Category: ကမာၻေက်ာ္ မြတ္စလင္မ်ား

ဇန္န၀ါရီ ၂၇၊ ၂၀၁၇
M-Media

– လူ႕အသက္ေတြကို ကယ္တင္ဖုိ႔ ရာစုႏွစ္မ်ားစြာ ႏွစ္ျမႇဳပ္လုပ္ကုိင္လာၾကတဲ့ သူေတြေၾကာင့္ ဒီေန႔ေခတ္ ခြဲစိပ္ကုသမႈက႑ဟာ အဆန္းျပားဆံုးနဲ႔ အထြပ္အထိပ္ကုိ ေရာက္ေနပါၿပီ။ လူသားေတြကုိ ကယ္တင္ရမယ္ဆုိတဲ့ ဒီက်င့္၀တ္ဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္တစ္ေထာင္အရင္က မြတ္စလင္အုပ္စုိးတဲ့ စပိန္ႏုိင္ငံ ေတာင္ပုိင္းမွာ ရွင္သန္ခဲ့ၿပီး မြတ္စလင္ေတြဟာ ေသြးေၾကာခြဲစိပ္မႈ၊ အေထြေထြခြဲစိပ္မႈနဲ႔ အ႐ုိးခြဲစိပ္ကုသမႈ ဆုိတဲ့ ခြဲစိပ္ကုသမႈ နည္းလမ္း ၃ ခုကုိ တုိးတက္ေစခဲ့ပါတယ္။

အစၥလာမ့္အင္ပါယာ အထြပ္အထိပ္ေရာက္ေနတဲ့ အဲဒီအခ်ိန္ ေကာ္ဒုိဘာမွာရွိခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ ခြဲစိပ္ဆရာ၀န္ေတြထဲက အေက်ာ္ၾကားဆံုး ခြဲစိပ္ဆရာ၀န္တစ္ဦးကေတာ့ အဘူလ္ကာစစ္ (Abulcasis) လုိ႔ အမည္တြင္တဲ့ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ (Al-Zahrawi) ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ ကၽြမ္းက်င္မႈ၊ ထုိးထြင္းဉာဏ္တုိ႔နဲ႔အတူ လူနာတစ္ေယာက္ခ်င္းစီတုိင္းနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး စဥ္းစားေတြးေခၚ၊ ရွာဖြစူးစမ္းကာ ကုသမႈေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ပဲ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါမွာ ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကားတဲ့ ခြဲစိပ္ဆရာ၀န္တစ္ဦး ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အလ္-အန္ဒါလုစ္ ျပည့္ရွင္ အလ္-မန္ဆူရ္ရဲ႕ နန္းတြင္းသမားေတာ္ႀကီးအျဖစ္လည္း ခန္႔အပ္ခံခဲ့ရပါတယ္။

ခြဲစိပ္ကုသမႈ နည္းလမ္းအသစ္ေတြေဖာ္ထုတ္မႈ၊ ခြဲစိပ္ကိရိယာေပါင္း ၂၀၀ ေက်ာ္တီထြင္မႈ၊ သြားဘက္ဆုိင္ရာ၊ ေဆး၀ါးဆုိင္ရာနဲ႔ ခြဲစိပ္ကုသမႈဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြ သတ္မွတ္မႈနဲ႔အတူ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ ခြဲစိပ္ကုသမႈနည္းလမ္းကုိ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲပစ္ခဲ့ပါတယ္။ သူေရးသားခဲ့တဲ့ အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္ (Al-Tasrif) ေဆးပညာ စြယ္စံုက်မ္းႀကီးဟာ ေတြ႕ႀကံဳရတဲ့ အေျခအေနတုိင္းမွာ လုပ္သင့္တာ၊ မလုပ္သင့္တာေတြကုိ ေထာက္ျပေဆြးေႏြးျခင္းအားျဖင့္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ လက္ေတြ႕အသံုးခ် စည္းမ်ဥ္းေတြကုိ တင္ျပထားတဲ့ က်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ ခြဲစိပ္ကုသမႈ နည္းလမ္းအသစ္ေတြထဲက တစ္ခုဟာ ခႏၶာကုိယ္အတြင္းပုိင္း ခ်ဳပ္႐ုိးအတြက္ တိရစၦာန္အူကေနထုတ္လုပ္တဲ့ႀကိဳး (Catgut) ကုိ အသံုးျပဳခဲ့တာပါ။ ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ ဒီနည္းလမ္းကုိ ႐ုိး႐ုိးခြဲစိတ္မႈကေန ႐ႈပ္ေထြးလြန္းတဲ့ ခြဲစိပ္မႈေတြအထိ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ Catgut ႀကိဳးေတြဟာ ခႏၶာကုိယ္ထဲကုိ ေပ်ာ္၀င္ေပ်ာက္ကြယ္သြားေစႏုိင္တဲ့ တစ္ခုတည္းေသာ သဘာ၀ပစၥည္းလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

ခြဲစိပ္ကုသမႈနည္းလမ္းမွာ Catgut ႀကိဳးကုိ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီက ပထမဆံုး အသံုးျပဳခဲ့တာျဖစ္ေပမယ့္ ဒဏ္ရာခ်ဳပ္ရာမွာ တိရစၦာန္ (သုိး) ရဲ႕အူကုိ ပထမဆံုး အသံုးျပဳခဲ့တာကေတာ့ မြတ္စလင္စြယ္စံုရ ပညာရွင္ႀကီး အလ္-ရာဇီ (Al-Razi) ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ တူရီယာပစၥည္းေတြက က်စ္ႀကိဳးကုိလည္း ခြဲစိပ္ကုသမႈမွာလည္း အသံုးခ်ခဲ့ပါတယ္။

ေရာဂါတစ္ခုခ်င္းစီတုိင္းကုိ ထုိးထြင္းစဥ္းစားေလ့ရွိတဲ့ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ က်ိဳးသြားတဲ့သြားကုိ ျပန္စုိက္ေပးတာ၊ နဲ႔ေနတဲ့သြားေတြကုိ ေရႊ၊ ဒါမွမဟုတ္ ေငြႀကိဳးကုိ အသံုးျပဳၿပီး ခုိင္တဲ့သြားနဲ႔ တြဲေပးတာ၊ ရင္သားတြဲက် (sagging breast) ျခင္းအတြက္ ခြဲစိတ္ကုသေပးတာ၊ ေသြးတိတ္ဖုိ႔ ဂြမ္းအသံုးျပဳတာ၊ လည္ေခ်ာင္းနားက ေလႁပြန္မွာ ပုိက္ထည့္ၿပီး ႏွားေခါင္း၊ ဒါမွမဟုတ္ ပါးစပ္နဲ႔ အသက္႐ွဴစရာမလုိေအာင္ လုပ္ေပးတာ (tracheotomy)၊ ေက်ာက္ပတ္တီးစည္းတာ၊ ဆီးလမ္းေၾကာင္း ေက်ာက္တည္ျခင္းအတြက္ ဆီးလမ္းေၾကာင္းထဲကေန လြန္ထည့္ၿပီး ေက်ာက္ေခ်မႈေတြလုပ္တာလုိ နည္းလမ္းအမ်ိဳးမ်ိဳးကုိ ေဖာ္ထုတ္ၿပီး ေဆးကုသမႈနည္းလမ္းေတြကုိ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲေပးခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ ဟာ သူဖန္တီးထားတဲ့ ကိရိယာကုိသံုးၿပီး ဆီးအိမ္ထဲက ေက်ာက္ကုိ ေခ်ကာ ဘယ္လုိ ထုတ္ပစ္ရမလဲဆုိတာကုိလည္း အေသးစိတ္ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ႏွာေခါင္းထဲမွာ ေပါက္တတ္တဲ့ အဖု၊ အႀကိတ္ေတြကုိ ဖယ္ရွားနည္း၊ သားအိမ္ထဲကေန သေႏၶသားအေသကုိ သူတီထြင္ထားတဲ့ ညႇပ္နဲ႔ ခြဲထုတ္နည္း၊ ဒဏ္ရာသက္သာေစဖုိ႔ သံပူကပ္ကုသျခင္း၊ ပုခံုးအဆစ္လြဲတာကုိ ကုသျခင္း စတဲ့ နည္းလမ္းေတြကုိလည္း တင္ျပခဲ့ပါတယ္။

သူ႕ရဲ႕ ဒီ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္မႈေတြအားလံုးမွာ လူနာဖက္ကေနလည္း စဥ္းစားေပခဲ့ပါတယ္။ ျပည္တည္နာေတြကုိ ခြဲထုတ္ရာမွာ လူနာေတြ မေၾကာက္လန္႔ေစဖုိ႔အတြက္ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ အျပင္ကေန မျမင္ႏုိင္တဲ့ ခြဲစိပ္ဓားကုိ တီထြင္ခဲ့သလုိ အာသီးေရာင္ေရာဂါကုိ ကုသရာမွာ လွ်ာကုိ depressor နဲ႔ ထိန္းထားၿပီး လည္ေခ်ာင္း၀မွာရွိတဲ့ အဖုအႀကိတ္ကို ခ်ိတ္တစ္ခုနဲ႔ထိန္းကာ ကတ္ေၾကးလုိ အရာမ်ိဳးနဲ႔ ျဖတ္ထုတ္နည္းကုိလည္း အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ အဖုအႀကိတ္ကုိ ျဖတ္ေတာက္ၿပီးတဲ့အခါမွာ လည္ေခ်ာင္းနဲ႔ထိကာ ေခ်ာင္းမဆုိးဖုိ႔အတြက္ ဒီကုသမႈမွာ ကန္႔လန္႔ျဖတ္ ဓားသြားေတြ (transverse blade) ကို အသံုးျပဳရပါတယ္။

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ အႏၱရာယ္အရွိဆံုးနဲ႔ အနာက်င္ဆံုး ခြဲစိပ္ကုသမႈေတြကို ျပဳလုပ္ရာမွာ လူနာေတြ အလြန္အမင္း ခံစားရမွာကုိ သိေနတဲ့အတြက္ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ၿပီး၊ နာက်င္မႈအနည္းဆံုးျဖစ္မယ့္ နည္းလမ္းေတြကို ေရြးခ်ယ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ ခြဲစိပ္ဆရာ၀န္တစ္ေယာက္နဲ႔ လူနာၾကားထဲက ဆက္ဆံေရးမွာ အေရးပါတဲ့ ေအာင္ျမင္မႈလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

On Surgery လုိ႔ေခၚတဲ့ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ခြဲစိတ္ကုသမႈဆုိင္ရာ က်မ္းႀကီးက အခန္း ၆၁ မွာ အမ်ိဳးသမီးေတြရဲ႕ ဆီးအိမ္ ေက်ာက္တည္တည္တာကုိ ဖယ္ထုတ္တဲ့ နည္းလမ္းကုိ ေဖာ္ျပထားၿပီး ဒါဟာ ေဆးပညာသမုိင္းမွာ ပထမဆံုး ေဖာ္ျပျခင္းလည္းျဖစ္ပါတယ္။ On Surgery ဟာ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ ေရးသားခဲ့ၿပီး အတြဲ ၃၀ ပါ၀င္တဲ့ အလ္-တက္စ္ရစ္ (Al-Tasrif) ေဆးဖက္ဆုိင္ရာ စြမ္စံုက်မ္းတြဲႀကီးထဲက တစ္ခုျဖစ္ၿပီး ဒီက်မ္းတြဲႀကီးကုိ ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ အားထုတ္မႈကုိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္မွာပါ။

အမ်ိဳးသားေတြမွာ ဆီးအိမ္ထဲကေက်ာက္ေတြကုိ ဖယ္ထုတ္ရာမွာ သူ႕ရဲ႕ ကုိယ္ပုိင္နည္းလမ္းကုိလည္း အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီက အေသးစိတ္ေဖာ္ျပခဲ့သလုိ၊ ဟိႏၵဴေဆးက်မ္းျဖစ္တဲ့ ‘႐ွဴ႐ုတာ ဆမ္ဟစ္တာ’ (Sushruta Samhita) မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ နည္းလမ္းကုိလည္း ျပန္လည္ သံုးသပ္တင္ျပထားပါတယ္။

မြတ္စလင္ခြဲစိတ္ပညာရွင္ႀကီးေတြျဖစ္တဲ့ အလ္-ရာဇီနဲ႔ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီတုိ႔ဟာ ဆီးေတြ ထြက္က်လာတာကုိ တားဆီးဖုိ႔အတြက္ ခြဲစိပ္္ျခင္းဟာ အျပင္ပုိင္းထက္ အတြင္းပုိင္းကသာ ျဖစ္သင့္တယ္၊ ဆီးေက်ာက္ေတြကုိ ဒီအတုိင္းဆြဲမထုတ္ရဘဲ၊ ညႇပ္နဲ႔ထုတ္ရတယ္၊ ေက်ာက္ႀကီးေနမယ္ဆုိရင္ ေခ်ၿပီး နည္းနည္းခ်င္းစီ ထုတ္ရတယ္ဆုိတာေတြကုိလည္း မီးေမာင္းထုိးျပခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ ခႏၶာကုိယ္အတြင္းက တစ္႐ွဴး ပ်က္ဆီးထားမ်ိဳး၊ ေသြးအရမ္းထြက္တာမ်ိဳး၊ ဆီးအိမ္ထဲမွာ အဖုအႀကိတ္ျဖစ္တာမ်ိဳးကုိ ေရွာင္ခ်င္တာပါ။ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီက ဆီးအိမ္ထဲမွာရွိတဲ့ ေက်ာက္အားလံုးကုိ ဖယ္ထုတ္ရမွာျဖစ္မွာျဖစ္ၿပီး တစ္ခုတစ္ေလ က်န္ခဲ့မယ္ဆုိရင္ေတာင္ ဒါက ေနာက္ပုိင္းမွာ တစ္ျဖည္းျဖည္း ႀကီးထြားလာလိမ့္မယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဒီအႀကံျပဳခ်က္ကုိ ခြဲစိတ္ေလာကမွာ ယေန႔အခ်ိန္အထိ အေလးထားေနရဆဲျဖစ္ပါတယ္။

သားဖြားနဲ႔ မီးယပ္နယ္ပယ္မွာလည္း အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီနဲ႔ အျခား မြတ္စလင္ ခြဲစိတ္ဆရာ၀န္ႀကီးေတြရဲ႕ ႀကိဳးစား အားထုတ္မႈေတြဟာ ေရွ႕ေဆာင္လမ္းျပ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ ေမြးဖြားမႈကုိ ဘယ္လုိလုပ္မလဲ၊ ေမြးဖြားၿပီးေနာက္ပုိင္း ဘယ္လုိသန္႔ရွင္ေရးလုပ္မလဲ စတာေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး လက္သည္ေတြကုိ သင္ၾကားျပသေပးခ့ဲပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ vaginal specula ကိရိယာကုိလည္း တီထြင္ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ပါတယ္။

ယေန႔ေခတ္ ဥဇဘက္ကစၥတန္ႏုိင္ငံမွာ ၁၁ ရာစုက ေက်ာ္ၾကားခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ ဆီနာ (Ibn Sina) အပါအ၀င္ ေဆးပညာေလာကမွာ လမ္းသစ္ေဖာက္ခဲ့ၾကတဲ့ ဆရာ၀န္ေတြဟာ မြတ္စလင္ကမၻာမွာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ရွိခဲ့ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ ဆီနာဟာ Canon လုိ႔ေခၚတဲ့ က်မ္းတစ္အုပ္ကုိ ျပဳစုခဲ့ၿပီး ေဆး၀ါးနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ အဲဒီက်မ္းမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

အစ္ဗေန႔ ဆီနာက အာရဘီလုိ အလ္-ဆာရာတန္ (al-saratan) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကင္ဆာေရာဂါဟာ အစပထမပုိင္းမွာ နာက်င္ကုိက္ခဲမႈ၊ ေယာင္ရမ္းမႈမရွိတဲ့ အဖုတ္အႀကိတ္လံုးျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာ ကင္ဆာအက်ိတ္ေတြက ေနာက္ဆံုးအဆင့္ကုိ ေရာက္သြားရင္ နာက်င္ၿပီး၊ တစ္ခါတစ္ရံမွာ ကုသလုိ႔ မရပါဘူး။ အစ္ဗေန႔ ဆီနာက ကင္ဆာအက်ိတ္ဟာ ဂဏန္းေျခေထာက္လုိမ်ိဳး အလယ္အသားကေန ပြားလာတတ္တယ္လုိ႔ ဆုိၿပီး အဲ့ဒါေၾကာင့္ပဲ ကင္ဆာ (cancer – ဂဏန္း) လုိ႔ အမည္တြင္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အတြင္းက်ိတ္ကင္ဆာကုိ လူနာေတြဟာ သိပ္သတိမမူမိဘဲ၊ နာက်င္ေပမယ့္လည္း ႏွစ္ေပါင္း ေတာ္ေတာ္ၾကာ အသက္ရွင္ေနထုိင္ပါတယ္။ ခြဲစိတ္ဆရာ၀န္ေတြ ကုသေပးရတဲ့ ကင္ဆာအမ်ိဳးအစားကေတာ့ limited cancer လုိ႔ေခၚတဲ့ ကန္႔သတ္ကင္ဆာ ျဖစ္ပါတယ္။ ခႏၶာကုိယ္ထဲက အက်ိတ္ေတြကုိ ဖယ္ရွားဖုိ႔အတြက္ ခြဲစိပ္ျဖတ္ထုတ္မႈဟာ အျပစ္အနာအဆာကင္းဖုိ႔ လုိပါတယ္။ ခြဲစိပ္မႈဟာ မတိက်ဘူးဆုိရင္ေတာ့ ကင္ဆာအက်ိတ္ဟာ ျပန္ပြားလာမွာပါ။ ကင္ဆာက်ိတ္ေတြ လ်င္လ်င္ျမန္ျမန္ ျပန္႔ပြားလာႏုိင္တဲ့အတြက္ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္ရင္ အမ်ိဳးသမီးေတြရဲ႕ ရင္သားကုိ ျဖတ္ထုတ္တာကုိ အစ္ဗေန႔ဆီနာက ဆန္႔က်င္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ေကာ့ပါးေအာက္ဆုိက္၊ ဒါမွမဟုတ္ ခဲေအာက္ဆုိက္တုိ႔ကုိ အသံုးျပဳဖုိ႔ အႀကံျပဳခဲ့ၿပီး ဒီပစၥည္းေတြဟာ ကင္ဆာကုိ မေပ်ာက္ေစႏုိင္ေပမယ့္ အက်ိတ္ျပန္႔ႏွံ႔မႈကုိ ရပ္တန္႔ရာမွာေတာ့ ထိေရာက္မႈရွိပါတယ္။

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီလုိပဲ အစ္ဗေန႔ ဆီနာကလည္း ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အေၾကာင္းအရာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ဆီးအိမ္မွာ ေက်ာက္တည္တာေၾကာင့္ ဆီးအိမ္ထဲ ဆီးေတြ ျပည့္ႏွက္ေနမႈနဲ႔  ပတ္သက္ၿပီး သူက ဒီလုိ ရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။

“လူနာဟာ ပက္လက္အိပ္လုိက္မယ္၊ ၿပီးရင္ တင္ပဆံုကုိ ေျမႇာက္ထားၿပီး လႈပ္ခါလုိက္မယ္ဆုိရင္ ဆီးအိမ္၀မွာ ပိတ္ေနတဲ့ ေက်ာက္ဟာ ေရြ႕သြားၿပီး ဆီးေတြလည္း ထြက္လာမွာပါ။ ဒါမွမဟုတ္ရင္ စအုိထဲကေန လက္ေခ်ာင္းတစ္ေခ်ာင္းထည့္ၿပီး ဆီးအိမ္ထဲက ေက်ာက္ကုိ သာသာေလး တြန္းဖယ္ႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒါ အလုပ္မျဖစ္ဘူးဆုိရင္ေတာ့ ဆီးလမ္းေၾကာင္းထဲ ႁပြန္ေသးတစ္ေခ်ာင္းထည့္ၿပီး ေက်ာက္ကုိ အေနာက္ကုိ တြန္းထုတ္ပါ။ ထည့္ဖုိ႔ခက္မယ္ဆုိရင္ေတာ့ အရမ္းတြန္းမထည့္ပါနဲ႔”

အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ ဒီေဖာ္ျပခ်က္ဟာ ဒီေန႔ေခတ္ ဆီးလမ္းေၾကာင္းမွာ ေက်ာက္တည္တာကုိ ကု သတဲ့ေနရာမွာ ဆရာ၀န္ေတြ အသံုးျပဳတဲ့ နည္းလမ္းနဲ႔ တစ္ေထရာတည္း တူညီေနပါတယ္။ ေဆးပညာ တုိးတက္ေနတဲ့ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ ေက်ာက္ကုိ​ ႁပြန္ေသး ဒါမွမဟုတ္ မွန္ေျပာင္းကုိအသံုးျပဳၿပီး တြန္းဖယ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။

၁၃ ရာစု ဆီးရီးယားသမားေတာ္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ကြတ္ဖ္ (Ibn al-Quff) က ဆီးလမ္းေၾကာင္းက ေက်ာက္ဟာ ႀကီးရင္ ခြဲစိပ္ကုသရာမွာ အေသးေတြထက္ ပုိၿပီး လြယ္ကူတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ အရြယ္အစားႀကီးတဲ့ ေက်ာက္ေတြဟာ ဆီးလမ္းေၾကာင္းနဲ႔ ဆီးအိမ္ထဲမွာ ပိတ္ေနတဲ့အခါ ပုိၿပီး စမ္းသပ္ရ လြယ္တာေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။

 

ဒီအေထာက္အထားေတြကို ၾကည့္႐ႈျခင္းအားျဖင့္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ေထာင္ခ်ီအရင္ကတည္းက လူနာေတြကုိ ေဆး႐ံုေတြမွာ ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္ကုသႏုိင္တယ္ဆုိတာကုိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒီေန႔နဲ႔ မတူတာကေတာ့ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေအာင္ျမင္မႈရာခုိင္ႏႈန္းအပါအ၀င္ ကိန္းဂဏန္းေတြကုိ မွတ္တမ္း တင္ထားႏုိင္ျခင္းမရွိတာပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ အႀကီအက်ယ္ဆံုး ခြဲစိတ္ကုဆရာ၀န္ႀကီးေတြရဲ႕ ပညာအေမြျဖစ္တဲ့ စာအုပ္စာတမ္းေတြေတာ့ က်န္ရစ္ခဲ့ပါတယ္။ လက္ေတြ႕ေဆာင္ရြက္မႈ၊ သုေတသနျပဳမႈေတြကုိ ေရးသား မွတ္တမ္းတင္ထားတဲ့ ဒီစာအုပ္စာတမ္းေတြဟာ ခြဲစိပ္ကုသမႈက႑ကုိ ေျပာင္းလဲတုိးတက္ေစခဲ့သလုိ၊ ၂၁ ရာစုကလူေတြအပါအ၀င္ ကမၻာသူကမၻာသားအားလံုးအတြက္ ေကာင္းက်ိဳးကုိ ေဆာင္က်ဥ္းေပးခဲ့ပါေတာ့တယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။

ဇန္န၀ါရီ ၆၊ ၂၀၁၇
M-Media

– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ေထာင္ေက်ာ္က သံုးစြဲခဲ့တဲ့ ခြဲစိပ္ကိရိယာေတြကုိ ယူလာျပရင္ ဒီေန႔ခတ္ အသံုးျပဳေနတဲ့ ကိရိယာေတြနဲ႔ သိပ္မကြဲျပားဘူးဆုိတာ ေတြ႕ရမွာပါ။

၁၀ ရာစုု စပိန္ႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းကုိ ျပန္သြားၾကည့္မယ္ဆုိရင္ေတာ့ အဘူလ္ ကာစင္မ္ ခါလက္ဖ္ အစ္ဗေန႔ အလ္-အဘတ္စ္ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ (Abul Qasim Khalaf ibn al-Abbas al-Zahrawi) လုိ႔ေခၚတဲ့ ခြဲစိတ္ကု ဆရာ၀န္ႀကီးရဲ႕ ေက်ာ္ၾကားမႈကုိ ေတြ႕ျမင္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အေနာက္တုိင္းမွာေတာ့ သူ႕ကုိ အဘူလ္ကာစစ္ (Abulcasis) လုိ႔ သိၾကပါတယ္။

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္ (Al-Tasrif) လုိ႔ ေခၚတဲ့ ေဆးပညာ စြယ္စံုက်မ္းတြဲကုိ ေရးသားျပဳစုခဲ့သူျဖစ္ၿပီး အဲဒီအထဲမွာ On Surgery အမည္နဲ႔ ခြဲစိပ္ကုသမႈနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ က်မ္းတစ္ေစာင္လည္း ပါ၀င္ကာ ခြဲစိတ္ကိရိယာေပါင္း ၂၀၀ ေက်ာ္ေလာက္ကုိ ပံုနဲ႔တကြ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ေရွးေဟာင္း အီဂ်စ္ဂူေတြက ရခဲ့တဲ့ ကိရိယာပံုၾကမ္းေတြကုိ ဖယ္လုိက္ရင္ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ On Surgery က်မ္းဟာ ေဆးပညာသမုိင္းမွာ ခြဲစိပ္ကိရိယာေတြကုိ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ပထမဆံုးက်မ္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီကိရိယာေတြဟာ ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ အသံုး၀င္ၿပီး ေထာင္စုႏွစ္တစ္ခု ၾကာေညာင္းခဲ့တဲ့တုိင္ေအာင္ အေျပာင္းအလဲသိပ္မရွိခ့ဲပါဘူး။ ဥေရာပ ေဆးေလာကရဲ႕ ခြဲစိပ္ကုသမႈက႑ကုိ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ဒီက်မ္းနဲ႔ပဲ အုတ္ျမစ္ခ်ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

ခြဲစိပ္ကိရိယာ တစ္ခုစီတုိင္းကုိ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီက လက္ေရးနဲ႔ ထင္ထင္ရွားရွား ေရးဆြဲကာ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘယ္လိုုအသံုးျပဳရမလဲဆုိတဲ့ အေသးစိတ္ကုိပါ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ဒဏ္ရာမရင္းေအာင္ သံပူကပ္ ကုသနည္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေအာက္ပါအတုိင္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

“ေစာေစာပုိင္း (သမားေတာ္ေတြရဲ႕) အဆုိအရ သံပူကပ္ကုသမႈမွာ သံကုိသံုးတာထက္ ေရႊကုိသံုးတာက ပုိၿပီး ေကာင္းတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သံကုိအသံုးျပဳတာက အနာကုိ ျမန္ျမန္က်က္ၿပီး ပုိမွန္တယ္လုိ႔ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ေတြ႕ပါတယ္”

မဂ်္ရဒ္ (majrad) လုိ႔ေခၚတဲ့ တံစည္းအေသးနဲ႔ အဲဒီကိရိယာကုိ ႏွာေခါင္းထဲက အသားပုိကုိ ကုသတဲ့အခါမွာ အသံုးျပဳပံုနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး “ဆရာ၀န္ေတြက အသားပုိ (fistula) လုိ႔ေခၚၿပီး အရပ္သားေတြကေတာ့ ငန္းေတာင္ (quill) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီေရာဂါကုိ အရင္ကရွိခဲ့တဲ့နည္းအတုိင္း အပူေပးတဲ့ နည္းေတြနဲ႔ ကုသမယ္ဆုိရင္ ဒီအနာက က်က္မွာမဟုတ္ပါဘူး။ အဖုရင့္မွည့္သြားတဲ့အခါ ျဖတ္ထုတ္ၿပီး၊ အ႐ုိးျမင္ရတဲ့အထိတုိင္ေအာင္ အထဲက မန္းရည္၊ ျပည္ေရေတြအားလံုးကုိ ထုတ္တဲ့နည္းကလြဲလုိ႔ အျခားကုသနည္း မရွိပါဘူး။ အ႐ုုိးအထိေရာက္ရင္ေတာ့ ဆဲလ္ေတြေသမႈ (အေရာင္မည္းမည္းေတြ) ကုိ ျမင္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါကုိ အခု ဒီပံုမွာျပထားတဲ့ ကိရိယာနဲ႔ ျခစ္ထုတ္ပါ။ ဒါကိရိယာကုိ တံစည္း လုိ႔ေခၚၿပီး အိႏၵိယကသံနဲ႔ ျပဳလုပ္ထားတာပါ။ ေခါင္းက ၾကယ္သီးလုိပဲ လံုး၀န္းတယ္။ ဒါေပမယ့္ က်ားလွ်ာလုိမ်ိဳး အေျမႇာင္းေလးေတြထြင္းထားပါတယ္။ ဒါကုိ လႈိက္စားေနတဲ့ အ႐ုိးေပၚမွာတင္ၿပီး မည္းေနတဲ့အရာေတြ ကုန္စင္တဲ့အထိ လက္နဲ႔လွည့္ကာ တုိက္စားေပးပါ။ တုိက္စားမႈကုိ အႀကိမ္မ်ားစြာျပဳလုပ္ပါ။ ၿပီးရင္ အဲဒီေနရာကုိ ေသြးတိတ္ေအာင္လုပ္ပါ။ ဒဏ္ရာက်က္သြားၿပီး အသားတက္လာမယ္၊ မန္းေရေတြထြက္ေနတာလည္း ရပ္သြားမယ္၊ ရက္ ၄၀ ၾကာၿပီးေနာက္ပုိင္းမွာ ျပန္မျဖစ္ေတာ့ဘူး၊ အနာေပါက္က်ယ္တာမရွိဘူး၊ ဘာမွ ထပ္ထြက္မလာေတာ့ဘူးဆုိရင္  ဒီအနာ လံုး၀က်က္သြားၿပီလုိ႔ မွတ္ယူႏုိင္ပါတယ္”

ဆီးလမ္းေၾကာင္း ေက်ာက္တည္တဲ့ ေရာဂါနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ဒီ On Surgery က်မ္းမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဒီေရာဂါအတြက္ အလ္-မစၥဟဘ္ (al-mishab) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေက်ာက္ေခ် ကိရိယာကုိ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီက တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။

“ထိပ္ခၽြန္တဲ့ သံေခ်ာင္းအေသးတစ္ေခ်ာင္းကုိယူပါ။ အဲဒီ သံေခ်ာင္းကုိ ျပန္ထုတ္ဖုိ႔အတြက္ ဆီးလမ္းေၾကာင္းက ေက်ာက္အထိေရာက္တဲ့ သံႀကိဳးနဲ႔ဆက္ပါ။ ၿပီးရင္ ဒီကိရိယာကုိ ေက်ာက္ကုိ ထိတဲ့အတြက္ သြင္းၿပီး ဟုိဘက္ဒီဘက္လွည့္ကာ ေက်ာက္ကုိ အေပါက္ေဖာက္ပါ။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ဆီးေတြ ထြက္က်လာမွာျဖစ္ၿပီး ကိရိယာကုိ အထဲကေက်ာက္ေပၚမွာဖိထားၿပီး ထုိးေခ်ပါ။ ေက်ာက္က ေက်သြားၿပီး ဆီးနဲ႔အတူ ထြက္လာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိလုပ္တာ အဆင္မေျပဘူးဆုိရင္ေတာ့ ခြဲၿပီးထုတ္ပါ”

ဒါဟာ သူတီထြင္ခဲ့တဲ့ ေက်ာက္ေခ်ကိရိယာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အေသးစိတ္ ရွင္းျပထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ စာအုပ္ေတြကုိ သိပ္မၾကာခင္ကမွ ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ၾကတဲ့ ဂ်ီယုိဖေရး လူး၀စ္ (Geoffrey Lewis) နဲ႔ မာတင္ စပင့္ (Martin Spink) တုိ႔ဟာ ဒီတီထြင္မႈကုိ ခ်ီးက်ဴးခဲ့ၿပီး ေခတ္သစ္ ဆီးေက်ာက္ေခ် ကိရိယာအတြက္ ေရွ႕ေျပးေဖာ္ထုတ္မႈလည္းျဖစ္တယ္လုိ႔ ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“အဘူလ္ကာစစ္ရဲ႕ ဒီကိရိယာဟာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ာစြာအရင္က လီသုိထရစ္ပတာ (lithotripter) ပါပဲ။ ဒါကုိ အလယ္ေခတ္ ခြဲစိတ္ဆရာ၀န္ႀကီးေတြျဖစ္တဲ့ ဖရန္ကုိ (Franco)၊ ပါေရး (Pareဲ) နဲ႔ ဆီးလမ္းေၾကာင္း ေရာဂါဆုိင္ရာ ဂု႐ုႀကီး ဖေရရီ ကုိေမသီ (Freဲre Comethe) တုိ႔က လံုး၀လစ္လ်ဴ႐ႈထားၿပီး ေဖာ္ေတာင္ မေဖာ္ျပခဲ့ပါဘူး”

(lithotripter မွာ ယေန႔ေခတ္ ဆီးေက်ာက္ေျခရာတြင္ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳေနသည့္ ကိရိယာျဖစ္သည္)

၁၂ ရာစု ဆီးဗီးလ္ (Seville) က သမားေတာ္ အစ္ဗေန႔ ဇူဟာရ္ (Ibn Zuhr) က ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ဒီ ဆီးေက်ာက္ေျခကိရိယာရဲ႕ ထိပ္ဆံုးမွာ စိန္ပြင့္ကုိထည့္ၿပီး မြမ္းမံခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ ခြဲစိတ္မႈသံုး လြန္ေတြအျပင္၊ ဆီးအိမ္၊ ဆီးလမ္းေၾကာင္းနဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ေတြမွာ တည္တတ္တဲ့ ေက်ာက္ေတြကုိ ခြဲထုတ္ရမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ဓားေတြကုိလည္း တီထြင္ခဲ့ပါေသးတယ္။

On Surgery က်မ္းက အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ ေနာက္ထပ္ေဖာ္ျပထားတဲ့ ခြဲစိပ္ကိရိယာေတြထဲမွာ တစ္႐ွဴးေတြကုိ မီး႐ႈိ႕ျဖတ္ထုတ္တဲ့ပစၥည္း (cauterization tool) အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ ခြဲစိပ္ခန္းသံုးဓားငယ္ အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ ေသြးေၾကာထဲကေန ေသြးခဲေတြကုိ ဆြဲထုတ္ရာမွာ အသံုးျပဳတဲ့ အသြားတံုး ခ်ိတ္အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ အသြားခၽြန္ ခ်ိတ္ေတြ၊ ဇာဂနာအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ ညႇပ္အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ မိခင္ရဲ႕ သားအိမ္ထဲကေန သေႏၶသားကုိ ဆြဲထုတ္ဖုိ႔အတြက္ ယေန႔အထိ အသံုးျပဳေနတဲ့ ညႇပ္အရွင္ေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။

ဒီေန႔သံုးေနတဲ့ ခြဲစိပ္ခန္းသံုးကိရိယာေတြကုိ ၾကည့္မယ္ဆုိရင္ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္သမားေတာ္ႀကီးေတြ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့တဲ့ ကိရိယာေတြကုိ သိပ္မကြာတာကုိ ေတြ႕ျမင္ရမွာျဖစ္ၿပီး ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအေပၚ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အက်ိဳးျပဳမႈကုိ ေဖာ္ျပေနတဲ့ အေကာင္းဆံုး သက္ေသေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

“အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ ခႏၶာေဗဒအသိပညာကုိ အေျခခံၿပီး ခြဲစိပ္ကုသမႈနယ္ပယ္ကုိ သီးျခားပညာရပ္တစ္ခုအျဖစ္ ခြဲထုတ္ေပးလုိက္တဲ့ ထိပ္တန္း ပုဂၢိဳလ္ေက်ာ္ႀကီးတစ္ဦး ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ခြဲစိပ္ကိရိယာ ပံုေတြ၊ ေဖာ္ျပခ်က္ေတြဟာ ဒီနယ္ပယ္မွာ သူ႕ရဲ႕ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈကုိ ရွင္သန္ေနေစတဲ့၊ သူ႕ေနာက္ပုိင္း ေပၚထြက္လာခဲ့တဲ့ ပညာရွင္ေတြအေပၚ သူ႕ရဲ႕ ၾသဇာလႊမ္းမုိးမႈကုိ မီးေမာင္းထုိးျပေနတဲ့ စြန္႔ဦးတီထြင္မႈလည္း ျဖစ္ပါတယ္”

အလ္ လီကလာ့က္ (L. Leclerc – ၁၉ ရာစု ေဆးပညာဆုိင္ရာ သမုိင္းပညာရွင္)

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ

ဓားငယ္ေတြ၊ လႊငယ္ေလးေတြ၊ လြန္ေတြ၊ ဇာဂနာေတြေၾကာင့္ ခြဲစိပ္ကုသူမႈက႑ဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္ကတည္းက လံုး၀ ေျပာင္းလဲခဲ့ပါတယ္။ စပိန္ႏုိင္ငံမွာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အုပ္စုိးမႈ ေနလုိလလုိ ထြန္းေတာက္ခဲ့တဲ့အခ်ိန္ ေက်ာၾကားခဲ့တဲ့ ခြဲစိပ္သမားေတာ္ႀကီး အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ မွတ္တမ္းေတြကုိ ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ သူဟာ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ကိရိယာေပါင္း ၂၀၀ ေက်ာ္ေလာက္ကုိ တီထြင္ဖန္တီး အသံုးျပဳခဲ့တယ္ဆုိတာ သိရွိရပါတယ္။ အဲဒီ ကိရိယာေတြထဲက အမ်ားစုကုိ ဒီေန႔ေခတ္အထိ ပစ္ပယ္လုိ႔ မရသးပါဘူး။

သကၠရာဇ္ ၉၃၆ ခုႏွစ္မွာ ေကာ္ဒုိဘာမွာေမြးခဲ့တဲ့ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီကုိ အေနာက္တုိင္းကေတာ့ အဘူလ္ကာစစ္လုိ႔ သိၾကပါတယ္။ သမားေတာ္တစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့သူဟာ ဘ၀သက္တမ္းတစ္ေလွ်ာက္လံုးမွာ ခြဲစိပ္ကုသမႈေပါင္း ရာနဲ႔ခ်ီ ျပဳလုပ္ခဲ့သူပါ။ ခြဲစိတ္နည္းေတြနဲ႔ ကုသမႈနည္းလမ္းေတြကုိလည္း အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီက ဖြံ႕ၿဖိဳးေအာင္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့တာေၾကာင့္ သူ႕ရဲ႕ လူနာေတြဟာ အက်ိဳးေက်းဇူးေျမာက္မ်ားစြာ ခံစားခဲ့ရပါတယ္။

သူနဲ႔ သူ႕ရဲ႕ လုပ္ေဖာ္ကုိင္ဖက္ေတြ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကတဲ့ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ လုပ္ငန္းေတြကုိ အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္ (Al-Tasrif) ဆုိတဲ့ က်မ္းႀကီးမွာ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီက်မ္းႀကီးကေတာ့ အတြဲေပါင္း ၃၀ ရွိပါတယ္။ ဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ တြင္းထြက္ပစၥည္းေတြ၊ ေဆးဖက္၀င္အပင္ေတြ၊ တိရစၦာန္ထြက္ ပစၥည္းေတြကေန ေဆး၀ါးေဖာ္စပ္မႈေတြအေၾကာင္းလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။

ၿပီးေတာ့ ခြဲစိပ္ကိရိယာေတြကုိလည္း ပံုေတြ၊ ရွင္းလင္းခ်က္ေတြနဲ႔ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားၿပီး ေဆးဘက္ဆုိင္ရာသမုိင္းမွာ ခြဲစိပ္ပညာရပ္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ပထမဆံုးေဖာ္ျပမႈလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ခြဲစိပ္ကုသမႈဟာ အလြန္အႏၱရာယ္ရွိၿပီး၊ နာက်င္မႈေ၀ဒနာကုိ ဆုိးဆုိး၀ါး၀ါး ခံစားရေလ့ရွိေပမယ့္ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ဒီကိရိယာေတြေၾကာင့္ အ႐ုိးေရာဂါ၊ အဖုအက်ိတ္၊ ဆီးအိမ္မွာ ေက်ာက္တည္တာ၊ ဒဏ္ရာအနတရျဖစ္တာေတြကုိ ကုသတဲ့ေနရာမွာ ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစခဲ့ကာ ကေလးေမြးဖြားမႈကုိလည္း လြယ္ကူေစခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ ခြဲစိပ္ခန္းသံုး ဓားငယ္ေတြ၊ ခ်ိတ္ေတြ၊ ညႇပ္ေတြ၊ လႊငယ္ေလးေတြကုိ ပံုေတြနဲ႔တကြ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အမ်ားစုကုိေတာ့ ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ သံုးစြဲေနၾကရတုန္းျဖစ္ၿပီး၊ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ဒီကိရိယာတြကုိ အေျခခံကာ ပုိမုိအသံုး၀င္ေအာင္ ျပဳျပင္ဖန္တီးမႈေတြလည္း ရွိခဲ့ပါတယ္။ ၁၂ ရာစုမွာ ဆီးဗီးလ္ၿမိဳ႕က သမားေတာ္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဇူဟာရ္ဟာ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ကိရိယာတစ္ခုကုိ စိန္ပြင့္တပ္ၿပီး ျပဳျပင္ မြမ္းမံခဲ့ပါတယ္။

အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္ က်မ္းႀကီးထဲမွာ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ ပုခံုးအဆစ္လြဲမႈ ကုသနည္း၊ ေက်ာက္ပတ္တီးစီးကာ အ႐ုိးျပန္ဆက္နည္း၊ သြားတုစုိက္နည္းေတြနဲ႔ ကင္ဆာကုသဖုိ႔ ႀကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္ခ့ဲမႈေတြကုိပါ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕အသိပညာႂကြယ္၀မႈကလည္း လူနာေပါင္းစံုရဲ႕ ယံုၾကည္ကုိးစားမႈကုိ ရရွိေစခဲ့ပါတယ္။

လူနာေတြ ေၾကာက္ရြံ႕မႈ မရွိေအာင္လုိ႔ ဓာသြားမျမင္ရတဲ့ ဓားကုိလည္း အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီက တီထြင္ခဲ့ၿပီး ဒီလုိ ေထာင့္ေစ့ေအာင္ ေတြးေခၚေျမာ္ျမင္တတ္မႈကုိ နည္းသစ္လမ္းသစ္ေဖာ္ထုတ္မႈေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္လုိက္တဲ့အခါမွာေတာ့ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီဟာ စပိန္ကုိအုပ္စုိးတဲ့ ဘုရင့္နန္းတြင္းက လက္စြဲ သမားေတာ္ႀကီး ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ လက္ဗ်ားခါေလာက္တဲ့ တီထြင္မႈေတြထဲက တစ္ခုကေတာ့ ခြဲစိပ္ကုသမႈအၿပီး အတြင္းသားကုိ ခ်ဳပ္တဲ့အခါမွာ တိရစၦာန္အူကေနလုပ္တဲ့ႀကိဳး (catgut) ကုိ အသံုးျပဳခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီနည္းစနစ္ကုိ ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ အသံုးျပဳေနၾကဆဲပါ။

တကယ္ေတာ့ ဒီေန႔ေခတ္ က်န္းမာေရးက႑နဲ႔ ကုသမႈေတြဟာ အတိတ္ကာလနဲ႔ တစ္နည္းမဟုတ္တစ္နည္း စက္ဆက္ေနပါတယ္။ အေစာပုိင္း မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ ဖြံ႕ၿဖိဳးတုိးတက္ခဲ့တဲ့ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈစနစ္ဟာ ခြဲစိပ္ကုသမႈ၊ ေဆး႐ံုက က်န္းမာေရး ၀န္ေဆာင္မႈ က႑ေတြကုိ အေရွ႕ေရာက္ေစခဲ့ၿပီး၊ နည္းလမ္းေဟာင္းေတြ၊ နည္းလမ္းအသစ္ေတြကေန ေဆးသစ္၀ါးသစ္ ထုတ္လုပ္မႈလည္း ျမင့္တက္ခဲ့ပါတယ္။

အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္က်မ္းႀကီးကုိ ခရီမုိနာၿမိဳ႕က ဂ်ရတ္ (Gerard of Cremona) ဆုိသူက လက္တင္ဘာသာကုိ ျပန္ဆုိၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ တီထြင္ဆန္းသစ္မႈေတြ၊ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္မႈေတြဟာ ဥေရာပတစ္၀ွမ္း ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့သလုိ ဉာဏ္သစ္ေလာင္းကာလ (Renaissnace) အထိ ဥေရာပရဲ႕ေဆးပညာက႑မွာ လႊမ္းမုိးခဲ့ပါတယ္။ အေစာပုိင္း မြတ္စလင္ကမၻာက ေဆးက်မ္းေတြနဲ႔အတူ အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္က်မ္းဟာ ေဆးေက်ာင္းေတြမွာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာၾကာထဲ့အထိ ျပဌာန္းစာအုပ္ ျဖစ္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။

ဒီဇင္ဘာ ၂၃၊ ၂၀၁၆
M-Media

– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္တစ္ေထာင္အရင္က မြတ္စလင္ေဆး႐ံုေတြဟာ ေဆးကုသမႈတင္မကဘဲ  ျပန္လည္ထူေထာင္ေရး၊ ခုိလႈံခြင့္ေပးေရးနဲ႔ သက္ႀကီးရြယ္အုိ ေစာင့္ေရွာက္ေရးဆုိတဲ့  ရည္ရြယ္ခ်က္ေကာင္းေတြနဲ႔ ျဖစ္တည္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနထုိင္မေကာင္းသူေတြကို ျပဳစုကုသေပးတာဟာ ကုိယ္က်င့္တရားေကာင္းမြန္တဲ့ လကၡဏာျဖစ္တယ္လုိ႔ မြတ္စလင္ေတြက ယူဆတာေၾကာင့္ အဲဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ဆင္းရဲခ်မ္းသာမေရြး၊ အယုတ္ အလတ္ အျမတ္မေရြးရဲ႕ မွီခုိအားထားရာ ေနရာေတြ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

ေစာေစာပုိင္းမွာ မြတ္စလင္ေတြဟာ ဒီ ေဆး႐ံုေတြကုိ ‘၀ကားဖ္’ (waqaf) လုိ႔ေခၚတဲ့ အက်ိဳးကုသုိလ္ေမွ်ာ္ကုိးတဲ့ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ လွဴဒါန္းမႈေတြကေနတစ္ဆင့္ တည္ေထာင္ၾကၿပီး ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈကုိေတာ့ ျပည္သူ႕ဘ႑ာတုိက္ထဲက က်ခံသံုးစြဲတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အစုိးရရဲ႕ ဒီလုိ ေထာက္ပံ့မႈေၾကာင့္ အဲဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ရာစုႏွစ္ ၂ ခုအတြင္း ေဆးသိပၸံဆုိင္ရာ အဓိကေနရာေတြ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး လူထုအတြက္ မရွိမျဖစ္ ျဖစ္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။

မြတ္စလင္ေတြမတုိင္ခင္က ဂရိေတြမွာ Healing temples လုိ႔ေခၚတဲ့ ေဆးကုသရာ ေနရာေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈေတြဟာ သိပၸံနည္းက်ေလ့လာမႈ၊ လက္ေတြ႕ကုသမႈေတြထက္ ဂမၻီရဆန္ဆန္သာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဂရိက ဘုိင္ဇန္တုိင္း ပရဟိတအဖြဲ႕ျဖစ္ၿပီး ‘ခရီးသြားသူမ်ား၏ နားခုိရာ’ လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရတဲ့ ‘ဇီႏုိဒုိခ်ီယြန္’ (Xenodocheion) ကေတာ့ ႏူနာစြဲတဲ့သူေတြ၊ နာတာရွည္ေရာဂါသည္ေတြနဲ႔ ဆင္းရဲခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြကုိ ျပဳစုကုသမႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီး ေဆး႐ံုတစ္ခုရဲ႕ အဂၤါရပ္နဲ႔ နီးစပ္သေလာက္ ရွိခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေဆး႐ံုေတြဟာ ၈ ရာစု ဘဂၢဒတ္မွာ စတင္ ေပၚေပါက္ခဲ့တာပါ။ အဲဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ဘုိင္ဇန္တုိင္းေတြရဲ႕ ဇီႏုိဒုိခ်ီယြန္နဲ႔ဆင္ၿပီး ဆင္းရဲခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြ၊ နာတာရွည္ေရာဂါသည္ေတြနဲ႔ ႏူနာစြဲသူေတြကို ကုသေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ပထမဆံုး စနစ္က်တဲ့ ေဆး႐ံုေတြက သကၠရာဇ္ ၈၇၂ နဲ႔ ၈၇၄ ၾကား ကုိင္႐ုိမွာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ အဟ္မဒ္ အစ္ဗေန႔ တူလန္ ေဆး႐ံု (Ahmad ibn Tulun Hospital) ကေတာ့ လူနာအားလံုးကုိ ေဆးကုသမႈနဲ႔ ေဆး၀ါးေထာက္ပံ့မႈကုိ အခမဲ့ ျပဳလုပ္ေပးပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ အမ်ိဳးသမီးနဲ႔ အမ်ိဳးသားေတြအတြက္ သီးသန္႔ေရခ်ိဳးခန္း၊ စာအုပ္စံုတဲ့ စာၾကည့္တိုက္တစ္ခုလည္း ပါ၀င္ၿပီး အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေခတ္ေရွ႕ေျပးလုိ႔ ေျပာလုိ႔ရတဲ့ စိတ္ေရာဂါဆုိင္ရာ ဌာနတစ္ခုကုိလည္း ထည့္သြင္းထားပါတယ္။ ေဆး႐ံုတက္ၿပီဆုိတာနဲ႔ လူနာေတြဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ မူလအ၀တ္အစားေတြ၊ တန္ဖုိးရွိပစၥည္းေတြကုိ ေဆး႐ံုတာ၀န္ရွိသူေတြထံ အပ္ႏွံရၿပီး၊ ေဆး႐ံုကထုတ္ေပးတဲ့ တူညီ၀တ္စံုကုိ ၀တ္ဆင္ရသလုိ၊ ကုတင္ကုိလည္း ေဆး႐ံုက သတ္မွတ္ေပးပါတယ္။

“ေဆး႐ံုရဲ႕တာ၀န္က ေနထုိင္မေကာင္းသူေတြ၊ ခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြ၊ အမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီးမျခား ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈ ေပးဖုိ႔ပါပဲ။ အာဏာရွိသူ၊ အာဏာမဲ့သူမေရြး၊ ဆင္းရဲ ခ်မ္းသာမေရြး၊ အရွင္သခင္ လက္ေအာက္ငယ္သားမေရြး၊ ႏုိင္ငံသား ႏုိင္ငံျခားသားမေရြး အခေၾကးေငြမယူဘဲ ကုသေပးမယ့္ ဘုရားသခင္ရဲ႕ ေက်နပ္မႈကုိ ေမွ်ာ္ကုိးတဲ့ ေဆး႐ံုျဖစ္ပါတယ္” (ကုိင္႐ုိရွိ အလ္-မန္ဆူရီေဆး႐ံု၏ ခံယူခ်က္)

ေစာေစာပုိင္း မြတ္စလင္ကမၻာက အေရးပါတဲ့ ေဆး႐ံုေတြထဲမွာ သကၠရာဇ္ ၉၈၂ ခုႏွစ္က ေဆာက္လုပ္ခဲ့တဲ့ ဘဂၢဒါဒီေဆး႐ံု (Baghdadi Hospital) လည္း ပါ၀င္ၿပီး သမားေတာ္ ၂၄ ဦးနဲ႔ လည္ပတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂ ရာစု ဒမတ္စကတ္မွာ ႏူရီေဆး႐ံု (Nuri Hospital) လုိ႔ေခၚတဲ့ ပုိၿပီး ႀကီးမားတဲ့ ေဆး႐ံုတစ္ခု ေပၚေပါက္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေဆး႐ံုမွာ ေဆး၀ါးဆုိင္ရာ ညႊန္ၾကားမႈေတြေပးသလုိ ေဆး၀ါးပညာရွင္ေတြ၊ ဆံသသမားေတြ၊ အ႐ုိးအေၾကာပညာရွင္ေတြ၊ မ်က္စိအထူးကုနဲ႔ သမားေတာ္ေတြလည္း ရွိခဲ့တယ္လုိ႔ ၁၃ ရာစုက ေရးသားခဲ့တဲ့ မွတ္တမ္းေတြမွာ ေတြ႕ရပါတယ္။

ကုိင္႐ုိမွာ အင္မတန္ေကာင္းမြန္တဲ့ ေဆး႐ံုႀကီး ၃ ခု ရွိခဲ့ၿပီး အဲဒီအထဲက အေက်ာ္ၾကားဆံုးကေတာ့ အလ္-မန္ဆူရီေဆး႐ံု (Al-Mansuri) ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၃ ရာစု အီဂ်စ္ရဲ႕ မမ္လြက္ဘုရင္ (Mamluk) လက္ထက္မွာ အလ္-မန္ဆူရ္ ကြာလာ၀မ္ (Al-Mansur Qalawun) ဟာ အိမ္ေရွ႕မင္းသားအရာမွာပဲ ရွိပါေသးတယ္။ ဆီးရီးယားကုိ စစ္ခ်ီတဲ့အခါမွာ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါကုိ ခံစားခဲ့ရတဲ့ အလ္-မန္ဆူရ္ဟာ ဒမတ္စကတ္က ႏူရီေဆး႐ံုမွာ ကုသမႈခံယူခဲ့ၿပီး   ဒီေဆး႐ံုကုိ အားက်ခဲ့ပါတယ္။ ထီးနန္းအ႐ိုက္အရာကုိ ဆက္ခံၿပီးၿပီးခ်င္း ဒီလို ေဆး႐ံုမ်ိဳး တည္ေဆာက္ဖုိ႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်ခဲ့ၿပီး အဲဒီ သႏၶိဌာန္ အတုိင္ အလ္-မန္ဆူရ္ဟာ ကုိင္႐ုိမွာ အလ္-မန္ဆူရီ ေဆး႐ံုကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ကာ ေအာက္ပါအတုိင္း ရည္စူးခဲ့ပါတယ္။

“အဆင့္တန္းတူသူ သာလြန္သူမေရြး၊ စစ္သား၊ မင္းေဆြမင္းမ်ိဳးမေရြး၊ ဆင္းရဲခ်မ္းသာမေရြး၊ လြတ္လပ္သူ၊ ကၽြန္ျဖစ္သူမေရြး၊ အမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီးမေရြး လူတုိင္းရဲ႕ အက်ိဳးအတြက္ ၀ကားဖ္လွဴဒါန္းျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း နီယသ္အဓိဌာန္ျပဳပါသည္”

သကၠရာဇ္ ၁၂၈၄ ခုႏွစ္မွ အလ္-မန္ဆူရီေဆး႐ံုႀကီးကုိ ၀င္ေပါက္ ၄ ခုနဲ႔ တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး ၀င္ေပါက္ တစ္ခုခ်င္းဆီရဲ႕အလယ္မွာ ေရပန္းတစ္ခုစီ ထားရွိပါတယ္။ ေဆး႐ံုမွာ သမားေတာ္ေတြအစံုနဲ႔ လူနာေတြအတြက္ ေဆးပစၥည္းအစံုရွိေအာင္လည္း ဘုရင္ အလ္-မန္ဆူရ္က စီစဥ္ေပးထားပါတယ္။ အမ်ိဳးသားလူနာေတြကုိ ကုသေပးဖုိ႔အတြက္ အမ်ိဳးသား၀န္ထမ္း၊ အမ်ိဳးသမီးလူနာအတြက္ အမ်ိဳးသမီး ၀န္ထမ္းေတြကုိလည္း သီးသန္႔ထားေပးထားၿပီး အမ်ိဳးသားေဆာင္၊ အမ်ိဳသမီးေဆာင္ဆုိၿပီး ခြဲျခားေပးထားပါတယ္။ အိပ္ယာေတြမွာလည္း ေမြ႕ယာေတြ ထားေပးထားၿပီး သီးသန္႔ဧရိယာေတြကုိလည္း လုပ္ထားေပးပါတယ္။ ေဆး႐ံုရဲ႕ေနရာတုိင္းမွာ ေရကုိ လုိသလုိဖြင့္သံုးလုိ႔ရေအာင္ ဖန္တီးေပးထားကာ ေဆး႐ံုအုပ္ႀကီးစာျပဖုိ႔ သီးသန္႔အခန္းတစ္ခုကုိလည္း ထားရွိပါတယ္။  ေဆး႐ံုတက္ဖုိ႔အတြက္ ဘယ္လုိကန္႔သတ္ခ်က္မ်ိဳးမွ မရွိဘဲ၊ ေဆး႐ံုထဲမွာရွိတဲ့ ေဆးဌာနကေတာ့ အိမ္မွာ ေဆးေသာက္ရမယ့္ လူနာေတြအတြက္ ေဆးေတြကို တာ၀န္ယူ ျဖန္႔ေ၀ေပးပါတယ္။

အဲဒီလုိ အေစာပုိင္းေဆး႐ံုႀကီးေတြကုိ အတုယူၿပီးတဲ့ေနာက္ မြတ္စလင္ကမၻာမွာ စနစ္က်တဲ့ ေဆး႐ံုေတြ အလွ်ိဳအလွ်ိဳ ေပၚထြက္လာခဲ့ၿပီး စပိန္က အန္ဒါလူစီယာ၊ စစၥလီနဲ႔ ေျမာက္အာဖရိကတုိ႔အထိ ေရာက္ရွိခဲ့ပါေတာ့တယ္။ မြတ္စလင္ကမၻာက ဒီေဆး႐ံုေတြကုိ ဥေရာပသားေတြက အားက်ခဲ့ၿပီး ‘သူရဲေကာင္းမ်ား၏ ေဆး႐ံု’ လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရတဲ့ ေဟာ္စပီတာလီယာ (Hospitaliers) လုိ ပံုတူေဆး႐ံုေတြကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီ ေဟာ္စပီတာလီယာဟာ ျပင္သစ္ကေဆး႐ံုပါ။ အီတလီေတာင္ပိုင္းက နာမည္ေက်ာ္ ဆာလာႏုိေဆး႐ံု (Salerno) တုိ႔လုိ   ဥေရာပေတာင္ပုိင္းက ေဆး႐ံုေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ တည္ေထာင္ရာမွာ မြတ္စလင္သမားေတာ္ေတြ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ကမၻာက ေဆး႐ံုေတြဟာ ေတာ္ေတာ္ေလး ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္နဲ႔ လည္ပတ္ခဲ့တာပါ။ ဥပမာေျပာရရင္ ၁၂ ရာစုက ခရီးသြားတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ ဂ်ဴဘုိင္းရ္ (Ibn Jubayr) က (အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေဆး႐ံုးနဲ႔တူတဲ့ ပထမဆံုး ေဆး႐ံုျဖစ္ႏုိင္တဲ့) အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုက လူနာေတြအေပၚ ကုသမႈနဲ႔ ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈကုိ အခုလုိ ခ်ီးက်ဴးခဲ့ပါတယ္။

“ေဆး႐ံုသစ္ (အလ္-ႏူရီ) ဟာ (ဒမတ္စကတ္က ေဆး႐ံု) ႏွစ္ခုထဲမွာ လူနာအမ်ားဆံုးနဲ႔ အႀကီးဆံုးပါ။ ဒီေဆး႐ံုရဲ႕ တစ္ေန႔တာ ကုန္က်ေငြဟာ ဒီနာရ္ေရႊဒဂၤါး ၁၅ ျပားျဖစ္ပါတယ္။ ေဆး႐ံုကုိ ႀကီးၾကပ္သူတစ္ဦး ရွိေနၿပီး သူက လူနာရဲ႕အမည္၊ ေဆး၀ါး၊ အစားအေသာက္နဲ႔ အျခားပစၥည္းပစၥယာေတြအတြက္ ကုန္က်မႈေတြကုိ ေရးမွတ္ထားတဲ့ စာရင္းေတြကုိ ကုိင္ရပါတယ္။ သမားေတာ္ေတြက မနက္တုိင္းလာၿပီး လူနာေတြကုိ စစ္ေဆးတယ္၊ လုိအပ္တဲ့ေဆးေတြ၊ လူနာတစ္ဦးခ်င္းစီနဲ႔ သင့္ေတာ္မယ့္ အဟာရေတြကုိ စီစဥ္ေပးပါတယ္”

အေရွ႕အလယ္ပုိင္းတစ္ခြင္ကို ခရီးသြားခဲ့စဥ္ သူျဖတ္သြားတဲ့ ေဒသအမ်ားစုက ၿမိဳ႕ႀကီးတုိင္းမွာ ေဆး႐ံုတစ္ခုမက ေတြ႕ရတယ္လုိ႔ အစ္ဗေန႔ ဂ်ဴဘုိင္းရ္ဟာ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၿပီး၊ ဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ‘အစၥလာမ့္ ဂုဏ္သိကၡာရဲ႕ အႀကီးက်ယ္ဆံုး သက္ေသမ်ားထဲမွတစ္ခု’ လုိ႔ေတာင္ ကင္ပြန္းတပ္ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ကမၻာက ဒီေဆး႐ံုေတြရဲ႕ အေတြးအေခၚေတြကလည္း အေရွ႕ေရာက္ၿပီး ကုိယ္ခႏၶာမွာ ခံစားရတဲ့ ေ၀ဒနာတြကုိသာ ကုသတာတင္ မဟုတ္ပါဘူး။ ၉ ရာစု ဘဂၢဒတ္ကေဆး႐ံုမွာ အလ္-ရာဇီဆုိတဲ့ မြတ္စလင္ စြယ္စံုရပညာရွင္ႀကီးဟာ စိတ္က်န္းမာေရး ခ်ိဳ႕တဲ့သူေတြကုိ ကုေပးဖုိ႔အတြက္ သီးသန္႔ အေဆာင္တစ္ခုကုိ ထားရွိခဲ့ပါတယ္။

“စာအုပ္ေတြမရွိဘဲနဲ႔ ေဆးပညာေလ့လာသူတစ္ဦးဟာ အေျပာက်ယ္တဲ့ သမုဒၵရာထဲမွာ လမ္းေပ်ာက္ေနသူတစ္ဦးနဲ႔တူၿပီး၊ လူနာမရွိဘဲ ေဆးပညာေလ့လာသူကေတာ့ သမုဒၵရာေပ်ာက္ေနတဲ့သူနဲ႔ တူပါတယ္” (ကေနဒါ သမားေတာ္ ဆာ ၀ီလီယံ ေအာ့စလာ (၁၈၄၉-၁၉၁၉))

ေဆးတကၠသုိလ္

တကၠသုိလ္ပါတြဲထားတဲ့ အဲဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္လုိမ်ိဳးပဲ ေဆးေက်ာင္းသားအသစ္ေတြ အေျခခံ ခုိင္မာေစဖုိ႔ ေလ့က်င့္ေပးရာေနရာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေလာက္က ဒီေဆး႐ံုေတြဟာ ေဆးေက်ာင္းသားေတြအတြက္ စာေတြ႕၊ လက္ေတြ႕ သင္ခန္းစာေတြကုိ ပထမဆံုး သင္ၾကားေပးရာေနရာလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

တစ္တစ္ေယာက္ခ်င္းစီ သင္ၾကားတဲ့စနစ္၊ အသင္းအဖြဲ႕လုိက္ သင္ၾကားတဲ့စနစ္ေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ သင္ၾကားပုိ႔ခ်မႈကုိ ေဆး႐ံုက ေဟာခန္းႀကီးတစ္ခုမွာ ျပဳလုပ္တာျဖစ္ၿပီး၊ ပို႔ခ်မယ့္အေၾကာင္းအရာကုိ သမားေတာ္ႀကီးတစ္ဦးက ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စာအုပ္ထဲကေန ဖတ္ျပကာ၊ ေဆး႐ံုအုပ္၊ ဒါမွမဟုတ္ သမားေတာ္ခ်ဳပ္က ေက်ာင္းသားေတြနဲ႔ အျပန္အလွန္ ေဆြးေႏြးၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေဆးေက်ာင္းသားအမ်ားစုဟာ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အေၾကာင္းအရာေတြကုိ နာမည္ေက်ာ္ သမားေတာ္ေတြနဲ႔ ေဆြးေႏြးေလ့ရွိေနၿပီး အဲဒီအခ်ိန္ မြတ္စလင္ကမၻာမွာ စကၠဴကုိ လုိသေလာက္ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ၿပီျဖစ္တာေၾကာင့္ ေဆးေက်ာင္းသားေတြဟာ သူတုိ႔တစ္ေယာက္ခ်င္းစီ မွတ္သားထားတဲ့ မွတ္စုေတြကုိလည္း ကုိယ္တုိင္ ထိန္းသိမ္းထားႏုိင္ပါတယ္။ ဥေရာပမွာေတာ့ ဒီလုိမွတ္စုေတြကုိ ေက်ာင္းသားေတြက ပုိင္ဆုိင္တယ္ဆုိတာ ရွားပါးပါတယ္။

သမားေတာ္ခ်ဳပ္ ဒါမွမဟုတ္ ေဆး႐ံုအုပ္ဆီက သင္ၾကားမႈၿပီးတဲ့အခါ တစ္ဆက္တည္းျပဳလုပ္တဲ့ အုပ္စုလုိက္ သင္ၾကားမႈက ပုိၿပီးအေရးပါပါတယ္။ ေက်ာင္းသားေတြဟာ သမားေတာ္ေတြနဲ႔ ျပင္ပလူနာဌာနကုိ လုိက္သြားရကာ ေဆးမွတ္တမ္းၾကည့္႐ႈၿပီး လူနာေတြကုိ စမ္းသပ္စစ္ေဆးတာ၊ ညႊန္ၾကားခ်က္ေပးတာေတြကုိ ေလ့လာမွတ္သားရပါတယ္။

အဲဒီလုိ ေဆး႐ံုနဲ႔တြဲထားတဲ့ ေဆးေက်ာင္းေတြထဲကတစ္ခုေတာ့ ဒမတ္စကတ္က အလ္-ႏူရီေဆး႐ံု ျဖစ္ပါတယ္။ သမားေတာ္ အဘူ အလ္-မဂ်စ္ အလ္-ဘာဟီလီ (Abu al-Majid al-Bahili) နဲ႔ ၁၂ ရာစုက အုပ္ခ်ဳပ္သူ ႏူရ္ အလ္-ဒင္ အစ္ဗေန႔ ဇန္ဂီ (Nur al-Din ibn Zangi)  တုိ႔ရဲ႕ တုိက္႐ုိက္ႀကီးၾကပ္မႈနဲ႔အတူ ေပၚေပါက္လာတဲ့ ဒီေဆး႐ံုကုိ အုပ္ခ်ဳပ္သူရဲ႕နာမည္တင္စားၿပီး မွည့္ေခၚခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ ဇန္ဂီဟာ ေဆး႐ံုးအတြက္ လုိအပ္တဲ့ ေဆး၀ါးကိရိယာေတြ၊ စားနပ္ရိကၡာေတြ ေထာက္ပံ့ေပးသလုိ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စာအုပ္စာတမ္း ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိလည္း လွဴဒါန္းခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ေတြကုိေတာ့ ေဆး႐ံုမွာ အထူးအေဆာင္တစ္ခုလုပ္ကာ ထိန္းသိမ္းထားရွိပါတယ္။

အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုဟာ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈက႑ကုိ တစ္ေခတ္ဆန္းေစခဲ့ပါတယ္။ ၁၃ ရာစု အေစာပုိင္းတုန္းက အလ္-ဒါခြါ (Al-Dakhwar) ဆုိတဲ့ သမားေတာ္တစ္ေယာက္ဟာ အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုမွာ လခနည္းနည္းနဲ႔ အလုပ္၀င္လုပ္ခဲ့ေပမယ့္ ေဆးကုသရာမွာ နာမည္ေက်ာ္ၾကားလွတာေၾကာင့္ အျပင္ပန္း၀င္ေငြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရရွိကာ ႂကြယ္၀ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေငြေတြနဲ႔ အလ္-ဒါခြါဟာ ဒမတ္စကတ္ၿမိဳ႕ထဲမွာ ေဆးေက်ာင္းတစ္ခု ထူေထာင္ခဲ့ၿပီး ဒီေန႔ေခတ္ ပုဂၢလိကေဆး႐ံုနဲ႔ ေဆးေက်ာင္းတုိ႔ရဲ႕ ေရွ႕ေျပးလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

အလ္ႏူရီေဆး႐ံုက ေဆးေက်ာင္းမွာ နာမည္ႀကီးသမားေတာ္ေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား သင္ၾကားပုိ႔ခ်ၾကပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံမွာ သမားေတာ္ေတြ၊ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ကၽြမ္းက်င္သူေတြဟာ ဘုရင္ ႏူရ္ အလ္-ဒင္ရဲ႕ေရွ႕ေမွာက္ စု႐ံုးကာ ေဆးပညာရပ္အေၾကာင္း ေဆြးေႏြးတာမ်ိဳးေတြလည္း ရွိပါတယ္။ အလ္-ႏူရီေဆး႐ံုရဲ႕ ဒါ႐ုိက္တာ အဘူ အလ္-မဂ်စ္ဟာ ေဆးေက်ာင္းသားေတြကုိ တစ္ခါသင္ၾကားရင္ ၃ နာရီေလာက္ ၾကာျမင့္တတ္ၿပီး ေဆး႐ံုက သမားေတာ္ေတြလည္း လာေရာက္နားေထာင္ေလ့ ရွိပါတယ္။ ၁၃ ရာစုက ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ သမုိင္းပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ အဘီ အူေဆဘီယာ (Ibn Abi Usaybiah)၊   ႏွလံုးနဲ႔ အဆုတ္အၾကား ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္ (leser circulation) ကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ (Ibn al-Hafis) တုိ႔ဟာ အလ္-ႏူရီေဆးေက်ာင္းက ဘြဲ႕ရရွိခဲ့တဲ့ နာမည္ႀကီး မြတ္စလင္သမားေတာ္ေတြထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ အလ္-နာဖစ္ရဲ႕ ဒီ ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္ကို ေတြ႕ရွိျခင္းဟာ လူသားရဲ႕ ဇီ၀ကမၼေဗဒကုိ ပုိမုိနားလည္ဖုိ႔ ေျခလွမ္းတစ္ခုလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံု

တူနီးရွားမွာ ၉ ရာစုက ေပၚထြန္းခဲ့တဲ့ ဒီေဆး႐ံုႀကီးဟာ အဲဒီေခတ္အခါမွာေတာ့ အဆင့္အျမင့္ဆံုး ေဆး႐ံုႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။ ဧည့္သည္ေတြအတြက္ နားေနခန္း၊ ဆူဒန္က အမ်ိဳးသမီးသူနာျပဳ၊ လူနာေတြ ၀တ္ျပဳဖုိ႔နဲ႔ စာေပေလ့လာဖုိ႔ ဗလီ၊ ပံုမွန္ဂ်ဴတီ၀င္တဲ့ သမားေတာ္ေတြအပါအ၀င္ အားလံုးကုိ စနစ္တက် သတ္မွတ္ေပးထားသလုိ အ႐ုိးအေက်ာျပင္ျခင္း၊ ေသြးပုပ္ထုတ္ျခင္းနဲ႔ ျဖတ္ထုတ္ကုသျခင္းေတြလုိ ကုသမႈေတြေပးတဲ့ ဖူကာဟာ အလ္-ဘာဒန္ (Fuqaha al-Badan)  အဖြဲ႕ကုိလည္း ထားရွိပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ႏူနာစြဲတဲ့သူေတြကို ကုသေပးတဲ့ အထူးေဆာင္တစ္ခုကို အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံုေဘးမွာ တည္ေဆာက္ထားၿပီး အဲဒီအေဆာင္ကုိ ဒါရ္ အလ္-ဂ်ဳဒ္ဟာမာ (Dar al-judhama) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ႏူနာစြဲသူေတြကုိ ကုသမေပးဘဲ မေကာင္းဆုိး၀ါးေတြလုိ ပစ္ပယ္ထားတဲ့ ကာလမ်ိဳးပါ။ ဒီ အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံုကုိ ႏုိင္ငံေတာ္ဘ႑ာကေန ေထာက္ပံ့ေပးတာျဖစ္ၿပီး၊ ေစတနာရွင္ေတြရဲ႕ လွဴဒါန္းမႈေတြကုိလည္း လက္ခံတာေၾကာင့္ ဘ႑ာေရးေတာင့္တင္းကာ အေကာင္းဆံုး က်န္မာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈကုိ ေပးႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။