Category: ကမာၻေက်ာ္ မြတ္စလင္မ်ား

ဒီဇင္ဘာ ၁၆၊ ၂၀၁၆
M-Media

– အတိတ္ကာလတုန္းက ေငြေၾကးဆုိတာ သက္ရွိသတၱ၀ါေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဆုိလုိတာက ကုန္ပစၥည္းေတြအတြက္ ေငြေပးေခ်ဖုိ႔ ကုလားအုတ္ေတြ၊ ကၽြဲႏြားေတြနဲ႔ သုိးေတြကုိ သံုးစြဲခဲ့ၾကတာပါ။ ၁၄ ရာစု မြတ္စလင္ခရီးသြား အစ္ဗေန႔ ဘက္တူတာ (Ibn Battuta) လက္ထက္ ေမာ္လ္ဒိုက္ႏုိင္ငံမွာ  ခ႐ုကမာအခြံေတြကို ေငြေၾကးအျဖစ္ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခြံေတြဟာ တန္ဖုိးရွိတယ္လုိ႔ သတ္မွတ္ခံရၿပီး၊ ဒီေငြေၾကးဟာ အေနာက္အာဖရိက က မာလီႏုိင္ငံအထိ ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ဟာ အေႂကြး၀ယ္ကဒ္ေတြ၊ ေငြစကၠဴေတြ၊ ဒဂၤါးေတြကုိ အသံုးျပဳေနၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဘ႑ာေရးေစ်းကြက္ေတြက အီလက္ထေရာနစ္အသံုးျပဳ ေငြေၾကးလႊဲေျပာင္းမႈေတြနဲ႔အတူ မျမင္ရဘဲ စီးဆင္းေနတဲ့ ေငြေၾကးေတြနဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္မယ္ဆုိရင္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ရဲ႕ ေငြစကၠဴေတြဟာ ပမႊားေလာက္သာ ရွိပါတယ္။  ဘက္တူတာလက္ထက္က ခ႐ုကမာခြံေတြ ယေန႔မွာ ကြယ္ေပ်ာက္သြားသလုိ အနာဂတ္မွာလည္း ကၽြန္ေတာ္တုိ႔အခု အသံုးျပဳေနတဲ့ ေငြစကၠဴေတြ၊ ဒဂၤါးေတြကလည္း ကြယ္ေပ်ာက္သြားႏုိင္ပါတယ္။

ဒါရြလ္အစၥလာမ္ (Dar al-Islam) လုိ႔ေခၚတဲ့ မြတ္စလင္ကမၻာဟာ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြ အေျပာင္းအလဲ မ်ားခဲ့ေပမယ့္ နယ္ပယ္ကုိေတာ့ ခ်ဲ႕ထြင္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး ေရႊနဲ႔ ေငြေတြကုိ ႏုိင္ငံတကာေငြေၾကးအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ တစ္ႏုိင္ငံၿပီးတစ္ႏုိင္ငံကို ခရီးသြားမယ္ဆုိရင္ မတူညီတဲ့ ေငြေၾကးေတြအျပည့္နဲ႔ ပုိက္ဆံအိတ္ကုိ သယ္ေဆာင္သြားမယ့္အစား ခရီးသြားခ်က္လက္မွတ္ (traveler’s check) ကုိ ယူေဆာင္သြားၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၄ ရာစုတုန္းက မြတ္စလင္ကမၻာက ခရီးသြားေတြဟာ ေစ်းႀကိဳေစ်းၾကား၊ ေခ်ာင္ႀကိဳေခ်ာင္ၾကားမက်န္ သြားလာခဲ့ၾကၿပီး ၿမိဳ႕ႀကီးေတြကေန ဇနပုဒ္ေတြအထိ ဒီနာရ္ (ဒီရ္ဟမ္) ေငြေၾကးကုိ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

မြတ္စလင္ကမၻာရဲ႕ အျပင္ကုိ ထြက္ၾကည့္မယ္ဆုိရင္ေတာ့ အေပးအယူေတြက တစ္ေက်ာင္း တစ္ဂါထာ ျဖစ္ေနပါတယ္။  လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၇၀၀ အရင္က တ႐ုတ္ႏုိင္ငံမွာ အံ့ၾသစရာေကာင္းတဲ့ ဘ႑ာေရး အျခအေနကုိ အစ္ဗေန႔ ဘက္တူတာရဲ႕ ေအာက္ပါေရးသားမႈကေန တစ္ဆင့္ သိႏုိင္ပါတယ္။

“တ႐ုတ္ျပည္သူေတြဟာ လက္၀ါးအရြယ္အစားေလာက္ရွိတဲ့ စကၠဴေတြနဲ႔ ေရာင္းၾက၊ ၀ယ္ၾကၿပီး၊ အဲဒီစကၠဴေတြမွာလည္း ဘုရင္မင္းျမတ္ရဲ႕ တံဆိပ္ကုိ ထုထားပါတယ္။ တစ္ေယာက္ေယာက္က ေစ်းထဲကုိ ဒီရ္ဟမ္ ဒါမွမဟုတ္ ဒီနာရ္နဲ႔ သြား၀ယ္မယ္ဆုိရင္ လက္မခံဘဲ သူ႕ကုိလည္း အေရးမလုပ္ေတာ့ပါဘူး”

၇ ရာစုနဲ႔ ၈ ရာစုအတြင္းမွာ ေငြေၾကးကုိ ေရႊ ဒါမွမဟုတ္ ေငြနဲ႔ လုပ္ၾကပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြကေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ ဒဂၤါးေတြကုိ ကုရ္အာန္ရဲ႕ သြန္သင္ဆံုးမမႈနဲ႔ ကုိက္ညီေအာင္ ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

“အသင္တုိ႔သည္ မိမိတုိ႔ ေရာင္းခ်ေသာ ၀တၳဳပစၥည္းတစ္စံုတစ္ရာကုိ ေတာင္း၊ တင္း၊ ခြက္ စသည့္ ပမာဏျဖင့္ ျခင္တြယ္၍ ေရာင္းခ်ေသာအခါ၀ယ္ အျပည့္ ျခင္တြယ္၍ေပးၾကေလကုန္။ ထုိမွတပါး အသင္တုိ႔သည္ အေလးခ်ိန္ခြင္ျဖင့္ ခ်ိန္တြယ္၍ ေရာင္းခ်ေသာအခါတြင္လည္း မွန္ကန္ေသာ အေလးခ်ိန္ခြင္ျဖင့္ ခ်ိန္တြယ္၍ ေပးၾကေလကုန္” (ကုရ္အာန္ ၁၇၊ ၃၅)

ဒါ့ေၾကာင့္ ဒဂၤါးေတြကုိ ေရႊစစ္စစ္၊ ေငြစစ္စစ္ျဖစ္ေအာင္၊ အေလးခ်ိန္မွန္ကန္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ဖုိ႔ဟာ အုပ္စုိးသူေတြရဲ႕ တာ၀န္ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေငြေၾကးစံႏႈန္းကုိေတာ့ ရွရီအာဥပေဒအရ သတ္မွတ္ၿပီး ေရႊအတြက္ ၇ မစ္ကဲလ္ (mithqal) နဲ႔ ေငြအတြက္ ၁၀ ဒီရ္ဟမ္တုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအတုိင္းအတာ မရွိတဲ့ ဒဂၤါးေတြ၊ ႏုိင္ငံျခားေငြေၾကးေတြ၊ ဒဂၤါးအေဟာင္းေတြကုိေတာ့ ေရႊတံုး၊ ေငြတံုးေတြနဲ႔အတူ ဒဂၤါးသြန္းလုပ္ရာ ေနရာကုိ ယူေဆာင္သြားၿပီး အရည္ျပန္က်ိဳကာ ဒဂၤါးအသစ္ေတြကုိ သြန္းလုပ္ပါတယ္။ ဒဂၤါးသြန္းလုပ္ရာ ေနရာမွာေတာ့ အဲဒီ ေရႊတံုး၊ ေငြတံုးေတြရဲ႕ စစ္မွန္မႈကုိ အရည္မက်ိဳခင္ စစ္ေဆးၿပီး သတ္မွတ္ထားတဲ့ စံႏႈန္းေတြနဲ႔ ကုိက္ညီေအာင္ ျပဳလုပ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီနာရ္နဲ႔ ဒီရ္ဟမ္ ႏွစ္ခုစလံုးကုိ မြတ္စလင္ဘုရင္ေတြအဆက္ဆက္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကၿပီး ကုိယ္ပုိင္ဒဂၤါးေတြ သြန္းလုပ္တဲ့ ပထမဆံုး ခလီဖာကေတာ့ အူမုိင္ယာမင္းဆက္မွာ သကၠရာဇ္ ၆၈၅ ကေန ၇၀၅ ခုႏွစ္အထိ စုိးစံခဲ့တဲ့ အဘ္ဒဲလ္ မာလစ္ အစ္ဗေန႔ မရ္၀မ္ (Abd al-Malik Ibn Marwan) ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ဒီနာရ္ေတြဟာ ေငြဒဂၤါးေတြျဖစ္ၿပီး အာရဘီလုိ ေရးသားထားတာလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ အဲဒီမတုိင္ခင္ ေငြေၾကးကေတာ့ ဆက္ဆနစ္အင္ပါယာက သြန္းလုပ္တဲ့ ေငြဒဂၤါးေတြနဲ႔ ဘုိင္ဇန္တုိင္းအင္ပါယာက သြန္းလုပ္တဲ့ ေရႊနဲ႔ ေၾကးဒဂၤါးေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ၆၉၁ ဒါမွမဟုတ္ ၆၉၂ မွာ ကုိယ္ပုိင္ဒဂၤါးေတြ သြန္းလုပ္ခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္ အဘ္ဒဲလ္ မာလစ္ အစ္ဗေန႔ မရ္၀မ္ဟာ သူ႕ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မႈကုိ ဘုိင္ဇန္တုိင္း အင္ပါယာကေန ကင္းလြတ္ေစခဲ့ၿပီး မြတ္စလင္ကမၻာကုိ ေငြေၾကးတစ္ခုတည္းနဲ႔ ေပါင္းစည္းစခဲ့ပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ မရ္၀မ္ရဲ႕ ဒဂၤါးအသစ္ေတြဟာ ဆုိလီဒက္ဇ္ (Solidus) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဘုိင္ဇန္တုိင္းေငြေၾကးကို အတုယူထားတာျဖစ္ပါတယ္။ အရြယ္အစားနဲ႔ အေလးခ်ိန္ ၂ ခုစလံုး တူညီကာ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚမွာေတာ့ ဘုိင္ဇန္တုိင္းဒဂၤါးမွာ သူတုိ႔ဘုရင္ေတြျဖစ္တဲ့ ဟီရက္ကလက္စ္ (Heracles)၊ ဟီရက္ကလီးယက္စ္ ကြန္စတန္တုိင္ (Heraclius Constantine) နဲ႔ ဟီရက္ကလုိနက္စ္ (Heraclonas) တုိ႔ ႐ိုက္ႏွိပ္ထားသလုိမ်ိဳး ႐ုပ္ပံု ၃ ခု ပါ၀င္ပါတယ္။ ျခားနားခ်က္တစ္ခုေတာ့ “အလႅာဟ္အရွင္ျမတ္မွတစ္ပါး အျခား ခ၀ပ္ကုိးကြယ္ရာမရွိ။ မုဟမၼဒ္သခင္သည္ အလႅာဟ္အရွင္ျမတ္၏ တမန္ေတာ္ျဖစ္သည္” ဆုိတဲ့ အစၥလာမ့္ ယံုၾကည္ခ်က္ကုိ အာရဘီ ဘာသာစကားနဲ႔ ေရးထုိးထားတာပါ။

ဘုိင္ဇန္တုိင္းျပည့္ရွင္က သူ႕ရဲ႕ ေငြေၾကးကိုယွဥ္မယ့္ မြတ္စလင္ကမၻာက ဒီလုိတုိးတက္မႈအတြက္ ေဒါသူပုန္ထခဲ့ၿပီး အဲဒီဒဂၤါးကုိ ျငင္းပယ္ခဲ့ကာ ဒဂၤါးအသစ္တစ္ခုထုတ္ၿပီး တုန္႔ျပန္ခ့ဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခါ ခလီဖာ အဘ္ဒဲလ္ မာလစ္ကလည္း တစ္ဖက္မွာ ဘုရင္က အာရပ္ေခါင္းေပါင္းေပါင္းကာ ဓားကုိင္ထားတဲ့ပံုနဲ႔ ေနာက္တစ္ဖက္မွာ အစၥလာမ့္ယံုၾကည္ခ်က္တုိ႔ ႐ုိက္ႏွိပ္ထားတဲ့ ဒဂၤါးအသစ္တစ္ခုကုိ ထုတ္ေ၀ခဲ့ၿပီး၊ ထုတ္ေ၀တဲ့ ခုႏွစ္ကုိလည္း ဒဂၤါးမွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အဲဒီ အာရပ္-ဘုိင္ဇန္တုိင္းေခတ္က သကၠရာဇ္ ႐ုိက္ႏွိပ္ထားတဲ့ ဒဂၤါးျပားေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ ၈ ျပားသာ က်န္ရွိပါေတာ့တယ္။

အင္ပါယာႏွစ္ခုရဲ႕ ဒီလုိ အၿပိဳင္အဆုိင္ ဒဂၤါးသြန္းလုပ္မႈဟာ ရပ္တန္႔မသြားဘဲ ဘုိင္ဇန္တုိင္းက ေနာက္ထပ္ ဒဂၤါးသစ္တစ္ခုထုတ္ကာ တုန္႔ျပန္ခဲ့သလုိ၊ သကၠရာဇ္ ၆၉၇ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ခလီဖာ မာလစ္ဟာ ေနာက္ဆံုးအေနနဲ႔ ႐ုပ္ပံုလံုး၀မပါတဲ့ ဒဂၤါးျပားကုိ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီဒဂၤါးျပားအသစ္ရဲ႕ မ်က္ႏွာ ႏွစ္ဖက္စလံုးမွာ ကုရ္အာန္က်မ္းေတာ္ျမတ္က က်မ္းခ်က္ေတြကုိ ႐ုိက္ႏွိပ္ထားပါတယ္။ အဲဒီေနာက္မွာ အူမုိင္ယာမင္း ၾသဇာသက္ေရာက္တဲ့ ေဒသေတြအားလံုးမွာ ဒီဒဂၤါးတစ္ခုတည္းကုိသာ သံုးစြဲဖုိ႔ အမိန္႔ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဘုိင္ဇန္တုိင္းနဲ႔ အာရပ္-ဘုိင္ဇန္တုိင္း ေငြေၾကးေတြကုိေတာ့ ဘ႑ာေရးဌာနကုိ လႊဲအပ္ရၿပီး အရည္က်ိဳကာ ဒဂၤါးအသစ္ေတြ ျပန္လည္သြန္းလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီအမိန္႔ကုိ မလုိက္နာတဲ့ သူေတြအတြက္ ေသဒဏ္က်ခံေစလုိ႔ အမိန္႔ေတာ္ မွတ္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။

အသစ္ထုတ္လုပ္လုိက္တဲ့ ေရႊသား ဒီနာရ္ဟာ ဘုိင္ဇန္တုိင္းေတြရဲ႕ ဆုိလီဒက္စ္ ဒဂၤါးထက္ အေလးခ်ိန္ နည္းနည္းေလ်ာ့ၿပီး ဒဂၤါးရဲ႕အေလးခ်ိန္တိက်မႈနဲ႔ ေရႊသားစစ္မွန္မႈတုိ႔အတြက္ ဘုရင့္အစုိးရက တာ၀န္ယူ ထိန္းခ်ဳပ္ပါတယ္။ အူမုိင္ယာမင္းဆက္မွာ အသံုးျပဳတဲ့ ေရႊဒဂၤါးေတြကို ဒမတ္စကတ္မွာ သြန္းလုပ္တာျဖစ္ၿပီး ေငြဒဂၤါးနဲ႔ ေၾကးဒဂၤါးေတြကုိေတာ့ တစ္ျခားေနရာေတြမွာ သြန္းလုပ္တာပါ။

ေနာက္ပုိင္းမွာ အူမုိင္ယာမင္းဆက္ေတြဟာ တန္ဖုိးအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတဲ့ ဒဂၤါးေတြကုိ ထပ္မံသြန္းလုပ္ခဲ့ၿပီး ေျမာက္အာဖရိကနဲ႔ စပိန္တုိ႔ကုိ ေအာင္ႏုိင္ၿပီးေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဒဂၤါးသြန္းလုပ္တဲ့စက္ အသစ္ေတြကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ကာ ထုတ္လုပ္တဲ့ ၿမိဳ႕အမည္၊ ထုတ္လုပ္တဲ့ရက္စြဲေတြ ပါ၀င္တဲ့ ဒဂၤါးေတြကုိ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီ ဒဂၤါးေတြဟာ သကၠရာဇ္ ၇၆၂ ခုႏွစ္အထိ အူမုိင္ယာမင္းဆက္အတြင္းမွာ အဓိက ေငြေၾကးအျဖစ္ သံုးစြဲခဲ့ၿပီး ခလီဖာ အလ္-မန္ဆူရ္ (Al-Mansour) ရဲ႕ လက္ထက္ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕တည္တဲ့အခါမွာ ဒဂၤါးသြန္းလုပ္တဲ့စက္႐ံုကုိ ဘဂၢဒတ္ကုိ ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ ဒီရ္ဟမ္ (Dirham) လုိ႔ ေခၚတဲ့ ေငြဒဂၤါးေတြကုိ ထုတ္ေ၀ခဲ့ၿပီး ဒဂၤါးေပၚမွာ ထုတ္ေ၀သူရဲ႕ အမည္ကုိ ႐ုိက္ႏွိပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီ ဒီရ္ဟမ္ေတြဟာ သက္ဆုိးမရွည္ခဲ့ပါဘူး။ သကၠရာဇ္ ၇၈၆ မွာ တက္လာတဲ့ ခလီဖာ ဟာရြန္ အလ္-ရရွစ္ဒ္ (Harun al-Rashid) က ဒီဒဂၤါးေတြကုိ ဖ်က္သိမ္းခဲ့ၿပီး အီဂ်စ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴးေတြရဲ႕ အမည္ေတြနဲ႔ ေရႊဒဂၤါးေတြကုိ သြန္းလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဟာရြန္ အလ္-ရရွစ္ဒ္လက္ထက္ ဒဂၤါးေတြကို ဒဂၤါးသြန္းစက္႐ံုႏွစ္ခုကေန သြန္းလုပ္တယ္လုိ႔ သိရၿပီး တစ္ခုက ဘဂၢဒတ္ကျဖစ္ကာ ေနာက္တစ္ခုကေတာ့ အီဂ်စ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴး ႐ံုးထုိင္ရာ ဖူစတတ္ၿမိဳ႕ (Fustat) မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

သကၠရာဇ္ ၉၀၉ ခုကေန ၁၁၇၁ ခုႏွစ္အထိ စုိးစံခဲ့တဲ့ ဖာတီမုိက္မင္းဆက္ေတြရဲ႕လက္ထက္မွာ ကူဖစ္စာပန္းခ်ီလက္ရာ (Kufic) နဲ႔အတူ ဒီနာရ္ ေရႊဒဂၤါးျပားေတြကုိ ထုတ္လုပ္ၿပီး အရည္အေသြးျမင့္မားကာ၊ မ်ားမ်ားစားစား ထုတ္လုပ္ႏုိင္တာေၾကာင့္ ေျမထဲပင္လယ္ေဒသ ကုန္သြယ္ေရးမွာ ဒီဒဂၤါးေတြကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ စစ္သားေတြ ပါလက္စတုိင္းကို သိမ္းပိုက္ႏုိင္ခဲ့တဲ့အခ်ိန္မွာ သူတုိ႔ေတြဟာ ဒဂၤါးအသစ္ကုိ မသြန္းလုပ္ဘဲ ဒီဒဂၤါးျပားေတြကုိ ပံုတူကူးခဲ့ၿပီး၊ အရည္အေသြးပုိင္းမွာတာ့ မြတ္စလင္ဒဂၤါးေတြလုိ တစ္သမတ္တည္း ေကာင္းမေနခဲ့ပါဘူး။

ေရႊဒဂၤါးေတြ ဥေရာပတစ္ခြင္ ၿပဲၿပဲစင္သြားတဲ့အခ်ိန္ကေတာ့ သကၠရာဇ္ ၇၁၁ ခုႏွစ္မွာျဖစ္ၿပီး မြတ္စလင္အုပ္စုိးတဲ့ အန္ဒါလူစီယာကေနတစ္ဆင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ပုိင္း ၁၂၃၈ ခုကေန ၁၄၉၂ ခုႏွစ္အထိ ဂရာနာဒါကုိ နက္စ္ရစ္ဒ္မင္းဆက္ (Nasrid)  အုပ္စုိးတဲ့အခ်ိန္မွာ ေရႊဒဂၤါး (ဒီနာရ္) ေတြဟာ ဒီရ္ဟမ္ေတြ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီဒီရ္ဟမ္ေတြဟာ ေတာ္ေတာ္ အေလးခ်ိန္စီးၿပီး ေသေသသပ္သပ္ ႐ုိက္ႏွိပ္ထားတာပါ။ ၿပီးေတာ့ ကုရ္အာန္က်မ္းေတာ္ျမတ္က က်မ္းခ်က္ေတြနဲ႔ အုပ္စုိးသူရဲ႕ မ်ိဳး႐ုိးစဥ္ဆက္ဇယားေတြလည္း ဒဂၤါးမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ နက္စ္ရစ္ဒ္မင္းဆက္က ဒဂၤါးေတြမွာ ေန႔စြဲေတြ ထည့္သြင္းမထားေပမယ့္ ‘ဘယ္ေအာင္ျမင္မႈမွ ဘုရားသခင္ကုိ မလႊမ္းမုိးႏုိင္’ ဆုိတဲ့ ေဆာင္ပုဒ္ေၾကာင့္ ခြဲျခားလုိ႔ ရခဲ့ပါတယ္။ ေျမာက္ပုိင္းက ခရစ္ယာန္ဘုရင့္ႏုိင္ငံေတြ အာရပ္နဲ႔ ျပင္သစ္တုိ႔က အဲဒီေငြေၾကးကို ႏွစ္ေပါင္း ၄၀၀ ေလာက္ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။

၁၃ ရာစု ကုန္လြန္သြားၿပီးတဲ့ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ မြတ္စလင္ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြဟာ ခလီဖာတစ္ဦးတည္း အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္ကေန ဘုရင့္ႏုိင္ငံငယ္ေလးေတြအျဖစ္ ကြဲျပားသြားခဲ့ၿပီး အဲဒီႏုိင္ငံ တစ္ခုခ်င္းစီကလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ ကုိယ္ပုိင္ ဒဂၤါးေတြကုိ သြန္းလုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္ ေငြေၾကးေတြလုိပဲ အဲဒီ ဒဂၤါးေတြမွာလည္း  အဲဒီ ဘုရင့္ႏုိင္ငံငယ္ေလးေတြကုိ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူအသီးသီးရဲ႕ အမည္နာမေတြကုိ ႐ုိက္ႏွိပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီဒဂၤါးေတြကုိ လြတ္လပ္စြာ သြန္းလုပ္ခဲ့ၾကေပမယ့္လည္း ခလီဖာတစ္ဦးတည္းရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္မႈကုိေတာ့ မပစ္ပယ္ၾကေသးပါဘူး။

အဲဒီေခတ္ေတြတုန္းကလည္း ဒဂၤါးေတြဟာ ေငြေပးေခ်မႈမွာ တစ္ခုတည္းေသာနည္းလမ္း မဟုတ္ပါဘူး။ ခ်က္လက္မွတ္ေတြကိုလည္း အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ‘ခ်က္’ (Check) ဆုိတဲ့အသံုးအႏႈန္းဟာ အာရဘီ ဘာသာစကား ‘ဆကၠ’ (sakk) ကေန လာတာျဖစ္ၿပီး သတ္မွတ္တဲ့ေနရာကုိ ကုန္ပစၥည္း ေရာက္ရွိတဲ့အခ်ိန္မွာ ေငြေပးေခ်မယ္လုိ႔ ကတိျပဳလႊာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဟာရြန္ အလ္-ရရွစ္ဒ္ရဲ႕ လက္ထက္ ၉ ရာစုမွာ ဘဏ္လုပ္ငန္းဟာ ေတာ္ေတာ္ေလး ဖြံ႕ၿဖိဳးလာခဲ့ၿပီး မြတ္စလင္စီးပြားေရး လုပ္ငန္းရွင္ေတြဟာ ဘဂၢဒတ္က ယူလာခဲ့တဲ့ သူတုိ႔ရဲ႕ ခ်က္လက္မွတ္ေတြကုိ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံ ကန္တုန္ေဒသမွာ ေငြသား ထုတ္ယူလာႏုိင္တဲ့အထိ ျဖစ္လာပါတယ္။ ေငြသားေတြကုိ တစ္ႏုိင္ငံကေန ေနာက္တစ္ႏုိင္ငံ သယ္ေဆာင္ဖုိ႔ အႏၱရာယ္ရွိတာ ခက္ခဲတာေတြက ဒီလုိ ခ်က္လက္မွတ္ေတြ အသံုးျပဳမႈ ေပၚေပါက္လာေစခဲ့တာပါ။ ဘဏ္လုပ္ငန္းရွင္ေတြဟာ ေငြလႊဲလက္မွတ္ေတြ၊ အေႂကြးစာခ်ဳပ္ေတြနဲ႔ ၀န္ခံကတိျပဳလႊာေတြကုိ အသံုးျပဳခဲ့ၾကၿပီး ခ်က္လက္မွတ္ အသံုးျပဳမႈကေတာ့ တြင္က်ယ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ေငြလႊဲလက္မွတ္ေတြ၊ ခ်က္လက္မွတ္ေတြလုိ ေငြေၾကးလႊဲေျပာင္းမႈ နည္းလမ္းေတြကို ျမႇင့္တင္ေပးျခင္းအားျဖင့္ မြတ္စလင္ေတြဟာ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရးနဲ႔ ႏုိင္ငံတကာ ကုန္သြယ္ရးလုပ္ငန္းေတြရဲ႕ ဘ႑ာေရးက႑ကုိ ေအာင္ျမင္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒ႑ာရီဆန္ဆန္ ဒဂၤါးမ်ား

မြတ္စလင္ကမၻာမွာ ဒ႑ာရီဆန္တဲ့ ဒဂၤါးျပားႏွစ္ခု ေပၚခဲ့တဲ့လုိ႔ အဆုိရွိၿပီး တစ္ခုက ‘တစ္ေထာင္တန္ မူဟာရ္’ နဲ႔ ေနာက္တစ္ခုက ‘တစ္ရာတန္ မူဟာရ္’ တုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ေထာင္တန္က ေရႊသားအစစ္ ၁၂ ကီလုိဂရမ္ (၂၆.၅ေပါင္) ရွိၿပီး၊ တစ္ရာတန္ကေတာ့ ဒါနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလးကြာကာ ေရႊသားအစစ္ ၁၀၉၄ ဂရမ္ရွိပါတယ္။ အဲဒီဒဂၤါးေတြဟာ ဒီေန႔ေပါက္ေစ်းနဲ႔ဆုိရင္ေတာ့ ေဒၚလာ ၁၀ သန္းနဲ႔ ေဒၚလာ ၄ သန္း အသီးသီး တန္ဖုိး ရွိပါတယ္။

အဲဒီ ဒဂၤါးေတြကုိ အကၠဘာရ္ သည္ ဂရိတ္ (Akbar The Grate) ရဲ႕သား မြန္ဂုိအင္ပါယာရွင္ ဂ်ာဟန္ဂီရ္ (Jahangir) နဲ႔ ၁၆၃၉ ခုႏွစ္မွာ တာ့ဂ်္မဟာလ္ကုိ ေဆာက္လုပ္မႈေၾကာင့္ ေက်ာ္ၾကားတဲ့ သူ႕ရဲ႕သား ရွား ဂ်ဟန္ (Shah Jahan) တုိ႔က ၁၆၁၃ ခုႏွစ္မွာ ပထမဆံုး သြန္းလုပ္ခဲ့တာပါ။ အဲဒီဒဂၤါးေတြကုိ ဂုဏ္သေရရွိ လူႀကီးလူေကာင္းေတြကသာ ပုိင္ဆုိင္ၾကပါတယ္။

တစ္ေထာင္တန္ မူဟာရ္က အခ်င္း ၂၀ စင္တီမီတာ (၈ လက္မ) ေလာက္ရွိၿပီး ပါရွားရဲ႕ အင္အားႀကီးမားတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြက ေစလႊတ္တဲ့ သံတမန္ေတြကုိေပးဖုိ႔ ၄၊ ၅ ရာစုေလာက္ သိမ္းဆည္းထားခဲ့တယ္လုိ႔ ေျပာစမတ္ ရွိပါတယ္။ အဲဒီမူဟာရ္ဒဂၤါး ပလာစတာပံုတူကုိ ၿဗိတိသွ်ျပတုိက္မွာ ျပသထားၿပီး ၂၀၀ တန္ မူဟာရ္တစ္ခုကုိေတာ့ ၁၈၂၀ မွာ အိႏၵိယမွာ ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္လုိ႔  မွတ္တမ္းရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာ အစေပ်ာက္သြားပါတယ္။ အခုအခ်ိန္မွာေတာ့ ဒီ ဒ႑ာရီဆန္တဲ့ဒဂၤါးေတြ တစ္ခုမွ က်န္ရစ္ျခင္း မရွိေတာ့ပါဘူး။ သူတုိ႔ရဲ႕ ေရႊသားေၾကာင့္ အရည္က်ိဳခံလုိက္ရၿပီးလုိ႔ ယူဆစရာ ရွိပါတယ္။ ဒါပမယ့္ ရွား ဂ်ဟန္ရဲ႕ ေငြတုိက္ထဲမွာ ဧရာမေရႊဒဂၤါးႀကီးေတြကုိ ေတြ႕ရတယ္လုိ႔ အဲဒီေခတ္က ခရီးသြားေတြရဲ႕ မွတ္ခ်က္ေတြရွိေနတာေၾကာင့္ ဒီဒဂၤါးေတြဟာ တကယ္ရွိခဲ့တယ္လုိ႔ မွတ္ယူႏုိင္ပါတယ္။

ဘုရင္ေအာ့ဖ္ဖာ (King Offa) ၏ ဒဂၤါးသမုိင္း

လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ ၁၂၀၀ ေက်ာ္အရင္က မြတ္စလင္ကမၻာကုိ ခလီဖာေတြ အုပ္စုိးေနတဲ့အခ်ိန္  အဂၤလန္မွာ ေအာ့ဖ္ဖာဆုိတဲ့ ဘုရင္တစ္ပါး စုိးစံပါတယ္။ သူက ႏုိင္ငံအတြင္းမွာ ေငြဒဂၤါးကုိ စတင္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ေငြဒဂၤါး ၃၀ တန္ၿပီး မန္ကက္စ္ (Mancus) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရႊဒဂၤါးတစ္ခုကုိလည္း ေအာ့ဖ္ဖာက သြန္းလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ မန္ကက္စ္ေရႊဒဂၤါးရဲ႕ ထူးျခားခ်က္တစ္ခုကေတာ့ သကၠရာဇ္ ၇၇၄ ခုႏွစ္ အဘၻာစစ္ဘုရင္ အလ္-မန္ဆူရ္လက္ထက္က သြန္းလုပ္ခဲ့တဲ့ ဒီနာရ္ေရႊဒဂၤါးကုိ ပံုတူကူးထားတာပါပဲ။ ဒဂၤါးရဲ႕တစ္ဖက္မွာ ‘ဘုရားသခင္မွအပ အျခားကုိးကြယ္ရာမရွိ။ မုဟမၼဒ္သခင္သည္ ဘုရားသခင္၏ တမန္ေတာ္ျဖစ္သည္’ ဆုိတဲ့ အာရဘီစာသားကုိ ေရးသားထားပါတယ္။

မူလ မြတ္စလင္ေရႊဒဂၤါးနဲ႔ သိသာတဲ့ ျခားနားခ်က္တစ္ခုကေတာ့ OFFA REX ဆုိၿပီး ဘုရင္ေအာ့ဖ္ဖာက သူ႕အမည္ကုိ ဒဂၤါးမွာ ႐ုိက္ႏွိပ္ခဲ့တာပါ။ အဂၤလိပ္ဘုရင္တစ္ပါးဟာ ဘာ့ေၾကာင့္ အာရပ္ဒဂၤါးေတြနဲ႔ ပံုစံတူ လုပ္ခဲ့သလဲဆုိတဲ့ ပေဟဠိကုိေတာ့ ပညာရွင္ေတြက အေျဖမညႇိႏိုင္ခဲ့ၾကပါဘူး။ တစ္ခ်ိဳ႕က ဘုရင္ဟာ အစၥလာမ္ဘာသာကုိ ကူးေျပာင္းလုိက္တယ္လုိ႔ ဆုိၾကၿပီး၊ တစ္ခ်ိဳ႕ကေတာ့ ကုန္သြယ္မႈအတြက္၊ ဒါမွမဟုတ္ ဘုရားဖူးအတြက္ အာရပ္နယ္ေျမေတြကုိ သြားေရာက္တဲ့အခါမွာ အသံုးျပဳႏုိင္ဖုိ႔ ပုိျဖစ္ႏုိင္တယ္လုိ႔ ေကာက္ခ်က္ ခ်ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒဂၤါးမွာ ‘OFFA REX’ ဆုိတဲ့ စကားလံုးဟာ ကူဖစ္လက္ရာနဲ႔ ယွဥ္ၾကည့္ရင္ ေျပာင္းျပန္ျဖစ္ေနတာ၊ ‘ႏွစ္’ (year) ဆုိတဲ့စကားလံုးကုိ အာရဘီလုိ မွားေပါင္းထားတာေတြက ဒဂၤါးသြန္းသူဟာ အာရဘီ ဘာသာစကားကုိ နားမလည္ဘူးဆုိတာကုိ ျပသေနပါတယ္။ ဒီဒဂၤါးေတြကုိ အန္ဂလုိ-ဆက္ဇြန္ (Anglo-Saxon) လက္မႈပညာရွင္ေတြက ျပဳလုပ္တာ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။

ဒီလုိဒဂၤါးမ်ိဳးေတြ ရွာေတြ႕တာေၾကာင့္ ႏုိင္ငံတကာ ကုန္စည္ကူးသန္းမႈဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀၀ ေလာက္ကတည္းက စတင္ခဲ့တယ္လုိ႔ ေကာက္ခ်က္ခ်ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဘုရင္ေအာ့ဖ္ဖာရဲ႕ ဒဂၤါးေတြက ၈ ရာစုမွာ မြတ္စလင္ကမၻာေငြေၾကးဟာ ဘယ္ေလာက္အထိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုး၀င္လဲဆုိတာကုိ ျပသေနတဲ့ အေထာက္အထားလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေရွးေဟာင္းပညာရွင္ေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္ ဂ်ာမနီ၊ ဖင္လန္နဲ႔ စကင္ဒီေနဗီးယားေဒသေတြမွာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒဂၤါးေတြကုိ ေထာင္နဲ႔ခ်ီ ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး ဒီအခ်င္းအရာကို ေထာက္႐ႈျခင္းအားျဖင့္ ဒီေငြေၾကးေတြဟာ မြတ္စလင္ႏုိင္ငံေတြကေန ဥေရာပတစ္၀ွမ္းကုိ ပုိ႔ေဆာင္ေရး၊ ကုန္သြယ္ေရးကေန ေရာက္ရွိလာတယ္ဆုိတာကုိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

အာရဘီဒဂၤါးေတြကုိ ပံုတူသြန္းလုပ္ခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္မဟုတ္သူ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြက ဘုရင္ေအာ့ဖ္ဖာ တစ္ေယာက္တည္း မဟုတ္ပါဘူး။ ၁၁ ရာစုမွာ စပိန္က ကက္သလစ္အိမ္ေရွ႕မင္းသား အလ္ဖြန္ဆုိ ၈ (Alfonso VIII) ကလည္း ဒဂၤါးလွလွေလးေတြ သြန္းလုပ္ဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့ၿပီး ‘ကက္သလစ္မ်ား၏ အုပ္ခ်ဳပ္သူ’ (Ameer of the Catholics) လုိ႔ သူ႕ကုိသူညႊန္းဆုိၿပီး၊ ေရာမက ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီးကုိ ‘ခရစ္ယာန္တုိ႔၏ ေခါင္းေဆာင္’ (Imam of the Church of Christ) လုိ႔ ရည္ညႊန္းနဲ႔ အာရဘီစာတမ္းေတြကုိလည္း အဲဒီ ဒဂၤါးေတြမွာ ေရးထုိးခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။

ႏုိ၀င္ဘာ ၂၅၊ ၂၀၁၆
M-Media

–  ဖန္ထည္လုပ္ငန္း၊ အထည္လိပ္၊ အုိးလုပ္ငန္း၊ စကၠဴလုပ္ငန္းေတြဟာ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္အင္ပါယာရဲ႕ အသက္ေသြးေၾကာျဖစ္ခဲ့ၿပီး ကုန္စည္ကူးသန္းမႈေတြကေနတစ္ဆင့္ တ႐ုတ္ျပည္အထိ ေရာက္ရွိခ့ဲပါတယ္။ မြတ္စလင္အင္ပါယာက ေနာက္ထပ္ ထင္ရွားတဲ့လုပ္ငန္းေတြထဲမွာ ေက်ာက္ျမတ္ရတနာနဲ႔ ပုလဲတုိ႔လုိ တြင္းထြက္၊ ေရထြက္ အဖုိးတန္ပစၥည္းေတြလည္း ပါ၀င္ပါေသးတယ္။ ‘ျမ’ ကုိ အီဂ်စ္ႏုိင္ငံ အေပၚပုိင္းကေန တူးေဖာ္ရရွိၿပီး ေက်ာက္စိမ္းကုိ ဖာ့ဂ္ဟာနာ (Farghana)၊ ပတၱျမားကုိ ဘာဒကၠရွန္ (Badakhshan) တုိ႔ကေန တူးေဖာ္ရရွိပါတယ္။ နီလာနဲ႔ မဟူရာေက်ာက္ေတြကုိေတာ့ ယီမင္နဲ႔ စပိန္တုိ႔ကေန ရရွိတာ ျဖစ္ပါတယ္။

စပိန္က အလ္မာဒင္းက ဥႆဖယားမုိင္းတြင္းေတြမွာဆုိရင္ လုပ္သားအေရအတြက္ဟာ တစ္ေထာင္ေလာက္ရွိခဲ့ၿပီး၊ တခ်ိဳ႕က ေက်ာက္ေတြကုိ ထြင္းထုတ္တာ၊ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြက သတၱဳေတြ အရည္က်ိဳဖုိ႔အတြက္ ထင္းေတြ သယ္ယူပုိ႔ေဆာင္ေပးတာမ်ိဳး လုပ္ၾကပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြကေတာ့ အလြန္ႀကီးမားတဲ့ သံရည္က်ိဳ မီးဖုိႀကီးေတြနဲ႔ မာက်ဴရီကုိ အရည္က်ိဳသန္႔စင္ၿပီး အုိးေတြ၊ ခြက္ေတြ လုပ္ၾကပါတယ္။

အံ့ၾသဖုိ႔ေကာင္းတာက အဲဒီေခတ္ကာလတုန္းက တြင္းထြက္ တန္ဖုိးႀကီးပစၥည္းေတြဟာ ေရႊျဖဴလုိ႔ တင္စားေခၚေ၀ၚတဲ့ ဆားျဖစ္ၿပီး ဟာဒါရာမက္ (ယီမင္)၊ အစၥဖာဟန္၊ အာေမးနီးယားနဲ႔ ေနာက္အာဖရိကမွာ လႈိင္လႈိင္ထြက္တဲ့ အဲဒီဆားေတြကုိ ကုလားအုပ္ ကုန္စည္တန္းႀကီးေတြနဲ႔ တင္ပုိ႔ ေရာင္းခ်ၾကပါတယ္။ ၁၆ ရာစုမွာ အာဖရိကနဲ႔ ေျမထဲပင္လယ္တုိ႔ကုိ ႏွံ႔ႏွံ႔စပ္စပ္ သြားလာခဲ့ဖူးတဲ့ သမုိင္းနဲ႔ ပထ၀ီပညာရွင္ျဖစ္တဲ့ လီယုိ သည္ အာဖရိကန္ (Leo the African)  က “အာဖရိကတစ္၀ွမ္းလံုးမွာ ဆားဟာ အဓိက တြင္းထက္ပစၥည္း ျဖစ္ၿပီး သလင္းေက်ာက္ေတြလုိ ေျမေအာက္ထဲက ထုတ္ယူရတာ ျဖစ္ပါတယ္” လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

တန္ဖုိးရွိတဲ့ ေက်ာက္ျမတ္ရတနာေတြကို ေက်ာက္နဲ႔ ေသြးၿပီး ပံုေဖာ္တာကုိ ႏူဘီယာ (Nubia – ယေန႔ အီဂ်စ္ႏွင့္ ဆူဒန္ၾကားေဒသ)နဲ႔ ေဆလြန္ (Ceylon) တုိ႔မွာ ေတြ႕ရပါတယ္။ အီဂ်စ္နဲ႔ ဆူဒန္တုိ႔မွာေတာ့ ေက်ာက္ခ်ဥ္ကုိ ေတြ႕ရၿပီး အီဂ်စ္အေနာက္ပုိင္း အထူးသျဖင့္ ထင္ရွားတဲ့ နာထရြန္ေတာင္ၾကား (Natron Valley) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေနရာမွာေတာ့ နာထရြန္လုိ႔ေခၚတဲ့ ဓာတုပစၥည္းတစ္မ်ိဳး ထြက္ရွိၿပီး အဲဒီပစၥည္းကုိ ေကာ့ပါး၊ အပ္ခ်ပ္နဲ႔ လီနင္စေတြကုိ အေရာင္တင္ရာမွာ၊ လယ္သာေတြကုိ သိမ္းဆည္းရာမွာ အသံုးျပဳပါတယ္။ အဲဒီ နာထရြန္ေတြကုိ ေဆးဆုိးသူေတြ၊ မွန္လုပ္သူေတြ၊ ေရႊပန္းတိမ္ဆရာေတြကလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ လုပ္ငန္းမွာ အသံုးျပဳၾကၿပီး မုန္႔ဖုတ္သူေတြကေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ ဂ်ံဳမႈန္႔နဲ႔ေရာကာ သံုးၾကပါတယ္။ စာဖုိးမႈေတြကလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ အသားေတြကုိ ဒီ နာထရြန္နဲ႔ ႏူးေအာင္၊ နပ္ေအာင္ လုပ္ၾကပါတယ္။

ပင္လယ္ျပင္ကထြက္ၿပီး ေခ်ာ့ေမြ႕ေျပာင္လက္တဲ့ ပုလဲေတြဟာ ကမၻာ့လူသားေတြရဲ႕ လည္တုိင္ေတြမွာ ဆင္ျမန္းရာ အဆင္တန္ဆာေတြျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ပုလဲငုပ္လုပ္ငန္းကုိေတာ့ ပါရွန္ ပင္လယ္ေကြ႕ရဲ႕ ဟုိဘက္ဒီဘက္နဲ႔ အာေရဗ်ပင္လယ္က ရွီရက္ဖ္ (Shriraf) အနီး၊ ကစ္ရွ္ (Kish) ကၽြန္းၾကားနဲ႔ ဘာရိန္းကမ္း႐ုိတန္းတစ္ေလွ်ာက္၊ ဒါဟ္လက္ (Dahlak) နဲ႔ ေစလြန္ (Ceylon) ကၽြန္းေတြအထိ ေဆာင္ရြက္ၾကပါတယ္။

၁၄ ရာစုက ပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ ဘက္တူတာ (Battuta) ဟာ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါက ပုလဲငုပ္လုပ္ငန္းကုိ ေအာက္ပါအတုိင္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

“ပုလဲငုပ္တဲ့သူဟာ သူ႕ရဲ႕လက္ေကာက္၀တ္မွာ ႀကိဳးကုိခ်ည္ၿပီး ေရထဲငုပ္ပါတယ္။ ေအာက္ေရာက္အခါမွာ ေက်ာက္တံုးငယ္ေလးေတြၾကားက သဲထဲျမဳပ္ေနတဲ့ ငုပ္ေကာင္ကုိ ရွာပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ မုတ္ေကာင္ကုိ လက္နဲ႔ ဒါမွမဟုတ္ သူယူသြားတဲ့ ဓားနဲ႔  ေက်ာက္တုံးၾကားထဲက ထုတ္ၿပီး သူ႕လည္ပင္းမွာ ဆြဲထားတဲ့ လယ္သာအိတ္ထဲကုိ ထည့္ပါတယ္။ အသက္မေအာင့္ႏုိင္ေတာ့တဲ့အခါ သူ႕လက္မွာခ်ည္ထားတဲ့ ႀကိဳးကုိ ေဆာင့္ဆြဲၿပီး သူ႕ကုိဆြဲတင္ဖုိ႔ ေလွေပၚကလူကို အခ်က္ျပပါတယ္။ ေလွေပၚေရာက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လယ္သာအိတ္ထပါလာတဲ့ မုတ္ေကာင္းေတြကုိ ခြာၿပီး အထဲက ပုလဲေတြကို ထုတ္ယူေတာ့တာပါပဲ”

ေျမာက္အာဖရိက၊ စစၥလီ၊ ဆာဒီနီယာ၊ အလ္-အစ္ဒရီစီက ေရျပင္ေတြေအာက္မွာ သႏၱာေက်ာက္တန္းေတြ  ရွိေနၿပီး ၁၂ ရာစု ပထ၀ီပညာရွင္တစ္ဦးက သႏၱာေကာင္ေတြ စုေဆာင္းပုံကုိလည္း အခုလုိ ဖြင့္ဟေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“သႏၱာေက်ာက္တန္းဆုိတာ သစ္ပင္လုိမ်ိဳး ေပါက္တဲ့ အပင္မ်ိဳးပါ။ ပင္လယ္ေရနက္ေအာက္က ျမင့္မားတဲ့ ေတာင္ႏွစ္ခုရဲ႕ၾကား ေက်ာက္တံုးလုိ မာသြားတဲ့ အရာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါကုိ ေလွ်ာ္ႀကိဳးနဲ႔ မွ်ားယူရတာပါ။ သေဘၤာေပၚကေန ေလွ်ာ္ႀကိဳးကုိ စက္သီးနဲ႔ ေအာက္ခ်တဲ့အခါ ေလွ်ာ္ႀကိဳးက အမွ်င္ေတြက သႏၱာေကာင္ေတြနဲ႔ထိၿပီး ခ်ိတ္မိသြားပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ငါးဖမ္းသမားဟာ စက္သီးကိုဆြဲကာ တစ္ပံုတစ္ပင္ ပါလာတဲ့ သႏၱာေကာင္ေတြကုိ ျဖဳတ္ယူပါေတာ့တယ္”

သႏၱာေကာင္ေတြနဲ႔ ပုလဲေတြကုိ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက လက္နက္ေတြမွာ ခ်ယ္သဖုိ႔ အသံုးျပဳၾကၿပီး ပုတီးေတြ၊ လက္၀တ္ရတနာေတြလည္း ျပဳလုပ္ၾကပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ အျခားေသာ ေက်ာက္ျမတ္ရတနာေတြလုိပဲ သႏၱာေကာင္ေတြကိုလည္း ပံုစံမ်ိဳးစံုနဲ႔ အသံုးျပဳၾကၿပီး ရွည္လ်ားတဲ့ ပုတီးႀကီးေတြကေန ဘယက္ႀကီးေတြ၊ ဘဲဥပံု လည္ဆြဲေတြအထိ ဆင္ယင္ၾကပါတယ္။  ဒါေပမယ့္ ေရထဲကထြက္တဲ့ ဒီေက်ာက္ျမတ္တနာေတြရဲ႕တန္ဖုိးက ၂ လက္မေလာက္ကုိပဲ အေမရိကန္ေဒၚလာ ၅ ေသာင္းေလာက္ ေပးရပါတယ္။ သႏၱာေက်ာက္တန္းေတြ ပ်က္ဆီးလာေလေလ သႏၱာေကာင္နဲ႔လုပ္တဲ့ အဆင္တန္ဆာေတြကလည္း ေစ်းႀကီးလာေလေလပါပဲ။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။

ႏုိ၀င္ဘာ ၁၈၊ ၂၀၁၆
M-Media

– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ေက်ာ္အရင္ကတည္းက မြတ္စလင္ေဒသေတြဟာ ကမၻာ့အေကာင္းဆံုး ေႂကြထည္၊ ေျမထည္ေတြကုိ ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီေႂကြထည္ေျမထည္ေတြကုိ ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားမႈ ျပဳလုပ္ၾကသလုိ၊ အိမ္တြင္း အလွဆင္ပစၥည္းေတြလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ခ်က္ျပဳတ္ဖို႔၊ မီးထြန္းဖုိ႔နဲ႔ ေလွ်ာ္ဖြတ္ဖုိ႔ စတဲ့ အိမ္တြင္းလုပ္ငန္းေတြမွာလည္း က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ေထာင္စုႏွစ္တစ္ခု ၾကာေညာင္းခဲ့တဲ့ အခါမွာေတာ့ ဒီေရွးေဟာင္းလက္ရာေတြကုိ ဥေရာပရဲ႕ ေရွးေဟာင္း သမုိင္းဆုိင္ရာ ေနရာေတြမွာ တူးေဖာ္ ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။

အုိးလုပ္ငန္းဟာ ယခင္က ေငြ၀င္လမ္းေျဖာင့္တဲ့ စီးပြားေရး၊ ကုန္သြယ္ေရးလုပ္ငန္းတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၄ ရာစု သမုိင္းပညာရွင္ အလ္-မက္ရီဇီ (Al-Maqrizi) က “ေန႔စဥ္နဲ႔အမွ် မသံုးေတာ့တဲ့ ေႂကြထည္၊ ေျမထည္ေတြကုိ လႊင့္ပစ္ၾကတာ ဒီနာ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ တန္ဖုိးရွိပါတယ္။ အဲဒီစြန္႔ပစ္တဲ့ အထဲမွာ ႏုိ႔သည္က ႏုိ႔ထည့္တဲ့ အုိးေတြ၊ ခ်ီစ္ေရာင္းတဲ့သူက ခ်ီစ္ထည့္တဲ့အုိးေတြ၊ ထမင္းဆုိင္မွာ ဆင္းရဲသားေတြ ထမင္းထည့္စားတဲ့ ပန္းကန္ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္” လုိ႔ ကုိင္႐ုိမွာ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္အင္ပါယာရဲ႕ အေရွ႕ဘက္မွာေတာ့ အုိးလုပ္ငန္းအခ်က္အျခာေနရာဟာ အီရတ္ႏုိင္ငံက ဘဂၢဒတ္နဲ႔ ဆာမာရာၿမိဳ႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆာမာရာမွာ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိမႈေတြအရ သကၠရာဇ္ ၈၃၈ ကေန ၈၈၃ ခုႏွစ္အထိ ၾကာေညာင္းခဲ့တဲ့ ခလီဖာအုပ္စုိးမႈေအာက္မွာ ေနထုိင္သူေတြဟာ စဥ့္ကုိင္ထားတဲ့အုိးေတြ၊ စဥ့္မကုိတ္ထားတဲ့ ေျမအုိးေတြ အသံုးျပဳခဲ့တာကုိ ေတြ႕ရၿပီး အဲဒီေျမအုိးေတြမွာ ဒီဇုိင္းေထြတြင္းထားတာ၊ ႐ုိက္ႏွိပ္ထားေတြလည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေခတ္က အဓိက အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ အုိးအမ်ိဳးအစား ၃ မ်ိဳးကုိ ေတြ႕ရၿပီး တစ္မ်ိဳးက အျဖဴေရာင္အုိးမွာ အစက္အေပ်ာက္ေတြ ဒါမွမဟုတ္ ‘စာပန္းခ်ီဆန္ဆန္ဒီဇုိင္း’ ေတြကုိ အျပာရင့္ေရာင္နဲ႔ ခ်ယ္သထားတဲ့အုိး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယ တစ္မ်ိဳးက ႐ုပ္ပံုေတြ၊ အေရာင္ႏွစ္မ်ိဳးပါ အစင္းႏွစ္ခုနဲ႔ ခ်ယ္သထားတဲ့ အုိးေတြျဖစ္ၿပီး ဒါဟာ ၇ ရာစုနဲ႔ ၈ ရာစု တန္မင္းဆက္ (Tang) လက္ထက္က တ႐ုတ္ ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာေတြကုိ အတုယူထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တတိယတစ္မ်ိဳးကေတာ့ သတၱဳအေရာင္လုိ ေျပာင္လက္ေအာင္ဖန္တီးထားတဲ့ ေႂကြရည္သုတ္အုိးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီအုိးေတြကုိ ဒီေန႔ေခတ္အသံုးျပဳေနတဲ့ အုိးထိန္းစက္ေတြနဲ႔ ဆင္တူတဲ့ နည္းလမ္းမ်ိဳးနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ေသေသသပ္သပ္ ဖန္တီးထားတာျဖစ္ၿပီး အေျခာက္ခံကာ မီးဖုိႀကိးတစ္ခုထဲမွာ ထည့္ဖုတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအုိးေတြဟာ အမွတ္တရပစၥည္းစုေဆာင္းသူေတြရဲ႕ သည္းေျခႀကိဳက္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး၊ အလွအပနဲ႔ အႏုပညာတုိ႔ရဲ႕ အမွတ္သညာလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ မြတ္စလင္ေတြ လုပ္ခဲ့တဲ့ အဲဒီအုိးေတြဟာ သူ႕အရင္ကထြက္ခဲ့တဲ့ အုိးေတြထက္ ပုိေကာင္းခဲ့ၿပီး စဥ့္ကုိင္တဲ့ေနရာ၊ အေရာင္ဆုိးတဲ့ေနရာနဲ႔ ဒီဇုိင္းဖန္တီးတဲ့ေနရာေတြမွာ တစ္မူထူးျခားတာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

ေရာမေတြကေတာ့ အစိမ္းေရာင္ေတာက္ေတာက္ ဒါမွမဟုတ္ နီညိဳေရာင္ စဥ့္ကုိင္ထားတဲ့ ေျမနီထည္ေတြကုိ အီဂ်စ္အပါအ၀င္ ေျမထဲပင္လယ္ႏုိင္ငံေတြမွာ ျပန္႔ႏွံ႔ေစခဲ့ပါတယ္။ အေစာပုိင္း မြတ္စလင္ေတြက ဒီအုိးလုပ္နည္းမွာ ခဲအနည္းငယ္ထည့္ကာ ပုိေခ်ာမြတ္ၿပီး၊ ေသသပ္တဲ့ အုိးေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ကာ ဒီအုိေတြက ေရမစိမ့္ႏုိင္တာေၾကာင့္ အရည္ေတြထည့္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး အသံုးျပဳမႈနယ္ပယ္ကုိ က်ယ္ျပန္႔ေစခဲ့ပါတယ္။

အဘၻာစစ္မင္းဆက္လက္ထက္က အုိးလုပ္သူေတြဟာ ခဲေရာင္စဥ့္ထဲကုိ သံျဖဴေအာက္ဆုိက္ (tin oxide) ေတြ ေပါင္းထည့္ၾကပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ တ႐ုတ္လက္ရာေတြလုိ အျဖဴေရာင္သန္႔သန္႔ ေပၚစီလင္ လုပ္နည္းကုိ ရွာေဖြခ်င္တာေၾကာင့္ပါ။ တ႐ုတ္နဲ႔ အီရတ္ဟာ ေႂကြထည္ေျမထည္ေတြလုပ္ရာမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ကုန္ၾကမ္းပစၥည္းေတြက ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ ကြဲျပားပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ရင္းျမစ္ ႂကြယ္ႂကြ၀၀ ရွိေနတဲ့ မြတ္စလင္ေတြဟာ သံျဖဴေအာက္ဆုိက္ အနည္းငယ္ကုိ စမ္းသပ္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ဒီပစၥည္းဟာ ထင္ရွားမႈ ပုိေကာင္းေစၿပီး သူတုိ႔ရွာေဖြေနတာကုိ အတိအက် ရသြားခံပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ စိတ္ေက်နပ္မႈမရွိေသးတဲ့ မြတ္စလင္ အုိးထိန္းသည္ေတြဟာ ဒီဇုိင္းပုိင္းမွာလည္း နည္းသစ္ လမ္းသစ္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ ‘အျဖဴေအာက္ခံေခၚ အျပာေဖာက္ျခင္’ နည္းလမ္းကလည္း ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းမွာ မြတ္စလင္ေတြ ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ နည္းလမ္းျဖစ္ၿပီး ေနာက္ပုိင္း တ႐ုတ္ျပည္ ေရာက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လူႀကိဳက္အလြန္မ်ားခဲ့ကာ ေပၚစီလင္အသံုးျပဳၿပီး အဲဒီ ဒီဇုိင္းေတြကုိ သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္ ဖန္တီးခဲ့ၾကပါတယ္။ ေအာက္ခံအျဖဴေပၚ အျပာေဖာက္တဲ့ ေႂကြထည္ေျမထည္ေတြဟာ အဘၻာစစ္မင္းဆက္လက္ထက္ အုိးထိန္းသည္ေတြရဲ႕ ဂုဏ္ယူစရာ လက္စြဲနည္းလမ္းျဖစ္ၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ လက္ရာေတြမွာလည္း သူတုိ႔ကုိ ကုိယ္စားျပဳတဲ့ အမွတ္အသားေတြ ေရးထုိးခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီအမွတ္အသားေတြထဲမွာ အဘာေ၀း (Abawayh) ဆုိတဲ့ အုိးထိန္းသည္က ‘စာနီ အမီရ္ အလ္-မုအ္မီနီးန္’ (sani amir al-muminin) လုိ႔ ေရးထုိးၿပီး သူဟာ ခလီဖာတစ္ေယာက္ထံက လက္မႈပညာရွင္ျဖစ္တယ္လုိ႔ အဓိပၸါယ္ေရာက္ေစကာ လက္မႈပညာနဲ႔ အုိးလုပ္ငန္းမွာ အဲဒီ ခလီဖာရဲ႕ အားေပးကူညီမႈ၊ ေျမႇာက္စားမႈကုိ ရရွိခဲ့တယ္ဆုိတာကုိ ရည္ညႊန္းလုိတာပါ။

၈ ရာစုမွာတာ့ အီရတ္ႏုိင္ငံက အုိးလုပ္သူေတြဟာ ေႂကြရည္သုတ္ျခင္း(luster) လုိ႔ေခၚတဲ့ နက္နဲတဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီနည္းလမ္းကုိ ‘တစ္မူထူးျခားေသာ သတၳဳမ်က္ႏွာျပင္’ လုိ႔ ေခၚဆုိခဲ့ၿပီး ေျမထည္ေတြကုိ ေရႊထည္လုိမ်ိဳးေျပာင္းေပးမယ့္ ေရႊခ်မႈ နည္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္ကာ တစ္ကယ့္ေရႊနဲ႔ေတာင္ အေရာင္အဆင္းခ်င္း ႏႈိင္းယွဥ္ႏုိင္တဲ့အဆင့္ ရွိခဲ့ပါတယ္။

အစၥလာမ္က ေရႊအုိး၊ ေငြအုိးေတြကို အသံုးျပဳခြင့္ ပိတ္ပင္ထားတာေၾကာင့္ ေစ်းေပါၿပီး၊ ဘာသာတရားကုိ ဆန္႔က်င္မႈ မျဖစ္ေစတ့ဲ ပစၥည္းမ်ိဳး ထုတ္လုပ္ႏုိင္ဖုိ႔ ဒီေႂကြရည္သုတ္နည္းလမ္းက အသံုး၀င္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီနည္းလမ္းမွာ ေငြ၊ ဒါမွမဟုတ္ ေကာ့ပါးေအာက္ဆုိက္ကုိ  ေျမနီမႈန္႔လုိဟာမ်ိဳးတစ္ခုနဲ႔ ေရာရၿပီး ရွာလကာရည္ ဒါမွမဟုတ္ စပ်စ္ရည္ကုိ ၾကားခံအျဖစ္ ထည့္ရတာမ်ိဳးပါ။ ၈ ရာစုမွာေတာ့ အီရတ္က အုိးလုပ္သူေတြဟာ စဥ္႔ကုိင္ထားတဲ့ ေျမထည္ေပၚမွာ ဒီနည္းလမ္းနဲ႔ ဒီဇုိင္းေတြ ဆြဲမယ္၊ ၿပီးရင္ မေျခာက္ေသးတဲ့အုိးကုိ ၾကပ္တုိက္ဖုိ႔အတြက္ အုိးဖုတ္ မီးဖုိႀကီးထဲကုိထည့္ၿပီး ဒုတိယအႀကိမ္မွာေတာ့ မီးကုိ ေလွ်ာ့ခ်လုိက္မယ္ဆုိရင္ အုိးေပၚမွာ ေရႊေရာင္အလႊာ ပါးပါးေလးသာ က်န္ခဲ့တာကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ ျပာေတြ၊ အမႈန္ေတြကုိ ဖယ္ရွားလုိက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လွပတဲ့ အေရာင္လက္လက္ ဒီဇုိင္းေလးေတြ ေပၚလာပါေတာ့တယ္။

အဲဒီျဖစ္စဥ္မွာ မီးဖုတ္စဥ္အတြင္း ေကာ့ပါးနဲ႔ ေဆးလ္ဗားေအာက္ဆုိက္တုိ႔ သီးျခားစီ ျဖစ္သြားတာျဖစ္ၿပီး သံျဖဴစဥ့္လုိမ်ိဳး အလႊာပါးေလးအျဖစ္ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚမွာ က်န္ေစတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေငြဟာ ၀ါေရႊေရာင္နဲ႔ ေငြေရာင္ အလက္အလက္ေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ေကာ့ပါးကေတာ့ အနီရင့္ေရာင္၊ ျမစိမ္းေရာင္ ျဖစ္သြားတာမ်ိဳးပါ။ ဒီအေရာင္လက္လက္ေလးေတြဟာ အလင္းက်ေရာက္မႈေပၚမွာ မူတည္ႀကီး ဒီဇုိင္းေလးေတြ ေျပာင္းသြားတတ္ပါတယ္။ ေရႊေရာင္၊ အညိဳေရာင္၊ အ၀ါေရာင္နဲ႔ အနီေရာင္ေတြ၊ အေရာင္ေဖ်ာ့ေဖ်ာ့ေလးေတြမွာ မုိႏုိခ႐ုမ္း (nonochrome) နဲ႔ ပုိလီခ႐ုမ္း (plychrome) လုိ႔ေခၚတဲ့ လွပန္ဆန္းက်ယ္တဲ့ အေရာင္ေျပးေလးေတြကို ျဖစ္ေပၚေစတာမ်ိဳးပါ။

အုပ္ႂကြေတြကုိလည္း ဒီလုိ ဒီဇုိင္ေဖာ္ထားတာပါ။ အေရာင္အသြင္းစံုလင္လွတဲ့ ဒီ ေလးေထာင့္ အုပ္ႂကြပ္အခ်ပ္ေလးေတြနဲ႔ သူတုိ႔ကုိ ဟန္ခ်က္ညီ ေပါင္းစပ္မႈေတြဟာ ဗလီေတြ၊ နန္းေတာ္ေတြကုိ မင္းဟန္စုိးဟန္ေပါက္ကာ ခမ္းနား ထည္၀ါေစခဲ့ပါတယ္။

ဘဂၢဒတ္က ေႂကြရည္သုတ္နည္းလမ္းဟာ မြတ္စလင္ကမၻာကုိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ၿပီး ၉ ရာစုမွာ တူနီးရွားက ေကြရာ၀မ္ၿမိဳ႕ (Qayrawan) ၿမိဳ႕ဟာ ေႂကြရည္သုတ္အုတ္ႂကြပ္ေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ရာစုႏွစ္တစ္ခု ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဒီနည္းလမ္းဟာ စပိန္ကို ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕နားက ခလီဖာအုပ္စုိးရာ မဒီနတ္ အလ္-ဇဟ္ရာၿမိဳ႕ (Madinat al-Zahra) ၿမိဳ႕ရဲ႕ ေရွးေဟာင္းသမုိင္း၀င္ေနရာေတြကို တူးေဖာ္မႈေတြအရ သက္တမ္းရင့္ ေျမထည္ေတြကုိ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေတြ႕ရွိခဲ့ရၿပီး ေအာက္ခံအေရာင္အတြက္ စိမ္းႏုေရာင္ (copper green) ကုိ အသံုးျပဳကာ အဲဒီအေပၚမွာ ညိဳပုပ္ေရာင္ (manganese brown) နဲ႔ ဒီဇုိင္းေဖာ္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ရာစုႏွစ္အနည္းငယ္ ၾကာၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ အလ္-အန္ဒါလုစ္ (စပိန္) က မာလာဂါလုိေဒသမ်ိဳးမွာ ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းေတြ ေပၚထြက္လာၿပီး ေရႊရည္စိမ္ (Gold luster) ပန္းကန္ျပားေတြနဲ႔ ‘အလ္ဟမ္ဘရာ ပန္းအုိး’ (Alhambra Jar) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဧရာမ ပန္းအုိးႀကီးေတြ ထုတ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။

ဘီဘီစီရဲ႕ What the Ancients Did for Us အစီအစဥ္မွာ တင္ဆက္သူ ေအမာနီ ဇာအင္ (Amani Zain) က “ဒီ ပန္းအုိးႀကီးေတြ (Alhambra Jar) ကုိ အစတံုးက ဆီေတြ၊ ေကာက္ပဲသီႏွံးအေစ့ေတြ သုိေလွာင္သိမ္းဆည္းဖုိ႔ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ခလီဖာေတြရဲ႕ နန္းေတာ္ေတြမွာေတာ့ ဒီပန္းအုိးႀကီးေတြဟာ တစ္မူထူးျခားတဲ့ အလွအပပံုစံနဲ႔ ရွိေနၾကပါတယ္။ အဲဒီပန္းအုိးႀကီးကို ျမင္လုိက္သူတုိင္းက ဒါေတြဟာ ေရႊနဲ႔လုပ္ထားတာေတြပဲ ျဖစ္ရမယ္လုိ႔ အထင္ေရာက္ေလာက္ေအာင္ လွပပါတယ္” လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

သာမန္ျပည္သူေတြကေတာ့ လက္ေတြ႕ဘ၀မွာ အသံုးခ်ဖုိ႔ အုိးေတြ လုိအပ္ၿပီး စပိန္မွာ ျပည္သူေတြၾကား လူႀကိဳက္အမ်ားဆံုး အုိးကေတာ့ ကြာဒက္စ္ (qadus) ျဖစ္ကာ ႏုိရီယာလုိ႔ေခၚတဲ့ ေရတင္စက္ေတြက ေရေတြကုိ သယ္ယူရာမွာ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ အဲဒီ သာမန္ေျမအုိးေတြကုိ တစ္ကမၻာလံုးအတိုင္းအတာနဲ႔ အသံုးျပဳၾကၿပီး ေက်းလက္ေဒသေတြမွာ မၾကာေသးခင္ ကာလအထိ ဒီအုိးေတြ အသံုးျပဳမႈကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါေသးတယ္။

ေရသယ္ဖုိ႔အတြက္ အုိးေတြအျပင္ စပိန္မြတ္စလင္ေတြဟာ ၁၂ ရာစု အစပုိင္းမွာ ဘိုင္ဇန္တုိင္းေတြရဲ႕ မွတ္စီေရႊခ် လက္ရာေတြကို အုတ္ႂကြပ္ေတြ အဇူေလဟုိ (azulejos) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေႂကြျပားေတြနဲ႔ အစားထုိးခဲ့ၾကပါတယ္။ အျဖဴနဲ႔အျပာကုိသံုးၿပီး အင္မတန္လွတဲ့ အဲဒီေႂကြျပားေတြမွာ ဂ်ီၾသေမႀတီ ဒီဇုိင္းေတြ၊ ပန္းဒီဇုိင္းေတြ၊ စာပန္းခ်ီေတြနဲ႔ ခ်ယ္သအအလွဆင္ထားၾကပါတယ္။ မာလာဂါက ထုတ္လုပ္တဲ့ ဒီ ေျပာင္လက္ၿပီး ေႂကြရည္သုတ္အုတ္ႂကြပ္ေတြဟာ အခုအခ်ိန္အထိ ေက်ာ္ၾကားေနုတုန္းပါပဲ။ အဇူေလဟုိ အုတ္ႂကြပ္ေတြမွာ ခ်ယ္သထားတဲ့ အျပာရင့္ေရာင္ ကုိေဗာ့ေအာက္ဆုိက္ (cobalt oxide) ဟာ မာလာဂါအေရွ႕ပုိင္းကလာၿပီး မူရ္စီယာ (Murcia)၊ အဲဒီကမွတစ္ဆင့္ ခရစ္ယာန္အုပ္စုိးတဲ့ စပိန္အျခားေဒသနဲ႔ ဗလင္စီယာေတြကုိ ၁၄ ရာစုအစပုိင္းမွာ ေရာက္သြားခဲ့ကာ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဘာစီလုိနာအထိ ေျခဆန္႔ခဲ့ပါတယ္။

မြန္ဂုိေတြရဲ႕ရန္ကေန ထြက္ေျပးလာတဲ့ လက္မႈပညာသည္ေတြ ကြန္ယာ (Konya) ေဒသမွာ စု႐ံုးၾကတာေၾကာင့္ တူရကီကလည္း အုိးထုတ္လုပ္မႈမွာ အခ်က္အျခာက်တဲ့ေနရာ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၄ ရာစု အစပုိင္း ကြန္ယာဆူလ္တန္အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ပ်က္သုဥ္းသြားတဲ့အခါမွာ အနာတုိလီယာရဲ႕ ေႂကြထည္ထုတ္လုပ္မႈဟာ တန္႔သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၃၂၆ ေအာ္တုိမန္တာ့က္ေတြက ဘူရ္ဆာ (Bursa) ကုိ သူတုိ႔ရဲ႕ ၿမိဳ႕ေတာ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ၿပီးတဲ့ အခ်ိန္မွာေတာ့ ေႂကြထည္ေျမထည္ လုပ္ငန္းဟာ ျပန္လည္ရွင္သန္လာခဲ့ၿပီး ေႂကြျပားေတြနဲ အလွဆင္ထားတဲ့ အေဆာက္ဦးေတြလည္း အလွ်ိဳအလွ်ိဳ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။

ေႂကြထည္ေျမထည္ထုတ္လုပ္မႈမွာ ဘူရ္ဆာထက္ ပုိၿပီး သြက္တာက အစ္ဇ္နစ္က္ (Iznik) ၿမိဳ႕ျဖစ္ၿပီး ဒီလုပ္ငန္းရဲ႕ အခ်က္အျခာေနရာႀကီး ျဖစ္ခဲ့ကာ ၁၄ ရာစုအကုန္အထိ ရာစုႏွစ္ ၂ ခုေလာက္ တည္တံ့ခဲ့ပါတယ္။ အစ္ဇ္နစ္က ဒီဇုိင္းေတြဟာ အျပာရင့္ေရာင္၊ စိမ္းျပာေရာင္၊ အစိမ္းေရာင္ေတြ ခ်ယ္သၿပီး အနားသတ္မ်ဥ္းကေတာ့ အနက္ေရာင္ျဖစ္ကာ ေအာက္ပုိင္း ေဖာင္းႂကြေလးေတြက အနီရဲရဲေလးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ စတုဂံေႂကြျပားေတြနဲ႔ ပံုေဖာ္တဲ့ အဲဒီပံုစံေတြဟာ ပန္းႏြယ္ယွက္ျဖာတဲ့ ဒီဇုိင္းေတြ ျဖစ္ကာ ဘယ္ေတာ့မွမ႐ုိးတဲ့ ပန္း ၄ မ်ိဳးကုိ အသံုးျပဳထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ ႏွင္းဆီ စံပယ္၊ ေဇာ္မႊားပန္းနဲ႔ က်ဴလစ္ပန္းတုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။

မြတ္စလင္အုိးလုပ္သူေတြဟဟာ စဥ့္နဲ႔  ေႂကြရည္သုတ္ ဒီဇုိင္းေဖာ္နည္းလမ္းေတြ ဖန္တီးရာမွာ ရာစုႏွစ္ ၁၀ ခုေလာက္ အုပ္စီးထားႏုိင္ခဲ့ၿပီး ဒီေန႔ခတ္ရဲ႕ အုိးလုပ္ငန္းေတြအေပၚမွာလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ေက်းဇူးေတြ အမ်ားႀကီး ရွိေနပါတယ္။ စပိန္နဲ႔ စစၥလီက အုိးလုပ္သူေတြကေနတစ္ဆင့္ ေျမအိုးထုတ္လုပ္မႈ ပံုစံအသစ္ေတြ၊ နည္းလမ္းအသစ္ေတြ၊ ကုန္ၾကမ္း၊ အေရာင္ျခသမႈ စတာေတြဟာ ဥေရာပကုိ ၀င္ေရာက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြက ၉ ရာစုမွာ စပိန္ကုိ  စဥ့္ကုိင္တ့ဲ နည္းပညာ မေဆာင္က်ဥ္းလာခင္အခ်ိန္အထိ ဥေရာပမွာ ဒီနည္းပညာကုိ မသိခဲ့ပါဘူး။

မြတ္စလင္ေတြလုပ္တဲ့ အိုးေတြက စပိန္အျပင္ဘက္ကုိ ေရာက္ရွိတယ္ဆုိတဲ့ အေထာက္အထားေတြလည္း အမ်ားႀကီး ရွိေနပါတယ္။ မာလာဂါက အုိးေတြကုိ အဂၤလန္မွာ ေတြ႕ရၿပီး ေမာ္႐ုိကုိက ၁၃ နဲ႔ ၁၄ ရာစုေတြက ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ ေႂကြရည္သုတ္လက္ရာ အစိတ္အပုိင္း ၄၄ ခု၊ ၁၅ ရာစုမွာ ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ လက္ရာ ၂၂ ခုကုိလည္း ေတြ႕ရွိခဲ့ရပါေသးတယ္။ ၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္က ကန္တာဘူရီ (Cantabury) အလယ္ပုိင္းက ေလာင္းမားကတ္ (Longmarket) မွာ တူးေဖာ္မႈအရ အစၥလာမ္မစ္လက္ရာ ေႂကြရည္သုတ္နဲ႔ စိမ္းျပာေရာင္ အုိးေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။

ကန္တာဘူရီမွာ အလုပ္လုပ္တဲ့ ဂၽြန္ ေကာ့တာ (John Cotter) က မြတ္စလင္ေတြထုတ္လုပ္တဲ့ အုိးေတြ အဂၤလန္ေရာက္လာတာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“ျမင့္ျမတ္ေသာနယ္ေျမ (ေဂ်႐ုစလင္) က ျပန္လာတဲ့ ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳစစ္သည္ေတြရဲ႕ ၀န္စည္စလယ္ေတြနဲ႔အတူ အခ်ိဳ႕အုိးေတြက အဂၤလန္ကုိ ေရာက္လာတယ္။ ေနာက္ထပ္ ေရာက္လာႏုိင္ေျခရွိတဲ့ လမ္းေၾကာင္းတစ္ခုက ျမင့္ျမတ္ေသာနယ္ေျမကုိ အလယ္ေခတ္မွာ ဘုရားဖူး သြားသူေတြ ဒါမွမဟုတ္ စပိန္က သူေတာ္စဥ္ ဂ်ိမ္းစ္ (St James) ရဲ႕ အုတ္ဂူဆီ သြားေရာက္ၾကသူေတြက မြတ္စလင္ေတြထုတ္လုပ္တဲ့ အုိးေတြကုိ လက္ေဆာင္အျဖစ္ ယူလာၾကတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္”

မြတ္စလင္ေဒသကေန ဥေရာပကုိ အုိးေတြ တုိက္႐ုိက္ေရာက္လာမႈမ်ိဳးဟာ သိပ္မရွိပါဘူး။ ဥပမာအားျဖင့္ ၁၂၈၉ မွာ အဂၤလန္က ဘုရင္ အဒ္၀ပ္ ၁ (Edward I) ရဲ႕ စပိန္မိဖုရား အလီယာႏူရ္ ေအာ့ဖ္ ကက္စ္တီးလ္ (Eleanor of Castile) ဟာ နန္းတြင္းမွာ အသံုးျပဳဖုိ႔အတြက္ မာလစ္ (Malik) ကေန အုိးေပါင္း ၄၀၀၀ မွာဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့တယ္ဆုိတဲ့ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခု ရွိပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ မာလစ္ဆုိတာ အန္ဒါလူစီယာက ေႂကြရည္သုတ္ေျမထည္ေတြကုိ အဓိကထုတ္လုပ္တဲ့ မာလာဂါ (Malaga) ကုိ ရည္ညႊန္းတယ္ဆုိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ (မာလီကာ (Malika) ဆုိတာ မာလာဂါကုိ အာရဘီလုိေခၚတဲ့ အမည္ပါပဲ)

၁၄ ရာစုက ေႂကြရည္သုတ္ပန္းကန္ကုိ လန္ဒန္က Blossom’s Inn လုိ႔ေခၚတဲ့ေနရာမွာ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး အာရဘီ စာပန္းခ်ီေရးနည္းတစ္ခုျဖစ္တဲ့ ကူဖစ္ (Kufic) လက္ရာနဲ႔ ဘ၀ျဖတ္သန္းမႈ အဆင့္ဆင့္ကုိ အဲဒီပန္းကန္မွာ ပံုေဖာ္ထားပါတယ္။ အဲဒီထမင္းစား ပန္ကန္ျပားေတြဟာ ၁၄ ရာစုေလာက္တုန္းက အန္ဒါလူစီယာနဲ႔ ေျမာက္အာဖရိကတုိ႔မွာ ေတာ္ေတာ္ေလး ေခတ္စားခဲ့တဲ့ အသံုးအေဆာင္တစ္ခုျဖစ္ၿပီး ေနာက္ပုိင္း ဥေရာပက ထုတ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီပန္းကန္ေတြ အဂၤလန္ထဲ ၀င္ေရာက္မႈဟာ ၁၃၀၃ မွာ စခဲ့တယ္လုိ႔ သိရၿပီး ကန္႔ၿမိဳ႕ (Kent)၊ ဆန္းဒြစ္ခ်္ဆိပ္ကမ္း (Sandwich) က ပုိ႔ကုန္သြင္းကုန္ အေကာက္ခြန္မွတ္တမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားတာကုိ အံ့ၾသဖြယ္ရာ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီ ပန္ကန္ျပားကုိ လက္ရွိမွာေတာ့ လန္ဒန္ျပတုိက္ရဲ႕ Guild Hall မွာ ျပသထားပါတယ္။

မြတ္စလင္ ေႂကြထည္ေျမထည္ပညာရွင္ေတြ ခ်န္ထားခဲ့တဲ့ ေနာက္ထပ္ အေမြအႏွစ္တစ္ခုကေတာ့ မုိင္အုိလီကာ (Maiolica) လို႔ေခၚတဲ့ ပစၥည္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ပစၥည္းရဲ႕ ဇာတ္လမ္းက မာေယာ့ကာ (Majorca)နဲ႔ အျခား ဘယ္လာရစ္ကၽြန္းစု (Balearic) မွာ စတင္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး အဲဒီေဒသကုိ ၁၂၃၀ အထိ မြတ္စလင္ေတြ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဂ်ီႏုိစီ (Genoese) နဲ႔ ဗီနီတီယန္ (Venetian) တုိ႔က အမ်ားဆံုးပါ၀င္တဲ့ အီတလီသေဘၤာေတြဟာ အဲဒီေဒသေတြကုိ မၾကာခဏ သြားေရာက္ၿပီး  စဥ့္ထည္ေတြ၊ မူးရစ္ရွ္ အုိးလုပ္သူေတြကုိ ေခၚေဆာင္ေလ့ရွိပါတယ္။ အဲဒီ မူးရစ္ရွ္ အုိးလုပ္သူေတြကဟာ မာေယာ့ကာစတုိင္ အုိးေတြကုိ စစၥလီကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့သူေတြပါ။ ဒီစတုိင္ေတြဟာ ေနာက္ပုိင္း အီတလီမွာ ထင္ရွားတဲ့ဒီဇုိင္းေတြ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး မာေယာ့လီကာ (Majolica) ဒါမွမဟုတ္ မုိင္အုိလီကာ (Maiolica) လုိ႔ အမည္တြင္ခဲ့ပါတယ္။

၁၅ ရာစုေလာက္ကတည္းက မုိင္အုိလီကာအုိးေတြဟာ အုိးတစ္လံုးမွာရွိရမယ့္ အရည္အေသြးေတြနဲ႔ ျပည့္စံုတဲ့ အုိးအမ်ိဳးအစား ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အန္ဒါလူစီယာနဲ႔ အီဂ်စ္တုိ႔က နည္းလမ္းေတြကို အသံုးျပဳတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ အီတလီ အႏုပညာရွင္ေတြဟာ ေနာက္ထပ္ အုိးသစ္အမ်ားအျပားကုိ တီထြင္ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကၿပီး ၀ါစိမ္းေရာင္၊ စေတာ့ဘယ္ရီသန္းတဲ့ ပန္းေရာင္၊ ပတၱျမားေသြးေရာင္ စသျဖင့္ ပါ၀င္တဲ့ ဂူဘီအုိ (Gubbo) ေႂကြရည္သုတ္ပစၥည္းေတြလည္း အဲဒီအထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီ မုိင္အုိလီကာ ဒီဇုိင္းေတြဟာ လက္ရွိအခ်ိန္အထိ အီတလီရဲ႕ ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းမွာ လႊမ္းမုိးေနတုန္းပါပဲ။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

ႏုိ၀င္ဘာ ၁၁၊ ၂၀၁၆
M-Media

အထည္လိပ္ေတြဟာ အလယ္ေခတ္ကုန္သြယ္မႈကုိ ေတာ္ေတာ္ေလး အားေကာင္းေစခဲ့ၿပီး ကမၻာတစ္၀ွမ္း ကုန္သြယ္မႈမွာ မရွိမျဖစ္ကုန္စည္လည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က အထည္လိပ္ ထုတ္လုပ္မႈနဲ႔ ကုန္သြယ္မႈဆုိတာ ကာယ၊ ဉာဏလုပ္သားေတြ အဓိကထားလုပ္ၾကတဲ့ လုပ္ငန္းလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

၉ ရာစုအလယ္ပုိင္းေလာက္မွာ မြတ္စလင္ေတြအုပ္စုိးတဲ့ စပိန္ကထြက္တဲ့ အထည္လိပ္ေတြဟာ ႏုိင္ငံတကာရဲ႕ ေလးစားမႈကုိ ရခဲ့ပါတယ္။ ရာစုႏွစ္ ၃ ခု ၾကာၿပီးေနာက္ပုိင္းမွာေတာင္မွ စပိန္ႏုိင္ငံကထြက္ၿပီး ေရႊခ်ည္ကြပ္ကာ အလွအပေတြ ဆင္ျမန္းထားတဲ့ ပုိးထည္ေတြကုိ ေပၚတူဂီဘုရင္မ ဘီယာထရစ္ (Beatrice) ရဲ႕ လက္ထပ္မဂၤလာမွာ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။

စပိန္မြတ္စလင္ေတြ ရက္လုပ္တဲ့ ခ်ည္ထည္ေတြဟာ အဲဒီေခတ္အခါက ေက်ာ္ၾကားတဲ့ တ႐ုတ္လက္မႈ ပညာရွင္ေတြရဲ႕ လက္ရာေလာက္ကုိ ေသသပ္ၿပီး၊ ေကာင္းမြန္ပါတယ္။ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕တစ္ခုတည္းမွာပဲ ေကာေဇာေတြ၊ ကူရွင္ေတြ၊ ပုိးလုိက္ကာေတြ၊ ေရွာ္ေစာင္ေတြနဲ႔ မွီအံုးေတြလုပ္တဲ့ ရက္ကန္းစက္႐ံုေပါင္း ၃၀၀၀ ေလာက္ရွိပါတယ္။ ကမၻာတစ္၀ွမ္း လူႀကိဳက္မ်ားခဲ့တဲ့ ဥေရာပထုတ္ ဖိနပ္ေတြအတြက္လည္း ေကာ္ဒုိဘာက လယ္သာေတြ ေထာက္ပံ့ေပးတာပါ။ စပိန္က ကူအန္ကာ (Cuenca) ၿမိဳ႕ဟာ ထိပ္တန္း သုိးေမႊးအထည္ေပါင္းစံု အထူးသျဖင့္ ဖ်ာေတြ၊ ႏွစ္ဖက္လွအထည္ေတြ ထြက္ရွိရာေဒသ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသုိးေမႊးထည္ေတြကုိ ဘုရား၀တ္ျပဳအခင္းေတြအျဖစ္၊ အိမ္ေတြက ၾကမ္းျပင္ေတြ၊ စားပြဲခံုေတြမွာ လွပတဲ့ အခင္းေတြအျဖစ္ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။

အလ္-အန္ဒါလုစ္မွာေတာ့ အေရွ႕တုိင္းစတုိင္ အ၀တ္အထည္ေတြကုိ မာလာဂါနဲ႔ အလ္မာရီယာၿမိဳ႕ေတြမွာ အဓိကထား ထုတ္လုပ္ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ ဒီၿမိဳ႕ေတြဟာ ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ေတြျဖစ္ၿပီး စတုိင္အသစ္တြ၊ နည္းစနစ္အသစ္ေတြကို ပထမဆံုး လက္ခံရရွိရာေနရာေတြ ျဖစ္လုိ႔ပါပဲ။ မြတ္စလင္ေတြအုပ္စုိးတဲ့ စပိန္ကေန ဖြံ႕ၿဖိဳးလာတဲ့ ခ်ည္ထည္ရက္လုပ္မႈလုပ္ငန္းဟာ ေနာက္ပုိင္းမွာ ဥေရာပတစ္ခြင့္ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ပါတယ္။

စပိန္ရဲ႕ အေရွ႕ဘက္ေဒသနဲ႔ ေျမထဲပင္လယ္ကမ္း႐ုိးတန္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ အထည္လိပ္ေတြကေန အ၀တ္အထည္၊ အိမ္သံုးပရိေဘာဂေပါင္းစံုကုိ ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ေနာ္မဒ္အမ်ိဳးသမီးေတြ (Normad) ဟာ အတဲအမုိးေတြ၊ ျမင္းကုန္းႏွီးေတြ၊ ပုခက္ေတြနဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ေန႔စဥ္ဘ၀မွာ လုိအပ္တဲ့အရာေတြကို ရက္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ၿမိဳ႕ျပေတြ၊ နန္းေတာ္ေတြရဲ႕ ပရိေဘာဂေတြဟာ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေကာေဇာေတြ၊ လုိက္ကာေတြ၊ အခင္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ကုလားထုိင္ေတြအစား လူေတြဟာ ကူရွင္ေတြမွာ ထုိင္ၾကၿပီး အ၀တ္ေတြနဲ႔ ခ်ဳပ္လုပ္ထားတဲ့ မွီအံုးေတြကုိ မွီၾကပါတယ္။ အဲဒီ မွီအံုးရဲ႕ အရည္အေသြးေကာင္းမြန္မႈက ပုိင္ရွင္ရဲ႕ ႂကြယ္၀ခ်မ္းသာမႈကုိ ထင္ဟပ္ေစပါတယ္။

အထည္လိပ္ေတြဟာ ႏုိင္ငံေရးမွာ အေရးပါတဲ့ပစၥည္းေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သံတမန္ေရးရာအရ တာသြားတဲ့ လက္ေဆာင္ေတြအျဖစ္ အသံုးျပဳၾကသလုိ၊ ပံုမွန္ ပြဲလမ္းသဘင္ေတြ၊ အထူး အခမ္းအနားေတြမွာ အဆင့္ျမင့္အရာရွိေတြနဲ႔ အျခား ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကားသူေတြကုိ ခ်ီးျမႇင့္တဲ့ ဆုလာဘ္အျဖစ္လည္း အသံုးေတာ္ခံခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခမ္းအနားမွာ ခ်ီးျမႇင့္တဲ့ ၿခံဳထည္ေတြ၊ ေခါင္းေပါင္းေတြနဲ႔ အျခားေသာ ခ်ည္ထည္ေတြကုိေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြရဲ႕ နန္းေတာ္ေတြမွာပဲ ရက္လုပ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။  ၁၂၅၀ ေနာက္ပုိင္း မမ္လြက္ဆူတန္ေတြရဲ႕ ေခတ္မွာ မကၠာၿမိဳ႕က ကာဘာဟ္ေက်ာင္းေတာ္မွာ ဖံုးအုပ္တဲ့ ကစၥ၀ါ (kiswa) သစ္ကုိ ကုိ ႏွစ္စဥ္ေပးပုိ႔ျခင္းဟာလည္း မြတ္စလင္အင္ပါယာကုိ ႀကီးစုိးတဲ့ ဘုရင္ေတြရဲ႕ သီးျခားအခြင့္အေရး ျဖစ္လာပါတယ္။ ကစၥ၀ါကုိ အထူးျခားဆံုးရက္လုပ္ၿပီး အလွပဆံုး ဆင္ယင္ခ်ယ္သၾကပါတယ္။

အဲဒီတုန္းက အစၥလာမ္ကမၻာမွာ အရည္အေသြး၊ အေရာင္အေသြးမ်ိဳးစံုတဲ့ အထည္လိပ္ေတြကုိ ရရွိႏုိင္ပါတယ္။ သုိးေမႊးနဲ႔ လီနင္ (linen) အထည္ေတြကုိ အီရန္ကေန စပိန္အထိ အစၥလာမ့္အင္ပါယာတစ္၀ွမ္း အေျမာက္အမ်ားထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကၿပီး၊ လီနင္အထည္က အရမ္းလူႀကိဳက္မ်ားတာေၾကာင့္ ကုန္ၾကမ္းေတြကုိ ျပည္ပကေနေတာင္ မွာယူတင္သြင္းရပါတယ္။ အိႏၵိယထြက္ကုန္ျဖစ္တဲ့ ၀ါဂြမ္းကုိ မြတ္စလင္ေတြ ေျမထဲပင္လယ္ေဒသကုိ ေရာက္ရွိလာခဲ့ၿပီးတဲ့ ေနာက္ပုိင္းမွာ အႀကီးအက်ယ္ ထုတ္လုပ္လာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဆီးရီးယားနဲ႔ ပါလက္စတိုင္းမွာ ဒီ ၀ါဂြမ္းစုိက္ပ်ိဳးမႈဟာ ဖြံ႕ၿဖိဳးခဲ့ၿပီး ဥေရာပကုိေတာ့ စပိန္ေတာင္ပုိင္း မြတ္စလင္အုပ္စုိးရာ ေဒသကေနတစ္ဆင့္ ၀င္ေရာက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ လယ္သာအထည္ထုတ္လုပ္မႈကလည္း အေရးပါတဲ့ က႑တစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၂ ရာစု အလ္မုိဟဒ္မင္းဆက္ (Amohad) ရဲ႕ ဘုရင္ အလ္-မန္ဆူရ္  (Al-Mansur)လက္ထက္မွာ ဖက္ဇ္ၿမိဳ႕ (Fez) (ယခုေမာ္႐ုိကုိတြင္ ရွိသည္) အတြင္း သာေရနယ္စက္႐ံု ၈၆ ခုနဲ႔ ေဆးဆုိးပန္း႐ုိက္လုပ္ငန္း ၁၁၆ ခု ရွိေနပါၿပီ။

မြတ္စလင္ကမၻာမွာ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာၿမိဳ႕ေတြကထြက္တဲ့ ပစၥည္းေတြကလည္း ႏုိင္ငံတကာရဲ႕ အသိအမွတ္ျပဳျခင္းကုိ ခံခဲ့ရပါတယ္။ ရွီရက္ဇ္ (Shiraz) ၿမိဳ႕က သုိးေမႊးအထည္၊ ဘဂၢဒတ္က bldachin နဲ႔ ပုိးဖဲ၊ ခူဇစ္စတန္ (Khuzistan) က ထြက္ၿပီး ကုလားအုတ္ အေမႊး၊ ဆိတ္အေမႊးေတြနဲ႔ ရက္လုပ္တဲ့ ပစၥည္း၊ ခူရာဆန္ (Khurasan) က ဆုိဖာ၊ တုိင္ရီ (Tyre) က ေကာေဇာ၊ ဘူခါရာ (Bukhara) က ၀တ္ျပဳအခင္း၊ ေဟရတ္ (Herat) က ေရႊခ်ည္ေငြခ်ည္အထည္ေတြဟာ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားပါတယ္။ အျခားေသာ ေခတ္ကာလက ခ်ည္ထည္အပုိင္းအစေတြကုိ အေနာက္တုိင္း ျပတုိက္ေတြနဲ႔ အေရွ႕တုိင္းဆုိင္ရာ အႏုပညာလက္ရာ စုစည္းမႈေတြမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ေပမယ့္ ၁၂ ရာစုက ဒီနာမည္ႀကီးပစၥည္းေတြရဲ႕  အပုိင္းအစ တစ္ခုေတာင္မွ က်န္ရစ္ခဲ့ျခင္း မရွိပါဘူး။ က်န္ရစ္ခဲ့တဲ့ ခ်ည္ထည္အေမြအႏွစ္ေတြထဲမွာ အဖုိးတန္ဆံုး အပုိင္းအစတစ္ခုကေတာ့ အီဂ်စ္ မမ္လြက္ဆူလ္တန္ရဲ႕ ပုိး၀တ္႐ံု အပုိင္းအစတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ၁၄ ရာစု ေလာက္က ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ အဲဒီအပုိင္းအစမွာ ‘အသိပညာႏွင့္ျပည့္စံုေသာ ဆူလ္တန္မင္းျမတ္’ ဆုိၿပီး ကဗ်ည္းေရးထုိးထားပါတယ္။ အဲဒီအပုိင္းအစကုိ ဒန္ဇစ္ၿမိဳ႕ (Danzig) က စိန္႔ေမရီ ဘုရားေက်ာင္းမွာ ေတြ႕ခဲ့ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဥေရာပမွာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ခ်ည္ထည္ေတြ လူႀကိဳက္မ်ားလာမႈရဲ႕အစကုိ သိခ်င္ရင္ အလယ္ေခတ္ကုိ ျပန္သြားရမွာျဖစ္ၿပီး အဲဒီအခ်ိန္မွာ ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳစစ္သည္ေတြ၊ ကုန္သည္ေတြကေန တစ္ဆင့္ ဒီခ်ည္ထည္ေတြက ဥေရာပကုိ ေရာက္ရွိလာတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီခ်ည္ထည္ေတြဟာ ဥေရာပမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး အဖုိးတန္ခဲ့ၿပီး ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး ဆီလ္ဗက္စတား ၂ (Pope Sylvester II) ကြယ္လြန္စဥ္က တန္ဖုိးႀကီးပါရွန္ပုိးထည္နဲ႔လႊမ္းၿပီး ျမႇဳပ္ႏွံခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကက္စ္တီလာ (စပိန္ရွိေဒသတစ္ခု) ျပည့္ရွင္ ဘုရင္ အဒ္၀ပ္ ၁ (Edward I) ရဲ႕ ၾကင္ယာေတာ္ ဘုရင္မ အဲလီယာႏူရ္ (Eleanor) ဟာ ၁၂၅၅ ခုႏွစ္ အဂၤလန္ကုိသြားတဲ့အခါ အန္ဒါလူစီယာက ေကာေဇာေတြကုိ အဖုိးတန္လက္ေဆာင္အျဖစ္ ယူေဆာင္သြားခဲ့ပါတယ္။

၁၇ ရာစုမွာေတာ့ အဂၤလန္ႏုိင္ငံရဲ႕ ကုန္သြယ္မႈအေျခခံတဲ့ ဆက္ဆံေရးဟာ အႀကီးအက်ယ္ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာခဲ့ၿပီး အဲဒီအခ်ိန္ဟာ ပါရွန္ေတြရဲ႕ ခ်ည္ထည္လုပ္ငန္းဟာ အထြပ္အထိပ္ကုိ ေရာက္ေနတဲ့အခ်ိန္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၆၁၆ ခုႏွစ္မွာ ပါရွန္က ရွားဘုရင္ဟာ ကုန္သြယ္ေရးတုိးျမႇင့္ဖုိ႔အတြက္ ကုန္ထုတ္ေပါင္း ၃၀၀၀ ကုိ အဂၤလန္ကုိ အေႂကြးခ်ေပးခဲ့ၿပီး အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ပါရွန္ေတြရဲ႕ ပုိးထည္ေတြဟာ အဂၤလန္ရဲ႕ သြင္းကုန္ေတြထဲ ထိပ္တန္းမွာ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ၃ ႏွစ္အၾကာမွာေတာ့ Royal Anne သေဘၤာဟာ ပါရွန္ပုိးထည္ထုတ္ ၁၁ ထုပ္ကုိ တင္ေဆာင္ကာ ဆူရသ္ (Surat) (အိႏၵိယ) ကေနတစ္ဆင့္ အဂၤလန္ကုိ ေရာက္လာခဲ့ပါတယ္။ အဒီအခ်ိန္က အဂၤလန္ျပည့္ရွင္ ဂ်ိမ္းစ္ ၁ (James I) ဟာ ပါရွန္ပုိးထည္ေတြကုိ အလြန္ႏွစ္ၿခိဳက္ခဲ့ၿပီး အဂၤလန္မွာ ပုိးထည္လုပ္ငန္းတစ္ခု တည္ေထာင္ဖုိ႔ စဥ္းစားခဲ့ပါတယ္။ ဘုရင္ႀကီးဟာ ပုိးမွ်င္ထြက္တဲ့ ပုိးေကာင္ေတြကုိ စုေဆာင္းခဲ့ၿပီး နန္းေတာ္နဲ႔ ၀ုိက္တ္ေဟာလ္ ဥယ်ာဥ္ (Whitehall gardens) ေတြမွာ ေမြးျမဴႏုိင္ေရး အထူးအစီအစဥ္ေတြကုိ ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ေတာ္၀င္ပုိးထည္လုပ္ငန္းကို ႀကီးၾကပ္တဲ့ ျပင္သစ္လူမ်ိဳး ဂၽြန္ ဘုိနုိအီလ္ (Bonoeil) ကုိ ပုိးထည္ထုတ္လုပ္မႈနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး က်မ္းတစ္ေစာင္ျပဳဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့ကာ ၁၆၂၂ ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီအခ်ိန္ေလာက္မွာပဲ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီက အဂၤလန္ကုိ ခ်င့္ဇ္ (chintz) လုိ႔ေခၚၿပီး အေရာင္ေသြး ဒီဇုိင္းစံုတဲ့ ခ်ည္ထည္ေတြကို အဓိကထားတင္သြင္းမႈေၾကာင့္ အဂၤလန္ရဲ႕ အိႏၵိယနဲ႔ကုန္သြယ္မႈဟာ တုိးတက္လာခဲ့ပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေဆးဆုိးပန္း႐ုိက္နည္းလမ္းနဲ႔ အလွဆင္ထားတဲ့ အဲဒီခ်ည္ထည္ေတြဟာ ဥေရာပရဲ႕ ခ်ည္ထည္လုပ္ငန္းနဲ႔ နံရံအလွဆင္ ခ်ည္ထည္ထုတ္လုပ္မႈရဲ႕ စံတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

၁၇ ရာစုေလာက္မွာေတာ့ မြတ္စလင္ကမၻာက အထည္လိပ္တင္ပုိ႔မႈဟာ ဥေရာပလူ႕အဖြဲ႕အစည္းက ဘူဇြာေတြေပၚထြက္လာမႈနဲ႔အတူ ေတာ္ေတာ္ေလး ထိခုိက္ခဲ့ၿပီး ျပည္တြင္းအထည္လိပ္လုပ္ငန္းကလည္း ၿခိမ္းေျခာက္ခံခဲ့ရပါတယ္။ ႏုိင္ငံရပ္ျခားက အထည္လိပ္ေတြရဲ႕ ေစ်းကြက္ယွဥ္ၿပိဳင္မႈကုိ အလုိမရွိတာေၾကာင့္ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီရဲ႕ တင္သြင္းမႈကုိ ပိတ္ပင္ဖုိ႔ ပုိးထည္နဲ႔ သုိးေမႊးကုန္သည္ေတြက ေဆာင္ရြက္ခဲ့တာေၾကာင့္ ျပည္တြင္း ပုိးထည္ရက္လုပ္သူေတြဟာ ေစာဒကတက္ခဲ့ၾကပါတယ္။

ၿဗိတိန္အစုိးရက ၁၇၀၀ ခုႏွစ္မွာ မြတ္စလင္ကမၻာက ပုိးထည္တင္သြင္းမႈေတြ ကန္႔သတ္တဲ့ ဥပေဒတစ္ခုကုိ ျပဌာန္းလုိက္ၿပီး အိႏၵိယ အထည္လိပ္ေတြ၊ ပါရွန္နဲ႔ တ႐ုတ္ခ်ည္ထည္ေတြ တင္သြင္းမႈကုိလည္း တားျမစ္လုိက္ပါတယ္။

အရည္အေသြးေကာင္းမြန္တဲ့ ပုိးထည္ေတြဟာ ပါရွန္တစ္ခုထဲကေန ၀င္ေရာက္တာမဟုတ္ပါဘူး။ တူရကီ အထည္လိပ္လုပ္ငန္းကလည္း တုိးတက္ခဲ့ပါတယ္။ ဘူရ္ဆာ (Bursa) က ထြက္တဲ့ အထည္လိပ္ေတြဟာ အရည္အေသြး အလြန္ကုိေကာင္းမြန္ၿပီး အဲဒီက အထည္ရက္သူေတြဟာ အစ္ဇ္နစ္ (Iznik) ပန္းလက္ရာ အေျပာက္အမႊမ္းေတြနဲ႔ အလွဆင္ထားတဲ့ ထိပ္တန္းအထည္လိပ္ေတြကုိ  ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဘူရ္ဆာၿမိဳ႕ကထြက္တဲ့ ပိုးထည္ေတြ၊ ကတၱီပါထည္ေတြကုိ ဆူလ္တန္ဘုရင္ေတြရဲ႕ နန္းေတာ္ေတြမွာေတာင္ အသံုးျပဳၾကၿပီး ေအာ္တုိမန္အင္ပါယာက အိမ္တုိင္းမွာ မရွိမျဖစ္ အိမ္တြင္းအလွဆင္ပစၥည္းေတြျဖစ္တဲ့ ဆုိဖာ၊ သလြန္၊ လုိက္ကာေတြကလည္း ဒီၿမိဳ႕ေနပဲ ထြက္ရွိတာျဖစ္ပါတယ္။ အဂၤလိပ္ မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္ျဖစ္ၿပီး ကဗ်ာပညာရွင္တစ္ဦးလည္းျဖစ္တဲ့ ေလဒီ မြန္တာဂူ (Lady Montagu) က တူရကီအထည္လိပ္ေတြရဲ႕ ေက်ာ္ၾကားမႈကို တစ္ခုတ္တရ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၿပီး သူမအေနနဲ႔ တူရကီစတုိင္ ၀တ္စံုေတြ ၀တ္ဆင္ရတာကုိ ႏွစ္သက္သေဘာက်တယ္လုိ႔လည္း ဆုိပါတယ္။

၁၈ ရာစုမွာ တူရကီအရဲ႕ အထည္လိပ္လုပ္ငန္းနဲ႔ အ၀တ္အထည္ေတြကုိ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သူတစ္ဦးကေတာ့ နာမည္ႀကီး ဆြစ္ဇာလန္ အႏုပညာရွင္ ဂ်န္ အီတုိင္နီ လီယုိတာ့ဒ္ (Jean Etienne Liotard) ျဖစ္ပါတယ္။ အစၥတန္ဘူလ္မွာ ၅ ႏွစ္ေလာက္ေနခဲ့ဖူးၿပီး တူရကီတစ္ေယာက္လုိ ၀တ္စားဆင္ယင္တတ္သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ‘en Sultane’ လုိ႔ေခၚဆုိတဲ့ သူ႕ရဲ႕လက္ရာ အမ်ိဳးသမီးပံုတူပန္းခ်ီဟာ ဥေရာပတစ္၀ွမ္း တူရကီ အ၀တ္အစားဖက္ရွင္ေတြ ျပန္႔ႏွံ႔ဖုိ႔အတြက္ ေတာ္ေတာ္ေလး အကူအညီ ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။

အခုအခ်ိန္အထိ မြတ္စလင္အမည္နဲ႔ ေခၚေနတဲ့အ၀တ္အထည္ေတြ ရွိေနပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ မူဆုိးလ္ၿမိဳ႕က ပထမဆံုး ဖန္တီးထုတ္လုပ္မႈကုိ အစြဲျပဳေခၚေ၀ၚတဲ့ မူစ္လင္ (muslin)၊ ဒမတ္စကတ္ကုိ အစြဲျပဳတဲ့ ဒမက္စ္က္ (damask)၊ ဘဂၢဒတ္ကို အစြဲျပဳတဲ့ ဘာလ္ဒါခ်င္ (baldachin)၊ ဂါဇာကုိအစြဲျပဳတဲ့ ေဂၚဇီ (gauze) တုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။ ခ်ည္ခင္ကုန္ၾကမ္းလုိ႔ အမည္ရၿပီး ၀ါဂြမ္းကုိေခၚတဲ့ အာရဘီစကားလံုး ကူတ္န္ (qutn) ကုိ ေမြးစားကာ အဂၤလိပ္မွာ cotton ျဖစ္လာသလုိ၊ ဖဲသားအထည္ေတြကုိ တင္သြင္းတဲ့ တ႐ုတ္ ဆိပ္ကမ္း teseutung ကုိ အစြဲျပဳၿပီး ေဇတူနီ (zaytuni) အမည္ကေန satin (ဖဲသား) ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)