ၾသဂုတ္-၁၊ ၂၀၁၃
ေရးသူ- အတီး (ဝါးလံုးရွည္)
“အဂၤလိပ္ေခတ္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ တည္ေဆာက္ပုံသမိုင္းႏွင့္ ေရွးေဟာင္းေစတီပုထိုးမ်ား ေပ်ာက္ကြယ္သြားရျခင္း အေၾကာင္း”
ယခု လက္ရွိျမင္ရေသာပုံမွာ B.R. PEARN ေရးသားသည့္ History of Rangoon စာအုပ္တြင္ပါရွိေသာ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္တြင္ ေရးဆြဲထားခဲ့သည့္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕လယ္ေခါင္ရွိ ေရ ပတ္လည္ဝိုင္းေနသည့္ ဆူးေလေစတီေတာ္ႏွင့္ အနီးပတ္ဝန္းက်င္ရွိဘုန္းေတာ
ယေန႕ရန္ကုန္ဟုျဖစ္လာလတၱ့ံေသ
အေလာင္းမင္းတရားၾကီးလက္ထက္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕၏ အက်ယ္အဝန္းမွာ ေျမာက္ ဘက္တြင္ ဆူးေလဘုရား ေတာင္ဘက္တြင္ ရန္ကုန္ျမစ္၊ အေရွ႕ဘက္၌ ကုန္သည္လမ္း၀န္းက်င္၊ (သိမ္ျဖဳလမ္းနား အထိ) အေနာက္ဘက္တြင္ လမ္း(၃၀)သို႔မဟုတ္ စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးလမ္း ၀န္းက်င္ စသည့္ အက်ယ္အဝန္းေလာက္သာ ရွိျပီး ႏိုင္ငံျခားသား ကုန္သည္မ်ား၊ မင္းမႉထမ္းမ်ား ျဖင့္ ဘာသာလူမ်ိဳးေပါင္းစုံ အေျခခ် ေနထိုင္ရာေဒသျဖစ္သည္။ပိုမို
http://
ပထမ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ စစ္ပြဲ (၁၈၂၄-၂၆)ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္တို႕သည္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ႏွင့္တကြ ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံကို ေကာင္းစြာ သိမ္းပိုက္ႏိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း
ဒုတိယ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ စစ္ပြဲ (၁၈၅၂)ခုႏွစ္ အျပီးတြင္ေတာ့ အဂၤလိပ္တို႕သည္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ တစ္လုံးအား သိမ္းယူ၍ ဆူးေလ ေစတီေတာ္အား ဗဟိုထားကာ စစ္တပ္ အင္ဂ်င္နီယာ တစ္ဦးျဖစ္သည့္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ အလက္ဇျဒၷား ဖေရဇာ၏ ဒီဇိုင္း ကို အေျခခံကာ ယေန႕ေခတ္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ဟုျဖစ္လာမည့္ ပုံစံကို တည္ေဆာက္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။
ထိုေခတ္ကာလမွရန္ကုန္ျမိဳ႕၏ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္မွာၾကမ္း
ေရႊတိဂုံ ေစတီေတာ္၏ အေနာက္ဘက္သည္ ေတာၾကီးမ်က္မည္း အတိျဖစ္ကာ သားရဲတိရိစၧာန္မ်ား ေပါမ်ားေသာေၾကာင့္ ၾကည့္ျမင္တိုင္ တစ္ဖက္ကမ္းမွ ဘုရားဖူး လာသူမ်ားသည္ လူအုပ္စု အမ်ားျဖင့္သာ လာေရာက္ေလ့ရွိၾကျပီး ယခု ဦးဝိစာရလမ္း ေနရာသည္ ဆင္မ်ား သြားလာေလ့ရွိေသာေၾကာင့္ ဆင္လမ္းဟုပင္ ေခၚေဝၚၾကသည္။ ယခု ကန္ေတာ္ကေလး ရပ္ကြက္ႏွင့္ ဖဆပလ ရပ္ကြက္ေနရြာတြင္ ေရကန္ ၾကီးမ်ား ျဖစ္ၾကျပီး ေျမာက္ဘက္က အိုင္ကို ကန္ေတာ္ကေလးအိုင္ (Kandawgalay Tank) လို့ ေခၚပီး ေတာင္ဘက္အိုင္ကို ဒိုဘီလိုင္းသစ္အိုင္ (New Dobie Tank) လို့ ေခၚပါတယ္။ အရင္တုန္းက ဒိုဘီ ကုလားေတြ အဝတ္ေလ်ွာ္ၾကလို႕ ဒိုဘီလိုင္းလို႕ အခုတိုင္ အမည္တြင္ေနပါေသးတယ္။
ထိုသို႕ မညီမညာ ေတာင္ကုန္းမ်ား၊ ေရအိုင္မ်ားႏွင့္ မညီမညာ ျဖစ္ေနေသာ ရန္ကုန္ျမိဳ႕၏ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ ကို အဂၤလိပ္တို႕သည္ အတတ္ႏိုင္ဆုံး ညွိယူကာ ေျမလွန္ျပီး အညစ္ အေၾကးစြန့္သည့္ပိုက္မ်ား ကို ရန္ကုန္ျမစ္အတြင္းသို႕ေရာက္
ေမွာ္ဘီ ဆရာ သိန္းၾကီး မွ Journal of the Burma Research Society (JBRS) တြင္ ေရးသား သည္မ်ားအနက္မွ အခ်ိဳ႕ကို နားလည္လြယ္ေစရန္ ယခုေခတ္စာလုံးေပါင္းႏွင့္ ထုတ္ႏွုတ္၍ ျပန္လည္တင္ျပအပ္ပါသည္။
“ယခု က်ံုးျကီးလမ္းနွင့္ ဘုန္းျကီးလမ္းဆံု ေနရာတြင္ ေရွးက ဘုရားငုတ္တို တဆူ ရွိခဲ့ဖူးျပီး ၎ဘုရားငုတ္တိုကို ဖ်က္၍ လမ္းျပုလုပ္ေလရာ၎လမ္းကို ဘုရားငုတ္တိုတန္း(ယခု ဘုန္းၾကီးလမ္း)ဟု အေခာှမ်ားျကသည္။”
“ယခု မဟာဗႏၷဳလလမ္းမၾကီးနွင့္ လမ္းမေတာ္လမ္း ဆုံရာတြင္ ေရွးက ဘုရားတိုက္ အုတ္ရိုး ရုပ္ပြားေတာ္မ်ား ျခေသၤရုပ္မ်ား ေရွးကရွိခဲ့ဖူးသည္။ ယခု သံေဈးေရွ့ ေနရာမ်ား ျဖစ္ႏိုင္သည္။”
“ယခု နာရီစင္ကပ္လွ်က္ သိမ္ျကီးေဈး ေနရာတြင္ ဆူးေလေစတီထက္ျကီးေသာ ဘုရားေစတီတဆူ ရွိသည္။ ေနာင္ေတာ္ၾကီး ေစတီခန္႕ ရွိျပီး ဘုရားကုန္းမွာ အုတ္သားကို ဆူးေလေစတီကုန္းကဲ့သို့ ျမွင့္ထားသည္။ မဟာရံတံတိုင္း ကို သစ္သားျဖင့္ ကာရံထားသည္။ ၎ဘုရားအနီးတြင္ သခြတ္ပင္ကအေစး ေက်ာက္သီးကဲ့သို့ ထြက္ေနသည္ကို အစြဲျပု၍ တလိုင္းဘာသာ။ က်ိုက္မဲသံကေရာ(ခ) က်ိုက္ျမတ္သံခ်ိုဟု ေျပာျကသည္။ ဘုရားအေရွ့ကပ္လ်က္တြင္ ရဟနဿတာမ်ား သမုတ္ေသာ သိမ္တလံုး ယခုတိုင္ တည္ရွိသည္။ ေျမအုတ္ျကြပ္မိုးေသာ ဇရပ္မ်ားရွိသည္။ ယခု သိမ္ျကီး၏ ေျမာက္ကပ္လ်က္ ဘုရားကုန္းေတာ္ကို တက္ရန္။ ဘုရားအေရွ့ေစာင္းတန္းလမ္း ရွိသည္။ ၎ျပင္။ ေတာင္။ ေျမာက္။ အေနာက္ ေစာင္းတန္းလမ္းမ်ားလည္း ရွိသည္။ ”
“ယခု သိမ္ျကီးေဈး အေရွ့ေတာင္ေထာင့္။ ပန္းပဲတန္း သံျဖူတန္းလမ္း ၂ ခုအျကားတြင္ ေရွးက မွန္ကင္းေက်ာင္းတိုက္ ရွိသည္ ဂိုဏ္းေထာက္ျကီး ဦးရြွန္း ေနသည္။ ေက်ာင္းေတာ္တိုက္ ေခၚသည္။ “၎ မွန္ကင္းေက်ာင္းတိုက္၏ ေတာင္ဘက္တြင္။ သ်ွင္ပင္ေရြွျကိုး ဘုရားေစတီတဆူ ရွိျပီး ဉာဏ္ေတာ္ အေတာင္ ၃၀ ခန့္ ရွိသည္။ မဟာရံတံတိုင္းမရွိ။ ဘုရားေစတီပတ္လည္။ တဲ။ အံု။ ရံု။ ထိုးလ်က္။ ကစားကရိယာ အမ်ိုးမ်ိုးနွင့္။ အေလာင္းအစားျပုလုပ္ ေနထိုင္ျကသူမ်ားစြာ ရွိသည္။ ဘုရားပတ္လည္ လူေနအိမ္ေျခ ရွိသည္။”
ေမွာ္ဘီ ဆရာသိန္းၾကီး ေရးသားသည့္စာမ်ားထဲမွ
ထိုေခတ္ကာလမွ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ ရွိ သာသနိက အေဆာက္ အအံုမ်ား အေၾကာင္း တစြန္းတစ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ စီမံကိန္း အရ လမ္းႏွင့္ မလြတ္၍ ဖ်က္လိုက္ရသည္တြင္ ေရွးေဟာင္း ေစတီ ပုထိုး အေတာ္မ်ားမ်ားပါသြားေၾကာင္း
ဒီေနရာ မွာ ၾကံုလို႕ သမိုင္းတြင္ အမွတ္မွားႏိုင္ေသာ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခုကို တခါတည္း ရွင္းလင္းတင္ျပေပးပါရေစ၊ကြၽ
မူလ က ျမန္မာ အေခၚ က်ိဳက္ျမတ္သံခ်ိဳ မြန္အမည္ က်ိဳက္မဲသံကေရာေစတီ ႏွင့္ သွ်င္ပင္ ေရႊၾကိဳးေစတီတို႕ျဖိဳခ်ဖ်က္
လီမိတက္”မွ သိမ္ေတာ္ၾကီးႏွင့္ ကပ္လ်က္ေနရာရွိ အကြက္ကို အဂၤလိပ္ အစိုးရထံမွ ဝယ္ယူခဲ့ျခင္းျဖစ္ကာ စူရတီဘရားဘဇားအမည္ျဖင့္ မူလက ဝါးျဖင့္ ေဆာက္လုပ္ထားျပီး ဓနိသက္ကယ္မိုးေစ်းသာျဖစ္သည္
အျပည့္အစုံကို ဖတ္႐ႉလိုသူမ်ား အတြက္http://
ဤ အခ်က္ကို ပိုမိုခိုင္မာသြားေစသည့္ သမိုင္း အေထာက္ အထား ေနာက္တစ္ခုမွာ အဂၤလိပ္ အစိုးရ၏ စီမံကိန္းႏွင့္ မလြတ္သည္မ်ားကို ဖ်က္သိမ္းျပီးေနာက္သိမ္ၾကီး
A number of free grant had also been made;the American Baptist Mission had been allotted a free side at the south-west corner of Marchant and Phayre street:the Armenian Church was given a site at the South -west corner of Marchant and Spark street:at the North west corner of Dalhousie and Phyare street a Hindu temple was granted a free site: a “Mogul Mosque” was given a site of the south side of Dalhousie street between 29th street and 30th streets,and site given also to the “Soortees Mosque at the south west corne of Dalhosie and Mogul street,the Synagogue on the south of Dalhosie street between 25th and 26th street ,the “Thaingee” on the north side of Dalhosie street between 26th street and Edwards street,the Chinese temple on the same side of that street between 20th and Latter street,the “Foken Chinese temple”on the Strand between 18th and Crisp streets,and the Convent on the North side of Fraser street between “Mg Taw Lay” and 31st Streets.
ဒါကို ၾကည့္ျခင္း အားျဖင့္ အဂၤလိပ္ အစိုးရဟာ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ကို ေျမလွန္ အကြက္ခ် တူးေဖာ္ကာ ျပန္လည္ ေရာင္းစားခဲ့ေသာ္လည္း၊ ရဟႏၲာ သိမ္ေတာ္ၾကီးႏွင့္ တကြ၊ခရစ္ယာန္ ခ်ာခ်္မ်ား၊ မြတ္စလင္ ဗလီမ်ား၊တရုတ္ဘုံေက်ာင္းမ်ာ
ဆူးေလ ေစတီေတာ္ၾကီး ၏ ဝတၱက ေျမႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဆက္လက္ရွင္းလင္းပါမည္။
ထုိစဥ္က ဆူးေလေစတီေတာ္သည္ ရန္ကုန္ ၿမိဳ႕႐ုိး အျပင္တြင္ ရွိၿပီးေရပတ္လည္၀ိုင္းရံလွ်
ဆူးေလေစတီ၏ အေနာက္ဘက္ေစာင္းတန္းသည္ ယခုတည္ရွိသည့္ ဆက္သြယ္ေရး႐ုံးအထိရွိသည္ဟု ဆို၏။ ျမန္မာ သကၠရာဇ္ (၁၂၁၄)ခုႏွစ္ အဂၤလိပ္ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲၿပီးခ်ိန္အထိ ဗႏၶဳလပန္းၿခံ၏ ေတာင္ဘက္ကၽြန္းေနရာမ်ားသည္ အင္းၾကီး ျဖစ္ေနျပီး ဆူးေလဘုရားသို႔ကူးရန္ ေက်ာက္တံတား တစ္ခုတည္ေဆာက္ထားသည္ဟု အဆိုရွိ၏။
ထို႕ေနာက္ စီမံကိန္းႏွင့္ မလြတ္ဟု အေၾကာင္း ျပကာေစတီ ၀န္းက်င္ရွိ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း(၅၀)အာ
သို႔ေသာ္ အဂၤလန္တြင္ရွိသည့္ ၀ိတုိရိယ ဘုရင္မႀကီးက `ဆူးေလေစတီသည္ ထူပါေစတီျဖစ္သျဖင့္ မတူးၿဖိဳ၊ မဖ်က္ဆီးရ ဆူးေလေစတီအားေကြ႕ပတ္သြားရမည
တကယ္တမ္းတြင္ေတာ့ အဂၤလိပ္တို႕၏ စီမံကိန္းသည္ လူေနအိမ္ေျခမ်ား၊ဘုရား ေစတီမ်ားကိုသာ ျဖိဳခ်ခဲ့သည္ မဟုတ္ သိမ္မ်ား၊ ဗလီမ်ား ကိုပါ အလြတ္မေပးခဲ့ပါေခ်၊ အထင္ရွားဆုံး သက္ေသ အေနျဖင့္ ျပရရင္ေတာ့ ေအာင္ဆန္းကြင္းေဘးရွိ တျခမ္းပဲ့ ဗလီပင္ျဖစ္ပါသည္။
ရန္ကုန္ျမိဳ႕ရွိ တျခမ္းပဲ့ ဗလီသည္လည္း ေရွးေဟာင္း သမိုင္းဝင္ အေဆာက္ အဦးျဖစ္ျပီး ၁၈၂၆ ခုႏွစ္ ပထမ အဂၤလိပ္ ျမန္မာစစ္ျပီးေနာက္ ဘၾကီးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္းမွ သစၥာေတာ္ခံ တပ္မ်ားကို ဆုလာဒ္မ်ား ေပးသနားရာ ကမန္လူမ်ိဳး ေလးသည္ေတာ္ စစ္ဗိုလ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ
ထို႕ ျပင္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ရွိ ေရွးေဟာင္း သိမ္အေတာ္မ်ားမ်ားသည္လည္း လမ္းႏွင့္ မလြတ္၍ဖ်က္သိမ္းလိုက္သည့္ အထဲတင္ ပါသြား ၾကေလသည္။
အဂၤလိပ္တို႕သည္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္၊ အေထြေထြ ေရာဂါကုေဆးရုံၾကီး ကဲ့သို႕ေသာ အေျခခံ အေဆာက္အအံုမ်ားေဆာက္လုပ္ေပး
ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံကို က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္သည့္နယ္
နိဂုံးခ်ဳပ္အေနနဲ႕ေျပာရရင္ျ
ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံ၏ သမိုင္းေၾကာင္း ဆိုသည္မွာ ေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ ဆိုးသည္ျဖစ္ေစ အရွိတရား အတိုင္း အမွန္ကို ရဲရဲဝံ့ဝံ့ လက္ခံႏိုင္ဖို႕ လိုပါတယ္။ေကာင္းသည့္ သမိုင္းမ်ားကို ဂုဏ္ယူဝမ္းေျမာက္ ရမည္ျဖစ္သလို ဆိုးရြားခါးသီးတဲ့ သမိုင္းမ်ားမွ သင္ခန္းစာမ်ားကို ထုတ္ယူျပီး ေနာင္ မျဖစ္ေအာင္ စဥ္းစားဆင္ျခင္ သုံးသပ္ကာ ႏိုင္ငံခ်စ္စိတ္၊ လူမ်ိဳးခ်စ္စိတ္ မ်ား ေပၚထြက္လာေအာင္ ပညာေပးရမည္သာျဖစ္ပါတယ္။
သို႕ေသာ္လည္း မိမိလူမ်ိဳး၏ အမ်ိဳး၊ဘာသာ၊သာသနာ ခ်စ္စိတ္ကို မဟုတ္၊ မမွန္ေသာ နည္းလမ္းျဖင့္ ျမင့္တက္လာေစရန္ ရည္ရြယ္၍ ရွိျပီးသား သမိုင္းတစ္ခုကို ေနာက္ထပ္ လုပ္ၾကံေရးထားသည့္ သမိုင္းအသစ္တစ္ခုႏွင့္ အစားထိုးျခင္း၊ သမိုင္းလိမ္ သမိုင္းတုမ်ား ဖန္တီးကာ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓာတ္ ရွင္သန္ထက္ျမတ္ေအာင္ လႈံ့ေဆာ္ တဲ့ နည္းလမ္းမ်ိဳးဟာ အလြန္အင္မတန္မွ မူမမွန္ပဲ ေဖာက္လြဲေဖာက္ျပန္ျဖစ္ျပီး ႏိုင္ငံႏွင့္ လူမ်ိဳး၏ဂုဏ္သိကၡာကိုပါ က်ဆင္းေစႏိုင္သလို ရွက္ဖို႕လဲေကာင္းလွပါတယ္။ သာသနာ့တာဝန္ကို ထမ္းေဆာင္ေနရေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားဟာ သမိုင္းနဲ႕ ပတ္သက္လို႕ ေလ့လာမႉ အားနည္းျပီး လုံးေစ့ပတ္ေစ့ ကို မသိႏိုင္ဘူးဆိုတဲ့ အမွန္တရားကိုေတာ့ လက္ခံလို႕ရပါတယ္။
သို႕ေသာ္လည္း ကိုယ္မသိတဲ့ သမိုင္းကိစၥတစ္ခုကို သိသလိုလို နဲ႕ ထင္ေယာင္ထင္မွားျဖစ္ေအာင္ ေဟာေျပာျပီး နားမလည္တဲ့ ပရိသတ္ကို ရမ္းရႊီးလိုက္ျခင္းမ်ိဳးေတာ
အတီး(ဝါးလုံးရွည္)
ကိုးကား
-Journal of the Burma Research Society (JBRS)http://
– B.R. PEARN ေရးသားသည့္ History of Rangoon
-Megacity Yangon: Transformation Processes and Modern Developments
http://
