ရာဇာ တင္ဆက္သည္
(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)
ယေန႔ေခတ္ သိပၸံဆုိင္ရာ အကယ္ဒမီမ်ား၏ ေရွ႕ေျပးျဖစ္သည့္ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္မ်ား၏ House of Wisdom (ပညာ့ရိပ္ၿမံဳ) မွ ျမင္ကြင္းတစ္ခုကုိ သ႐ုပ္ေဖာ္ထားပံု
– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀၀ ေလာက္က အစၥလာမ္ကမၻာရဲ႕ အထြန္းကားဆံုးၿမိဳ႕ျဖစ္ခဲ့တဲ့ အီရတ္ႏုိင္ငံ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ဟာ ကမၻာ့ထိပ္တန္းၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕လည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အသိပညာနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈအဆီအႏွစ္ေတြ စုစည္းရာေနရာအျဖစ္ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀ ေလာက္ ေခါင္းေမာ့ရင္ေကာ့ႏုိင္ခဲ့သလုိ၊ ခလီဖာ အလ္-ရရွစ္ဒ္ (Al-Rashid)၊ အလ္-မာမြန္ (Al-Mamun)နဲ႔ အလ္-မြက္တာဖီ (Al-Muktafi) တုိ႔ အုပ္စိုးစဥ္ကာလမွာ ၿမိဳ႕ရဲ႕ ဂုဏ္သိကၡာဟာ အလြန္ ႀကီးမား၀င့္ထည္ခဲ့ပါတယ္။
ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ ဒီလုိ ကမၻာ့အထြပ္အထိပ္ကို ေရာက္ရွိရတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းကေတာ့ အုပ္စုိးသူ ဒီခလီဖာေတြဟာ ကမၻာတစ္၀ွမ္းက ထူးျခားဆန္းျပားတဲ့ သိပၸံဆုိင္ရာ တီထြင္ႀကံဆမႈေတြကို အာသာငမ္းငမ္း စုေဆာင္းဖုိ႔ စိတ္အားထက္သန္ခဲ့တာေၾကာင့္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ စာအုပ္စာေပေတြ၊ မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြကုိ စုစည္းကာ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳ (House of Wisdom) လုိ႔ေခၚတဲ့ သမုိင္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ အႀကီးက်ယ္ဆံုး အသိပညာအကယ္ဒမီေတြကုိ ဖန္တီးတည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီပညာ့ရိပ္ၿမံဳေတြဟာ အဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ရဲ႕အင္အားကုိ ႏွစ္ဆတုိးေစခဲ့ၿပီး ၀ိဇၨာသိပၸံ၊ အႏုပညာနဲ႔ စာေပနယ္ပယ္ေတြမွာလည္း ဌာနခ်ဳပ္ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ အႏုပညာနဲ႔ သိပၸံဆုိင္ရာ အသိပညာေတြ ဖြံ႕ၿဖိဳးတုိးတက္မႈနဲ႔ ျပန္႔ႏွံ႔ရာမွာ ပါ၀င္ခဲ့တဲ့ ဒီအကယ္မီေတြရဲ႕ အခန္းက႑ဟာလည္း ေတာ္ေတာ္ေလး ႀကီးမားခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီပညာ့ရိပ္ၿမံဳေတြရဲ႕ အရြယ္အစားကုိလုိက္ၿပီး အမည္ႏွစ္မ်ိဳး ေခၚဆုိၾကပါတယ္။ ဟာရြန္ အလ္-ရရွစ္ဒ္ရဲ႕ လက္ထက္ ေဟာခန္းတစ္ခုပံုစံ ရွိတဲ့အခ်ိန္မွာ ခီဇာနသ္ အလ္-ဟစ္ကမဟ္ (Khizanat al-Hikmah) လုိ႔ေခၚၿပီး၊ အလ္-မာမြန္လက္ထက္ ပညာေရးအကယ္ဒမီႀကီးအျဖစ္ ေပၚေပါက္လာတဲ့အခါမွာေတာ့ ဘုိက္သ္ အလ္-ဟစ္ကမဟ္ (Bayt al-Hikmah) လုိ႔ ေခၚတြင္ခဲ့ပါတယ္။ ခီဇာနသ္ အလ္ ဟစ္ကမဟ္ က Library of Wisdom (ပညာ့ဘဏ္တုိက္) လုိ႔ အမည္ရၿပီး ဘုိက္သ္ အလ္-ဟစ္ကမဟ္ကေတာ့ House of Wisdom (ပညာ့ရိပ္ၿမံဳ) လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ အဲဒီပညာ့ရိပ္ၿမံဳေတြဟာ ဘာသာေပါင္းစံုနဲ႔ ေရးသားထားတဲ့ သိပၸံပညာရပ္စာအုပ္မ်ိဳးစံုကုိ ထားရွိရာ သိပၸံဆုိင္ရာအကယ္ဒမီေတြ ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။
ခလီဖဟ္ မုိဟာမက္ အလ္-မဟ္ဒီ (Mohammad al-Mahdi) လက္ထက္ စစ္ပြဲကေန ျပန္လာတုိင္းမွာ သူဟာ လက္ေရးမူစာအုပ္စာတမ္းေတြကုိ ယူေဆာင္လာေလ့ရွိၿပီး သူေနာက္ပုိင္း သားျဖစ္သူ အလ္-ဟာဒီ (Al-Hadi) ထီးနန္ဆက္ခံတဲ့အခါမွာလည္း ဒီလုိ စာအုပ္စာေပစုေဆာင္းမႈေတြကုိ ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဟာဒီရဲ႕သားျဖစ္ၿပီး သကၠရာဇ္ ၇၈၆ ကေန ၈၀၉ အထိ နန္းစံခဲ့တဲ့ ခလီဖာ ဟာရြန္ အလ္-ရရွစ္ဒ္ လက္ထက္မွာေတာ့ သိပၸံစာအုပ္စာတမ္းေတြ စုစည္းထားတဲ့ ‘သိပၸံအကယ္ဒမီ’ တစ္ခုကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ သကၠရာဇ္ ၈၁၃ ကေန ေနာက္ထပ္ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀ ၾကာ အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ အလ္-မာမြန္လက္ထက္မွာလည္း အဲဒီ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳကို တုိးခ်ဲ႕ခဲ့ၿပီး သိပၸံပညာရပ္တစ္ခုခ်င္းစီအတြက္ ဌာနခြဲတစ္ခုစီကုိ သီးျခား ဖြဲ႕စည္းထားရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အဲဒီ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳေတြဟာ အုိလမာ လုိ႔ေခၚတဲ့ ပညာရွင္ေတြ၊ အႏုပညာရွင္ေတြ၊ ထင္ရွားတဲ့ ဘာသာျပန္ဆရာေတြ၊ စာေရးဆရာေတြ၊ စာေပပညာရွင္ေတြ၊ ကဗ်ာဆရာေတြ၊ လက္မႈပညာရွင္ေတြ ႁပြတ္သိပ္က်ပ္ညပ္ရာ ေနရာတစ္ခု ျဖစ္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။
အလယ္ေခတ္က အဲဒီလုိ က၀ိေက်ာ္ေတြ ေန႔စဥ္လုိလုိေတြ႕ဆံုမႈကေန ပညာရပ္ပုိင္းဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြကုိ ဘာသာျပန္ဆုိတာ၊ ဖတ္႐ႈေဆြးေႏြးတာ၊ အက်ယ္တ၀င့္ေရးသားခ်က္ေတြလည္း ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳဟာ အာရဘီ၊ ဖာရစီ၊ ဟီဘ႐ူး၊ ဆီရီအက္၊ အာေမနစ္၊ ဂရိ၊ လက္တင္နဲ႔ ေရွးေဟာင္း အိႏၵိယ သခ်ၤာလက္ေရးမူ က်မ္းႀကီးေတြကုိ ဘာသာျပန္ဆုိရာမွာ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ သကၠတဘာသာစကား စသျဖင့္ ဘာသာစကားေပါင္းစံုကုိ တတ္ကၽြမ္းၾကတဲ့ ကမၻာတစ္၀ွမ္းက အသိပညာရွင္ေတြ၊ အတတ္ပညာရွင္ေတြ စုေ၀းရာေနရာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
ပညာရပ္ပုိင္းဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြကို ဘာသာျပန္ဆုိရာမွာ ထင္ရွားသူတစ္ဦးကေတာ့ ယူဟန္နာ အစ္ဗေန႔ အလ္-ဘီထရစ္ အလ္-တာရ္ဂ်ဴမန္ (Yuhanna ibn al-Bitriq al-Turjuman) ျဖစ္ၿပီး၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီးရဲ႕သား ယူဟန္နာလုိ႔ သိၾကပါတယ္။ သူဟာ ေဆးပညာထက္ ဒႆနပုိင္းမွာ ပုိမုိကၽြမ္းက်င္ၿပီး အရစၥတုိတယ္ (Aristotle) ေရးသားခဲ့ကာ အခန္း ၁၉ ခန္းပါ၀င္တဲ့ The Book of Animals (သတၱ၀ါမ်ားဆုိင္ရာက်မ္း) ကုိ လက္တင္ဘာသာကေန ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဂရိသမားေတာ္ေတြျဖစ္တဲ့ ဟစ္ပုိကေရးတီး (Hippocrates) နဲ႔ ဂါလန္ (Galen) တုိ႔ရဲ႕ စာအုပ္ေတြကုိ ဘာသာျပန္ဆုိရာမွာေတာ့ ဟူႏ်န္ အစ္ဗေန႔ အစၥဟာ့က္ (Hunayn ibn Ishaq) က နာမည္ေက်ာ္ပါတယ္။
ခလီဖာ အလ္-မာမြန္ဟာ ဒႆနိကနဲ႔ သိပၸံဆုိင္ရာ စာအုပ္စာတမ္း ေပါႂကြယ္၀တဲ့ စစၥလီစာၾကည့္တုိက္ (Library of Sicily) က စာအုပ္ေတြအားလံုးကုိ ပုိ႔ေပးဖုိ႔ စစၥလီဘုရင္ကုိ ေတာင္းဆုိခဲ့ၿပီး၊ ဘုရင္ကလည္း စာၾကည့္တုိက္က စာအုပ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ေပးပုိ႔ခဲ့တယ္လုိ႔ ေျပာစမွတ္စတစ္ခုလည္း ရွိေနပါတယ္။
စာအုပ္ေတြကုိ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ရာမွာလည္း ယေန႔ေခတ္နဲ႔ မတူညီပါဘူး။ ေလယာဥ္ပ်ံေတြမရရွိတဲ့ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက အလ္-မာမြန္ဟာ အီရန္ႏုိင္ငံ ခူရာဆန္ (Khurasan) ကေန ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ကုိ လက္ေရးနဲ႔ ေရးသားထားတဲ့စာအုပ္ေတြ၊ လက္ေရးမူေတြကုိ ရာနဲ႔ခ်ီတဲ့ ကုလားအုပ္ေတြနဲ႔တင္ေဆာင္ကာ ပုိ႔ေဆာင္ခဲ့တယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။
ဒါတင္မကေသးဘဲ အသံုး၀င္တဲ့ စာအုပ္ေတြကို ဘာသာျပန္ဆုိဖုိ႔အတြက္ အလ္-မာမြန္ဟာ သူ႕ဆီက သိပၸံပညာရွင္ေတြကုိ ေစလႊတ္ဖုိ႔ ဘုိင္ဇန္တုိင္းအင္ပါယာ (Byzantine) ထံ ခ်ဥ္းကပ္ခဲ့ၿပီး သေဘာတူညီခ်က္ ရရွိခဲ့တာေၾကာင့္ ဂရိေတြရဲ႕ အသိပညာဆုိင္ရာ စာအုပ္၊ စာေပေတြကုိ ေဆာင္က်ဥ္းႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။
ခလီဖာ အလ္-မာမြန္ဟာ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳတည္ေထာင္မႈကုိပဲ စီမံခဲ့တာမဟုတ္ပါဘူး။ သိပၸံပညာရွင္ေတြနဲ႔ တတ္သိပညာရွင္ေတြရဲ႕ ေဆြးေႏြးပြဲေတြမွာလည္း ကုိယ္တုိင္ကုိယ္က် ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ မာရ္ဆဒ္ ဖာလာကီ (Marsad Falaki) လုိ႔ေခၚတဲ့ နကၡတေဗဒစင္တာတစ္ခုကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး၊ အဲဒီစင္တာကုိ အလ္-မာမြန္ရဲ႕ သီးသန္႔ နကၡတေဗဒပညာရွင္ေတြျဖစ္တဲ့ ဂ်ဴးလူမ်ိဳး ဆနဒ္ အစ္ဗေန႔ အလီ အလ္-ရဟူဒီ (Sanad ibn Ali al-Yahudi) နဲ႔ မြတ္စလင္တစ္ဦးျဖစ္သူ ယဟ္ယာ အစ္ဗေန႔ အဘီ မန္ဆူရ္ (Yahya ibn Abi Mansur) တုိ႔က ႀကီးၾကပ္ကြပ္ကဲခဲ့ပါတယ္။
အလ္-မာမြန္ဟာ သူ႕ရဲ႕ ဖခင္ျဖစ္သူထက္ပုိၿပီး အဆင့္ျမင့္ပညာဆုိင္ရာ ေက်ာင္းေတြ၊ စမ္းသပ္ခန္းေတြနဲ႔ အထည္ခ်ဳပ္စက္႐ံုေတြကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ သူရဲ႕ နန္းစံသက္မွာ အဆင့္ျမင့္ပညာသင္ၾကားေပးတဲ့ ေနရာေတြဟာ ၃၃၂ ခုအထိ ရွိလာခဲ့တယ္လုိ႔ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။
ဒါတင္မကေသးဘဲ ကမၻာ့ေျမပံုတစ္ခု ေရးဆြဲေပးဖုိ႔အတြက္လည္း အလ္-မာမြန္က ပညာရွင္အုပ္စုတစ္ခုကုိ ေစခုိင္းခဲ့ၿပီး အဲဒီေျမပံုကုိ အလ္-မာမြန္ေျမပံု (al-Mamun’s Map) ဒါမွမဟုတ္ အလ္-ဆူရာဟ္ အလ္-မာမူနီယဟ္ (Al-surah al-mamuniyah) လုိ႔ ေခၚတြင္ပါတယ္။ အဲဒီ ေျမပံုဟာ ေတာ္လမီ (Ptolemy)နဲ႔ အျခားေသာ ဂရိပထ၀ီပညာရွင္ေတြလက္ထက္က ရွိခဲ့တဲ့ ေျမပံုေတြထက္ကုိ ပုိၿပီး က်ယ္ျပန္႔ ျပည့္စံုခဲ့ပါတယ္။
ပညာ့ရိပ္ၿမံဳကေန ထြန္းေတာက္လာၾကသူေတြထဲမွာ သခ်ၤာပညာရွင္ေတြျဖစ္ၿပီး ဉာဏ္လွည့္စားကိရိယာေတြကုိ တီထြင္ခဲ့သူ မုိဟာမက္၊ အဟ္မဒ္နဲ႔ အလ္-ဟာဆန္လုိ႔ ေခၚတဲ့ ဘႏူမူဆာညီအစ္ကုိ၊ အလ္ဂ်ီဘရာရဲ႕ဖခင္ႀကီး အလ္-ခြာရစ္ဇ္မီ (Al-Khwarizmi)၊ ဂီတသေကၤတနဲ႔ ဂီတသီအုိရီေတြကုိ တီထြင္ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi)၊ က်မ္းျပဳသူျဖစ္တဲ့ ဆအစ္ဒ္ အစ္ဗေန႔ ဟာရြန္ အလ္-ကာသစ္ဘ္ (Said ibn Harun al-Katib)၊ ၀ိဇၨာသိပၸံဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြကုိ ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ၾကၿပီး သမားေတာ္ႀကီးေတြလည္းျဖစ္ၾကတဲ့ ဟူႏ်န္ အစ္ဗေန႔ အစၥဟာက္ အလ္-အီဘာဒီ (Hunayn ibn Ishaq al-Ibadi) နဲ႔ ၎၏သားျဖစ္သူ အစၥဟာက္ (Ishaq) တုိ႔လည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးခ်င္းစီဟာ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္မႈေတြကေနတစ္ဆင့္ စူးစမ္း၊ ေလ့လာ၊ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ကာ ဒီေန႔ေခတ္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ သိရွိေနၾကတဲ့ ပညာရပ္ေတြရဲ႕အေျခခံ အသိပညာဗိမာန္ႀကီးေတြကို တည္ေဆာက္ခဲ့သူေတြျဖစ္တာေၾကာင့္ အခုေဖာ္ျပေနတဲ့ “ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တိုင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား” က႑မွာ သူတုိ႔ရဲ႕ အမည္ေတြကုိ ထပ္ခါတစ္လဲလဲ ေတြ႕ျမင္ရပါလိမ့္မယ္။
ပညာ့ရိပ္ၿမံဳ (House of Wisdom) ဆုိတဲ့ေနရာမွာ အဘၻာစစ္မင္းဆက္ (Abbasid) လက္ထက္က တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳနဲ႔ ဖာတီမုိက္မင္းဆက္ (Fatimid) လက္ထက္က တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳ (ဒါရ္ အလ္-ဟစ္ကမဟ္) တုိ႔ဟာ မတူညီၾကပါဘူး။ ဒါရ္ အလ္-ဟစ္ကမဟ္ (Dar al-Hikkmah) ကုိ ခလီဖာ အလ္-ဟာကင္ (Al-Hakim) က သကၠရာဇ္ ၁၀၀၅ ခုႏွစ္မွာ ကုိင္႐ုိၿမိဳ႕မွာ တည္ေထာင္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ႏွစ္ေပါင္း ၁၆၅ ႏွစ္ေလာက္ တည္တံ့ခဲ့ပါတယ္။ အစၥလာမ္ကမၻာရဲ႕အေရွ႕ျခမ္း အျခားေသာ ၿမိဳ႕ေတြ႕မွာလည္း သိပၸံစင္တာ (Dar al-Ilm) ေတြကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ၾကၿပီး၊ အသိပညာစင္တာ (House of Knoledge) လုိ႔ ပုိၿပီးေျပာလုိ႔ရတဲ့ အဲဒီစင္တာေတြဟာ ၉ ရာစုနဲ႔ ၁၀ ရာစုအတြင္း ဘဂၢဒတ္တစ္၀ွမ္းမွာ အလွ်ိဳလွ်ိဳေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။
ၿပိဳင္ဘက္ကင္းစင္တာ
House of Wisdom
ယူေကက Guardian သတင္းစာရဲ႕ အေရွ႕အလယ္ပုိင္း အယ္ဒီတာျဖစ္တဲ့ ဘ႐ုိင္ယန္ ၀ီတိတ္ကာ (Brian Whitaker) က အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္ကမၻာရဲ႕ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳေတြဟာ လူသား၀ါဒနဲ႔ သခ်ၤာ၊ နကၡတေဗဒ၊ ေဆးပညာ၊ ဓာတုေဗဒ၊ သကၠတေဗဒ၊ ပထ၀ီအပါအ၀င္ သိပၸံပညာရပ္နယ္ပယ္မွာ ၿပိဳင္ဘက္ကင္းတဲ့စင္တာေတြ ျဖစ္ခဲ့တယ္လုိ႔ ၂၀၀၄ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလမွာ ထုတ္ေ၀တဲ့ Guardian သတင္းစာမွာ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစင္တာေတြဟာ ပါရွား၊ အိႏၵိယနဲ႔ ဂရိတုိ႔က ပညာရွင္ေတြကုိ ဆြဲေဆာင္ႏုိင္ခဲ့ကာ အရစၥတုိတယ္၊ ပေလတုိ၊ ဟစ္ပုိကေရးတီး၊ ယူကလစ္၊ ပုိက္သာဂုိးရက္စ္နဲ႔ အျခားေသာ ပညာရွင္ႀကီးေတြ ေရးသားထားတဲ့ စာအုပ္စာေပေတြစုစည္းရာ၊ ကမၻာတစ္၀ွမ္းက အသိပညာေတြစုေ၀းရာ၊ ကုိယ္ပုိင္ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈေတြလုပ္ေဆာင္ကာ ၀င့္္၀င့္ထည္ထည္ ရပ္တည္ခဲ့ရာေနရာ ျဖစ္တယ္လုိ႔လည္း သူက ထည့္သြင္းေရးသားခဲ့ပါတယ္။
သိပၸံၿမိဳ႕ေတာ္ ဘဂၢဒတ္
လြန္ခဲ့ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီအရင္က အီရတ္ႏုိင္ငံ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ဟာ ကမၻာ့အႀကီးဆံုးနဲ႔ အခ်မ္းသာဆုံး ၿမိဳ႕ေတြထဲက တစ္ခုျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီၿမိဳ႕ရဲ႕ ႂကြယ္၀ခ်မ္းသာမႈက ေငြေၾကးသက္သက္ေတာ့ မဟုတ္ခဲ့ပါဘူး။ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ ေလာက္ ထိပ္တန္း သိပၸံအကယ္ဒမီ တည္ရွိရာေနရာ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အဲဒီ အကယ္ဒမီကလည္း ကမၻာတစ္၀ွမ္းက ပညာရွင္ေတြကုိ ဆြဲေဆာင္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ သခ်ၤာ၊ နကၡေဗဒကေန သတၱေဗဒအထိ သုေတသနျပဳလုပ္ရာ၊ ေတြးေခၚေမွ်ာ္ျမင္ရာနဲ႔ ေဆြးေႏြးတုိင္ပင္ရာမွာလည္း အဓိကစင္တာအျဖစ္ အသံုးေတာ္ခံခဲ့ပါေသးတယ္။
ဒီအကယ္ဒမီက ပညာရွင္ေတြဟာ သိပၸံ၊ ေဆးဘက္ဆုိင္နဲ႔ ဒႆနိကဗေဒဆုိင္ရာ က်မ္းႀကီးက်မ္းငယ္ အသြယ္သြယ္ကုိ ဖတ္႐ႈတ္အသံုးခ်ခဲ့ၾကပါတယ္။ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳေတြကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ခလီဖာေတြဟာလည္း ေရွးေဟာင္းလူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြက ေရးသားမႈေတြ၊ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမႈေတြကုိ စုေဆာင္းကာ ကမၻာ့အဆင့္ စာၾကည့္တုိက္ႀကီးေတြကုိလည္း တည္ေဆာက္ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ သကၠရာဇ္ ၇၈၆ ခုႏွစ္မွာ နန္းစံခဲ့တဲ့ ခလီဖာ ဟာရြန္ ရရွစ္ဒ္ဟာ သူ႕ရဲ႕ဖခင္နဲ႔ အဖိုးျဖစ္သူတုိ႔လက္ထက္ စုေဆာင္းေပးခဲ့တဲ့ လက္ေရးမူစာအုပ္ေတြနဲ႔ စာၾကည့္တုိက္ႀကီးတစ္ခုကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္း ဆယ္စုႏွစ္ေတြ ၾကာၿပီးတဲ့အခ်ိန္မွာေတာ့ သူ႕ရဲ႕သားျဖစ္သူ အလ္-မာမြန္က စာၾကည့္တုိက္မွာ ပညာရပ္ဆုိင္ရာဌာနခြဲေတြကုိ တုိးခ်ဲ႕ထည့္သြင္းခဲ့ၿပီး ပုိမုိႀကီးက်ယ္တဲ့ စာၾကည့္တုိက္ႀကီးတစ္ခု ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာလည္း သူက ပညာရပ္တစ္ခုခ်င္းစီအတြက္ ေလ့လာေရးစင္တာေတြကုိ ထပ္ေပါင္းထည့္ခဲ့ၿပီး ပညာရွင္ေတြကုိ သုေတသန က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ လုပ္ေဆာင္ေစႏုိင္ခဲ့ကာ သကၠရာဇ္ ၈၂၉ ခုႏွစ္မွာေတာ့ သုေတသနစင္တာတစ္တစ္ခုကုိ အလ္-မာမြန္က ထပ္မံတည္ေဆာက္ခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီပညာ့ရိပ္ၿမံဳကုိ ေရာက္ရွိခဲ့တဲ့ ပညာရွင္ေတြဟာ အာရဘီ၊ ပါရွန္၊ အာေမနစ္၊နဲ႔ ဂရိ စတဲ့ ဘာသာစကားေပါင္းစံုကုိ ေရးသား၊ ေျပာၾကားၾကၿပီး၊ သက္ဆုိင္ရာပညာရွင္ေတြ ေလ့လာႏုိင္ဖုိ႔၊ ေဆြးေႏြးႏုိင္ဖုိ႔နဲ႔ ဒီအေပၚမွာ ထပ္မံတုိးတက္ေအာင္ ျပဳလုပ္ႏုိင္ဖုိ႔အတြက္ ေရွးေဟာင္းက်မ္းေတြကုိ အာရဘီဘာသာ ျပန္ဆုိတာကုိလည္း ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္ေတြက ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳက ထြန္းေတာက္ခဲ့တဲ့ ပညာရွင္ေတြထဲမွာ အရစၥတုိတယ္ရဲ႕ စာအုပ္ေတြကုိ ဘာသာျပန္ခဲ့တဲ့ အလ္-ကင္ဒီ၊ ဟစ္ပုိကေရးတီးရဲ႕ လက္ရာေတြကုိ ဘာသာျပန္ခဲ့တဲ့ ဟူႏ်န္ အစ္ဗေန႔ အစၥဟာက္တုိ႔လည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ ခလီဖာ အလ္-မာမြန္ကေတာ့ ဘာသာျပန္ဆုိတဲ့ စာအုပ္အေလးအခ်ိန္အတုိင္း ေရႊသားေပးမယ္ဆုိတဲ့ မက္လံုးနဲ႔အတူ အဲဒီ ပညာ့ရိပ္ၿမံဳက ပညာရွင္ေတြ၊ ဘာသာျပန္ေတြကုိ အားေပးျမႇင့္တင္ေပးခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီ ေအာင္ျမင္တဲ့ အသိပညာေရႊ႕ေျပာင္းရယူမႈစနစ္က ေနာက္ပုိင္း ႏွစ္အနည္းငယ္အၾကာ ၁၂ ရာစု စပိန္ႏုိင္ငံမွာ ေရာင္ျပန္ဟပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက တုိေလဒုိ (Toledo) ၿမိဳ႕ဟာ အသိပညာေတြကုိ ဘာသာျပန္ဆုိရာမွာ အခ်က္အခ်ာေနရာျဖစ္ခဲ့ၿပီး ဒီအခ်ိန္မွာေတာ့ အာရဘီကေန လက္တင္ဘာသာစကားကုိ ဘာသာျပန္ဆုိတာျဖစ္ပါတယ္။ မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြရဲ႕ ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြ၊ ေရွးေဟာင္းဂရိေတြရဲ႕ အေရးပါတဲ့စာအုပ္ေတြကုိ ဘာသာျပန္ဆုိထားတာေတြက သိပၸံပညာရပ္ေတြရဲ႕ အသက္ေသြးေၾကာျဖစ္လာခဲ့ကာ ခရစ္ယာန္ပညာရွင္ေတြ၊ ဂ်ဴးပညာရွင္ေတြနဲ႔ မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြဟာလည္း တုိေလဒုိကုိ လွိမ့္၀င္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ သူတုိ႔ေတြဟာ အတူစုုေပါင္းၿပီး ေရွးေဟာင္းဂရိေတြစာအုပ္ေတြ၊ မူရင္းအာရဘီစာအုပ္ေတြကုိ လက္တင္နဲ႔ အျခားေသာ ဥေရာပဘာသာစကားေတြဆီ ျပန္ဆုိခဲ့ၾကပါတယ္။ တုိေလဒုိနဲ႔ အျခား ဥေရာပေတာင္ပုိင္းေဒသေတြမွာ အရစၥတုိတယ္ရဲ႕ စာအုပ္တစ္ခ်ိဳ႕ကုိ မီေခးလ္ သည္ စေတာ့ (Michael the Scot) က လက္တင္ဘာသာစကားကို ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ခရီမုိနာေဒသ (Cremona) က ဂ်ရတ္ (Gerard) ကလည္း အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ (Al-Zahrawi) ရဲ႕ ေဆးက်မ္းႀကီးေတြ၊ အလ္-ရာဇီ (Al-Razi) ရဲ႕ ဓာတုေဗဒက်မ္းႀကီးေတြကုိ ဘာသာျပန္ခဲ့ပါတယ္။
အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္ေတြ တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ အဲဒီပညာ့ရိပ္ၿမံဳက အက်ိဳးတရားေတြဟာ တုိးတက္တဲ့ ဒီေန႔ေခတ္အထိ ႐ုိက္ခတ္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ‘အလ္ဂ်ီဘရာ’ ဆုိတဲ့ အသံုးအႏႈန္းဟာ အလ္-ခြာရစ္ဇ္မီ (Al-Khwarizmi) ေရးသားခဲ့တဲ့ အလ္-ဂ်ဘာရ္ ၀ါလ္ မူကာဘာလာဟ္ (Al-Jabr wal Muqabalah) ဆုိတဲ့စာအုပ္ေခါင္းစဥ္ကေန ဆင္းသက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ခြာရစ္ဇ္မီဟာ အလ္ဂ်ီဘရာ ဘာသာရပ္ကုိ ၉ ရာစုအေစာပုိင္း ပညာ့ရိပ္ၿမံဳမွာ အလုပ္လုပ္ေနခ်ိန္ ေဖာ္ထုတ္ေရးသားႏုိင္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ခြါရစ္ဇ္မီရဲ႕ အလ္ဂ်ီဘရာအယူအဆေတြကုိ သူ႕ကုိဆက္ခံတဲ့ အလ္-ကာရာဂ်ီ (Al-Karaji) က တုိးတက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး ေနာက္ဆံုးမွာ ၿပီးျပည္စံုခဲ့တဲ့ ဒီဘာသာရပ္ဟာ ႏွစ္ေပါင္းရာနဲ႔ခ်ီၿပီး ရွင္သန္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ ယေန႔ကြန္ပဴ်တာေခတ္မွာ မီခုိေနရတဲ့ သခ်ၤာပညာရပ္ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့သူေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
ခလီဖာ အလ္-မာမြန္နဲ႔ သူခ်န္ရစ္ခဲ့တဲ့ အသိပညာအေမြအႏွစ္ေတြဟာ ထင္ရွားၿပီး၊ သူ႕ကုိ ဂုဏ္ျပဳတဲ့အေနနဲ႔ လေပၚက ခ်ိဳင့္ခြက္ႀကီးတစ္ခုကိုလည္း အလ္မာႏြန္ (Almanon) လုိ႔ အမည္ေပးထားပါတယ္။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)
