ဒီဇင္ဘာ ၁၈၊ ၂၀၁၆
M-Media
– ေရွးဦးမြတ္စ္လင္မ္တို႔၏ ျဖစ္ထြန္းေအာင္ျမင္မႈမ်ားအေၾကာင္း စာအုပ္သစ္တစ္အုပ္ ထြက္ရိွလာပါသည္။
အစၥလာမ္သာသနာကို အၾကမ္းဖက္မ်က္ႏွာစာႏွင့္တြဲ၍ မၾကာခဏ ေဖာ္ျပခံရေလ့ရိွ၏။ သို႔ျဖစ္ရာ အစၥလာမ္သည္ ကမာၻ႕ယဥ္ေက်းမႈထက္စာလွ်င္ တိတၳိအယူ မပါ၀င္သေလာက္သာရိွေၾကာင္း သမိုင္းေၾကာင္းအရ၊ ယဥ္ေက်းမႈအရ၊ သတိဥာဏ္သမၸဇဥ္အရ သတိေပးရန္အလို႔ငွာ ေျဖေလ်ာ့ရာရုပ္လံုးတစ္ရပ္ ထြက္ေပၚလာေပသည္။ ၎မွာ Chase Robinson က Islamic Civilisation in Thirty Lives အမည္ျင့္ ေရးသားေသာစာအုပ္တစ္အုပ္ျဖစ္ၿပီး အစၥလာမ့္သမိုင္းမွ ထင္ရွားႀကီးျမတ္သူ ပုဂၢိဳလ္ ၃၀ ဦးကို ကေလာင္စြမ္းျဖင့္ ျခယ္မႈန္းတင္ျပထားသည္။
ယင္းစာအုပ္၌ ေအဒီ ၇ ရာစု အာေရဗ်ကၽြန္းဆြယ္ကာလအတြင္း ကႏၱာရ၏အိုေအစစ္ျဖစ္ခဲ့ေသာ တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္(ၿငိမ္းခ်မ္းပါေစ)မွ စတင္၍ ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း ၉၀၀ အလြန္ ရွားဟ္အစၥမာအီလ္အထိ စစ္သည္ေတာ္မ်ားႏွင့္ အာဏာစက္က်ယ္ျပန္႔လွေသာ မင္းဘုရင္မ်ားလည္း ပါ၀င္ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ေရာ္ဘင္ဆင္က ၎တို႔၏ အႏုသုခုမ ဒႆနက်က္စားမႈႏွင့္ ႏိႈင္းစာလွ်င္ ၎တို႔၏ ကာကြယ္ေရးကိုယ္လံုစြမ္းရည္မ်ားမွာ ဒုတိယအဆင့္သာရိွေၾကာင္း တင္ျပထားသည္။ တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္သည္ သူ၏ စစ္ေျမျပင္ေရးရာအတြက္သာမဟုတ္၊ သူ၏ လကၤာဖြဲ႕စြမ္းရည္ေၾကာင့္လည္း ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားသူျဖစ္၏။ ဆိုက္ပရပ္စ္ကို အရယူႏိုင္ခဲ့ေသာ အဗ္ဒုလ္ မာလစ္က္သည္ ေဂ်ရုဆလင္ရိွ ေက်ာက္ေပါင္းမိုးခံုး၀တ္ေက်ာင္းေတာ္ တည္ေဆာက္ျခင္းအတြက္ ေမာ္ကြန္းတင္ခံရသူျဖစ္သည္၊ သို႔ေသာ္ သူသည္ ယင္ေကာင္တစ္ေကာင္အား သတ္ရန္ကိုပင္လွ်င္ ၾကဥ္ေရွာင္လိုသူအထိ မြန္ျမတ္သူျဖစ္ေၾကာင္းကိုမူ လူသိနည္းပါးလွ၏။ အိႏိၵယအေနာက္ေတာင္ပိုင္းရိွ ဟိႏၵဴဘုရင့္နယ္ေျမမ်ားကို ေအာင္ႏိုင္ခဲ့ေသာ ဂ်ိဟာ့ဒ္၀ါဒီ ဂဇ္နီနယ္မွ မဟ္မူးဒ္မွာ အစၥလာမ္၏အေရွဖ်ားေဒသတို႔ကို ပန္းဥယ်ာဥ္မ်ားျဖင့္ တန္ဆာဆင္ခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ ၾကည္ညိဳအားက်ခံရသူျဖစ္သည္။ မြန္ဂိုသိုးေက်ာင္းသားႏွင့္ ကမာၻကို ခါးေစာင္းတင္ႏိုင္ခဲ့ေသာ တိမူးရ္သည္ ဦးေခါင္းခြံေမွ်ာ္စင္မ်ားကိုသာမက စမာရ္ကန္ေဒသ၏ ထူးျခားႀကီးက်ယ္လွပသည့္ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းမ်ားကိုလည္း တည္ေဆာက္ခဲ့၏။ ကြန္စတန္တီႏိုပယ္၏ ေအာ္တိုမန္ဧကရာဇ္ ဒုတိယေျမာက္ စုလ္တာန္ မုဟမၼဒ္မွာ စာေပႏွင့္အသိအတတ္ပညာမ်ားကို ျပန္လည္ႏိႈးဆြထြန္းေတာက္ေစခဲ့သူျဖစ္သည္။
တိုက္ခိုက္ေရးသမားမ်ားကဲ့သို႔ ညိွဳ႕အားေကာင္းသည့္ အျခားဂုဏ္အဂၤါမ်ားျဖင့္လည္း ေခတ္ကို ဦးေဆာင္ခဲ့ၾကပါေသးသည္။ ေရာ္ဘင္ဆင္၏ မီးေမာင္းထိုးျပမႈ၌ သီးျခားေတြးေခၚရွင္ပါရဂူမ်ား၊ ဇီ၀ေဗဒပညာရွင္မ်ား၊ လက္ေရးလွသရုပ္ေဖာ္ပညာရွင္မ်ား၊ မုဟမၼဒ္ အလ္အီဒရိစ္ အပါအ၀င္ ေျမပံုဆြဲအတတ္ပညာရွင္မ်ား၊ ရာဇ၀င္ပညာရွင္မ်ားႏွင့္ စာဆိုႀကီးမ်ားလည္း ပါ၀င္ေန၏။ အဆိုပါ မုဟမၼဒ္ အလ္အီဒရိစ္ သည္ မိမိကိုယ္၌က စာေပတတ္ေျမာက္ျခင္းမရိွေသာ္လည္း သူ၏ဆင့္ဆိုတင္ျပခ်က္မွာမူ စာေပျဖင့္ မွတ္တမ္းတင္ခံရေပသည္။
အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္လည္း ပညာရွင္မ်ားအျဖစ္ ထြန္းေပါက္ခဲ့ၾကသည္။ မကၠဟ္၀တ္ေက်ာင္းေတာ္၏ေခါင္မိုးမ်ားေအာက္၀ယ္ ကရီမာ အလ္မရ္၀ီဇီယဟ္သည္ အမ်ဳိးသားႏွင့္ အမ်ဳိးသမီး ႏွစ္မ်ဳိးစလံုးအတြက္ ကုရ္အာန္ေလ့လာေရးအသိုင္းအ၀ိုင္းကို ဦးေဆာင္ခဲ့သည္။ အစၥလာမ့္ထံုးတမ္းဓေလ့ကို ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္သူမ်ားႏွင့္ တမန္ေတာ္၏ေနာက္လိုက္အမ်ားအျပားမွာ အမ်ဳိးသမီးမ်ားပင္ ျဖစ္ၾကသည္။
ၿမိဳ႕သစ္တည္ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးလုပ္ငန္းစဥ္ႏွင့္ အသိပညာေပးလုပ္ငန္းတို႔မွာ ထင္ရွားထူးျခားေသာေခတ္သစ္ျဖစ္စဥ္တစ္ရပ္ဟူ၍ ဆိုၾကသည္၊ သို႔ေသာ္ ၎မွာ မွားယြင္းေနသည္ဟု ေရာ္ဘင္ဆင္က ဆိုသည္။ စင္စစ္၌ အစၥလာမ္ေလာကသည္ ေရွးယခင္ကတည္းက ကမာၻ႕ရြာစနစ္၊ မတူကြဲျပားသည့္ ယဥ္ေက်းမႈအသီးသီးစုစည္းခ်က္၊ ၀တ္မႈန္ကူးစိုက္ပ်ဳိးျခင္းႏွင့္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမႈအျမင္တို႔ကို စံနမူနာျပက်င့္သံုးခဲ့ေပသည္။ ကုန္သြယ္မႈမွ ၾကြယ္၀လာသျဖင့္ ၎၏ၿမိဳ႕ႀကီျပႀကီးမ်ားမွာ ကမာၻ႕အေကာင္းဆံုးအဆင့္ ၀င္ခဲ့သည္။ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္တစ္ေထာင္အလ်င္ ေအဒီ ၉ ရာစုက ဘဂၢဒက္ၿမိဳ႕သည္ မန္ဟက္တန္ကဲ့သို႔ တမဟုတ္ခ်င္း ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ေနခဲ့သည္။ အစၥလာမ့္ေနျပည္ေတာ္တစ္ခုျဖစ္ေသာ ေကာ္ဒိုဗာသည္လည္း ဥေရာပတြင္ အႀကီးက်ယ္ဆံုးၿမိဳ႕ျပျဖစ္ၿပီး မဟာဥာဏ္ပညာရွင္အခ်ဳိ႕ကို ေမြးထုတ္ေပးႏိုင္ခဲ့သည္။
၁၄ ရာစုအေရာက္တြင္ အစၥလာမ္၏ဗဟိုဌာနသည္ အစၥတန္ဘူလ္သို႔ ေရႊ႕ေျပာင္းသြားခဲ့ေသာ္လည္း ကမာၻ႕ေရွ႕ေဆာင္သိပၸံပညာရွင္မ်ားႏွင့္ အႏုပညာရွင္မ်ားကို ဆြဲေဆာင္ညိွဳ႕ယူႏိုင္ဆဲ။ ထို႔ျပင္ ေဆး၀ါးဆိုင္ရာအထြဋ္အထိပ္တိုးတက္မႈႏွင့္ စစ္ပညာကို ထိန္းသိမ္းထားႏိုင္ဆဲသာ။ မြန္ဂိုအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကလည္း သိပၸံပညာ၌ ျမွဳပ္ႏွံမႈအသစ္ကို ေသြးသစ္ေလာင္းရန္ တြန္းအားေပးခဲ့သလို Maragheh မွ ၁၃ ရာစု စူးစမ္းရွာေဖြခ်က္သည္လည္း ေကာ့ပါးနီးကပ္စ္၏ စၾကာ၀ဠာအေနအထားမ်ားအေပၚ အေထာက္အကူျပဳေစသည့္ ေတြ႕ရိွခ်က္မ်ား ရရိွခဲ့၏။ မတူၿငိမ္းခ်မ္းယွဥ္တြဲေနထိုင္ျခင္း ဗဟု၀ါဒ အျပင္ အျပန္အလွန္အရိွတရားကိုလက္ခံျခင္းက အစၥလာမ့္္အုပ္ခ်ဳ႔ပ္ေရးစနစ္အတြင္း ရင္းႏွီးကၽြမ္း၀င္ေနသည့္ ျပယုဂ္တစ္ရပ္ျဖစ္ခဲ့ေပသည္။ စြႏၷီႏွင့္ ရွီအိုက္တို႔၏ အယူမ်ား တစ္လွည့္စီ ေနရာယူေနသည့္ၾကားမွ မြန္ဂိုတို႔၏သက္၀င္ယံုၾကည္မႈသည္ ေခ်ာေမြ႕စြာ ရပ္တည္သြားႏိုင္ခဲ့သည္။ အစၥလာမ္သို႔ကူးေျပာင္းသက္၀င္ခဲ့ေသာ အီရန္ဖြားဂ်ဴးလူမ်ဳိး Uljeitu’s vizier သည္ ရာရွစ္အုဒၵီးန္ ျဖစ္လာၿပီးေနာက္ ၁၄ ရာစုႏွစ္ တာဘရစ္စ္အနီး ကမာၻ႕သုေတသီမ်ားဆံုစည္းရာဌာနတစ္ခုကို ဖန္တီး၍ ကမာၻ႕သုတဘဏ္အျဖစ္ ကမာၻ႕သမိုင္းတြင္ ေမာ္ကြန္းတင္ႏိုင္ေအာင္ ပ်ဳိးေထာင္ေပးခဲ့သည္။ သူကိုယ္တိုင္က ဟီးဘရူးပညာရွင္ျဖစ္ၿပီး ၎ပညာရွင္မ်ား၊ ကက္ရွ္မီးဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ား၊ တရုတ္သံတမန္မ်ားႏွင့္ ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားမွတဆင့္ စြယ္စံုက်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္ကိုလည္း ေရးသားႏိုင္ခဲ့သည္။ ၎မွ မိုင္ ၂၀၀၀ ေက်ာ္ကြာေ၀းေသာ တူးနစ္တြင္ အိဘ္ႏု ခလ္ဒူးန္သည္ လူမႈသိပၸံသမိုင္းက်မ္းတစ္ေစာင္ကို ျပဳစုေရးသားခဲ့ကာ သမိုင္းေနာက္ခံထား၍ အေၾကာင္းရင္းမ်ားကို စူးစမ္းသံုးသပ္အေျဖရွာႏိုင္ေစမည့္ ပထမဆံုးလမ္းစကို ခ်ျပေပးခဲ့သည္။
အထက္ပါအရာမ်ားအျပင္ လူအမ်ား သတိျပဳစရာအေၾကာင္းမ်ားကိုပါ ထည့္သြင္းေရးသားထားေၾကာင္း ေတြ႕ရ၏။
(The Economist ၏ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းသတင္းေထာက္၊ “Holy Lands, A New Muslim Order” စာအုပ္၏ကေလာင္ရွင္၊ “A History of the Middle East” ကို တြဲဖက္ေရးသားျပဳစုသူ Nicolas Pelham ၏ The people who shaped Islamic civilisation မွ ေကာက္ႏႈတ္ျပန္ဆိုသည္။)
