M-Media
(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)
ဆီးရီးယားႏုိင္ငံ ဟာမာၿမိဳ႕မွ ႏုိရီယက္စ္တစ္ခု
– ယေန႔ေခတ္မွာ ေရေပးေ၀မႈစနစ္ မရွိဘူးဆုိရင္ ျဖစ္လာမယ့္အက်ိဳးဆက္ဟာ မလြယ္ကူပါဘူး။ သင္ဟာ ျမစ္ ဒါမွမဟုတ္ ေရတြင္းကေန ေရခပ္ဖုိ႔အတြက္ မုိင္းေပါင္းမ်ားစြာ သြားရမယ္။ ေရစီးတဲ့ေနရာဟာ ေ၀းေနတယ္ဆုိရင္ အဲဒီကေရကုိ ဘယ္လုိ ပံုးထဲ ထည့္ရမလဲဆုိကာ ေသခ်ာ စဥ္းစားရပါလိမ့္မယ္။ လြန္ခဲဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ က မြတ္စလင္ေတြဟာ ေရတင္စက္ေတြ၊ ေရစုပ္စက္ေတြလုိ ဆန္းသစ္ၿပီး အင္မတန္အသံုး၀င္တဲ့ ကိရိယာေတြကုိ တီထြင္ကာ ဒီအခက္အခဲေတြကုိ ေက်ာ္ျဖတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။
အဲဒီမြတ္စလင္ေတြဟာ ေရစီးေၾကာင္း ရွာဖို႔၊ လမ္းေၾကာင္းလႊဲဖုိ႔၊ ေရသုိေလွာင္ဖုိ႔၊ ေရစုပ္တင္ဖုိ႔အတြက္ နည္းလမ္းအသစ္ေတြကုိ တီထြင္ႀကံဆခဲ့ၾကၿပီး သူတုိ႔ ကုိယ္ပုိင္ အသိပညာေတြ၊ တစ္ျခား လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြက သိရွိထားတဲ့ အသိပညာေတြကေန ရရွိလာတဲ့ ကိရိယာေတြကုိ ထူးကဲစြာ ေပါင္းစပ္အသံုးခ်ခဲ့ၾကပါတယ္။
ရွဒြဖ္နဲ႔ ႏုိရီယက္စ္
ရွဒြဖ္
ေရွးေဟာင္းအီဂ်စ္ေတြမွာ ‘ရွဒြဖ္’ (Shadoof) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရခပ္ကိရိယာတစ္ခု ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကိရိယာဟာ ရွည္လ်ားတဲ့ တုတ္တံကုိ အလည္မွာ ၀င္႐ုိးေဖာက္ကာ တုိင္တစ္ခုနဲ႔ခ်ည္ထားၿပီး ထိပ္မွာ ေရပံုးကုိခ်ိတ္ကာ ျမစ္ထဲကေရကုိ ခပ္ယူရတဲ့ သာမန္ကိရိယာေလးျဖစ္ၿပီး သူ႕ေခတ္သူ႕အခါမွာေတာ့ အင္မတန္ အသံုး၀င္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီတုတ္တံရဲ႕ ေနာက္ဆံုးမွာ အေလးတစ္ခုကို တပ္ဆင္ထားၿပီး ေရခတ္ခ်င္တဲ့အခါ ေရပံုႀကိဳးကုိဆြဲကာ ျမစ္ထဲကုိ ႏွစ္ခပ္ရကာ ဆြဲတင္တဲ့အခါမွာေတာ့ ေနာက္က အေလးေၾကာင့္ လူမပင္ပန္းေတာ့ပါဘူး။ ဒီကိရိယာေလးကုိ အခုအခ်ိန္အထိ အီဂ်စ္မွာ အသံုးျပဳေနဆဲပါပဲ။
‘ႏုိရီယက္စ္’ (norias) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရဘီးေတြကေတာ့ တသြင္သြင္းစီးေနတဲ့ ေရစီးေၾကာင္းက ေရကုိ ကုန္းျမင့္ဆီ ခပ္တင္တာျဖစ္ၿပီး ဘီစီ ၁၀၀ ေလာက္ကတည္းက အသံုးျပဳခဲ့ၾကတာပါ။ ေရာမ စာေရးဆရာ၊ ဗိသုကာပညာရွင္နဲ႔ အင္ဂ်င္နီယာတစ္ဦးျဖစ္သူ ဗီထ႐ူဗီးယက္စ္ (Vitruvius) က ဒီ႐ိုးရွင္းၿပီး ထိေရာက္မႈရွိတဲ့ ေရဘီးေတြအေၾကာင္းကုိ တစ္ခုတ္တရ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ဖူးပါတယ္။ အဲဒီ ေရဘီးေတြမွာ ေရစီးအားနဲ႔လည္ဖုိ႔ ဒလက္ေတြတပ္ထားၿပီး၊ ေဘးမွာ (တစ္ခ်ိဳ႕ေရဘီးေတြမွာ ဒလက္ ၂ ခုၾကားမွာ) ေရပံုး ဒါမွမဟုတ္ ေရခြက္ေတြကုိ တပ္ဆင္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ ဘီးနဲ႔အတူလိုက္လည္တဲ့ ပံုးေတြဟာ ေရစီးေၾကာင္းထဲေရာက္ၿပီး အေပၚကုိ ျပန္တက္တဲ့အခါမွာေတာ့ ေရေတြ ပါသြားခဲ့ၿပီး အေပၚေရာက္တဲ့အခါမွာ ေရသြယ္ေျမာင္းနဲ႔ဆက္ထားတဲ့ တုိင္ကီႀကီးထဲကုိ ေရသြန္ခ်လုိက္ပါေတာ့တယ္။ ေရာမနဲ႔ ပါးရွားေတြ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ဒီေရဘီးေတြကို မြတ္စလင္ေတြက ျပန္လည္ ဆန္းသစ္ခဲ့တာပါ။
၇ ရာစုေႏွာင္ပုိင္းက အီရတ္ႏုိင္ငံ ဘာဆရာၿမိဳ႕မွာ တူးေဖာ္ခဲ့တဲ့ တူးေျမာင္းတစ္ခုမွာ တပ္ဆင္အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ေရဘီးကေတာ့ မြတ္စလင္ေတြ ပထမဆံုး တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ‘ႏုိရီယက္စ္’ အျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဆီးရီးယားက ဟာမာၿမိဳ႕ အုိရြန္တက္စ္ ျမစ္ေပၚမွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ႏုိရီယက္စ္ႀကီးကလည္း အသံုးမျပဳတာ ၾကာၿပီျဖစ္ေပမယ့္ အခုအခ်ိန္အထိ တည္ရွိေနပါတယ္။ အဲဒီႏုိရီယက္စ္ကုိ ေရဘီးအႀကီးေတြနဲ႔ တည္ေဆာက္ထားတာျဖစ္ၿပီး အႀကီးဆံုးဘီးႀကီးကေတာ့ အခ်င္း မီတာ ၂၀ (၆၅.၅ ေပ) ရွိၿပီး ဒလက္နဲ႔ ခြက္ေပါင္း ၁၂၀ ပါ၀င္ပါတယ္။ စပိန္ႏုိင္ငံ မာစီယာ (Murcia) ေဒသမွာရွိတဲ့ ‘လာႏုိရာ’ (Lanora) ေရဘီးႀကီးကေတာ့ လက္ရွိအခ်ိန္အထိ အသံုးျပဳေနေပမယ့္ မူလသစ္သားဘီးေတြေနရာမွာ သံဘီးေတြ တပ္ဆင္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီတစ္ခုတည္းသာ ေျပာင္းလဲထားေပမယ့္ တည္ေဆာက္ပံုနဲ႔ အလုပ္လုပ္ပံုေတြကေတာ့ မူးရစ္ရွ္မြတ္စလင္ေတြလက္ထက္တည္းက တပ္ဆင္ထားတဲ့အတုိင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ကမၻာတစ္၀ွမ္းမွာ ဒီလုိ ႏုိရီယက္စ္ေတြ ေျမာက္မ်ားစြာရွိၿပီး တစ္ခါတစ္ရံမွာ ေခတ္ေပၚ ေရစုပ္စက္ေတြနဲ႔ ယွဥ္လုိ႔ရတဲ့ အေနအထားအထိ ရွိေနပါတယ္။
ႏုိရီယက္စ္
မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး ၂ ဦး
တာကီ အလ္-ဒင္
ေရစီးအားနဲ႔ တိရစၦာန္တုိ႔ကုိ အသံုးျပဳတာဟာ အလုပ္ပုိတြင္ေစတယ္လုိ႔ ေရွးေခတ္ မြတ္စလင္ နည္းပညာသမားေတြက သိရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီ မြတ္စလင္ နည္းပညာရွင္ေတြထဲက အႀကီးက်ယ္ဆံုး ပညာရွင္ႏွစ္ဦးကေတာ့ အလ္-ဂ်ာဇာရီ (Al-Jazari) နဲ႔ တာကြီ အလ္-ဒင္ (Taqi al-Din) တုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီပညာရွင္ႀကီး ႏွစ္ဦးစလံုးဟာ စူးစမ္းေဖာ္ထုတ္မႈ မ်ားစြာကုိ ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီး၊ လက္ဖ်ားခါေလာက္တဲ့ စက္ကိရိယာေတြကုိလည္း တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ စက္ကိရိယာေတြဟာ ယေန႔လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ မရွိမျဖစ္အေရးပါတဲ့ အလုိအေလ်ာက္ စက္ပစၥည္းေတြကုိ ေပၚေပါက္လာပုိ႔ မ်ိဳးေစ့ခ်ေပးခဲ့တာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
အလ္ဂ်ာဇာရီဟာ ၁၃ ရာစုေႏွာင္းပုိင္းနဲ႔ ၁၃ ရာစုအေစာပုိင္းမွာ တူရကီႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းမွာ ေနထုိင္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ၁၁၈၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ အာတူကစ္မင္းဆက္ (Artuquid) က ဘုရင္ ဒီယာဘာကီရ္ (Diarbakir) ရဲ႕ ေျမႇာက္စားျခင္းကုိ ခံခဲ့ရပါတယ္။ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ပညာရွင္တစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ အလ္-ဂ်ာဇာရီဟာ လက္ေခ်ာင္းတစ္ေခ်ာင္း လႈပ္စရာမလုိဘဲနဲ႔ ေရပမာဏအေျမာက္အမ်ား စုပ္တင္ႏုိင္မယ့္ ကိရိယာတစ္ခု တီထြင္ဖုိ႔ဆုိတဲ့ အႀကံအစည္တစ္ခု ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ ေဂါက္တံ (crank) အသံုးျပဳမႈကုိ ပထမဆံုး တီထြင္ခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ စက္၀ုိင္းပံုသ႑ာန္ ေရြ႕လ်ားမႈကေန အထက္ေအာက္ ေရြ႕ခ်ားတဲ့စနစ္ကုိ ေျပာင္းေပးတာေၾကာင့္ ဒီေဂါက္တံဟာ စက္ကိရိယာနယ္ပယ္မွာ အေရးပါတဲ့ တီထြင္မႈေတြထဲက တစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ျခင္း ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ အဲဒီေဂါက္တံအသံုးျပဳ လည္ပတ္တဲ့စနစ္ကုိ ကေလးငယ္ေတြ ကစားတဲ့ အ႐ုပ္ေတြကေန ကားအင္ဂ်င္ေတြ၊ ယႏၱရားႀကီးေတြအထိ ေနရာေပါင္းစံုမွာ အသံုးျပဳေနၾကၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။
Slider-crank စနစ္သံုး ေရတင္ကိယာ
အလ္ဂ်ာဇာရီဟာ ေရလႊတ္ေျမာင္းတစ္ခုပါ၀င္ၿပီး တိရစၦာန္ကုိအသံုးျပဳလည္ပတ္တဲ့ ေရတင္ကိရိယာ တစ္ခုကုိ တီထြင္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကိရိယာဟာ ဂီယာေတြနဲ႔ ေဂါက္တံတစ္ခု စတာေတြ ပါ၀င္တဲ့ ဆန္းျပားတဲ့ စနစ္တစ္ခုနဲ႔ အထက္ေအာက္လည္ပတ္တာျဖစ္ၿပီး ဒီစနစ္ကုိ slider-crank လုိ႔ေခၚပါတယ္။ အဲဒီစက္မ်ိဳးဟာ ဥေရာပတုိက္မွာ အင္ဂ်င္နီယာပညာရပ္ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲတဲ့ ကာလျဖစ္တဲ့ ၁၅ ရာစုႏွစ္အထိ မေပၚထြက္ခဲ့ပါဘူး။
Slider-crank စနစ္သံုး ေရတင္ကိယာ
ေရစုပ္ပန္႔မ်ား
အလ္ဂ်ာဇာရီဟာ ေရတင္စက္ကိရိယာ ၅ ခုကုိ တီထြင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီထဲကႏွစ္ခုက ေရွးေခတ္အီဂ်စ္ေတြ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ရွဒြဖ္ကုိ အဆင့္ျမႇင့္တင္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီရွဒြဖ္တစ္ခုကို ဂီယာေတြနဲ႔ အစားထုိးခဲ့ၿပီး တိရစၦာန္အား၊ ေရအားနဲ႔ လည္ပတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဂါက္တံသံုးရွက္ဖ္ (crank shaft) ကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ အလ္ဂ်ာဇာရီရဲ႕ ေနာက္ထပ္ အေျခခံၾကၿပီး အေရးပါတဲ့ တီထြင္မႈတစ္ခုကုိ ျပဳုလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ ေရအားသံုး ေရစုပ္ပန္႔ျဖစ္ၿပီး စက္သြား၊ ေၾကးပစ္စတင္၊ စုပ္ခြက္၊ ေရျဖန္႔ပုိက္နဲ႔ တစ္ဖက္သြား အဆုိ႔ရွင္ေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္တီထြင္ထားတာျဖစ္ၿပီး (Reciprocating Pump) လုိ႔ေခၚပါတယ္။ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳေရး က႑မွာ ေရေပးေ၀တာနဲ႔ မိလႅာစနစ္ေတြမွာ အသံုးျပဳတဲ့ အဲဒီေရပန္႔ဟာ ေရကုိစုပ္ကာ ၁၂ မီတာ (၃၉.၄ေပ) အျမင့္မွာရွိတဲ့ ေရေပးေ၀မႈစနစ္အထိ တင္ေပးႏုိင္ပါတယ္။ ဒီေရစုပ္စက္ဟာ တစ္ဖက္မွာရွိ ပစ္စတင္တစ္ခုနဲ႔ ေရတင္ၿပီး ေနာက္တစ္မွာရွိတဲ့ ပစ္စတင္တစ္ခုနဲ႔ ေရျဖန္႔ေ၀ေပးတဲ့ ေဆာက္ရြက္ခ်က္ႏွစ္ခုသံုး နိယာမရဲ႕ ေရွးအက်ဆံုး နမူနာတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အလ္ဂ်ာဇာရီက ပစ္စတင္ႏွစ္ခုကုိ အေသထားကာ တစ္ဖက္သြား အဆုိ႔ရွင္ေတြနဲ႔ ဒီေရစုပ္ပန္႔ကုိ ၿပီးျပည့္စံုေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။
ပစ္စတင္ေတြ ေရွ႕တုိးေနာက္ငင္ လႈပ္ရွားၿပီး လည္ပတ္တဲ့ အဲဒီေရစုပ္စက္ရဲ႕ အသံုးျပဳပံုကေတာ့ ေရအားအသံုးျပဳ ဆန္ႀကိတ္စက္လုိပါပဲ။ ဒီေရပန္႔ကုိ ေရစီးသန္တဲ့ ျမစ္ေဘးမွာ တည္ေဆာက္ၿပီး စက္ရဲ႕ ဒလက္တစ္၀က္ေလာက္ကုိ ေရစီးလမ္းေၾကာင္းမွာ ႏွစ္ျမႇဳပ္ထားပါတယ္။ ဒလက္ရဲ႕ တစ္ဖက္ခ်က္စီမွာ ေရ၀င္ပုိက္ ႏွစ္ခုကုိ ထားရွိၿပီး အလယ္မွာ ပစ္စတင္ ႏွစ္ခုနဲ႔ ဆက္ထားပါတယ္။ ဒလက္နဲ႔ဆက္ထားတဲ့ စက္သြားက ေရစုပ္စက္ရဲ႕အတြင္းပုိင္း ဂီယာလုပ္ငန္းစဥ္ကုိ ေမာင္းႏွင္ေပးကာ လီဗာအတံရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈကတစ္ဆင့္ ပစ္စတင္ ေရွ႕တုိးေနာက္ငင္ျဖစ္ကာ ေရစုပ္တဲ့လုပ္ငန္းကုိ လုပ္ေဆာင္တာျဖစ္ပါတယ္။
အလ္-ဂ်ာရီ၏ Reciprocating Pump ဒီဇုိင္း လက္ေရးမူ (၀ဲ) ႏွင့္ 3D ပံုစံငယ္ (ယာ)
ဒီစနစ္မွာ ေရ၀င္ပုိက္နဲ႔ ေရထြက္ပုိက္မွ အဆုိ႔ရွင္ႏွစ္ခုရွိၿပီး ေရစုပ္တာ ပုိက္ေတြကေန ေရျပန္ထုတ္တာေတြကုိ လုပ္ေဆာင္ေပးပါတယ္။ ေရ၀င္ပုိက္ဟာ ေရထဲမွာျမဳပ္ေနၿပီး တစ္ဖက္က ပစ္စတင္ဟာ စလင္ဒါအတြင္း ေရြလ်ားတဲ့အခါ ေရကုိ စုပ္ၿပီး တစ္ဖက္ေရထြက္ပုိက္အဆုိ႔ရွင္ကေတာ့ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ပိတ္လ်က္သာ ရွိေနပါတယ္။
ပစ္စတင္က ဆန္႔က်င္ဘက္ကုိ ျပန္ေရြ႕သြားတဲ့အခါမွာေတာ့ အ၀င္ပုိက္ အဆုိ႔ရွင္ဟာ ပိတ္သြားၿပီး စလင္ဒါထဲကေရေတြဟာ အထြက္အဆုိ႔ရွင္ကုိ ျဖတ္ၿပီး အ၀င္ပုိက္ထက္ ေသးတဲ့ အထြက္ပုိက္ထဲကုိ ေရာက္ရွိသြားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ တစ္ျခားတစ္ဖက္ကေတာ့ အထြက္အဆုိ႔ရွင္ပိတ္ကာ ေရကုိ စုပ္ယူလုိက္ပါတယ္။
ဒီအျဖစ္အပ်က္ဟာ ေရစုပ္လုိက္တုိင္းမွာ တစ္လွည့္စီ ျဖစ္ေနတာျဖစ္ၿပီး တစ္ဖက္က တြန္းတဲ့အခါ တစ္ဖက္က ဆြဲတာမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေရထဲမွာႏွစ္ထားတဲ့ ဒလက္က တစ္ပတ္လည္တုိင္းမွာ ေရကုိႏွစ္ႀကိမ္ စုပ္ယူႏုိင္ၿပီး ေရစီးေနသမွ် ကာလပတ္လံုး ဒီေရစုပ္ပန္႔ဟာ လည္ပတ္ေနမွာျဖစ္ပါတယ္။
စလင္ဒါ ၆ ခုပါ ေရစုပ္စက္
တာကီ အလ္-ဒင္၏ ဆလင္ဒါ ၆ ခုပါ ေရစီးအားသံုး ေရစုပ္စက္ ပုံတူ
ေနာက္ထပ္ နည္းပညာခုန္ပ်ံေက်ာ္လႊားခဲ့သူကေတာ့ ၁၆ ရာစု ေအာ္တုိမန္ အင္ဂ်င္နီယာျဖစ္တဲ့ တာကီ အလ္-ဒင္ (Taqi Al-Din) ပါပဲ။ စက္မႈအင္ဂ်င္နီယာ ဘာသာရပ္အေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားတဲ့ The Sublime Methods of Spiritual Machines (စိတ္ကူးယဥ္ စက္ပစၥည္းမ်ားအတြက္ အံ့ၾသစရာ နည္းလမ္းမ်ား) စာအုပ္ကုိ ေရးသားခဲ့သူ အလ္-ဒင္ဟာ သူ႕ရဲ႕ အဲဒီစာအုပ္ထဲမွာ ေရစုပ္စက္ေတြအေၾကာင္း ေရးသားထားၿပီး၊ ေရေႏြးေငြ႕ရဲ႕ အသံု၀င္မႈကုိ မသိရွိခင္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀ နီးပါးေလာက္ကတည္းက အဲဒီစာအုပ္မွာ ေရေႏြးေငြ႕အင္ဂ်င္ေတြရဲ႕ အေျခခံကုိ အလ္-ဒင္က ေဆြးေႏြးခဲ့တာပါ။
သူ႕ရဲ႕ စလင္ဒါေျခာက္ခုပါ၀င္တဲ့ ေရစုပ္စက္ဟာ စကၠဳထုတ္လုပ္မႈ၊ သတၱဳထုတ္လုပ္မႈ သမုိင္းေတြကုိ ေလ့လာရာမွာ ခ်န္ထားလုိ႔မရတဲ့ အစိတ္အပုိင္းတစ္ခုလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ ဒီေရစုပ္စက္မွာ သူ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ပစ္စတင္ဟာ ပုိင္႐ုိက္တံေတြနဲ႔ အသြင္သ႑ာန္တူၿပီး စာရြက္ထုတ္ဖုိ႔ ေပ်ာ့ဖတ္လုပ္တဲ့ေနရာ၊ ပန္းပဲထုတဲ့ေနေတြမွာ အသံုးျပဳႏုိင္တာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။
သူ႕ရဲ႕ အဲဒီစာအုပ္မွာ တာကီ အလ္-ဒင္ဟာ ေရပန္႔ေတြ ဘယ္လုိ အလုပ္လုပ္လဲဆုိတာကုိ ရွင္းျပခ့ဲပါတယ္။ စလင္ဒါ ၆ ခုပါ၀င္တဲ့ ေရစုပ္စက္ဟာ ေရစီးအားသံုး စက္ပစၥည္းတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ေရစီးနဲ႔လည္တဲ့ ၀င္႐ုိးတံကုိ အထက္ေအာက္လႈပ္ရွားႏုိင္တဲ့ အျခား ၀င္႐ုိးရွည္ ၆ ခုနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ထားပါတယ္။ အဲဒီ၀င္႐ုိးရွည္ရဲ႕ ထိပ္တစ္ဖက္မွာ ပစ္စတင္တပ္ထားၿပီး အလယ္မွာေတာ့ ၀င္႐ုိး(pivot) ေဖါက္က တပ္ဆင္ထားပါတယ္ ပစ္စတင္ရွိတဲ့ ဆလင္ဒါရဲ႕ ထိပ္မွာေတာ့ ခဲအေလးတစ္ခုကုိ တပ္ထားၿပီး အဲဒီအေလးက ပစ္စတင္ အေပၚတက္သြားတဲ့အခါ ေအာက္က်ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးတာပါ။
ပစ္စတင္ရွိတဲ့ စလင္ဒါအတြင္းပုိင္းမွာ ေလဟာနယ္ျဖစ္ကာ ပစ္စတင္ အေပၚတက္တဲ့အခါတုိင္း ေရဟာ အ၀င္ပုိက္ရဲ႕ အဆုိ႔ရွင္ကုိျဖတ္ၿပီး ပါလာပါတယ္ ဆလင္ဒါေပၚမွာတပ္ထားတဲ့ ခဲအေလးေၾကာင့္ ပစ္စတင္ဟာ အလုိလုိ ျပန္က်သြားအခါ ေရ၀င္ပုိက္ထိပ္က အဆုိ႔ရွင္ေလးဟာ ပိတ္သြားခဲ့ၿပီး ေရထြက္ပုိက္ အဆုိ႔ရွင္က ပြင့္သြားတာေၾကာင့္ ေရဟာ ေရထြက္ပုိက္ထဲ ေရာက္သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒီစက္ရဲ႕ အလွတရားကေတာ့ ခ်ိန္ကုိက္ျဖစ္မႈနဲ႔ ပစ္စတင္ေတြရဲ႕ အစဥ္လုိက္လႈပ္ရွားမႈကုိ ထိန္းခ်ဳပ္တာျဖစ္ပါတယ္။
လူေတြဟာ စက္ပစၥည္းေတြအေပၚမွာ မွီခုိလုိ႔ မရေသးတဲ့အခ်ိန္၊ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ပတ္၀န္းက်င္မွာ ကားေတြ၊ စက္ဘီးေတြ၊ လွ်ပ္စစ္ပန္႔ေတြ မရွိေသးတဲ့အခ်ိန္မွာ ဒီတီထြင္ဖန္တီးမႈက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအဆင့္အတန္းကုိ ေျပာင္းလဲေစခဲ့ပါတယ္။ ဒီစက္ပစၥည္းေတြကုိ အေျမာက္အမ်ား မထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ေပမယ့္ ၿမိဳ႕ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေရစုပ္စက္ေတြ တပ္ဆင္လာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ လူေတြဟာ ေရပုံးနဲ႔ ျမစ္ေတြ၊ ေခ်ာင္းေတြမွာ ေရခပ္စရာ မလုိေတာ့သလုိ႔ ရွဒြဖ္မွာလည္း သြားတန္းစီစရာ မလုိေတာ့ပါဘူး။ ေရအားကုိ အသံုးျပဳတဲ့ ေရစုပ္စက္ေတြ၊ ေရသြယ္ေျမာင္းေတြကေန တစ္ဆင့္ ခပ္႐ံုပါပဲ။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)
