ဇူလိုင် ၅၊ ၂၀၂၀
ရှေ့ဆောင်အီမာမ် ယန်ကျင်းဘန် -ဟောင်ကောင်မှာ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေဟာ ၁၈၄၀ လောက်ကတည်းက ရှိနေခဲ့ကြပြီး ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်တွေမှာတော့ ဒီရေအတွက်ဟာ မြင့်တက်လာခဲ့ပါတယ်။ ရှေ့ဆောင်အီမာမ် အွတ်စမန် ယန်ကျင်းဘန်က ဟောင်ကောင်လူထုကို အစ္စလာမ်အကြောင်း ရှင်းပြဖို့ လိုအပ်လာပြီလို့ ခံစားရတာကြောင့် Understanding Islam ဆိုတဲ့ စာအုပ်ကို တရုတ်ဘာသာစကားနဲ့ ရေးသားထုတ်ဝေခဲ့ပါတယ်။
အခြားဘာသာတရားတွေနဲ့မတူတာက အစ္စလာမ်ဟာ ယုံကြည်သူတွေရဲ့ နေ့စဉ်ဘ၀မှာပါ ထင်ဟပ် အရေးပါနေတယ်လို့ ယန်က ပြောပါတယ်။
ဝမ်ချိုင်းရပ်ကွက်က ဘားဆိုင်တွေရဲ့အဝေး၊ ဆိတ်ငြိမ်သန့်ရှင်းတဲ့ လမ်းရဲ့တစ်ဖက်တစ်ချက်မှာ ‘အမ်မာနှင့် အွတ်စ်မန် ရမ်ဂျူဆာဒစ်ဗလီ’ ဗလီဝတ်ကျောင်းတော်တည်ရှိပါတယ်။
ယန်ကျင်းဘန် ရေးသည့် Understanding Islam လမ်းရဲ့ ဟိုမှာဘက်မှာတော့ အစိမ်းရောင် မင်နာရတ်မျှော်စင်ကို ကြွားကြွားဝင့်ဝင့် ရှုမြင်ရပါလိမ့်မယ်။ ကိုဗစ်ကပ်ရောဂါကြောင့် ဗလီထဲကို ဝင်ရောက်တဲ့သူတိုင်းကို တာဝန်ရှိသူတွေက အဝင်အ၀မှာ အပူချိန် တိုင်းတာနေပါတယ်။
အီမာမ် ယန်ကျင်းဘန်ဟာ ညနေစောင်းဝတ်ပြုဖို့လာရောက်သူတွေကို ဗလီနားနေဆောင်မှာ လိုက်လံပြီး စလာမ်မေတ္တာပို့ နှုတ်ခွန်းဆက်သနေပါတယ်။
ဗလီရဲ့ နံရံမှာ ချိတ်ဆွဲထားတဲ့ မက္ကာက ‘မတ်စ်ဂျစ်ဒ်ဟရမ်ဗလီ’ ပုံ ကျောက်စီကားချပ်ကြီးဟာ လာရောက်သူတွေအတွက် ရှုမငြီးစရာ ဖြစ်လို့နေပါတယ်။ ဗလီပုံကားချပ်ကြီးရဲ့အလယ်က အနက်ရောင်ကုဗပုံအဆောက်အဦးကို ‘ကအ်ဘာကျောင်းတော်’ လို့ခေါ်ပါတယ်။ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေ မက္ကာကို ဟဂျ်ဘုရားဖူးသွားတဲ့အခါ ဒီ ကဘ်ဘာကျောင်းတော်ကြီးကို လက်ဝဲရစ် ၇ ကြိမ် လှည့်ရပါတယ်။ အသက် ၅၆ နှစ်အရွယ် ယန်ဟာ ဟဂျ်ဘုရားဖူးခရီးကို ၃ ကြိမ်တိုင်တိုင် သွားရောက်ခဲ့ပြီးပါပြီ။
“မွတ်စလင်တစ်ယောက်အနေနဲ့ ဒီတာဝန်ကို ကျေပွန်ဖို့က တော်တော်လေးကို အရေးကြီးပါတယ်။ မြင့်မြတ်ရာနေရာကို ကိုယ့်ရဲ့မျက်လုံးနဲ့ မျက်ဝါးထင်ထင်မြင်လိုက်ရတဲ့အခါ နှလုံးသည်းပွတ်တစ်ခုလုံး အရည်ပျော်မတတ်ပါပဲ။ ကျန်းမာဖို့၊ ငွေကြေးတတ်နိုင်ဖို့၊ အချိန်အခါကျဖို့ လိုအပ်တာကြောင့် ဒီနေရာကို သွားရောက်ခွင့်ရတာ၊ ချောချောမွေ့မွေ့ သွားပြီး၊ ချောချောမွေ့မွေ့ပြန်ရောက်တာတွေဟာ သိပ်ကို ထူးခြားတဲ့ အခိုက်အတန့်ပါပဲ”လို့ ရှေ့ဆောင်အီမာမ် ယန်ကျင်းဘန်က ပြောပါတယ်။
ယန်ဟာ ဟောင်ကောင်က တရုတ်လူမျိုး ရှေ့ဆောင်အီမာမ် နှစ်ပါးထဲက တစ်ပါးဖြစ်ပြီး Understanding Islam ဆိုတဲ့ စာအုပ်ကိုလည်း မကြာသေးခင်က ရေးသား ထုတ်ဝေထားပါတယ်။ တရုတ်စာနဲ့ ရေးသားထားတဲ့ ဒီစာအုပ်မှာ အစ္စလာမ်သာသနာရဲ့ ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းတွေ၊ ဓလေ့ထုံးတမ်းတွေအကြောင်း၊ ၁၉ ရာစုကတည်းက စတင်တဲ့ ဟောင်ကောင်က အစ္စလာမ့်သမိုင်းကြောင်း စတာတွေကို ရေးသားဖော်ပြထားပါတယ်။
ဗြိတိန်ကိုလိုနီကာလအစ ၁၈၄၁ ခုနှစ်ကတည်းက အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေဟာ အိန္ဒိယကနေလာရောက်ပြီး ဟောင်ကောင်မှာ နေထိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။ အများစုဟာ အင်္ဂလိပ်နဲ့ပါလာတဲ့ စစ်သားတွေဖြစ်ပြီး၊ ကုန်သည်တစ်ချို့လည်း ပါဝင်ပါတယ်။
ဒီကနေ့ ဟောင်ကောင်မှာ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်မိသားစုပေါင်း ၁၂၀၀၀ လောက် ရှိနေပြီး Lower Lascar Row လို့ခေါ်တဲ့ လမ်းတစ်ဝိုက်မှာ နေထိုင်ပါတယ်။ အရင်တုန်းက အဲဒီလမ်းကို Morokai လို့ ခေါ်ခဲ့ကြပြီး ‘မူးရ်လူမျိုးများရှိရာလမ်း’ လို့ အဓိပ္ပါယ်ရပါတယ်။
လက်ရှီ ရှယ်လီလမ်းမှာ တည်ရှိတဲ့ ‘ဂျာမီယာဗလီ’ (Jamia Masjid) ကို ၁၈၅၀ ခုနှစ်မှာ တည်ဆောက်ခဲ့တာပါ။ လမ်းချဲ့ဖို့အတွက် ဒီဗလီကို ဖြိုချခဲ့ပြီးနောက် ပြန်လည်တည်ဆောက်ပြီး ၁၉၁၅ ခုနှစ်မှာ ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပါတယ်။ လက်ရှိမှာတော့ မိုးမျှော်အဆောက်အဦးတွေ ဝန်းရံတဲ့ ဗလီတစ်လုံး ဖြစ်လို့နေပါပြီ။
ဂျာမီယာဗလီ (၁၉၈၆) အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်အရေအတွက် မြင့်တက်လာတာကြောင့် နောက်ထပ် ဝတ်ပြုရာနေရာတစ်ခုကို ဗစ်တိုးရီးယားဆိပ်ကမ်းရဲ့ တစ်ဖက်တစ်ချက်မှာ ၁၈၉၆ ခုနှစ်ကတည်ဆောက်ခဲ့ပြီး ‘ကျိုလွန်ဗလီနှင့် အစ္စလာမ်စင်တာ’ Kowloon Mosque and Islamic Centre လို့ ခေါ်ဆိုပါတယ်။
၁၉၇၆ ခုနှစ် မြေအောက်ရထားလိုင်း ဖောက်လုပ်တဲ့အခါ ဒီဗလီပျက်ဆီးခဲ့ပြီး ၁၉၈၀ ပြည့်နှစ်မှာတော့ လုံး၀ ဖြိုချခံလိုက်ရပါတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ ဗလီကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ခဲ့ကာ လက်ရှိမှာတော့ လူဦးရေ ၃၅၀၀ လောက် ဝတ်ပြုနိုင်တဲ့ ဗလီတစ်လုံး ဖြစ်နေပါပြီ။
ရှေ့ဆောင်အီမာမ် ယန်ဂျင်းဘန် ထိုင်တဲ့ ‘အမ်မာနှင့် အွတ်စ်မန် ရမ်ဂျူဆာဒစ်ဗလီ’ (Masjid Ammar and Osman Ramju Sadick Islamic Centre) ကို ၁၉၈၁ ခုနှစ်မှာ ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဗလီပုံစံကို ဒီဇိုင်းဆွဲပြီး ငွေကြေးစိုက်ထုတ် ဆောက်လုပ်ခဲ့တဲ့ တရုတ်လူမျိုး အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် ‘ဆာဒစ်’ ဆိုသူကို အစွဲပြုပြီး ဒီဗလီကို အမည်ပေးထားတာပါ။
ဟောင်ကောင်မှာ အစ္စလာမ်ဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်သူအရေအတွက်က ဆက်လက် တိုးတက်လျက် ရှိနေပါတယ်။ ၁၉၉၃ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ သူ ဟောင်ကောင်ကို စရောက်တဲ့အချိန်မှာ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အရေအတွက်က ၆ သောင်းလောက်ပဲ ရှိသေးတယ်လို့ ယန်က ပြောပါတယ်။ ဒီနေ့မှာတော့ သက်၀င်သူဟာ ၃ သိန်းလောက် ရှိနေပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းက ဟောင်ကောင်မှာ အလုပ်လာလုပ်တဲ့ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံသားတွေဖြစ်ပြီး၊ တရုတ်လူမျိုး အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်အရေအတွက် ၄ သောင်း၊ ပါကစ္စတန်နွယ်ဖွား အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်အရေအတွက်က ၃ သောင်းလောက် ရှိတယ်လို့ ယန်က ဆိုပါတယ်။ အရှေ့အလယ်ပိုင်း၊ အာဖရိကနဲ့ အာရှတိုက် အခြားဒေသတွေက အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်အချို့လည်း ဟောင်ကောင်မှာ ရှိနေပါတယ်။
အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်အရေအတွက် မြင့်တက်လာတာနဲ့အမျှ အစ္စလာမ့်ရေးရာ အဖွဲ့တွေ၊ ဟာလာလ်စားသောက်ဆိုင်တွေများလာတာကို တွေ့ရကြောင်း ယန်က ထည့်သွင်းပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
‘အမ်မာနှင့် အွတ်စ်မန် ရမ်ဂျူဆာဒစ်ဗလီ’ “ကြယ်ငါးပွင့်ဟိုတယ်တစ်ချို့အပါအဝင် စားသောက်ဆိုင်အားလုံးကို ကျွန်တော်တို့က စီစစ်ပြီး အသိအမှတ်ပြုလက်မှတ် ထုတ်ပေးပါတယ်။ အရင်က Disneyland နဲ့ Ocean Park တို့မှာ ဟာလာလ်အစားအသောက် မရှိပေမယ့် အခု ရှိနေပါပြီ။ Cathay Pacific Catering Services ကလည်း ဟာလာလ်အစားအသောက်တွေကို စီစဉ်ပေးနေပါတယ်”
ယန်ဟာ တရုတ်နိုင်ငံအရှေ့ပိုင်း ရှန်ဒုန်းပြည်နယ် တိုင်ယန်မြို့သားပါ။ အသက် ၈၅ နှစ် ရှိပြီဖြစ်တဲ့ ဖခင်ဟာ ဗလီရှေ့ဆောင်အီမာမ်ဖြစ်ပြီး ယန်က ဖခင်ခြေရာကို နင်းခဲ့သူ ဖြစ်ပါတယ်။ ရှေ့ဆောင်အီမာမ်တစ်ယောက်ဖြစ်ရေး ရည်မှန်းချက် အောင်မြင်ဖို့အတွက် ယန်တစ်ယောက် အပြင်းအထန် ကြိုးစားခဲ့ရတာပါ။
ဘေဂျင်းက ‘တရုတ်အစ္စလာမ်အင်စတီကျု’ မှာ ၁၉၈၄ ခုနှစ်ကနေ ၁၉၈၈ ခုနှစ်အထိ အစ္စလာမ့်ရေးရာတွေကို သင်ယူခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်း ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ အစ္စလာမ်မာဘတ်မြို့က နိုင်ငံတကာ အစ္စလာမ့်တက္ကသိုလ်မှာ ၄ နှစ် ပညာသင်ယူခဲ့ပါတယ်။
ဘာသာတရားကိုင်းရှိုင်းတဲ့ လူငယ်တော်တော်များများဟာ ရှေ့ဆောင်အီမာမ် ဖြစ်လိုကြပေမယ့် ဗလီတွေမှာ လိုအပ်တဲ့အရေအတွက်က နည်းတယ်လို့ ယန်ကပြောပါတယ်။
“ရှေ့ဆောင်အီမာမ် မဖြစ်ရရှာတဲ့ ကျွန်တော်အတန်းဖော် တော်တော်များများဟာ စွန့်ဦးစီပွားရေးသမားတွေ ဖြစ်သွားကြတယ်။ အများစုက အာရဘီ၊ အင်္ဂလိပ်တွေ ကျွမ်းတာကြောင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်းနဲ့ ကုန်သွယ်မှုတွေ လုပ်ကြပါတယ်”
၁၉၉၂ ခုနှစ်မှာ ‘ဟောင်ကောင် အစ္စလာမ့်သမဂ္ဂ’ ဟာ ဘေဂျင်းက ‘တရုတ်မွတ်စလင်အသင်း’ ကို ဆက်သွယ်ခဲ့ပါတယ်။ တရုတ်လူမျိုးဖြစ်ပြီး ငယ်ရွယ်တဲ့ ရှေ့ဆောင်အီမာမ်တစ်ပါး ပြည်မကြီးကနေရှာပေးဖို့ပါ။ ဟောင်ကောင်မှာ ရှာဖွေရခက်လို့ ဒီလို အကူအညီတောင်းခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ အစိုးရရဲ့ အတားအဆီးတွေကြောင့် ယန် ဟောင်ကောင်ကိုရောက်ဖို့ တစ်နှစ်လောက်ကြာခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီနောက် ယန်ဟာ ဟောင်ကောင်မှာအသုံးပြုတဲ့ ‘ကန်တုန်တရုတ်ဘာသာစကား’ ကို သင်ယူခဲ့ပါတယ်။
“ဟောင်ကောင်ကိုစရောက်တုန်းက မိုးမျှော်တိုက်တွေ ပြည့်ကြပ်ပြီး မွန်းကျပ်သလို ခံစားရတယ်။ ဝတ်ပြုချိန်အတွက် အရေးပါတဲ့ နေကိုတောင် တစ်ခါတစ်လေ မမြင်ရပါဘူး။ လူတွေကို လမ်းမေးတဲ့အခါ အရှေ့၊ အနောက်၊ တောင်၊ မြောက်လို့ သူတို့မပြောကြဘဲ ညာဘက်၊ ဘယ်ဘက် လို့သာ ပြောကြပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျွန်တော်က ဒီကို အပျော်လာတာမှ မဟုတ်တာ။ ဟောင်ကောင်က မွတ်စလင်တွေကို ကူညီနိုင်သလောက်ကူညီဖို့ တွေးထားပြီး ကျွန်တော့်အတွက် သိပ်ပြီး များများစားစား မလိုအပ်ပါဘူး”
တရုတ်ဘာသာစကားနဲ့ရေးသားတဲ့ အစ္စလာမ့်စာပေကောင်းတွေ ဟောင်ကောင်မှာ မတွေ့ရတာကြောင့် ယန်ဟာ Understanding Islam ဆိုတဲ့ စာအုပ်ကို လွန်ခဲ့တဲ့ ၂ နှစ်က စတင်ရေးသားခဲ့ပါတယ်။
“အစ္စလာမ်အကြောင်း၊ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေရဲ့ အသက်တာအကြောင်း
ယန်ဟာ ဟောင်ကောင်က တက္ကသိုလ်တွေမှာ အစ္စလာမ်အကြောင်း ဟောပြောမှုတွေလည်း လုပ်ပါတယ်။
ကျိုလွန်ဗလီ “(ကန် ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုပြီးနောက်) ၂၀၀၁ ခုနှစ်မှာ လူတွေက ‘ဂျီဟတ်’ ဆိုတာ ဘာလဲလို့ ကျွန့်တော့်ကို မေးလာကြတယ်။ မွတ်စလင်မဟုတ်သူတွေကို သတ်ရမယ်လို့ ကုရ်အာန်မှာ မပါဘူးဆိုတာကို ရှင်းပြရတာပေါ့ဗျာ”
၂၀၁၉ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ တရုတ်အစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ဖြစ်တဲ့အချိန် ရဲတပ်ဖွဲ့က ဆန္ဒပြသူတွေကို အပြာရောင်ဆိုးဆေးအရည်တွေနဲ့ ပက်ပြီး နှိမ်နှင်းတဲ့အခါ ကျိုလွန်ဗလီရဲ့ ဝင်ပေါက်နဲ့ နံရံတွေကို စွန်းထင်းသွားပြီးတဲ့နောက် ဗလီနဲ့ ဟောင်ကောင်က အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်အသိုင်းအဝိုင်းအပေါ် ကမ္ဘာက အာရုံစိုက်လာပါတယ်။ ဒါဟာ မတော်တဆဖြစ်သွားတာလို့ ရဲတပ်ဖွဲ့က နောက်ပိုင်းမှာ ပြန်ဖြေရှင်းခဲ့ပါတယ်။
“ရဲက တမင်လုပ်တယ်လို့ ကျွန်တော်ထင်တယ်။ ဗီဒီယိုတွေပြန်ကြည့်ရင် ဗလီအရှေ့မှာ လူမှမရှိတာ။ ပိုဆိုးသွားတာက အပြာရောင်ဆိုးဆေးတွေ ဖြန်းသွားတာပါ။ နောက်ပိုင်း ရဲတပ်ဖွဲ့က လာပြီး တောင်းပန်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ကလည်း ဒီတောင်းပန်မှုကို လက်ခံလိုက်ပါတယ်”
အခြားသာသာတရားတွေနဲ့ မတူတာက အစ္စလာမ်ဘာသာဟာ ယုံကြည်သူတွေအားလုံးရဲ့ နေ့စဉ်ဘ၀မှာ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ပါဝင်နေတာ ဖြစ်တယ်လို့ ယန်က ပြောပါတယ်။
“မွတ်စလင်တစ်ယောက်ဖြစ်တာကြောင့် ဟာလာလ်အစားအသောက်တွေသာ စားရတယ်။ အမျိုးသမီးတွေကလည်း ပုဝါဆောင်းရတယ်။ တစ်နေ့ကို ၅ ကြိမ် ဘုရားဝတ်ပြုရပါတယ်”
အစ္စလာမ်မှာ တစ်ကိုယ်ရည်သန့်ရှင်းရေးက အရေးကြီးတဲ့အကြောင်း ယန်က ပြောပြခဲ့ပြီး၊ သူ့ရဲ့စာအုပ်မှာ ဝတ်မပြုခင် ကိုယ်လက် ဘယ်လိုသန့်စင်ရမလဲဆိုတာကိုလည်း ရေးသားဖော်ပြထားပါတယ်။
“အရှေ့အလယ်ပိုင်းမှာ ရေကရှားတော့ ကိုယ်လက်သန့်စင်တာမျိုး အမြဲတမ်းမလုပ်ကြပေမယ့် ဝတ်ပြုတော့မယ်ဆိုရင်တော့ ကိုယ်လက်သန့်စင်တာကို မဖြစ်မနေ လုပ်ရပါတယ်”
ဒီအကြောင်းတွေကို ရှင်းပြနေတဲ့အချိန်မှာတော့ မုအ်ဇင်နိဗ္ဗာန်ဆော်က ဘုရားဝတ်ပြုဖို့ အသံချဲ့စက်ကနေ စတင်ဆော်ဩပါတယ်။
“ခွင့်ပြုပါအုံး။ ဝတ်ပြုဖို့အတွက် ကိုယ်လက်သန့်စင်ရအုံးမယ်” လို့ ယန်က ပြောပြီး ဝတ်ပြုဆုတောင်းဖို့ ထသွားပါတော့တယ်။
Ref: South China Morning Post
( South China Morning Post တွင် ဖော်ပြထားသည့် Islam for non-Muslims – Chinese imam in Hong Kong on a mission to explain his religion and its history in the city ဆောင်းပါးကို လေးမောင်မှ ကောက်နှုတ် ဘာသာပြန်ဆိုပါသည်)
