခအေနေတြကုိ ေတြ႕ျမင္ရပါတယ္။ အလယ္ေခတ္ အစၥလာမ့္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း ဘာ့ေၾကာင့္ က်ဆင္းသြားလဲဆုိတာကုိ ရွင္းျပခဲ့တဲ့ ခါလ္ဒြန္ဟာ သကၠရာဇ္ ၁၃၃၂ ခုႏွစ္ တူနစ္မွာ ေမြးဖြားခဲ့ၿပီး ၁၄၀၆ ခုနွစ္ ကုိင္႐ုိမွာ ကြယ္လြန္သြားခဲ့ပါတယ္။

ခါလ္ဒြန္ဟာ တုိးတက္တဲ့ အလယ္ေခတ္အစၥလာမ့္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကုိ ပ်က္သုဥ္းေစတဲ့ က်ဴးေက်ာ္သူေတြကုိ မ်က္၀ါးထင္ထင္ ေတြ႕ျမင္ခဲ့ရသူပါ။ သူရဲ႕အဖုိးအဖြားေတြဟာ ဒီ က်ဴးေက်ာ္သူေတြရဲ႕ဒဏ္ကုိ ခံစားခဲ့ရပါတယ္။ စပိန္ကခရစ္ယာန္ေတြက သူတုိ႔ရဲ႕ ဘုိးေဘးပုိင္ ေဒသေတြကုိ ျပန္လည္သိမ္းပုိက္တဲ့ ၁၂၄၈ ခုနွစ္အထိ သူတုိ႔ေတြဟာ ဆီးဗီးလ္ၿမိဳ႕မွာ ေနထုိင္ခဲ့ၿပီး တုုိက္ခုိက္မႈေၾကာင့္ ခါလ္ဒြန္ရဲ႕ အဖုိးအဖြားေတြဟာ ေနအိမ္ဆံုး႐ံႈးခဲ့ရကာ ေျမာက္အာဖရိကကုိ ထြက္ေျပးခဲ့ရပါတယ္။ ခါလ္ဒြန္ရဲ႕ မိဘေတြဟာ ေျမာက္အာဖရိကမွာ ပလိပ္ေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးသြားခဲ့ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ခါလ္ဒြန္ဟာ ေမြးရပ္တူနီးရွားကေန အီဂ်စ္ကုိ ၁၃၈၂ ခုႏွစ္မွာ မိသားစု၀င္ေတြနဲ႔အတူ ထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အီဂ်စ္မွာလည္း သူတို႔ဟာ မတည္ၿငိမ္မႈရဲ႕ သားေကာင္ေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး မိသားစု၀င္ေတြဟာ သတ္ျဖတ္ခံရတာ၊ ဖမ္ဆီးခံရတာကုိ ႀကံဳေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာ ခါလ္ဒြန္ဟာ ဒီမိသားစု၀င္ေတြကို ျပန္မေတြ႕ေတာ့ဘဲ သူတုိ႔အေၾကာင္းလည္း ေနာက္ပုိင္းမွာ လံုး၀ မေျပာေတာ့ပါဘူး။

အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္ရဲ႕ ဘ၀နိဂံုးပုိင္းႏွစ္ေတြဟာ တစ္ခ်ိန္ကေတာက္ပခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း၊ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ပညာအဆင့္အတန္း က်ဆင္းသြားတဲ့ ခုႏွစ္ေတြလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၅ ရာစု အေစာပုိင္းမွာ စပိန္နဲ႔ စစၥလီကုိ မြတ္စလင္ေတြ လက္လႊတ္လုိက္ရၿပီး ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ စစ္သည္ေတြ၊ မြန္ဂုိေတြရဲ႕ က်ဴးေက်ာ္မႈေတြကုိ ႀကံ႕ႀကံ႕ခံခဲ့ရပါတယ္။ တာမာလိန္းလုိ႔ နာမည္ႀကီးတဲ့ ‘တီမူးရ္ သည္ လိမ္း’ (Timur the Lame) ကလည္း ဒီကာလမွာ မြတ္စလင္အုပ္စုိးတဲ့ ေဒသေတြကုိ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ တုိက္ခုိက္ခဲ့ၿပီး ဒီဒဏ္ကုိ အစ္ဗေန႔ခါလ္ဒြန္လည္း တစ္စိတ္တစ္ပုိင္း ခံစားခဲ့ရပါတယ္။

တရားသူႀကီးတစ္ဦး၊ သံတမန္တစ္ဦးအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ရတဲ့ ခါလ္ဒြန္ဟာ အလုပ္တာ၀န္ေတြနဲ႔ မအားလပ္ေပမယ့္ ပညာရပ္ပုိင္းဆုိင္ရာ သုေတသနေတြကုိ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၿပီး Book of the Lessons and Archive of Early and Subsequent History (ေခတ္အဆက္ဆက္၏ သမုိင္းမွတ္တမ္းမ်ားႏွင့္ ၎တုိ႔ကေပးေသာ သင္ခန္းစာမ်ား) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကမၻာ့သမုိင္းဆုိင္ရာ စာအုပ္တစ္အုပ္ကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ကုိ အလ္-မူကဒ္ဒီမာဟ္ (Al-Muqaddimah) လုိ႔လည္း ေခၚတြင္ပါတယ္။

အလ္-မူကဒ္ဒီမာဟ္က်မ္းႀကီးဟာ ကမၻာလံုးဆုိင္ရာ သမုိင္းနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေရးသားေဖာ္ထုတ္ထားတဲ့ က်မ္းႀကီးတစ္ဆူ ျဖစ္ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္က သမုိင္းကုိ ျပဳစုတယ္ဆုိတာ မွန္ကန္တဲ့အခ်က္ေတြကုိ စုေဆာင္းတာသာ မဟုတ္ဘဲ ဒီအခ်က္အလက္ေတြကို ဘယ္သူက ေျပာဆုိတယ္၊ အဲဒီသူေတြက ဘယ္ေဒသကေန၊ ဘယ္တုန္းကလာတယ္ ဆုိတာေတြနဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ သမာသမတ္အေပၚမွာလည္း မွီတည္တဲ့ဆုိတဲ့ အယူအဆတစ္ခုကုိ ခ်မွတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ သမုိင္းျပဳစုမႈနယ္ပယ္မွာ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲခဲ့တဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ သမုိင္းပညာရွင္ေတြ အသံုးျပဳေနၾကတဲ့ အခ်က္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ခါလ္ဒြန္က ဘက္လုိက္မႈနဲ႔ စီစစ္မႈ မရွိတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကုိ သမုိင္းဆုိင္ရာမွာ ထည့္သြင္းတာမ်ိဳး လက္မခံပါဘူး။ ဒီလုိနည္းနဲ႔ သူဟာ ပညာရပ္ဆုိင္ရာနဲ႔ လူမႈသိပၸံဆုိင္ရာနယ္ပယ္မွာ မူသစ္တစ္ခုကုိ ေဆာင္က်ဥ္းေပးခဲ့ပါတယ္။

သူ႕ရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ ေလ့လာမႈတစ္ခုက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု တုိးတက္လာမႈ၊ ဆုတ္ယုတ္သြားမႈနဲ႔ ဆက္စပ္ေနၿပီး ဒီေလ့လာမႈကပဲ လူအဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုနဲ႔ လူမႈေဗဒတစ္ခုကုိ ေလ့လာတဲ့ လူမႈသိပၸံပညာရပ္အတြက္ အေျခခံအုတ္ျမစ္ေတြကုိ ခ်ေပးခဲ့ပါတယ္။ ခါလ္ဒြန္က လူ႕ေလာကမွာ မွန္ကင္းတစ္လွည့္ ထင္းတစ္လွည့္ သဘာ၀ေၾကာင့္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုဟာ ဆုတ္ယုတ္မႈကုိ သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္ ဖန္တီးျဖစ္ေပၚေစတဲ့အေၾကာင္းကုိ ရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။

လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုဟာ ဘံုလုိအပ္ခ်က္နဲ႔ လႊမ္းမုိးလုိမႈအတြက္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈေၾကာင့္ တုိးတက္လာခဲ့ၿပီး လူမႈဆက္ႏြယ္မႈ အခုိင္ခံ့ဆံုးအခ်ိန္မွာ တုိးတက္မႈ အထြတ္အထိပ္ကို ေရာက္သြားေၾကာင္း၊ ဒီလုိ သာယာ၀ေျပာေနတဲ့အခ်ိန္မ်ိဳးမွာ ေစတနာမမွန္တဲ့ ယွဥ္ၿပိဳင္မႈေတြ၊ အက်င့္ပ်က္မႈေတြေၾကာင့္ ဒီဆက္ႏြယ္မႈေတြဟာ ေလ်ာ့လ်ဲလာၿပီး ေနာက္ဆံုးမွာ တုိးတက္မႈ ဆုတ္ယုတ္လာကာ က်႐ံႈးသြားတဲ့ အေနအထားကို ေရာက္သြားေၾကာင္း ခါလ္ဒြန္က တင္ျပခဲ့ပါတယ္။

ႏုိင္ငံတုိင္းမွာရွိေနတဲ့ အဖ်က္စြမ္းအားေတြကုိ ဆန္႔က်င္တြန္းလွန္ဖုိ႔ တစ္ခုတည္းေသာ နည္းလမ္းဟာ ဘာသာတရားျဖစ္တယ္လုိ႔ အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္က ေကာက္ခ်က္ခ်ခဲ့ပါတယ္။ အစၥလာမ္ဟာ လူ႕အဖြဲ႕စည္းအတြက္ နာမ္ပုိင္းဆုိင္ရာ တည္ၿငိမ္မႈကုိေပးၿပီး ဒါက ဘ၀မွာေတြ႕ႀကံဳရမယ့္ ျပႆနာအားလံုးအတြက္ အေျဖျဖစ္တယ္လုိ႔ သူက ဆုိပါတယ္။

စီးပြားေရးပုိင္းမွာလည္း ခါလ္ဒြန္ဟာ အေရွ႕ေရာက္ခဲ့ၿပီး စီးပြားေရးပညာရွင္ႀကီး အဒမ္စမစ္ မတုိင္ခင္ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀၀ အရင္ကတည္းက လုပ္အားဟာ သာယာ၀ေျပာေရးအတြက္ ရင္းျမစ္တစ္ခုျဖစ္တယ္လုိ႔ ခါလ္ဒြန္က ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ စုိက္ပ်ိဳးေရး၊ စက္မႈလက္မႈနဲ႔ ကုန္စည္ကူးသန္းေရးတုိ႔က တုိက္႐ုိက္ ၀င္ေငြနဲ႔ ျပည္သူ႕၀န္ထမ္း၊ ပုဂၢလိက၀န္ထမ္းေတြရဲ႕ သြယ္၀ုိက္၀င္ေငြေတြကုိလည္း သူက ခြဲျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာ ဒီအခ်က္ေတြက သိပ္ၿပီး အေရးမပါေတာ့ေပမယ့္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ နီးနီးေလာက္က ဒါေတြဟာ ဆန္းသစ္တဲ့ အယူအဆေတြျဖစ္ခဲ့ၿပီး ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားမႈ၊ ထုတ္လုပ္မႈ၊ ၀ယ္လုိအား၊ ေရာင္းလုိအားနဲ႔ ျဖန္႔ျဖဴးမႈေတြနဲ႔ သက္ဆုိင္တဲ့ စီးပြားေရး စည္းကမ္း နည္းလမ္းေတြကုိ လမ္းဖြင့္ေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္

အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒြန္ဟာ တရားသူႀကီး၊ တကၠသုိလ္ဆရာ၊ သံတမန္ စတဲ့ တာ၀န္ေတြကုိ ထမ္းေဆာင္ခဲ့ၿပီး လူမႈေဗဒ၊ စီးပြားေရး၊ ကုန္သြယ္ေရး၊ သမုိင္း၊ ဒႆန၊ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံ၊ မႏုႆေဗဒ စတဲ့နယ္ပယ္ေတြမွာ အထင္ကရက်မ္းေတြ ေရးသားခဲ့သူျဖစ္ပါတယ္။

အေက်ာ္ၾကားဆံုးကေတာ့ အလ္-မူကဒ္ဒီမာဟ္လုိ႔ေခၚတဲ့ Introduction to a History of the World (ကမၻာ့သမုိင္းမိတ္ဆက္) ဆုိတဲ့ က်မ္းႀကီးျဖစ္ၿပီး ေမြးရပ္ေျမကေန ထြက္ေျပးရၿပီး အလ္ဂ်ီးရီးယားမွာ ခုိလႈံရ၊ အဲဒီမွာ ႏုိင္ငံေရးမၿငိမ္မသက္မႈေၾကာင့္ ထြက္ေျပးရ စတဲ့ ဒုကၡသုကၡေတြထဲမွာ ေရးသားခဲ့တဲ့ က်မ္းလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

ပထမတြဲမွာ အဲဒီေခတ္က အစၥလာမ့္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအေၾကာင္းကုိ အေသးစိတ္ ေလ့လာဆန္းစစ္ ေဖာ္ထုတ္ထားၿပီး အျခားလူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ခါလ္ဒြန္ဟာ လူမႈသိပၸံဆုိတဲ့ ေခါင္းစဥ္ေအာက္ကေန လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု တုိးတက္ျမင့္မားမႈ၊ က်႐ံႈးမႈေတြကုိလည္း ေလ့လာ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္