ဇန္န၀ါရီ ၁၅၊ ၂၀၁၆
M-Media
ရာဇာ တင္ဆက္သည္
Classic အာရပ္တူရိယာမ်ား
– ဂီတဟာ ဘာသာစကားလုိပဲ တုိက္ႀကီးေတြ၊ ႏုိင္ငံေတြ၊ ယဥ္ေက်းမႈေတြ၊ လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ ဓေလ့ထံုးတမ္း သဘာ၀ေတြကုိ ေက်ာ္လြန္ကာ လူတစ္ဦးနဲ႔တစ္ဦးကုိ ထိေတြ႕ ဆက္သြယ္ႏုိင္စြမ္း ရွိပါတယ္။ ၂၀ ရာစု အႏုပညာရွင္ေတြ၊ အဆုိေတာ္ေတြအေနနဲ႔ သူ႕တုိ႔ရဲ႕ အတတ္ပညာဟာ ၉ ရာစုက အေရွ႕အလယ္ပုိင္း မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေတြကေန အရင္းတည္လာတယ္ဆုိတာ သိမွသိပါေလစ။
အဲဒီမြတ္စလင္ အႏုပညာရွင္ေတြ- အထူးသျဖင့္ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) ဟာ ဂီတကုိေဖာ္က်ဴးတဲ့ စနစ္ျဖစ္တဲ့ ဂီတသေကၤတေတြကုိ စတင္ အသံုးျပဳခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတုိ႔ေတြဟာ ဂီတကုိ ေဖာ္က်ဴးတဲ့ေနရာမွာ သာမန္အကၡရာေတြအစား ဆုိလ္မုိက္ေဇးရွင္း (Solmization) လုိ႔ေခၚတဲ့ အသံေနအသံထားေဖာ္က်ဴးတဲ့ သေကၤတေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီသေကၤတေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္ ဂီတရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားေတြ ျဖစ္လုိ႔ေနပါၿပီ။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ အားလံုး ဒုိ၊ ေရ၊ မီ၊ ဖာ၊ ဆုိ၊ လာ၊ တီ စတာေတြနဲ႔ ရင္းႏွီးေနၾကပါၿပီ။
ဒီ အသံသေကၤတေတြရဲ႕ ကနဦးဟာ အာရဘီ ဗ်ည္းအကၡရာေတြျဖစ္တဲ့ ဒါလ္၊ ရာ၊ မင္မ္၊ ဖာ၊ ဆြာဒ္၊ လာမ္၊ ဆင္န္ တုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအကၡရာေတြကုိ ၾကည့္ရင္ ဒီေန႔ေခတ္ ဂီတအေျခခံ အသံသေကၤတေတြနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလးသြားတူေနတယ္ဆုိတာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ၿပီး ၉ ရာစုကတည္းက အာရဘီဗ်ည္းေတြကုိ အသံသေကၤတအျဖစ္ စတင္အသံုျပဳခဲ့တယ္ဆုိတာ အံ့ၾသစရာပါပဲ။
သီခ်င္ေရးသားသီကုံးမႈ၊ စည္း၀ါးဆုိင္ရာႏွင့္ ပတ္သက္၍ ကာမာနီ ခီဒီရ္ အဂၢါ (Kamani Khidir Aga) က ၁၈ ရာစုတြင္ ေရးသားခဲ့သည့္ တက္ဖ္ဟင္မ္ အလ္-မာကြာမတ္ (Tafhim ak-maquamat) က်မ္း လက္ေရးမူမွ ကြီတာရာ (ဂစ္တာ) ပံု
ဂီတပညာရွင္ႀကီး အလ္-ကင္ဒီ ေနာက္ပုိင္း ႏွစ္ေပါင္း ၇၀ အၾကာမွာေတာ့ အလ္-ဖာရာဘီ (Al-Farabi) ဆုိတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ႀကီးဟာ တေယာမိသားစုရဲ႕ ေရွ႕ေျပးျဖစ္တဲ့ ရာဘာဘာဟ္ (Rababah) နဲ႔ ကြာနန္ (Qanun-ဗ်တ္ေစာင္း) ကုိ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့ပါတယ္။ ဂီတနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အလ္-ဖာရာဘီဟာ က်မ္းႀကီး ၅ ေစာင္ကုိ ေရးသားျပဳစုခဲ့ၿပီး အဲဒီအထဲမွာ ဂီတရဲ႕ သီအုိရီ သေဘာတရားေတြကုိ ေဖာ္က်ဴးထားတဲ့ ဂီတပညာက်မ္းႀကီး (The Great Book of Music) ဟာ အေျပာင္အေျမာက္ဆံုး လက္ရာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂ ရာစုေလာက္မွာေတာ့ ဒီက်မ္းႀကီးကုိ ဟီဘ႐ူးဘာသာ ျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး၊ ေနာက္ပုိင္းမွာ လက္တင္ဘာသာကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဖာရာဘီနဲ႔ သူ႕ရဲ႕ ဂီတပညာဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြရဲ႕ လႊမ္းမုိးမႈဟာ ၁၆ ရာစုအထိ ဆက္လက္ ရွိေနခဲ့ပါတယ္။
လွည့္လည္သြားလာေနတဲ့ ဂီတပညာရွင္ေတြ၊ ကုန္သည္ေတြနဲ႔ ခရီးသြားသူေတြဟာ အာရဘီဂီတကုိ ဥေရာပဆီ ေရာက္ရွိေစခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ဒါကပဲ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္မွာ စပိန္နဲ႔ ေပၚတူဂီက ယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ အႏုပညာနယ္ပယ္ကုိ လူတစ္လံုးသူတစ္လံုး ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။ ဒီအေၾကာင္းအရာနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အေစာဆံုး ဥပမာေတြထဲက တစ္ခုကေတာ့ ကြန္တီဂက္စ္ ဒီ ဆန္တာ မာရီယာ (Contigas di Santa Maria) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေတးေပါင္းခ်ဳပ္ႀကီးထဲမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ ကက္စတီလာ (Castilla) နဲ႔ အာရဂြန္ (Aragon) ျပည့္ရွင္ဘုရင္ အလ္ဖြန္ဆုိ ၁၀ အလ္ ဆာဘီယုိ (Alfonso X el Sabio) အမိန္႔ေတာ္မွတ္မႈနဲ႔အတူ ၁၂၅၂ ခုႏွစ္မွာ ဖန္တီးခဲ့တဲ့ အဲဒီလက္ရာေတြထဲမွာ မယ္ေတာ္ ေမရီ (Virgin Mary) နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ဓမၼေတး ၄၁၅ ပုဒ္ ပါ၀င္ပါတယ္။
အဲဒီအထဲက ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ဥေရာပကုိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့တဲ့ ဂီတအသစ္ရဲ႕ အစိတ္အပုိင္းေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳျခင္းကို ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဆန္တာ မာရီယာ ေတးေပါင္းခ်ဳပ္ႀကီးကုိ ဖန္တီးမႈအေပၚမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး လႊမ္းမုိးမႈရွိခဲ့တာကေတာ့ မည္းနက္တဲ့အသား၊ ခ်ိဳသာတဲ့အသံေၾကာင့္ ဇီရ္ယဘ္ (မဟူရာငွက္) လုိ႔ အမည္ေျပာင္ေပးျခင္းခံရတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ ဘဂၢဒတ္က နာမည္ေက်ာ္ ဂီတပညာရွင္ႀကီးတစ္ဦးရဲ႕ ပါရမီရွင္ တပည့္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ဂီတအေပၚ သူ႕ရဲ႕ ပါရမီနဲ႔ ကၽြမ္းက်င္လိမၼာမႈက တစ္ျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ဆရာကုိေတာင္ ေက်ာ္တက္သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အုိမုိင္ယဒ္ (Umayyad) ခလီဖာဟာ သူ႕ကုိ အန္ဒါလူစီယာ (စပိန္တြင္ရွိသည္) ကုိ ဖိတ္ေခၚၿပီး ခ်ီးျမႇင့္ေျမႇာက္စားခဲ့ပါတယ္။
သကၠရာဇ္ ၈၂၂ ခုႏွစ္ အူမုိင္ယဒ္ ခလီဖာရဲ႕သား ဘုရင္ အဘ္ဒဲလ္ အလ္-ရဟ္မန္ ၂ (Abd al-Rahman II) လက္ထက္မွာ ဇီရ္ယဘ္ဟာ ေကာ္ဒုိဘာနန္းေတာ္မွာ အေျခက်ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကေနစလုိ႔ ဇီရ္ယဘ္တစ္ေယာက္ သူ႕ရဲ႕ အႏုပညာစြမ္းရည္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္တင္ျပႏုိင္ခဲ့ၿပီး တစ္လကုိ ေရႊဒဂၤါး ၂၀၀ နဲ႔ အေဆာင္အေယာင္၊ ခံစားခြင့္ အမ်ားအျပားရတဲ့ နန္းတြင္းက ဂီတပညာရွင္တစ္ဦး ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။
၁၀ ရာစုမွ စြယ္စံုရ မြတ္စလင္ ဂီတပညာရွင္ႀကီး အလ္-ဖာရာဘီ
အႏုပညာဘက္မွာ ဇီရ္ယဘ္ရဲ႕ေအာင္ျမင္မႈဟာ ေျပာမကုန္ႏုိင္ေအာင္ရွိၿပီး အဲဒီအထဲမွာ စည္း၀ါးနဲ႔ ေတးေရးဖြဲ႕နည္းေတြကုိ သင္ၾကားေပးတဲ့ ေကာ္ဒုိဘာက ဂီတအႏုပညာသင္ေက်ာင္း တည္ေထာင္မႈလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ ဇီရ္ယဘ္ဟာ အာရပ္ဗ်တ္ေစာင္း အလ္-လုဒ္ (Al-Lud) ကုိလည္း ဥေရာပနဲ႔ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ၿပီး အဲဒီဗ်တ္ေစာင္းမွာ အနိမ့္သံ ႀကိဳးတစ္ႀကိဳး ထပ္မံထည့္သြင္းမႈ၊ သစ္သားနဲ႔ လုပ္ငန္းထားတဲ့ ပက္ထရမ္ေနရာမွာ လင္းတရဲ႕ ဆူးေတာင္နဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ ပက္ထရမ္ကုိ အစားထုိးတာ စတဲ့မြမ္းမံမႈေတြကုိလည္း ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ ရစ္သမ္ပုိင္းဆုိင္ရာ မူေဘာင္ေတြကုိ သတ္မွတ္ေပးျခင္းအားျဖင့္ ဂီတသီအုိရီေတြကုိလည္း ျပင္ဆင္ခဲ့ပါတယ္။
ျပင္သစ္က ၂၀ ရာစု သမုိင္းပညာရွင္ ဟင္နရီ တာရက္ဆီက ဇီရ္ယဘ္ရဲ႕ အႏုပညာ ပါရမီနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဒီလုိ မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့ပါတယ္။
“ဒီအေရွ႕တုိင္းသား ေရာက္လာၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ ဘ၀ရဲ႕ ႏွစ္လုိမႈ၊ ေပ်ာ္ရႊင္ခ်မ္းေျမ႕မႈ ေလေျပေလညႇင္းေလးဟာ ေကာ္ဒုိဘာတစ္ခြင္မွာ ညင္သာစြာ တုိက္ခတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဇီရ္ယဘ္ရဲ႕ ပတ္၀န္းက်င္မွာ ကဗ်ာလကၤာနဲ႔ လွပညင္သာတဲ့ ၾကည္ႏူးမႈေတြလည္း ဆြတ္ပ်ံ႕ေနခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ ညဘက္မွာ ဗ်တ္ေစာင္းတီးေပးတဲ့ အေစခံႏွစ္ေယာက္နဲ႔အတူ ဂီတသံစဥ္ေတြကုိ ဖန္တီးေလ့ရွိၿပီး၊ မႀကံဳစဖူး တစ္မူထူးျခားတဲ့ အႏုပညာတန္ဖုိးေတြကုိ ခ်န္ရစ္ခဲ့သူလည္းျဖစ္ပါတယ္”
စစ္ဘင္ခရာတီး၀ုိင္း
ေအာ္တုိမန္အင္ပါယာ၏ ဂ်ာနစ္ဆာရီ စစ္ဘင္ခရာတီး၀ုိင္း
တူရကီတြရဲ႕ ေအာ္တုိမန္အင္ပါယာဟာ အၿမဲတမ္း စစ္ဘင္ခရာတီး၀ုိင္းကုိ စတင္ခန္႔ထားတဲ့ ပထမဆံုး ဥေရာပ-အာရွ တုိင္းျပည္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂၉၉ မွာ ဖြဲ႕စည္းခဲ့တဲ့ မဟ္တာဟိန္း (Mehterhane) စစ္ဘင္ခရာအဖြဲ႕ဟာ ေက်ာ္ၾကားခဲ့ၿပီး ဆူလ္တန္ရဲ႕ သြားေလရာေနာက္ကုိ လုိက္ပါရတဲ့ အဖြဲ႕လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္သားေတြရဲ႕စိတ္ဓာတ္ကုိ ျမႇင့္တင္ေပးဖုိ႔နဲ႕ ရန္သူေတြ ထိတ္လန္႔ေၾကာက္ရြံ႕ေစဖုိ႔ စစ္ေျမျပင္ေတြမွာပါ လုိက္ပါတီးခတ္ခဲ့ရပါတယ္။ ေအာ္တုိမန္ရဲ႕ ဂ်ာနစ္ဆာရီ (Janissary) လုိ႔ေခၚတဲ့ အထူးတပ္ဖြဲ႕မွာ အဖြဲ႕၀င္ ၆ ဦးကေန၊ ၉ ဦးအထိ ပါ၀င္တဲ့ ဘင္ခရာအဖြဲ႕တစ္ခု ရွိၿပီး ဒရမ္ (Zuma)၊ ကလဲနက္၊ လင္းကြင္း (Zil)၊ စစ္သံုး ဒရမ္ (kos နဲ႔ naqqara) စတဲ့ တူရိယာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီတူရိယာေတြကိုေတာ့ ကုလားအုတ္ေပၚမွာ တင္ၿပီး သယ္ေဆာင္တီးမႈတ္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဥေရာပသားေတြဟာ ဂ်ာနစ္ဆာရီတပ္ဖြဲ႕ရဲ႕ ဒီဘင္ခရာတီး၀ုိင္းကုိ စစ္ျဖစ္ေနတဲ့အခ်ိန္နဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေနတဲ့အခ်ိန္ေတြမွာ ေတြ႕ႀကံဳခဲ့ရတာပါ။ သံတမန္ဆုိင္ရာ လက္ခံေတြ႕ဆံုပြဲေတြမွာ ေအာ္တုိမန္ တာ့က္ေတြရဲ႕ တူရိယာေတြကို ထားရွိတီးမႈတ္ၾကတာဟာ ဖက္ရွင္တစ္ခု ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး ဥေရာပမွာေတာ့ ဒါကုိ တာကြီရီဖက္ရွင္ (Turquerie) လုိ႔ ေခၚဆုိၾကပါတယ္။ ၁၆၈၃ ခုႏွစ္ ဗီယင္နာအ၀င္ တုိက္ပြဲမွာ ဂ်ာနစ္ဆာရီတပ္ဖြဲ႕ ႐ႈံးနိမ့္ခဲ့တဲ့အခါ သူတုိ႔ရဲ႕ ဂီတတူရီယာေတြ က်န္ရစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါက ဥေရာပစစ္တပ္ေတြမွာ စစ္ဘင္ခရာေပၚလာျခင္းရဲ႕ အစလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ နပုိလီယံ ဘုိနာပတ္ရဲ႕ ျပင္သစ္စစ္ဘင္ခရာေတြမွာေတာင္မွ ေအာ္တုိမန္ေတြရဲ႕ တူရီယာျဖစ္တဲ့ လင္ကြင္းေတြ၊ စစ္သံုး ဒရမ္ေတြကုိ ထည့္သြင္းအသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ၁၈၀၅ ခု ေအာ္စတာလစ္ဇ္တုိက္ပြဲ (Austerlitz) မွာ နပုိလီယံအႏုိင္ရရွိမႈမွာ စစ္သားေတြရဲ႕ စိတ္ပိုင္းဆုိင္ရာ တက္ႂကြမႈကုိ ျဖစ္ေစတဲ့ ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲအခမ္းအနားေတြက ထြက္လာတဲ့ ဒီ ဘင္ခရာအသံေတြကလည္း တစ္စိတ္တစ္ပုိင္း ပါ၀င္တယ္လုိ႔ ေျပာစမွတ္ ျပဳၾကပါတယ္။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)
အပိုင္း(၁)- ေကာ္ဖီ – ဖတ္ရန္
အပိုင္း(၂) – အစားအေသာက္ဓေလ့ႏွင့္ ဖန္ထည္မ်ား ဖတ္ရန္
အပိုင္း(၃)- နာရီတုိ႔၏ အစ – ဖတ္ရန္
အပုိင္း (၄) – ေခတ္ေပၚစစ္တုရင္ကစားနည္း – ဖတ္ရန္
