“ဘံုၿပတ္ ေခၚ ၿမင္းလွည္း ေလးနဲ႔ ယဥ္ယဥ္ေက်းေက်းထိုင္ မမတို႔ ေမာ္ေရႊၿမိဳင္ မမတို႔ ေမာ္ေရႊၿမိဳင္” ဒီသီခ်င္းကေတာ့ ေမာ္လၿမိဳင္ သားတိုင္း နီးပါးေလာက္ ၾကားဖူးၾကမယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။
ၿမင္းလွည္းမ်ားကို ဘံုၿပတ္လို႔ ေခၚတြင္ၿဖစ္ခဲ့တဲ့ သမိုင္းကလည္း စိတ္ဝင္စားဖို႔ ေကာင္းပါတယ္၊ထို႔အတူ ၿမန္မာစာတတ္ ေပတတ္ လူမ်ိဳးၿခား ဘာသာၿခား တစ္ဦးအေၾကာင္းကိုလည္း ခ်န္လွပ္ထားလို႔ မရပါဘူး ။
ထိုသူကား ဦအလီ(1837-1907)(က်ဴလယာလူမ်ိဳး) ပင္တည္း။ ဖခင္ၿဖစ္သူမွာ အဂၤလိပ္-ၿမန္မာ ပထမစစ္ပြဲတြင္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားနွင့္ ပါလာၿပီး စစ္ၿပီးေသာ္လည္း မၿပန္ေတာ့ပဲ ေမာ္လၿမိဳင္တြင္အၿခခ် ေနထိုင္သူတစ္ဦးၿဖစ္သည္။ဦးအလီ၏ အိမ္ကား ဦးဇိန ဘုရားလမ္း ေရႊပရိယတၱိ စာသင္တိုက္၏ ေတာင္ဘက္ကပ္လ်က္ရွိသည္။
ထိုစဥ္က ေရႊေက်ာင္းဆရာေတာ္မွာ ေလကီ ေလာကုတ္ ပညာမ်ားကို စြယ္စံုတတ္ေၿမာက္သည့္ ဆရာေတာ္ၿဖစ္သလို ယေန႔ ထိတုိင္ ထင္ေပၚေၾကာ္ၾကားေသာ ဘုန္းၾကီးဘိုး လွ်ာပြတ္ေဆးကို ေဖၚစပ္ခဲ့သည့္ ဆရာေတာ္လည္းၿဖသ္သည္။
ဦအလီ စာသင္သည့္ အရြယ္တြင္ဆရာေတာ္ထံ ေန႔စဥ္ဆြပ္အုပ္ပို႔ရင္း ၿမန္မာစာနွင့္ ပါဠိစာေပကို သင္ယူသည္။ ထိုအၿပင္ ဆရာေတာ္ထံမွ သီခ်င္းၾကီး သီခ်င္းခန္႔ ကဗ်ာ လကၤာမ်ားကိုပါ သင္ယုတတ္ေၿမာက္သည္။ဆရာေတာ္ထံ သြားလာေရးလြယ္ကူေစရန္ ေက်ာင္းနွင့္အိမ္ၾကား တံခါး ေဖါက္ထားရာ ယေန႔တိုင္ေတြ႔နိုင္သည္။
ရပ္ရြာတြင္ အလွဴအတန္းလုပ္သည့္အခါတိုင္း ရတုရကန္ ဧခ်င္းမ်ားကို ဦးအလီထံ လာေရာက္ စပ္ခိုင္းရသည္အထိ ၿမန္မာစာ ထူးခြ်န္သူၿဖစ္သည္။တခါတရံ သူကိုယ္တိုင္ သြားေရာက္ရြတ္ဆိုေပးရသည္ အထိ သူမပါလ်င္ ပြဲမစည္ေပ။
စာတတ္ေပတတ္ၿဖစ္လာေသာ ဦးအလီသည္ အလုပ္ေလွ်ာက္ရာ အေရးပိုင္ရံုးတြင္ လက္ေထာက္ ဘီလစ္အၿဖစ္ အလုပ္ရသည္။လစာမွာ ၁၂က်ပ္ ၈ပဲ ၿဖစ္သည္။(ေရႊတစ္က်ပ္သား ၂၀-၂၅ က်ပ္ေခတ္)
1840 ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေမာ္လၿမိဳင္ တရားရံုးမ်ား၌ ေရွ ႔ေနမ်ားစတင္ေပၚေပါက္လာသည္။ထိုစဥ္က ေရွ ႔ေန မ်ားသည္ အဂၤလန္မွလာေသာ ဝတ္လံုမ်ားၿဖစ္သည္။ အမူကို အဂၤလိပ္လိုစစ္ရသည္အတြက္ အမူသည္မ်ားမွာ ေရွ ႔ေနခေရာ စကားၿပန္ခပါ ေပးရသည္။အခ်ိန္လည္း ၾကန္ၾကာၾကရသည္။
ၿမန္မာ-မြန္-အဂၤလိပ္-ကုလား စကားတတ္ေသာ ဦးအလီသည္ ေရွ ႔ေန အလုပ္ကိုေလွ်ာက္ထားရာ အေရးပိုင္က တစ္နွစ္အစမ္းခန္႔ သည္။ စကားၿပန္မပါပဲ အမူေလွ်ာက္ထားနိုင္သၿဖင့္ အမူသည္မ်ားလည္းကုန္က်စရိတ္ သက္သာလာကာ အမူစစ္ရာတြင္လည္းၿမန္ဆန္လာသည္။ ဦးအလီသည္ 1870 တြင္ အထက္တန္းေရွ ႔ေနအၿဖစ္ ခန္႔အပ္ၿခင္းခံရသည္။
ဦးအလ ီထင္ေပၚ ေက်ာ္ၾကားလာသည့္အတြက္ ဦအလီ၏ အိမ္တြင္ ရပ္ေဝးရပ္နီးမွ အမူသည္မ်ား အဝင္အထြက္မ်ား လာသည္။ သိုေသာ္ က်ိဳက္မေရာ နွင့္ မုဒံုမွ အမူသည္မ်ား လြယ္လြယ္ကူကူ မလာနိုင္ေခ်။
လွည္းၿဖင့္လာလ်င္ လမ္းတြင္ညအိပ္ရသည္။ထိုစဥ္က ေမာ္လၿမိဳင္တြင္ ေမာ္ေတာ္ကား မရွိေပ။ 1914 ခန္႔ အထိ ေမာ္လၿမိဳင္တြင္ ကိုယ္ပိုင္ေမာ္ေတာ္ကား ford အမ်ိဳးစား ၁၀ စီးခန္႔သာ ရွိသည္။
ဦးအလီသည္ ဘီးေလးဘီး နွင့္ ၿမန္းနွစ္ေကာင္တပ္ ၿမင္းရထားၾကီးနွစ္စီးကို တီထြင္ၿပဳလုပ္ၿပီး ေမာ္လၿမိဳင္-က်ိဳက္မေရာ၊ ေမာ္လၿမိဳင္-မုဒံု အသြားအၿပန္ ကို ေၿပးဆြဲသည္။ ထိုၿမင္းလွည္း နွစ္စီး၏ အမည္ကိုလည္း ဘံုၿပန္ နွင့္ ဘံုေဆာင္ ဟူ၍ ၿမန္မာ ဆန္ဆန္ အမည္ေပးသည္။ အရွည္ ၁၅ ေပခန္႔ ရွိၿပီး လူ ၂၀ ခန္႔ ေခ်ာင္ေခ်ာင္ စီးနိုင္သည္။
နံနက္ ၅ နာရီတြင္ အိမ္ေရွ ႔ မွ ၿမင္းရထာၾကီးတစီး စထြက္သည္။ ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ ႔မွ ၇ မိုင္ေဝးေသာ ခရြန္းရြာတြင္ ေခတၱနားသည္။ ၿမင္းအသစ္ နွစ္ေကာင္လဲ၍ ဆက္လက္ခရီးဆက္ရာ ေမာ္လၿမိဳင္မွ ၁၂ မိုင္ေဝးေသာ ေက်ာက္တစ္လံုးရြာတြင္ ေခတၱနားသည္။ တဖန္ ၿမင္းအသစ္နွစ္ေကာင္လဲ၍ ခရီးဆက္ၿပန္ရာ မုဒံုတြြင္ ခရီးဆံုးေလသည္။ ေမာ္လၿမိဳင္မွ မုဒံုသို႔ အသြား ၿမင္းေၿခာက္ေကာင္ အၿပန္ ၿမင္းေၿခာက္ေကာင္ ေပါင္း ၿမင္း ၁၂ ေကာင္ အသံုးၿပဳသည္။ၿမင္းလွည္းခမွာ လူတစ္ေယာက္လွ်င္ အသြား ၁ က်ပ္ အၿပန္ ၁ က်ပ္ ယူသည္။
(ၿမန္မာနိင္ငံရဲ ႔ ပထမဆံုးေသာ ခရီးသည္တင္ ၿမင္းလွည္းလိုင္းလို႔ ေၿပာရမလားပဲ။ ကၽြန္ေတာ္ခပ္ငယ္ငယ္ လြန္ခဲ့ေသာ အနွစ္ ၃၀ ေလာက္က ေမာ္လၿမိဳင္တြင္ ထိုကဲ့သို႔ ေသာ ယာဥ္တစ္စီး ဟိႏၵဴ လူမ်ိဳးမ်ား အသုဘခ်ရာတြင္ မသာယာဥ္အၿဖစ္ အသံုးၿပဳသည္ကို ၿမင္ဖူးသည္)
ဦးအလီ အသက္ၾကီးလာေသာ္ နလံုးေရာဂါ စြဲကပ္လာၿပီး ဘံုၿပန္ နွင့္ ဘံုေဆာင္ကို လွည္မၾကည့္နိုင္ေတာ့ေခ်။
လွည္းၾကီးနွစ္စီးကို ေမြးစားသား ၂ ဦးအားေပးလိုက္ရသည္။ သား ၂ ဦးလည္း ရထားၾကီး ၂ စီးကို ထိန္းသိမ္းနိုင္စြမ္း မရွိသၿဖင့္ ဦးအလီ၏ သေဘာတူညီခ်က္ရယူကာ ၿမင္းလွည္းနွစ္စီးကို အလယ္မွ တိတိၿဖတ္ၿပီး ဘီး ၂ ဘီး ၿမင္း ၁ ေကာင္ ၿမင္းလွည္းငယ္ ၄ စီးဖန္တီးကာ ေမာ္လၿမိဳင္တြင္ ေၿပးဆြဲေလသည္။
ၿမင္းလွည္းငယ္ ၄ စီး အမည္ေပးရာတြင္ ဦးအလီက မူလ ဘံုေဆာင္ နွင့္ ဘံုၿပန္ တုိ႔ ၏ အၿပတ္မ်ား ၿဖစ္ေသာေၾကာင့္ မူလအမည္ “ဘံု” လည္းပါရေအာင္ ရထားၿပတ္မွ “ၿပတ္” လည္းပါေအာင္ “ဘံုၿပတ္ ” ဟုသာ ေခၚၾကေပေတာ့ဟု အမည္ေပးရာမွ ေမာ္လၿမိဳင္တြင္ ၿမင္းလွည္းမ်ားကို “ဘံုၿပတ္ ” ဟု ေခၚေဝၚခဲ့ၾကေလသည္။
ဦးအလီသည္ မြတ္ဆလင္ ဘာသာဝင္ ၿဖစ္ေသာ္လည္း မိမိဆရာ ေရႊေက်ာင္းဆရာေတာ္ ထံ ေန႔စဥ္ ဆြမ္းအုပ္ပို႔ သည္။ ေရႊေက်ာင္းဆရာေတာ္ ပ်ံလြန္ေသာအခါ ဦးအလီ ကမကထ လုပ္ၿပီး ေလာင္တိုက္နွင့္ ၿပသာဒ္ တို႔ ကို ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းသည္။ ဘုန္းၾကီးပ်ံ ပြဲ တြင္ ဇာတ္ပြဲ ၇ ရက္ ခံေပးသည္။ဤတြင္ မြတ္ဆလင္ ဘာသာဝင္တို႔ က ဦးအလီအား ဝိုင္းဝန္းကဲ့ရဲ ႔ကာ ဝိုင္းပယ္လိုက္ၾကေလေတာ့သည္။ဦးအလီက တရားရံုးအနီးတြင္ ကိုယ္ပိုင္သစ္သားဗလီ ေဆာက္ကာ မွန္မွန္တက္သည္။
ဦးအလီ သည္ အသက္ ၇၀ အရြယ္ 1907 တြင္ ကြယ္လြန္ခဲ့ေလသည္။
(ဆရာအံ႔ေက်ာ္၏ ေမာ္လၿမိဳင္ ေရႊေတာင္ေက်ာင္းတိုက္ သမိုင္းမွ)
ဆရာၾကီးဦးရာဇတ္ ႏွင့္ ရဲေဘာ္ ကိုေထြး တို႕အား ျမႇဳုပ္ႏွံထားရာ တာေမြဥယ်ာဥ္ရွိ အုတ္ဂူေဟာင္း (ဓာတ္ပံုကို ရဲေဘာ္ ကိုေထြး၏ ေျမးေတာ္စပ္သူ မေမာ္ေမာ္မွေက်းဇူးျပဳပါသည္)
ဆရာၾကီးဦးရာဇတ္ ႏွင့္ ရဲေဘာ္ ကိုေထြး တို႕အား ျမႇဳုပ္ႏွံထားရာ တာေမြဥယ်ာဥ္ရွိ အုတ္ဂူသစ္္ ေရွ႕တြင္ ရဲေဘာ္ ကိုေထြး ၏ မိသားစု၀င္မ်ားလာေရာက္ ဆု ေတာင္းစဥ္ (ဓာတ္ပံုကို ရဲေဘာ္ ကိုေထြး၏ ေျမးေတာ္စပ္သူ မေမာ္ေမာ္မွေက်းဇူးျပဳပါသည္)