Tag: The Enduring Legacy of Muslim Civilization

ႏုိ၀င္ဘာ ၂၅၊ ၂၀၁၆
M-Media

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

–  ဖန္ထည္လုပ္ငန္း၊ အထည္လိပ္၊ အုိးလုပ္ငန္း၊ စကၠဴလုပ္ငန္းေတြဟာ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္အင္ပါယာရဲ႕ အသက္ေသြးေၾကာျဖစ္ခဲ့ၿပီး ကုန္စည္ကူးသန္းမႈေတြကေနတစ္ဆင့္ တ႐ုတ္ျပည္အထိ ေရာက္ရွိခ့ဲပါတယ္။ မြတ္စလင္အင္ပါယာက ေနာက္ထပ္ ထင္ရွားတဲ့လုပ္ငန္းေတြထဲမွာ ေက်ာက္ျမတ္ရတနာနဲ႔ ပုလဲတုိ႔လုိ တြင္းထြက္၊ ေရထြက္ အဖုိးတန္ပစၥည္းေတြလည္း ပါ၀င္ပါေသးတယ္။ ‘ျမ’ ကုိ အီဂ်စ္ႏုိင္ငံ အေပၚပုိင္းကေန တူးေဖာ္ရရွိၿပီး ေက်ာက္စိမ္းကုိ ဖာ့ဂ္ဟာနာ (Farghana)၊ ပတၱျမားကုိ ဘာဒကၠရွန္ (Badakhshan) တုိ႔ကေန တူးေဖာ္ရရွိပါတယ္။ နီလာနဲ႔ မဟူရာေက်ာက္ေတြကုိေတာ့ ယီမင္နဲ႔ စပိန္တုိ႔ကေန ရရွိတာ ျဖစ္ပါတယ္။

စပိန္က အလ္မာဒင္းက ဥႆဖယားမုိင္းတြင္းေတြမွာဆုိရင္ လုပ္သားအေရအတြက္ဟာ တစ္ေထာင္ေလာက္ရွိခဲ့ၿပီး၊ တခ်ိဳ႕က ေက်ာက္ေတြကုိ ထြင္းထုတ္တာ၊ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြက သတၱဳေတြ အရည္က်ိဳဖုိ႔အတြက္ ထင္းေတြ သယ္ယူပုိ႔ေဆာင္ေပးတာမ်ိဳး လုပ္ၾကပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြကေတာ့ အလြန္ႀကီးမားတဲ့ သံရည္က်ိဳ မီးဖုိႀကီးေတြနဲ႔ မာက်ဴရီကုိ အရည္က်ိဳသန္႔စင္ၿပီး အုိးေတြ၊ ခြက္ေတြ လုပ္ၾကပါတယ္။

အံ့ၾသဖုိ႔ေကာင္းတာက အဲဒီေခတ္ကာလတုန္းက တြင္းထြက္ တန္ဖုိးႀကီးပစၥည္းေတြဟာ ေရႊျဖဴလုိ႔ တင္စားေခၚေ၀ၚတဲ့ ဆားျဖစ္ၿပီး ဟာဒါရာမက္ (ယီမင္)၊ အစၥဖာဟန္၊ အာေမးနီးယားနဲ႔ ေနာက္အာဖရိကမွာ လႈိင္လႈိင္ထြက္တဲ့ အဲဒီဆားေတြကုိ ကုလားအုပ္ ကုန္စည္တန္းႀကီးေတြနဲ႔ တင္ပုိ႔ ေရာင္းခ်ၾကပါတယ္။ ၁၆ ရာစုမွာ အာဖရိကနဲ႔ ေျမထဲပင္လယ္တုိ႔ကုိ ႏွံ႔ႏွံ႔စပ္စပ္ သြားလာခဲ့ဖူးတဲ့ သမုိင္းနဲ႔ ပထ၀ီပညာရွင္ျဖစ္တဲ့ လီယုိ သည္ အာဖရိကန္ (Leo the African)  က “အာဖရိကတစ္၀ွမ္းလံုးမွာ ဆားဟာ အဓိက တြင္းထက္ပစၥည္း ျဖစ္ၿပီး သလင္းေက်ာက္ေတြလုိ ေျမေအာက္ထဲက ထုတ္ယူရတာ ျဖစ္ပါတယ္” လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

တန္ဖုိးရွိတဲ့ ေက်ာက္ျမတ္ရတနာေတြကို ေက်ာက္နဲ႔ ေသြးၿပီး ပံုေဖာ္တာကုိ ႏူဘီယာ (Nubia – ယေန႔ အီဂ်စ္ႏွင့္ ဆူဒန္ၾကားေဒသ)နဲ႔ ေဆလြန္ (Ceylon) တုိ႔မွာ ေတြ႕ရပါတယ္။ အီဂ်စ္နဲ႔ ဆူဒန္တုိ႔မွာေတာ့ ေက်ာက္ခ်ဥ္ကုိ ေတြ႕ရၿပီး အီဂ်စ္အေနာက္ပုိင္း အထူးသျဖင့္ ထင္ရွားတဲ့ နာထရြန္ေတာင္ၾကား (Natron Valley) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေနရာမွာေတာ့ နာထရြန္လုိ႔ေခၚတဲ့ ဓာတုပစၥည္းတစ္မ်ိဳး ထြက္ရွိၿပီး အဲဒီပစၥည္းကုိ ေကာ့ပါး၊ အပ္ခ်ပ္နဲ႔ လီနင္စေတြကုိ အေရာင္တင္ရာမွာ၊ လယ္သာေတြကုိ သိမ္းဆည္းရာမွာ အသံုးျပဳပါတယ္။ အဲဒီ နာထရြန္ေတြကုိ ေဆးဆုိးသူေတြ၊ မွန္လုပ္သူေတြ၊ ေရႊပန္းတိမ္ဆရာေတြကလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ လုပ္ငန္းမွာ အသံုးျပဳၾကၿပီး မုန္႔ဖုတ္သူေတြကေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ ဂ်ံဳမႈန္႔နဲ႔ေရာကာ သံုးၾကပါတယ္။ စာဖုိးမႈေတြကလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ အသားေတြကုိ ဒီ နာထရြန္နဲ႔ ႏူးေအာင္၊ နပ္ေအာင္ လုပ္ၾကပါတယ္။

ပင္လယ္ျပင္ကထြက္ၿပီး ေခ်ာ့ေမြ႕ေျပာင္လက္တဲ့ ပုလဲေတြဟာ ကမၻာ့လူသားေတြရဲ႕ လည္တုိင္ေတြမွာ ဆင္ျမန္းရာ အဆင္တန္ဆာေတြျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ပုလဲငုပ္လုပ္ငန္းကုိေတာ့ ပါရွန္ ပင္လယ္ေကြ႕ရဲ႕ ဟုိဘက္ဒီဘက္နဲ႔ အာေရဗ်ပင္လယ္က ရွီရက္ဖ္ (Shriraf) အနီး၊ ကစ္ရွ္ (Kish) ကၽြန္းၾကားနဲ႔ ဘာရိန္းကမ္း႐ုိတန္းတစ္ေလွ်ာက္၊ ဒါဟ္လက္ (Dahlak) နဲ႔ ေစလြန္ (Ceylon) ကၽြန္းေတြအထိ ေဆာင္ရြက္ၾကပါတယ္။

၁၄ ရာစုက ပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ ဘက္တူတာ (Battuta) ဟာ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါက ပုလဲငုပ္လုပ္ငန္းကုိ ေအာက္ပါအတုိင္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

“ပုလဲငုပ္တဲ့သူဟာ သူ႕ရဲ႕လက္ေကာက္၀တ္မွာ ႀကိဳးကုိခ်ည္ၿပီး ေရထဲငုပ္ပါတယ္။ ေအာက္ေရာက္အခါမွာ ေက်ာက္တံုးငယ္ေလးေတြၾကားက သဲထဲျမဳပ္ေနတဲ့ ငုပ္ေကာင္ကုိ ရွာပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ မုတ္ေကာင္ကုိ လက္နဲ႔ ဒါမွမဟုတ္ သူယူသြားတဲ့ ဓားနဲ႔  ေက်ာက္တုံးၾကားထဲက ထုတ္ၿပီး သူ႕လည္ပင္းမွာ ဆြဲထားတဲ့ လယ္သာအိတ္ထဲကုိ ထည့္ပါတယ္။ အသက္မေအာင့္ႏုိင္ေတာ့တဲ့အခါ သူ႕လက္မွာခ်ည္ထားတဲ့ ႀကိဳးကုိ ေဆာင့္ဆြဲၿပီး သူ႕ကုိဆြဲတင္ဖုိ႔ ေလွေပၚကလူကို အခ်က္ျပပါတယ္။ ေလွေပၚေရာက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လယ္သာအိတ္ထပါလာတဲ့ မုတ္ေကာင္းေတြကုိ ခြာၿပီး အထဲက ပုလဲေတြကို ထုတ္ယူေတာ့တာပါပဲ”

ေျမာက္အာဖရိက၊ စစၥလီ၊ ဆာဒီနီယာ၊ အလ္-အစ္ဒရီစီက ေရျပင္ေတြေအာက္မွာ သႏၱာေက်ာက္တန္းေတြ  ရွိေနၿပီး ၁၂ ရာစု ပထ၀ီပညာရွင္တစ္ဦးက သႏၱာေကာင္ေတြ စုေဆာင္းပုံကုိလည္း အခုလုိ ဖြင့္ဟေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“သႏၱာေက်ာက္တန္းဆုိတာ သစ္ပင္လုိမ်ိဳး ေပါက္တဲ့ အပင္မ်ိဳးပါ။ ပင္လယ္ေရနက္ေအာက္က ျမင့္မားတဲ့ ေတာင္ႏွစ္ခုရဲ႕ၾကား ေက်ာက္တံုးလုိ မာသြားတဲ့ အရာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါကုိ ေလွ်ာ္ႀကိဳးနဲ႔ မွ်ားယူရတာပါ။ သေဘၤာေပၚကေန ေလွ်ာ္ႀကိဳးကုိ စက္သီးနဲ႔ ေအာက္ခ်တဲ့အခါ ေလွ်ာ္ႀကိဳးက အမွ်င္ေတြက သႏၱာေကာင္ေတြနဲ႔ထိၿပီး ခ်ိတ္မိသြားပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ငါးဖမ္းသမားဟာ စက္သီးကိုဆြဲကာ တစ္ပံုတစ္ပင္ ပါလာတဲ့ သႏၱာေကာင္ေတြကုိ ျဖဳတ္ယူပါေတာ့တယ္”

သႏၱာေကာင္ေတြနဲ႔ ပုလဲေတြကုိ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက လက္နက္ေတြမွာ ခ်ယ္သဖုိ႔ အသံုးျပဳၾကၿပီး ပုတီးေတြ၊ လက္၀တ္ရတနာေတြလည္း ျပဳလုပ္ၾကပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ အျခားေသာ ေက်ာက္ျမတ္ရတနာေတြလုိပဲ သႏၱာေကာင္ေတြကိုလည္း ပံုစံမ်ိဳးစံုနဲ႔ အသံုးျပဳၾကၿပီး ရွည္လ်ားတဲ့ ပုတီးႀကီးေတြကေန ဘယက္ႀကီးေတြ၊ ဘဲဥပံု လည္ဆြဲေတြအထိ ဆင္ယင္ၾကပါတယ္။  ဒါေပမယ့္ ေရထဲကထြက္တဲ့ ဒီေက်ာက္ျမတ္တနာေတြရဲ႕တန္ဖုိးက ၂ လက္မေလာက္ကုိပဲ အေမရိကန္ေဒၚလာ ၅ ေသာင္းေလာက္ ေပးရပါတယ္။ သႏၱာေက်ာက္တန္းေတြ ပ်က္ဆီးလာေလေလ သႏၱာေကာင္နဲ႔လုပ္တဲ့ အဆင္တန္ဆာေတြကလည္း ေစ်းႀကီးလာေလေလပါပဲ။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။

ႏုိ၀င္ဘာ ၁၈၊ ၂၀၁၆
M-Media

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ေက်ာ္အရင္ကတည္းက မြတ္စလင္ေဒသေတြဟာ ကမၻာ့အေကာင္းဆံုး ေႂကြထည္၊ ေျမထည္ေတြကုိ ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီေႂကြထည္ေျမထည္ေတြကုိ ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားမႈ ျပဳလုပ္ၾကသလုိ၊ အိမ္တြင္း အလွဆင္ပစၥည္းေတြလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ခ်က္ျပဳတ္ဖို႔၊ မီးထြန္းဖုိ႔နဲ႔ ေလွ်ာ္ဖြတ္ဖုိ႔ စတဲ့ အိမ္တြင္းလုပ္ငန္းေတြမွာလည္း က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ေထာင္စုႏွစ္တစ္ခု ၾကာေညာင္းခဲ့တဲ့ အခါမွာေတာ့ ဒီေရွးေဟာင္းလက္ရာေတြကုိ ဥေရာပရဲ႕ ေရွးေဟာင္း သမုိင္းဆုိင္ရာ ေနရာေတြမွာ တူးေဖာ္ ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။

အုိးလုပ္ငန္းဟာ ယခင္က ေငြ၀င္လမ္းေျဖာင့္တဲ့ စီးပြားေရး၊ ကုန္သြယ္ေရးလုပ္ငန္းတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၄ ရာစု သမုိင္းပညာရွင္ အလ္-မက္ရီဇီ (Al-Maqrizi) က “ေန႔စဥ္နဲ႔အမွ် မသံုးေတာ့တဲ့ ေႂကြထည္၊ ေျမထည္ေတြကုိ လႊင့္ပစ္ၾကတာ ဒီနာ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ တန္ဖုိးရွိပါတယ္။ အဲဒီစြန္႔ပစ္တဲ့ အထဲမွာ ႏုိ႔သည္က ႏုိ႔ထည့္တဲ့ အုိးေတြ၊ ခ်ီစ္ေရာင္းတဲ့သူက ခ်ီစ္ထည့္တဲ့အုိးေတြ၊ ထမင္းဆုိင္မွာ ဆင္းရဲသားေတြ ထမင္းထည့္စားတဲ့ ပန္းကန္ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္” လုိ႔ ကုိင္႐ုိမွာ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္အင္ပါယာရဲ႕ အေရွ႕ဘက္မွာေတာ့ အုိးလုပ္ငန္းအခ်က္အျခာေနရာဟာ အီရတ္ႏုိင္ငံက ဘဂၢဒတ္နဲ႔ ဆာမာရာၿမိဳ႕ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆာမာရာမွာ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိမႈေတြအရ သကၠရာဇ္ ၈၃၈ ကေန ၈၈၃ ခုႏွစ္အထိ ၾကာေညာင္းခဲ့တဲ့ ခလီဖာအုပ္စုိးမႈေအာက္မွာ ေနထုိင္သူေတြဟာ စဥ့္ကုိင္ထားတဲ့အုိးေတြ၊ စဥ့္မကုိတ္ထားတဲ့ ေျမအုိးေတြ အသံုးျပဳခဲ့တာကုိ ေတြ႕ရၿပီး အဲဒီေျမအုိးေတြမွာ ဒီဇုိင္းေထြတြင္းထားတာ၊ ႐ုိက္ႏွိပ္ထားေတြလည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေခတ္က အဓိက အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ အုိးအမ်ိဳးအစား ၃ မ်ိဳးကုိ ေတြ႕ရၿပီး တစ္မ်ိဳးက အျဖဴေရာင္အုိးမွာ အစက္အေပ်ာက္ေတြ ဒါမွမဟုတ္ ‘စာပန္းခ်ီဆန္ဆန္ဒီဇုိင္း’ ေတြကုိ အျပာရင့္ေရာင္နဲ႔ ခ်ယ္သထားတဲ့အုိး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယ တစ္မ်ိဳးက ႐ုပ္ပံုေတြ၊ အေရာင္ႏွစ္မ်ိဳးပါ အစင္းႏွစ္ခုနဲ႔ ခ်ယ္သထားတဲ့ အုိးေတြျဖစ္ၿပီး ဒါဟာ ၇ ရာစုနဲ႔ ၈ ရာစု တန္မင္းဆက္ (Tang) လက္ထက္က တ႐ုတ္ ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာေတြကုိ အတုယူထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တတိယတစ္မ်ိဳးကေတာ့ သတၱဳအေရာင္လုိ ေျပာင္လက္ေအာင္ဖန္တီးထားတဲ့ ေႂကြရည္သုတ္အုိးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီအုိးေတြကုိ ဒီေန႔ေခတ္အသံုးျပဳေနတဲ့ အုိးထိန္းစက္ေတြနဲ႔ ဆင္တူတဲ့ နည္းလမ္းမ်ိဳးနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ေသေသသပ္သပ္ ဖန္တီးထားတာျဖစ္ၿပီး အေျခာက္ခံကာ မီးဖုိႀကိးတစ္ခုထဲမွာ ထည့္ဖုတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအုိးေတြဟာ အမွတ္တရပစၥည္းစုေဆာင္းသူေတြရဲ႕ သည္းေျခႀကိဳက္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး၊ အလွအပနဲ႔ အႏုပညာတုိ႔ရဲ႕ အမွတ္သညာလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ မြတ္စလင္ေတြ လုပ္ခဲ့တဲ့ အဲဒီအုိးေတြဟာ သူ႕အရင္ကထြက္ခဲ့တဲ့ အုိးေတြထက္ ပုိေကာင္းခဲ့ၿပီး စဥ့္ကုိင္တဲ့ေနရာ၊ အေရာင္ဆုိးတဲ့ေနရာနဲ႔ ဒီဇုိင္းဖန္တီးတဲ့ေနရာေတြမွာ တစ္မူထူးျခားတာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

ေရာမေတြကေတာ့ အစိမ္းေရာင္ေတာက္ေတာက္ ဒါမွမဟုတ္ နီညိဳေရာင္ စဥ့္ကုိင္ထားတဲ့ ေျမနီထည္ေတြကုိ အီဂ်စ္အပါအ၀င္ ေျမထဲပင္လယ္ႏုိင္ငံေတြမွာ ျပန္႔ႏွံ႔ေစခဲ့ပါတယ္။ အေစာပုိင္း မြတ္စလင္ေတြက ဒီအုိးလုပ္နည္းမွာ ခဲအနည္းငယ္ထည့္ကာ ပုိေခ်ာမြတ္ၿပီး၊ ေသသပ္တဲ့ အုိးေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ကာ ဒီအုိေတြက ေရမစိမ့္ႏုိင္တာေၾကာင့္ အရည္ေတြထည့္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး အသံုးျပဳမႈနယ္ပယ္ကုိ က်ယ္ျပန္႔ေစခဲ့ပါတယ္။

အဘၻာစစ္မင္းဆက္လက္ထက္က အုိးလုပ္သူေတြဟာ ခဲေရာင္စဥ့္ထဲကုိ သံျဖဴေအာက္ဆုိက္ (tin oxide) ေတြ ေပါင္းထည့္ၾကပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ တ႐ုတ္လက္ရာေတြလုိ အျဖဴေရာင္သန္႔သန္႔ ေပၚစီလင္ လုပ္နည္းကုိ ရွာေဖြခ်င္တာေၾကာင့္ပါ။ တ႐ုတ္နဲ႔ အီရတ္ဟာ ေႂကြထည္ေျမထည္ေတြလုပ္ရာမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ကုန္ၾကမ္းပစၥည္းေတြက ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ ကြဲျပားပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ရင္းျမစ္ ႂကြယ္ႂကြ၀၀ ရွိေနတဲ့ မြတ္စလင္ေတြဟာ သံျဖဴေအာက္ဆုိက္ အနည္းငယ္ကုိ စမ္းသပ္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ဒီပစၥည္းဟာ ထင္ရွားမႈ ပုိေကာင္းေစၿပီး သူတုိ႔ရွာေဖြေနတာကုိ အတိအက် ရသြားခံပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ စိတ္ေက်နပ္မႈမရွိေသးတဲ့ မြတ္စလင္ အုိးထိန္းသည္ေတြဟာ ဒီဇုိင္းပုိင္းမွာလည္း နည္းသစ္ လမ္းသစ္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ ‘အျဖဴေအာက္ခံေခၚ အျပာေဖာက္ျခင္’ နည္းလမ္းကလည္း ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းမွာ မြတ္စလင္ေတြ ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ နည္းလမ္းျဖစ္ၿပီး ေနာက္ပုိင္း တ႐ုတ္ျပည္ ေရာက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လူႀကိဳက္အလြန္မ်ားခဲ့ကာ ေပၚစီလင္အသံုးျပဳၿပီး အဲဒီ ဒီဇုိင္းေတြကုိ သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္ ဖန္တီးခဲ့ၾကပါတယ္။ ေအာက္ခံအျဖဴေပၚ အျပာေဖာက္တဲ့ ေႂကြထည္ေျမထည္ေတြဟာ အဘၻာစစ္မင္းဆက္လက္ထက္ အုိးထိန္းသည္ေတြရဲ႕ ဂုဏ္ယူစရာ လက္စြဲနည္းလမ္းျဖစ္ၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ လက္ရာေတြမွာလည္း သူတုိ႔ကုိ ကုိယ္စားျပဳတဲ့ အမွတ္အသားေတြ ေရးထုိးခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီအမွတ္အသားေတြထဲမွာ အဘာေ၀း (Abawayh) ဆုိတဲ့ အုိးထိန္းသည္က ‘စာနီ အမီရ္ အလ္-မုအ္မီနီးန္’ (sani amir al-muminin) လုိ႔ ေရးထုိးၿပီး သူဟာ ခလီဖာတစ္ေယာက္ထံက လက္မႈပညာရွင္ျဖစ္တယ္လုိ႔ အဓိပၸါယ္ေရာက္ေစကာ လက္မႈပညာနဲ႔ အုိးလုပ္ငန္းမွာ အဲဒီ ခလီဖာရဲ႕ အားေပးကူညီမႈ၊ ေျမႇာက္စားမႈကုိ ရရွိခဲ့တယ္ဆုိတာကုိ ရည္ညႊန္းလုိတာပါ။

၈ ရာစုမွာတာ့ အီရတ္ႏုိင္ငံက အုိးလုပ္သူေတြဟာ ေႂကြရည္သုတ္ျခင္း(luster) လုိ႔ေခၚတဲ့ နက္နဲတဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီနည္းလမ္းကုိ ‘တစ္မူထူးျခားေသာ သတၳဳမ်က္ႏွာျပင္’ လုိ႔ ေခၚဆုိခဲ့ၿပီး ေျမထည္ေတြကုိ ေရႊထည္လုိမ်ိဳးေျပာင္းေပးမယ့္ ေရႊခ်မႈ နည္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္ကာ တစ္ကယ့္ေရႊနဲ႔ေတာင္ အေရာင္အဆင္းခ်င္း ႏႈိင္းယွဥ္ႏုိင္တဲ့အဆင့္ ရွိခဲ့ပါတယ္။

အစၥလာမ္က ေရႊအုိး၊ ေငြအုိးေတြကို အသံုးျပဳခြင့္ ပိတ္ပင္ထားတာေၾကာင့္ ေစ်းေပါၿပီး၊ ဘာသာတရားကုိ ဆန္႔က်င္မႈ မျဖစ္ေစတ့ဲ ပစၥည္းမ်ိဳး ထုတ္လုပ္ႏုိင္ဖုိ႔ ဒီေႂကြရည္သုတ္နည္းလမ္းက အသံုး၀င္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီနည္းလမ္းမွာ ေငြ၊ ဒါမွမဟုတ္ ေကာ့ပါးေအာက္ဆုိက္ကုိ  ေျမနီမႈန္႔လုိဟာမ်ိဳးတစ္ခုနဲ႔ ေရာရၿပီး ရွာလကာရည္ ဒါမွမဟုတ္ စပ်စ္ရည္ကုိ ၾကားခံအျဖစ္ ထည့္ရတာမ်ိဳးပါ။ ၈ ရာစုမွာေတာ့ အီရတ္က အုိးလုပ္သူေတြဟာ စဥ္႔ကုိင္ထားတဲ့ ေျမထည္ေပၚမွာ ဒီနည္းလမ္းနဲ႔ ဒီဇုိင္းေတြ ဆြဲမယ္၊ ၿပီးရင္ မေျခာက္ေသးတဲ့အုိးကုိ ၾကပ္တုိက္ဖုိ႔အတြက္ အုိးဖုတ္ မီးဖုိႀကီးထဲကုိထည့္ၿပီး ဒုတိယအႀကိမ္မွာေတာ့ မီးကုိ ေလွ်ာ့ခ်လုိက္မယ္ဆုိရင္ အုိးေပၚမွာ ေရႊေရာင္အလႊာ ပါးပါးေလးသာ က်န္ခဲ့တာကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ ျပာေတြ၊ အမႈန္ေတြကုိ ဖယ္ရွားလုိက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လွပတဲ့ အေရာင္လက္လက္ ဒီဇုိင္းေလးေတြ ေပၚလာပါေတာ့တယ္။

အဲဒီျဖစ္စဥ္မွာ မီးဖုတ္စဥ္အတြင္း ေကာ့ပါးနဲ႔ ေဆးလ္ဗားေအာက္ဆုိက္တုိ႔ သီးျခားစီ ျဖစ္သြားတာျဖစ္ၿပီး သံျဖဴစဥ့္လုိမ်ိဳး အလႊာပါးေလးအျဖစ္ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚမွာ က်န္ေစတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေငြဟာ ၀ါေရႊေရာင္နဲ႔ ေငြေရာင္ အလက္အလက္ေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ေကာ့ပါးကေတာ့ အနီရင့္ေရာင္၊ ျမစိမ္းေရာင္ ျဖစ္သြားတာမ်ိဳးပါ။ ဒီအေရာင္လက္လက္ေလးေတြဟာ အလင္းက်ေရာက္မႈေပၚမွာ မူတည္ႀကီး ဒီဇုိင္းေလးေတြ ေျပာင္းသြားတတ္ပါတယ္။ ေရႊေရာင္၊ အညိဳေရာင္၊ အ၀ါေရာင္နဲ႔ အနီေရာင္ေတြ၊ အေရာင္ေဖ်ာ့ေဖ်ာ့ေလးေတြမွာ မုိႏုိခ႐ုမ္း (nonochrome) နဲ႔ ပုိလီခ႐ုမ္း (plychrome) လုိ႔ေခၚတဲ့ လွပန္ဆန္းက်ယ္တဲ့ အေရာင္ေျပးေလးေတြကို ျဖစ္ေပၚေစတာမ်ိဳးပါ။

အုပ္ႂကြေတြကုိလည္း ဒီလုိ ဒီဇုိင္ေဖာ္ထားတာပါ။ အေရာင္အသြင္းစံုလင္လွတဲ့ ဒီ ေလးေထာင့္ အုပ္ႂကြပ္အခ်ပ္ေလးေတြနဲ႔ သူတုိ႔ကုိ ဟန္ခ်က္ညီ ေပါင္းစပ္မႈေတြဟာ ဗလီေတြ၊ နန္းေတာ္ေတြကုိ မင္းဟန္စုိးဟန္ေပါက္ကာ ခမ္းနား ထည္၀ါေစခဲ့ပါတယ္။

ဘဂၢဒတ္က ေႂကြရည္သုတ္နည္းလမ္းဟာ မြတ္စလင္ကမၻာကုိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ၿပီး ၉ ရာစုမွာ တူနီးရွားက ေကြရာ၀မ္ၿမိဳ႕ (Qayrawan) ၿမိဳ႕ဟာ ေႂကြရည္သုတ္အုတ္ႂကြပ္ေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ရာစုႏွစ္တစ္ခု ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဒီနည္းလမ္းဟာ စပိန္ကို ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕နားက ခလီဖာအုပ္စုိးရာ မဒီနတ္ အလ္-ဇဟ္ရာၿမိဳ႕ (Madinat al-Zahra) ၿမိဳ႕ရဲ႕ ေရွးေဟာင္းသမုိင္း၀င္ေနရာေတြကို တူးေဖာ္မႈေတြအရ သက္တမ္းရင့္ ေျမထည္ေတြကုိ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေတြ႕ရွိခဲ့ရၿပီး ေအာက္ခံအေရာင္အတြက္ စိမ္းႏုေရာင္ (copper green) ကုိ အသံုးျပဳကာ အဲဒီအေပၚမွာ ညိဳပုပ္ေရာင္ (manganese brown) နဲ႔ ဒီဇုိင္းေဖာ္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ရာစုႏွစ္အနည္းငယ္ ၾကာၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ အလ္-အန္ဒါလုစ္ (စပိန္) က မာလာဂါလုိေဒသမ်ိဳးမွာ ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းေတြ ေပၚထြက္လာၿပီး ေရႊရည္စိမ္ (Gold luster) ပန္းကန္ျပားေတြနဲ႔ ‘အလ္ဟမ္ဘရာ ပန္းအုိး’ (Alhambra Jar) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဧရာမ ပန္းအုိးႀကီးေတြ ထုတ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။

ဘီဘီစီရဲ႕ What the Ancients Did for Us အစီအစဥ္မွာ တင္ဆက္သူ ေအမာနီ ဇာအင္ (Amani Zain) က “ဒီ ပန္းအုိးႀကီးေတြ (Alhambra Jar) ကုိ အစတံုးက ဆီေတြ၊ ေကာက္ပဲသီႏွံးအေစ့ေတြ သုိေလွာင္သိမ္းဆည္းဖုိ႔ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ခလီဖာေတြရဲ႕ နန္းေတာ္ေတြမွာေတာ့ ဒီပန္းအုိးႀကီးေတြဟာ တစ္မူထူးျခားတဲ့ အလွအပပံုစံနဲ႔ ရွိေနၾကပါတယ္။ အဲဒီပန္းအုိးႀကီးကို ျမင္လုိက္သူတုိင္းက ဒါေတြဟာ ေရႊနဲ႔လုပ္ထားတာေတြပဲ ျဖစ္ရမယ္လုိ႔ အထင္ေရာက္ေလာက္ေအာင္ လွပပါတယ္” လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

သာမန္ျပည္သူေတြကေတာ့ လက္ေတြ႕ဘ၀မွာ အသံုးခ်ဖုိ႔ အုိးေတြ လုိအပ္ၿပီး စပိန္မွာ ျပည္သူေတြၾကား လူႀကိဳက္အမ်ားဆံုး အုိးကေတာ့ ကြာဒက္စ္ (qadus) ျဖစ္ကာ ႏုိရီယာလုိ႔ေခၚတဲ့ ေရတင္စက္ေတြက ေရေတြကုိ သယ္ယူရာမွာ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ အဲဒီ သာမန္ေျမအုိးေတြကုိ တစ္ကမၻာလံုးအတိုင္းအတာနဲ႔ အသံုးျပဳၾကၿပီး ေက်းလက္ေဒသေတြမွာ မၾကာေသးခင္ ကာလအထိ ဒီအုိးေတြ အသံုးျပဳမႈကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါေသးတယ္။

ေရသယ္ဖုိ႔အတြက္ အုိးေတြအျပင္ စပိန္မြတ္စလင္ေတြဟာ ၁၂ ရာစု အစပုိင္းမွာ ဘိုင္ဇန္တုိင္းေတြရဲ႕ မွတ္စီေရႊခ် လက္ရာေတြကို အုတ္ႂကြပ္ေတြ အဇူေလဟုိ (azulejos) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေႂကြျပားေတြနဲ႔ အစားထုိးခဲ့ၾကပါတယ္။ အျဖဴနဲ႔အျပာကုိသံုးၿပီး အင္မတန္လွတဲ့ အဲဒီေႂကြျပားေတြမွာ ဂ်ီၾသေမႀတီ ဒီဇုိင္းေတြ၊ ပန္းဒီဇုိင္းေတြ၊ စာပန္းခ်ီေတြနဲ႔ ခ်ယ္သအအလွဆင္ထားၾကပါတယ္။ မာလာဂါက ထုတ္လုပ္တဲ့ ဒီ ေျပာင္လက္ၿပီး ေႂကြရည္သုတ္အုတ္ႂကြပ္ေတြဟာ အခုအခ်ိန္အထိ ေက်ာ္ၾကားေနုတုန္းပါပဲ။ အဇူေလဟုိ အုတ္ႂကြပ္ေတြမွာ ခ်ယ္သထားတဲ့ အျပာရင့္ေရာင္ ကုိေဗာ့ေအာက္ဆုိက္ (cobalt oxide) ဟာ မာလာဂါအေရွ႕ပုိင္းကလာၿပီး မူရ္စီယာ (Murcia)၊ အဲဒီကမွတစ္ဆင့္ ခရစ္ယာန္အုပ္စုိးတဲ့ စပိန္အျခားေဒသနဲ႔ ဗလင္စီယာေတြကုိ ၁၄ ရာစုအစပုိင္းမွာ ေရာက္သြားခဲ့ကာ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဘာစီလုိနာအထိ ေျခဆန္႔ခဲ့ပါတယ္။

မြန္ဂုိေတြရဲ႕ရန္ကေန ထြက္ေျပးလာတဲ့ လက္မႈပညာသည္ေတြ ကြန္ယာ (Konya) ေဒသမွာ စု႐ံုးၾကတာေၾကာင့္ တူရကီကလည္း အုိးထုတ္လုပ္မႈမွာ အခ်က္အျခာက်တဲ့ေနရာ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၄ ရာစု အစပုိင္း ကြန္ယာဆူလ္တန္အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ပ်က္သုဥ္းသြားတဲ့အခါမွာ အနာတုိလီယာရဲ႕ ေႂကြထည္ထုတ္လုပ္မႈဟာ တန္႔သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၃၂၆ ေအာ္တုိမန္တာ့က္ေတြက ဘူရ္ဆာ (Bursa) ကုိ သူတုိ႔ရဲ႕ ၿမိဳ႕ေတာ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ၿပီးတဲ့ အခ်ိန္မွာေတာ့ ေႂကြထည္ေျမထည္ လုပ္ငန္းဟာ ျပန္လည္ရွင္သန္လာခဲ့ၿပီး ေႂကြျပားေတြနဲ အလွဆင္ထားတဲ့ အေဆာက္ဦးေတြလည္း အလွ်ိဳအလွ်ိဳ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။

ေႂကြထည္ေျမထည္ထုတ္လုပ္မႈမွာ ဘူရ္ဆာထက္ ပုိၿပီး သြက္တာက အစ္ဇ္နစ္က္ (Iznik) ၿမိဳ႕ျဖစ္ၿပီး ဒီလုပ္ငန္းရဲ႕ အခ်က္အျခာေနရာႀကီး ျဖစ္ခဲ့ကာ ၁၄ ရာစုအကုန္အထိ ရာစုႏွစ္ ၂ ခုေလာက္ တည္တံ့ခဲ့ပါတယ္။ အစ္ဇ္နစ္က ဒီဇုိင္းေတြဟာ အျပာရင့္ေရာင္၊ စိမ္းျပာေရာင္၊ အစိမ္းေရာင္ေတြ ခ်ယ္သၿပီး အနားသတ္မ်ဥ္းကေတာ့ အနက္ေရာင္ျဖစ္ကာ ေအာက္ပုိင္း ေဖာင္းႂကြေလးေတြက အနီရဲရဲေလးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ စတုဂံေႂကြျပားေတြနဲ႔ ပံုေဖာ္တဲ့ အဲဒီပံုစံေတြဟာ ပန္းႏြယ္ယွက္ျဖာတဲ့ ဒီဇုိင္းေတြ ျဖစ္ကာ ဘယ္ေတာ့မွမ႐ုိးတဲ့ ပန္း ၄ မ်ိဳးကုိ အသံုးျပဳထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ ႏွင္းဆီ စံပယ္၊ ေဇာ္မႊားပန္းနဲ႔ က်ဴလစ္ပန္းတုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။

မြတ္စလင္အုိးလုပ္သူေတြဟဟာ စဥ့္နဲ႔  ေႂကြရည္သုတ္ ဒီဇုိင္းေဖာ္နည္းလမ္းေတြ ဖန္တီးရာမွာ ရာစုႏွစ္ ၁၀ ခုေလာက္ အုပ္စီးထားႏုိင္ခဲ့ၿပီး ဒီေန႔ခတ္ရဲ႕ အုိးလုပ္ငန္းေတြအေပၚမွာလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ေက်းဇူးေတြ အမ်ားႀကီး ရွိေနပါတယ္။ စပိန္နဲ႔ စစၥလီက အုိးလုပ္သူေတြကေနတစ္ဆင့္ ေျမအိုးထုတ္လုပ္မႈ ပံုစံအသစ္ေတြ၊ နည္းလမ္းအသစ္ေတြ၊ ကုန္ၾကမ္း၊ အေရာင္ျခသမႈ စတာေတြဟာ ဥေရာပကုိ ၀င္ေရာက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြက ၉ ရာစုမွာ စပိန္ကုိ  စဥ့္ကုိင္တ့ဲ နည္းပညာ မေဆာင္က်ဥ္းလာခင္အခ်ိန္အထိ ဥေရာပမွာ ဒီနည္းပညာကုိ မသိခဲ့ပါဘူး။

မြတ္စလင္ေတြလုပ္တဲ့ အိုးေတြက စပိန္အျပင္ဘက္ကုိ ေရာက္ရွိတယ္ဆုိတဲ့ အေထာက္အထားေတြလည္း အမ်ားႀကီး ရွိေနပါတယ္။ မာလာဂါက အုိးေတြကုိ အဂၤလန္မွာ ေတြ႕ရၿပီး ေမာ္႐ုိကုိက ၁၃ နဲ႔ ၁၄ ရာစုေတြက ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ ေႂကြရည္သုတ္လက္ရာ အစိတ္အပုိင္း ၄၄ ခု၊ ၁၅ ရာစုမွာ ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ လက္ရာ ၂၂ ခုကုိလည္း ေတြ႕ရွိခဲ့ရပါေသးတယ္။ ၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္က ကန္တာဘူရီ (Cantabury) အလယ္ပုိင္းက ေလာင္းမားကတ္ (Longmarket) မွာ တူးေဖာ္မႈအရ အစၥလာမ္မစ္လက္ရာ ေႂကြရည္သုတ္နဲ႔ စိမ္းျပာေရာင္ အုိးေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။

ကန္တာဘူရီမွာ အလုပ္လုပ္တဲ့ ဂၽြန္ ေကာ့တာ (John Cotter) က မြတ္စလင္ေတြထုတ္လုပ္တဲ့ အုိးေတြ အဂၤလန္ေရာက္လာတာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“ျမင့္ျမတ္ေသာနယ္ေျမ (ေဂ်႐ုစလင္) က ျပန္လာတဲ့ ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳစစ္သည္ေတြရဲ႕ ၀န္စည္စလယ္ေတြနဲ႔အတူ အခ်ိဳ႕အုိးေတြက အဂၤလန္ကုိ ေရာက္လာတယ္။ ေနာက္ထပ္ ေရာက္လာႏုိင္ေျခရွိတဲ့ လမ္းေၾကာင္းတစ္ခုက ျမင့္ျမတ္ေသာနယ္ေျမကုိ အလယ္ေခတ္မွာ ဘုရားဖူး သြားသူေတြ ဒါမွမဟုတ္ စပိန္က သူေတာ္စဥ္ ဂ်ိမ္းစ္ (St James) ရဲ႕ အုတ္ဂူဆီ သြားေရာက္ၾကသူေတြက မြတ္စလင္ေတြထုတ္လုပ္တဲ့ အုိးေတြကုိ လက္ေဆာင္အျဖစ္ ယူလာၾကတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္”

မြတ္စလင္ေဒသကေန ဥေရာပကုိ အုိးေတြ တုိက္႐ုိက္ေရာက္လာမႈမ်ိဳးဟာ သိပ္မရွိပါဘူး။ ဥပမာအားျဖင့္ ၁၂၈၉ မွာ အဂၤလန္က ဘုရင္ အဒ္၀ပ္ ၁ (Edward I) ရဲ႕ စပိန္မိဖုရား အလီယာႏူရ္ ေအာ့ဖ္ ကက္စ္တီးလ္ (Eleanor of Castile) ဟာ နန္းတြင္းမွာ အသံုးျပဳဖုိ႔အတြက္ မာလစ္ (Malik) ကေန အုိးေပါင္း ၄၀၀၀ မွာဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့တယ္ဆုိတဲ့ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခု ရွိပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ မာလစ္ဆုိတာ အန္ဒါလူစီယာက ေႂကြရည္သုတ္ေျမထည္ေတြကုိ အဓိကထုတ္လုပ္တဲ့ မာလာဂါ (Malaga) ကုိ ရည္ညႊန္းတယ္ဆုိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ (မာလီကာ (Malika) ဆုိတာ မာလာဂါကုိ အာရဘီလုိေခၚတဲ့ အမည္ပါပဲ)

၁၄ ရာစုက ေႂကြရည္သုတ္ပန္းကန္ကုိ လန္ဒန္က Blossom’s Inn လုိ႔ေခၚတဲ့ေနရာမွာ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး အာရဘီ စာပန္းခ်ီေရးနည္းတစ္ခုျဖစ္တဲ့ ကူဖစ္ (Kufic) လက္ရာနဲ႔ ဘ၀ျဖတ္သန္းမႈ အဆင့္ဆင့္ကုိ အဲဒီပန္းကန္မွာ ပံုေဖာ္ထားပါတယ္။ အဲဒီထမင္းစား ပန္ကန္ျပားေတြဟာ ၁၄ ရာစုေလာက္တုန္းက အန္ဒါလူစီယာနဲ႔ ေျမာက္အာဖရိကတုိ႔မွာ ေတာ္ေတာ္ေလး ေခတ္စားခဲ့တဲ့ အသံုးအေဆာင္တစ္ခုျဖစ္ၿပီး ေနာက္ပုိင္း ဥေရာပက ထုတ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီပန္းကန္ေတြ အဂၤလန္ထဲ ၀င္ေရာက္မႈဟာ ၁၃၀၃ မွာ စခဲ့တယ္လုိ႔ သိရၿပီး ကန္႔ၿမိဳ႕ (Kent)၊ ဆန္းဒြစ္ခ်္ဆိပ္ကမ္း (Sandwich) က ပုိ႔ကုန္သြင္းကုန္ အေကာက္ခြန္မွတ္တမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားတာကုိ အံ့ၾသဖြယ္ရာ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီ ပန္ကန္ျပားကုိ လက္ရွိမွာေတာ့ လန္ဒန္ျပတုိက္ရဲ႕ Guild Hall မွာ ျပသထားပါတယ္။

မြတ္စလင္ ေႂကြထည္ေျမထည္ပညာရွင္ေတြ ခ်န္ထားခဲ့တဲ့ ေနာက္ထပ္ အေမြအႏွစ္တစ္ခုကေတာ့ မုိင္အုိလီကာ (Maiolica) လို႔ေခၚတဲ့ ပစၥည္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ပစၥည္းရဲ႕ ဇာတ္လမ္းက မာေယာ့ကာ (Majorca)နဲ႔ အျခား ဘယ္လာရစ္ကၽြန္းစု (Balearic) မွာ စတင္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး အဲဒီေဒသကုိ ၁၂၃၀ အထိ မြတ္စလင္ေတြ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဂ်ီႏုိစီ (Genoese) နဲ႔ ဗီနီတီယန္ (Venetian) တုိ႔က အမ်ားဆံုးပါ၀င္တဲ့ အီတလီသေဘၤာေတြဟာ အဲဒီေဒသေတြကုိ မၾကာခဏ သြားေရာက္ၿပီး  စဥ့္ထည္ေတြ၊ မူးရစ္ရွ္ အုိးလုပ္သူေတြကုိ ေခၚေဆာင္ေလ့ရွိပါတယ္။ အဲဒီ မူးရစ္ရွ္ အုိးလုပ္သူေတြကဟာ မာေယာ့ကာစတုိင္ အုိးေတြကုိ စစၥလီကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့သူေတြပါ။ ဒီစတုိင္ေတြဟာ ေနာက္ပုိင္း အီတလီမွာ ထင္ရွားတဲ့ဒီဇုိင္းေတြ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး မာေယာ့လီကာ (Majolica) ဒါမွမဟုတ္ မုိင္အုိလီကာ (Maiolica) လုိ႔ အမည္တြင္ခဲ့ပါတယ္။

၁၅ ရာစုေလာက္ကတည္းက မုိင္အုိလီကာအုိးေတြဟာ အုိးတစ္လံုးမွာရွိရမယ့္ အရည္အေသြးေတြနဲ႔ ျပည့္စံုတဲ့ အုိးအမ်ိဳးအစား ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အန္ဒါလူစီယာနဲ႔ အီဂ်စ္တုိ႔က နည္းလမ္းေတြကို အသံုးျပဳတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ အီတလီ အႏုပညာရွင္ေတြဟာ ေနာက္ထပ္ အုိးသစ္အမ်ားအျပားကုိ တီထြင္ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကၿပီး ၀ါစိမ္းေရာင္၊ စေတာ့ဘယ္ရီသန္းတဲ့ ပန္းေရာင္၊ ပတၱျမားေသြးေရာင္ စသျဖင့္ ပါ၀င္တဲ့ ဂူဘီအုိ (Gubbo) ေႂကြရည္သုတ္ပစၥည္းေတြလည္း အဲဒီအထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီ မုိင္အုိလီကာ ဒီဇုိင္းေတြဟာ လက္ရွိအခ်ိန္အထိ အီတလီရဲ႕ ေႂကြထည္ေျမထည္လုပ္ငန္းမွာ လႊမ္းမုိးေနတုန္းပါပဲ။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

ႏုိ၀င္ဘာ ၁၁၊ ၂၀၁၆
M-Media

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

အထည္လိပ္ေတြဟာ အလယ္ေခတ္ကုန္သြယ္မႈကုိ ေတာ္ေတာ္ေလး အားေကာင္းေစခဲ့ၿပီး ကမၻာတစ္၀ွမ္း ကုန္သြယ္မႈမွာ မရွိမျဖစ္ကုန္စည္လည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က အထည္လိပ္ ထုတ္လုပ္မႈနဲ႔ ကုန္သြယ္မႈဆုိတာ ကာယ၊ ဉာဏလုပ္သားေတြ အဓိကထားလုပ္ၾကတဲ့ လုပ္ငန္းလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

၉ ရာစုအလယ္ပုိင္းေလာက္မွာ မြတ္စလင္ေတြအုပ္စုိးတဲ့ စပိန္ကထြက္တဲ့ အထည္လိပ္ေတြဟာ ႏုိင္ငံတကာရဲ႕ ေလးစားမႈကုိ ရခဲ့ပါတယ္။ ရာစုႏွစ္ ၃ ခု ၾကာၿပီးေနာက္ပုိင္းမွာေတာင္မွ စပိန္ႏုိင္ငံကထြက္ၿပီး ေရႊခ်ည္ကြပ္ကာ အလွအပေတြ ဆင္ျမန္းထားတဲ့ ပုိးထည္ေတြကုိ ေပၚတူဂီဘုရင္မ ဘီယာထရစ္ (Beatrice) ရဲ႕ လက္ထပ္မဂၤလာမွာ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။

စပိန္မြတ္စလင္ေတြ ရက္လုပ္တဲ့ ခ်ည္ထည္ေတြဟာ အဲဒီေခတ္အခါက ေက်ာ္ၾကားတဲ့ တ႐ုတ္လက္မႈ ပညာရွင္ေတြရဲ႕ လက္ရာေလာက္ကုိ ေသသပ္ၿပီး၊ ေကာင္းမြန္ပါတယ္။ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕တစ္ခုတည္းမွာပဲ ေကာေဇာေတြ၊ ကူရွင္ေတြ၊ ပုိးလုိက္ကာေတြ၊ ေရွာ္ေစာင္ေတြနဲ႔ မွီအံုးေတြလုပ္တဲ့ ရက္ကန္းစက္႐ံုေပါင္း ၃၀၀၀ ေလာက္ရွိပါတယ္။ ကမၻာတစ္၀ွမ္း လူႀကိဳက္မ်ားခဲ့တဲ့ ဥေရာပထုတ္ ဖိနပ္ေတြအတြက္လည္း ေကာ္ဒုိဘာက လယ္သာေတြ ေထာက္ပံ့ေပးတာပါ။ စပိန္က ကူအန္ကာ (Cuenca) ၿမိဳ႕ဟာ ထိပ္တန္း သုိးေမႊးအထည္ေပါင္းစံု အထူးသျဖင့္ ဖ်ာေတြ၊ ႏွစ္ဖက္လွအထည္ေတြ ထြက္ရွိရာေဒသ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသုိးေမႊးထည္ေတြကုိ ဘုရား၀တ္ျပဳအခင္းေတြအျဖစ္၊ အိမ္ေတြက ၾကမ္းျပင္ေတြ၊ စားပြဲခံုေတြမွာ လွပတဲ့ အခင္းေတြအျဖစ္ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။

အလ္-အန္ဒါလုစ္မွာေတာ့ အေရွ႕တုိင္းစတုိင္ အ၀တ္အထည္ေတြကုိ မာလာဂါနဲ႔ အလ္မာရီယာၿမိဳ႕ေတြမွာ အဓိကထား ထုတ္လုပ္ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ ဒီၿမိဳ႕ေတြဟာ ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ေတြျဖစ္ၿပီး စတုိင္အသစ္တြ၊ နည္းစနစ္အသစ္ေတြကို ပထမဆံုး လက္ခံရရွိရာေနရာေတြ ျဖစ္လုိ႔ပါပဲ။ မြတ္စလင္ေတြအုပ္စုိးတဲ့ စပိန္ကေန ဖြံ႕ၿဖိဳးလာတဲ့ ခ်ည္ထည္ရက္လုပ္မႈလုပ္ငန္းဟာ ေနာက္ပုိင္းမွာ ဥေရာပတစ္ခြင့္ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ပါတယ္။

စပိန္ရဲ႕ အေရွ႕ဘက္ေဒသနဲ႔ ေျမထဲပင္လယ္ကမ္း႐ုိးတန္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ အထည္လိပ္ေတြကေန အ၀တ္အထည္၊ အိမ္သံုးပရိေဘာဂေပါင္းစံုကုိ ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ေနာ္မဒ္အမ်ိဳးသမီးေတြ (Normad) ဟာ အတဲအမုိးေတြ၊ ျမင္းကုန္းႏွီးေတြ၊ ပုခက္ေတြနဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ေန႔စဥ္ဘ၀မွာ လုိအပ္တဲ့အရာေတြကို ရက္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ၿမိဳ႕ျပေတြ၊ နန္းေတာ္ေတြရဲ႕ ပရိေဘာဂေတြဟာ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေကာေဇာေတြ၊ လုိက္ကာေတြ၊ အခင္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ကုလားထုိင္ေတြအစား လူေတြဟာ ကူရွင္ေတြမွာ ထုိင္ၾကၿပီး အ၀တ္ေတြနဲ႔ ခ်ဳပ္လုပ္ထားတဲ့ မွီအံုးေတြကုိ မွီၾကပါတယ္။ အဲဒီ မွီအံုးရဲ႕ အရည္အေသြးေကာင္းမြန္မႈက ပုိင္ရွင္ရဲ႕ ႂကြယ္၀ခ်မ္းသာမႈကုိ ထင္ဟပ္ေစပါတယ္။

အထည္လိပ္ေတြဟာ ႏုိင္ငံေရးမွာ အေရးပါတဲ့ပစၥည္းေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သံတမန္ေရးရာအရ တာသြားတဲ့ လက္ေဆာင္ေတြအျဖစ္ အသံုးျပဳၾကသလုိ၊ ပံုမွန္ ပြဲလမ္းသဘင္ေတြ၊ အထူး အခမ္းအနားေတြမွာ အဆင့္ျမင့္အရာရွိေတြနဲ႔ အျခား ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကားသူေတြကုိ ခ်ီးျမႇင့္တဲ့ ဆုလာဘ္အျဖစ္လည္း အသံုးေတာ္ခံခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခမ္းအနားမွာ ခ်ီးျမႇင့္တဲ့ ၿခံဳထည္ေတြ၊ ေခါင္းေပါင္းေတြနဲ႔ အျခားေသာ ခ်ည္ထည္ေတြကုိေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြရဲ႕ နန္းေတာ္ေတြမွာပဲ ရက္လုပ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။  ၁၂၅၀ ေနာက္ပုိင္း မမ္လြက္ဆူတန္ေတြရဲ႕ ေခတ္မွာ မကၠာၿမိဳ႕က ကာဘာဟ္ေက်ာင္းေတာ္မွာ ဖံုးအုပ္တဲ့ ကစၥ၀ါ (kiswa) သစ္ကုိ ကုိ ႏွစ္စဥ္ေပးပုိ႔ျခင္းဟာလည္း မြတ္စလင္အင္ပါယာကုိ ႀကီးစုိးတဲ့ ဘုရင္ေတြရဲ႕ သီးျခားအခြင့္အေရး ျဖစ္လာပါတယ္။ ကစၥ၀ါကုိ အထူးျခားဆံုးရက္လုပ္ၿပီး အလွပဆံုး ဆင္ယင္ခ်ယ္သၾကပါတယ္။

အဲဒီတုန္းက အစၥလာမ္ကမၻာမွာ အရည္အေသြး၊ အေရာင္အေသြးမ်ိဳးစံုတဲ့ အထည္လိပ္ေတြကုိ ရရွိႏုိင္ပါတယ္။ သုိးေမႊးနဲ႔ လီနင္ (linen) အထည္ေတြကုိ အီရန္ကေန စပိန္အထိ အစၥလာမ့္အင္ပါယာတစ္၀ွမ္း အေျမာက္အမ်ားထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကၿပီး၊ လီနင္အထည္က အရမ္းလူႀကိဳက္မ်ားတာေၾကာင့္ ကုန္ၾကမ္းေတြကုိ ျပည္ပကေနေတာင္ မွာယူတင္သြင္းရပါတယ္။ အိႏၵိယထြက္ကုန္ျဖစ္တဲ့ ၀ါဂြမ္းကုိ မြတ္စလင္ေတြ ေျမထဲပင္လယ္ေဒသကုိ ေရာက္ရွိလာခဲ့ၿပီးတဲ့ ေနာက္ပုိင္းမွာ အႀကီးအက်ယ္ ထုတ္လုပ္လာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဆီးရီးယားနဲ႔ ပါလက္စတိုင္းမွာ ဒီ ၀ါဂြမ္းစုိက္ပ်ိဳးမႈဟာ ဖြံ႕ၿဖိဳးခဲ့ၿပီး ဥေရာပကုိေတာ့ စပိန္ေတာင္ပုိင္း မြတ္စလင္အုပ္စုိးရာ ေဒသကေနတစ္ဆင့္ ၀င္ေရာက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ လယ္သာအထည္ထုတ္လုပ္မႈကလည္း အေရးပါတဲ့ က႑တစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၂ ရာစု အလ္မုိဟဒ္မင္းဆက္ (Amohad) ရဲ႕ ဘုရင္ အလ္-မန္ဆူရ္  (Al-Mansur)လက္ထက္မွာ ဖက္ဇ္ၿမိဳ႕ (Fez) (ယခုေမာ္႐ုိကုိတြင္ ရွိသည္) အတြင္း သာေရနယ္စက္႐ံု ၈၆ ခုနဲ႔ ေဆးဆုိးပန္း႐ုိက္လုပ္ငန္း ၁၁၆ ခု ရွိေနပါၿပီ။

မြတ္စလင္ကမၻာမွာ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာၿမိဳ႕ေတြကထြက္တဲ့ ပစၥည္းေတြကလည္း ႏုိင္ငံတကာရဲ႕ အသိအမွတ္ျပဳျခင္းကုိ ခံခဲ့ရပါတယ္။ ရွီရက္ဇ္ (Shiraz) ၿမိဳ႕က သုိးေမႊးအထည္၊ ဘဂၢဒတ္က bldachin နဲ႔ ပုိးဖဲ၊ ခူဇစ္စတန္ (Khuzistan) က ထြက္ၿပီး ကုလားအုတ္ အေမႊး၊ ဆိတ္အေမႊးေတြနဲ႔ ရက္လုပ္တဲ့ ပစၥည္း၊ ခူရာဆန္ (Khurasan) က ဆုိဖာ၊ တုိင္ရီ (Tyre) က ေကာေဇာ၊ ဘူခါရာ (Bukhara) က ၀တ္ျပဳအခင္း၊ ေဟရတ္ (Herat) က ေရႊခ်ည္ေငြခ်ည္အထည္ေတြဟာ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားပါတယ္။ အျခားေသာ ေခတ္ကာလက ခ်ည္ထည္အပုိင္းအစေတြကုိ အေနာက္တုိင္း ျပတုိက္ေတြနဲ႔ အေရွ႕တုိင္းဆုိင္ရာ အႏုပညာလက္ရာ စုစည္းမႈေတြမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ေပမယ့္ ၁၂ ရာစုက ဒီနာမည္ႀကီးပစၥည္းေတြရဲ႕  အပုိင္းအစ တစ္ခုေတာင္မွ က်န္ရစ္ခဲ့ျခင္း မရွိပါဘူး။ က်န္ရစ္ခဲ့တဲ့ ခ်ည္ထည္အေမြအႏွစ္ေတြထဲမွာ အဖုိးတန္ဆံုး အပုိင္းအစတစ္ခုကေတာ့ အီဂ်စ္ မမ္လြက္ဆူလ္တန္ရဲ႕ ပုိး၀တ္႐ံု အပုိင္းအစတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ၁၄ ရာစု ေလာက္က ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ အဲဒီအပုိင္းအစမွာ ‘အသိပညာႏွင့္ျပည့္စံုေသာ ဆူလ္တန္မင္းျမတ္’ ဆုိၿပီး ကဗ်ည္းေရးထုိးထားပါတယ္။ အဲဒီအပုိင္းအစကုိ ဒန္ဇစ္ၿမိဳ႕ (Danzig) က စိန္႔ေမရီ ဘုရားေက်ာင္းမွာ ေတြ႕ခဲ့ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဥေရာပမွာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ခ်ည္ထည္ေတြ လူႀကိဳက္မ်ားလာမႈရဲ႕အစကုိ သိခ်င္ရင္ အလယ္ေခတ္ကုိ ျပန္သြားရမွာျဖစ္ၿပီး အဲဒီအခ်ိန္မွာ ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳစစ္သည္ေတြ၊ ကုန္သည္ေတြကေန တစ္ဆင့္ ဒီခ်ည္ထည္ေတြက ဥေရာပကုိ ေရာက္ရွိလာတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီခ်ည္ထည္ေတြဟာ ဥေရာပမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး အဖုိးတန္ခဲ့ၿပီး ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး ဆီလ္ဗက္စတား ၂ (Pope Sylvester II) ကြယ္လြန္စဥ္က တန္ဖုိးႀကီးပါရွန္ပုိးထည္နဲ႔လႊမ္းၿပီး ျမႇဳပ္ႏွံခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကက္စ္တီလာ (စပိန္ရွိေဒသတစ္ခု) ျပည့္ရွင္ ဘုရင္ အဒ္၀ပ္ ၁ (Edward I) ရဲ႕ ၾကင္ယာေတာ္ ဘုရင္မ အဲလီယာႏူရ္ (Eleanor) ဟာ ၁၂၅၅ ခုႏွစ္ အဂၤလန္ကုိသြားတဲ့အခါ အန္ဒါလူစီယာက ေကာေဇာေတြကုိ အဖုိးတန္လက္ေဆာင္အျဖစ္ ယူေဆာင္သြားခဲ့ပါတယ္။

၁၇ ရာစုမွာေတာ့ အဂၤလန္ႏုိင္ငံရဲ႕ ကုန္သြယ္မႈအေျခခံတဲ့ ဆက္ဆံေရးဟာ အႀကီးအက်ယ္ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာခဲ့ၿပီး အဲဒီအခ်ိန္ဟာ ပါရွန္ေတြရဲ႕ ခ်ည္ထည္လုပ္ငန္းဟာ အထြပ္အထိပ္ကုိ ေရာက္ေနတဲ့အခ်ိန္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၆၁၆ ခုႏွစ္မွာ ပါရွန္က ရွားဘုရင္ဟာ ကုန္သြယ္ေရးတုိးျမႇင့္ဖုိ႔အတြက္ ကုန္ထုတ္ေပါင္း ၃၀၀၀ ကုိ အဂၤလန္ကုိ အေႂကြးခ်ေပးခဲ့ၿပီး အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ပါရွန္ေတြရဲ႕ ပုိးထည္ေတြဟာ အဂၤလန္ရဲ႕ သြင္းကုန္ေတြထဲ ထိပ္တန္းမွာ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ၃ ႏွစ္အၾကာမွာေတာ့ Royal Anne သေဘၤာဟာ ပါရွန္ပုိးထည္ထုတ္ ၁၁ ထုပ္ကုိ တင္ေဆာင္ကာ ဆူရသ္ (Surat) (အိႏၵိယ) ကေနတစ္ဆင့္ အဂၤလန္ကုိ ေရာက္လာခဲ့ပါတယ္။ အဒီအခ်ိန္က အဂၤလန္ျပည့္ရွင္ ဂ်ိမ္းစ္ ၁ (James I) ဟာ ပါရွန္ပုိးထည္ေတြကုိ အလြန္ႏွစ္ၿခိဳက္ခဲ့ၿပီး အဂၤလန္မွာ ပုိးထည္လုပ္ငန္းတစ္ခု တည္ေထာင္ဖုိ႔ စဥ္းစားခဲ့ပါတယ္။ ဘုရင္ႀကီးဟာ ပုိးမွ်င္ထြက္တဲ့ ပုိးေကာင္ေတြကုိ စုေဆာင္းခဲ့ၿပီး နန္းေတာ္နဲ႔ ၀ုိက္တ္ေဟာလ္ ဥယ်ာဥ္ (Whitehall gardens) ေတြမွာ ေမြးျမဴႏုိင္ေရး အထူးအစီအစဥ္ေတြကုိ ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ေတာ္၀င္ပုိးထည္လုပ္ငန္းကို ႀကီးၾကပ္တဲ့ ျပင္သစ္လူမ်ိဳး ဂၽြန္ ဘုိနုိအီလ္ (Bonoeil) ကုိ ပုိးထည္ထုတ္လုပ္မႈနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး က်မ္းတစ္ေစာင္ျပဳဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့ကာ ၁၆၂၂ ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီအခ်ိန္ေလာက္မွာပဲ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီက အဂၤလန္ကုိ ခ်င့္ဇ္ (chintz) လုိ႔ေခၚၿပီး အေရာင္ေသြး ဒီဇုိင္းစံုတဲ့ ခ်ည္ထည္ေတြကို အဓိကထားတင္သြင္းမႈေၾကာင့္ အဂၤလန္ရဲ႕ အိႏၵိယနဲ႔ကုန္သြယ္မႈဟာ တုိးတက္လာခဲ့ပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေဆးဆုိးပန္း႐ုိက္နည္းလမ္းနဲ႔ အလွဆင္ထားတဲ့ အဲဒီခ်ည္ထည္ေတြဟာ ဥေရာပရဲ႕ ခ်ည္ထည္လုပ္ငန္းနဲ႔ နံရံအလွဆင္ ခ်ည္ထည္ထုတ္လုပ္မႈရဲ႕ စံတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

၁၇ ရာစုေလာက္မွာေတာ့ မြတ္စလင္ကမၻာက အထည္လိပ္တင္ပုိ႔မႈဟာ ဥေရာပလူ႕အဖြဲ႕အစည္းက ဘူဇြာေတြေပၚထြက္လာမႈနဲ႔အတူ ေတာ္ေတာ္ေလး ထိခုိက္ခဲ့ၿပီး ျပည္တြင္းအထည္လိပ္လုပ္ငန္းကလည္း ၿခိမ္းေျခာက္ခံခဲ့ရပါတယ္။ ႏုိင္ငံရပ္ျခားက အထည္လိပ္ေတြရဲ႕ ေစ်းကြက္ယွဥ္ၿပိဳင္မႈကုိ အလုိမရွိတာေၾကာင့္ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီရဲ႕ တင္သြင္းမႈကုိ ပိတ္ပင္ဖုိ႔ ပုိးထည္နဲ႔ သုိးေမႊးကုန္သည္ေတြက ေဆာင္ရြက္ခဲ့တာေၾကာင့္ ျပည္တြင္း ပုိးထည္ရက္လုပ္သူေတြဟာ ေစာဒကတက္ခဲ့ၾကပါတယ္။

ၿဗိတိန္အစုိးရက ၁၇၀၀ ခုႏွစ္မွာ မြတ္စလင္ကမၻာက ပုိးထည္တင္သြင္းမႈေတြ ကန္႔သတ္တဲ့ ဥပေဒတစ္ခုကုိ ျပဌာန္းလုိက္ၿပီး အိႏၵိယ အထည္လိပ္ေတြ၊ ပါရွန္နဲ႔ တ႐ုတ္ခ်ည္ထည္ေတြ တင္သြင္းမႈကုိလည္း တားျမစ္လုိက္ပါတယ္။

အရည္အေသြးေကာင္းမြန္တဲ့ ပုိးထည္ေတြဟာ ပါရွန္တစ္ခုထဲကေန ၀င္ေရာက္တာမဟုတ္ပါဘူး။ တူရကီ အထည္လိပ္လုပ္ငန္းကလည္း တုိးတက္ခဲ့ပါတယ္။ ဘူရ္ဆာ (Bursa) က ထြက္တဲ့ အထည္လိပ္ေတြဟာ အရည္အေသြး အလြန္ကုိေကာင္းမြန္ၿပီး အဲဒီက အထည္ရက္သူေတြဟာ အစ္ဇ္နစ္ (Iznik) ပန္းလက္ရာ အေျပာက္အမႊမ္းေတြနဲ႔ အလွဆင္ထားတဲ့ ထိပ္တန္းအထည္လိပ္ေတြကုိ  ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဘူရ္ဆာၿမိဳ႕ကထြက္တဲ့ ပိုးထည္ေတြ၊ ကတၱီပါထည္ေတြကုိ ဆူလ္တန္ဘုရင္ေတြရဲ႕ နန္းေတာ္ေတြမွာေတာင္ အသံုးျပဳၾကၿပီး ေအာ္တုိမန္အင္ပါယာက အိမ္တုိင္းမွာ မရွိမျဖစ္ အိမ္တြင္းအလွဆင္ပစၥည္းေတြျဖစ္တဲ့ ဆုိဖာ၊ သလြန္၊ လုိက္ကာေတြကလည္း ဒီၿမိဳ႕ေနပဲ ထြက္ရွိတာျဖစ္ပါတယ္။ အဂၤလိပ္ မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္ျဖစ္ၿပီး ကဗ်ာပညာရွင္တစ္ဦးလည္းျဖစ္တဲ့ ေလဒီ မြန္တာဂူ (Lady Montagu) က တူရကီအထည္လိပ္ေတြရဲ႕ ေက်ာ္ၾကားမႈကို တစ္ခုတ္တရ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၿပီး သူမအေနနဲ႔ တူရကီစတုိင္ ၀တ္စံုေတြ ၀တ္ဆင္ရတာကုိ ႏွစ္သက္သေဘာက်တယ္လုိ႔လည္း ဆုိပါတယ္။

၁၈ ရာစုမွာ တူရကီအရဲ႕ အထည္လိပ္လုပ္ငန္းနဲ႔ အ၀တ္အထည္ေတြကုိ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သူတစ္ဦးကေတာ့ နာမည္ႀကီး ဆြစ္ဇာလန္ အႏုပညာရွင္ ဂ်န္ အီတုိင္နီ လီယုိတာ့ဒ္ (Jean Etienne Liotard) ျဖစ္ပါတယ္။ အစၥတန္ဘူလ္မွာ ၅ ႏွစ္ေလာက္ေနခဲ့ဖူးၿပီး တူရကီတစ္ေယာက္လုိ ၀တ္စားဆင္ယင္တတ္သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ‘en Sultane’ လုိ႔ေခၚဆုိတဲ့ သူ႕ရဲ႕လက္ရာ အမ်ိဳးသမီးပံုတူပန္းခ်ီဟာ ဥေရာပတစ္၀ွမ္း တူရကီ အ၀တ္အစားဖက္ရွင္ေတြ ျပန္႔ႏွံ႔ဖုိ႔အတြက္ ေတာ္ေတာ္ေလး အကူအညီ ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။

အခုအခ်ိန္အထိ မြတ္စလင္အမည္နဲ႔ ေခၚေနတဲ့အ၀တ္အထည္ေတြ ရွိေနပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ မူဆုိးလ္ၿမိဳ႕က ပထမဆံုး ဖန္တီးထုတ္လုပ္မႈကုိ အစြဲျပဳေခၚေ၀ၚတဲ့ မူစ္လင္ (muslin)၊ ဒမတ္စကတ္ကုိ အစြဲျပဳတဲ့ ဒမက္စ္က္ (damask)၊ ဘဂၢဒတ္ကို အစြဲျပဳတဲ့ ဘာလ္ဒါခ်င္ (baldachin)၊ ဂါဇာကုိအစြဲျပဳတဲ့ ေဂၚဇီ (gauze) တုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။ ခ်ည္ခင္ကုန္ၾကမ္းလုိ႔ အမည္ရၿပီး ၀ါဂြမ္းကုိေခၚတဲ့ အာရဘီစကားလံုး ကူတ္န္ (qutn) ကုိ ေမြးစားကာ အဂၤလိပ္မွာ cotton ျဖစ္လာသလုိ၊ ဖဲသားအထည္ေတြကုိ တင္သြင္းတဲ့ တ႐ုတ္ ဆိပ္ကမ္း teseutung ကုိ အစြဲျပဳၿပီး ေဇတူနီ (zaytuni) အမည္ကေန satin (ဖဲသား) ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

ႏုိ၀င္ဘာ ၄၊ ၂၀၁၆

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– အတိတ္မွာ ဖန္ထည္၊ မွန္ထည္ေတြကို ဘယ္လုိထုတ္လုပ္လဲဆုိတာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ယေန႔ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ သိရွိမႈဟာ သမုိင္းဆုိင္ရာေနရာေတြ တူးေဖာ္မႈ၊ တစ္ေခတ္တစ္ခါက ခရီးသြားေတြ မွတ္တမ္းတင္ထားမႈေတြကေနတစ္ဆင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီရင္းျမစ္ေတြကုိ ၾကည့္ရင္ ၁၃ ရာစုနဲ႔ ၁၄ ရာစုေတြမွာ ဆီးရီးယားဟာ ကမၻာ့ ဖန္ထည္၊ မွန္ထည္ထုတ္လုပ္မႈရဲ႕ အခ်က္အျခာေနရာျဖစ္တယ္ဆုိတာကုိ ေတြ႕ရၿပီး အထူးသျဖင့္ အဲလစ္ပုိ (Aleppo) နဲ႔ ဒမတ္စကတ္ (Damascus) ၿမိဳ႕ေတြျဖစ္ပါတယ္။ သမုိင္းပညာရွင္ျဖစ္ၿပီး ခရီးသြားတစ္ဦးလည္းျဖစ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ဘက္တူတာ (Ibn Battuta) ကေတာ့ ၁၃၀၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြမွာ သူျဖတ္သြားတဲ့အခ်ိန္ ဒမတ္စကတ္ဟာ မွန္ထည္ထုတ္လုပ္မႈမွာ အခ်က္အျခာေနရာျဖစ္ေနတယ္လုိ႔ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဆီးရီးယားတင္မကဘဲ အီဂ်စ္၊ အီရတ္နဲ႔ စပိန္က အန္ဒါလူစီယာေဒသေတြဟာ ၈ ရာစုကေနစလုိ႔ မွန္ေသြးတဲ့နည္းစနစ္ ဒါမွမဟုတ္ ပံုစံခြက္ (မုိ) ကုိအသံုးျပဳတဲ့ နည္းစနစ္ စတာေတြနဲ႔ ဖန္ထည္မွန္ထည္ေတြကုိ အေျမာက္အမ်ား ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြဟာ ေရာမေတြရဲ႕ ဖန္ခ်က္လုပ္ငန္းကုိ အေမြဆက္ခံခဲ့ၿပီး ဆီးရီးယားနဲ႔ အီဂ်စ္တုိ႔မွာ အေျခစိုက္ကာ ‘ႏွစ္ထပ္တံဆိပ္႐ိုက္နည္း’ (ဖန္ထည္မ်ား ပူေနသည့္အခ်ိန္ လွပေသာ ဒီဇုိင္းမ်ား ႐ုိက္ျခင္း) ‘ဖန္မွ်င္ျဖင့္ အလွဆင္နည္း’ (ေရာမႏွင့္ ဘုိင္ဇန္တုိင္းတုိ႔၏နည္းလမ္းကုိ ဆက္လက္အသံုးျပဳျခင္း) နဲ႔ ‘ပံုၾကမ္းေဖာ္နည္း’ (အသင့္ျပင္ဆင္ထားသည့္ ပံုၾကမ္း (မုိ) ထဲသုိ႔ ဖန္ရည္ေလာင္းထည္ျခင္း) စတဲ့ နည္းလမ္းေတြကုိလည္း ေဖာ္ထုတ္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ဖန္ထည္ေတြေပၚမွာ စာလံုးထြင္းတာ၊ မွန္ေသြးတာေတြကုိ လက္နဲ႔၊ ဒါမွမဟုတ္ ဘီးလံုးအသံုးျပဳၿပီး ေဆာင္ရြက္တဲ့ နည္းလမ္းကိုလည္း မြတ္စလင္ေတြကပဲ ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဖန္ထည္ပစၥည္းအလွဆင္မႈကုိ ၿပီးျပည့္စံုေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၿပီး၊ ပုလင္း၊ ဓာတ္ဘူး၊ ပန္းအုိးနဲ႔ ေသာက္ေရခြက္ေတြ အပါအ၀င္ ထုတ္ကုန္ေျမာက္မ်ားစြာကုိလည္း ထုတ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။

၁၃ ရာစုအေရာက္မွာေတာ့ အရည္အေသြးေကာင္းမြန္တဲ့ ဆီးရီးယားက ဖန္ထည္ေတြဟာ ကမၻာတစ္၀ွမ္းက ကုန္သည္ေတြ၊ ျပည္သူေတြရဲ႕ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္မႈကုိ ခံခဲ့ရၿပီး၊ မၾကာေသးမီက ျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ တူးေဖာ္မႈေတြအရ ဆြီဒင္၊ ႐ုရွားေတာင္ပုိင္းနဲ႔ တ႐ုတ္ျပည္အထိမွာပါ သက္တမ္း ၇၀၀ ေလာက္ရွိတဲ့ ေႂကြရည္သုတ္ဖန္ထည္ေတြကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့ရပါတယ္။

အီရတ္ႏုိင္ငံ ဆာမာရာ (Samara) ၿမိဳ႕ကလည္း ဖန္ထည္ထုတ္လုပ္မႈမွာ ေက်ာ္ၾကားပါတယ္။ ဖန္ထည္မွန္ထည္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိရမူမွာ ရင္သပ္႐ႈေမာစရာ အေကာင္းဆံုးကေတာ့ ‘မီလီဖီအုိရီ’ (millefiori) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေတာက္ပတဲ့ အေျပာက္အမႊမ္းဒီဇုိင္း ဖန္ထည္ေတြျဖစ္ၿပီး ဒီ ဒီဇုိင္းဟာ ေစာေစာပုိင္းတုန္းက ရွိခဲ့တဲ့ ထူးျခားတဲ့အေရာင္အေသြးေတြ၊ ဒီဇုိင္းေတြထက္ သာလြန္တဲ့ ဒီဇုိင္းတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ထူးျခားတဲ့ ေတြ႕ရွိမႈတစ္ခုကေတာ့ ဆာမာရာၿမိဳ႕က ၉ ရာစုမွာ ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ တစ္ေျဖာင့္တည္းျဖစ္ေနတဲ့ ပန္းကန္လံုးျဖစ္ပါတယ္။

ဆာမာရာက ဖန္ခ်က္သူေတြဟာ ေရေမႊးတုိ႔လုိ အရာေတြထည့္ဖုိ႔အတြက္ ဖန္ပုလင္း ေသးေသးေလးေတြ ထုတ္လုပ္ႏုိင္မႈေၾကာင့္လည္း နာမည္ေက်ာ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ပုလင္းေလးေတြဟာ အနားေလးဖက္ရွိၿပီး ထိပ္ပုိင္း အေပါက္မွာ စလင္ဒါပံုျဖစ္ေနတဲ့ အျပာေရာင္၊ အစိမ္းေရာင္ စတဲ့ သစ္ေတာ္သီး ပံုစံေလးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီပုလင္းငယ္ေလးေတြဟာ အခ်ိန္စီးၿပီး မွန္ေသြးတဲ့နည္းလမ္းကို အသံုးျပဳကာ လွပေအာင္ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဆာမာရာေဒသမွာ မွန္ေသြးတဲ့နည္းလမ္းနဲ႔ စတုိင္က်က် ခ်ယ္သပံုေဖာ္ထားၿပီး ေတာ္ေတာ္ေလး လွပတဲ့ ၉ ရာစု ဖန္ထည္အပုိင္းအစေတြကုိလည္း ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။

ေအဒီ ၆၄၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြက တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ ‘ကုိင္႐ုုိၿမိဳ႕ေဟာင္း’ အလ္-ဖြတ္စ္တက္ (Al-Fustat) မွာ တူးေဖာ္မႈေတြကေန ေတြ႕ရွိရတဲ့ ဖန္ထည္အပုိင္းအစေတြက ဒီေဒသဟာ ၈ ရာစုကေန အလယ္ေခတ္ေလွ်ာက္လံုးမွာ ဖန္ထည္မွန္ထည္ထုတ္လုပ္မႈ အခ်က္အခ်ာျဖစ္ရမယ္ဆုိတာကုိ ျပသေနပါတယ္။ အဲဒီမွာ ေတြ႕ရတဲ့ ေရွးအက်ဆံုးပစၥည္းကေတာ့ သကၠရာဇ္ ၇၀၈ ခုႏွစ္က ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ ေငြအေႂကြေစ့လုိ႔ ဖန္ထည္မ်ိဳးျဖစ္ၿပီး ဘုရင္ ဒါမွမဟုတ္ အစုိးရအႀကီးအကဲေတြရဲ႕ နာမည္ေတြကုိ ႐ုိက္ႏွိပ္ ထားပါတယ္။ အဲဒီဖန္ထည္ေတြဟာ အေရာင္အေသြးလည္း စံုလင္လွၿပီး အစိမ္းရင့္ေရာင္၊ အစိမ္းႏုေရာင္နဲ႔ စိမ္းျပာေရင္ေတြကေန အျဖဴေရာင္၊ ခရမ္းေရာင္ေတြအထိ ပါ၀င္ပါတယ္။  ကုိင္႐ုိၿမိဳ႕ေဟာင္းက ဖန္ထည္ လက္ရာေတြထဲမွာ အဆန္းျပားဆံုးကေတာ့ ဖန္ထည္ရဲ႕ မ်က္ႏွာျပင္မွာ ေကာ့ပါး ဒါမွမဟုတ္ ေဆးလ္ဗားေအာက္ဆုိက္ (silver oxide) ေတြနဲ႔ ဖန္တီးေလ့ရွိတဲ့ ဖိတ္ဖိတ္ေတာက္ အေျပာက္အမႊမ္းေတြ ခ်ယ္သထားတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ ဖန္ထည္မ်ိဳးရဖုိ႔အတြက္ အပူခ်ိန္ ၆၀၀ ဒီဂရီဆဲလ္စီးယက္စ္ေလာက္ ေပးရတာပါ။

မြတ္စလင္ကမၻာဟာ ဖန္ထည္၊ မွန္ထည္လုပ္ငန္းဟာ အေရွ႕ပုိင္းမွာပဲ တန္႔ေနတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အလ္-အန္ဒါလုစ္က ဖန္ထည္မွန္ထည္ေတြကလည္း ဒီေဒသကထြက္တဲ့ ေျမထည္ေတြလို ၀ယ္လုိအား ေကာင္းမြန္ပါတယ္။ လက္ကုိင္ ၂ ခု၊ ၄ ခုကေန ၈ ခုအထိပါ၀င္တဲ့ ခရားေတြ၊ လက္ကုိင္နဲ႔ အေျမႇင္းတြပါတဲ့ ပန္းကန္လံုးေတြကုိလည္း ေတြ႕ရပါတယ္။ အလ္-အန္ဒါလုစ္က ဖန္ထည္၊ မွန္ထည္ေတြ အဓိက ဖန္တီးရာ ေနရာေတြကေတာ့ အလ္မာရီယာ (Almeria)၊ မူရ္စီယာ (Murcia) နဲ႔ မာလာဂါ (Malaga) တုိ႔ျဖစ္ၾကၿပီး အလ္မာရီယာကထြက္တဲ့ ဖန္ထည္၊ မွန္ထည္ေတြကေတာ့ ကမၻာေက်ာ္ပါတယ္။ ဒီၿမိဳ႕ ၃ ၿမိဳ႕ကထြက္ၿပီး အေရွ႕တုိင္းလက္ရာေတြကို တုပ ဖန္တီးထားတဲ့ လက္ကုိင္မပါတဲ့ ေဖာင္းႂကြ မတ္ခြက္ေတြဟာ ၉ ရာစု လီယြန္ (Leon) ဘုရင့္ႏုိင္ငံက ဂုဏ္သေရရွိ ပုဂၢိဳလ္ေတြရဲ႕ စားပြဲ၀ုိင္းေတြမွာ မပါမျဖစ္ ပစၥည္းေတြပါပဲ။

ခရစၥတယ္ေသြးတဲ့ နည္းစနစ္ကုိ ၉ ရာစုမွာ အလ္-အန္ဒါလုစ္ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕က အဘတ္စ္ အစ္ဗေန႔ ဖီရ္နက္စ္ (Abbas ibn Firnas) က စတင္ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တယ္လုိ႔ ေျပာစမွတ္ျပဳၾကပါတယ္။ သူဟာ အလ္-အန္ဒါလုစ္ျပည့္ရွင္ အဘ္ဒဲလ္-ရဟ္မန္ ၂ (Abd al-Rahman II) နဲ႔ မုိဟာမက္ ၁ (Muhammad) တုိ႔ရဲ႕ လက္ထက္မွာ နန္းေတာ္မွာ ခစားရတဲ့ ပညာရွင္နဲ႔ တီထြင္ႀကံဆသူတစ္ဦး ျဖစ္ပါတယ္။ ဖီရန္နက္စ္ဟာ ၀ွက္စာေတြေဖာ္ရာမွာ ကၽြမ္းက်င္သူတစ္ဦးလည္းျဖစ္ၿပီး လူရဲ႕လက္ႏွစ္ဖက္မွာ ေတာင္ပံေတြတက္ကာ အေဆာက္အဦးေပၚကေန ခုန္ခ်ၿပီး ပ်ံသန္းမႈကုိ ပထမဆံုး စမ္းသပ္ခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဖန္ထည္မွန္ထည္နဲ႔ ပတ္သက္လာရင္ေတာ့ ဖီရ္နက္စ္ဟာ အဲဒီပစၥည္းေတြရဲ႕ သိပၸံနည္းက် ဂုဏ္သတၱိေတြကုိ ထဲထဲ၀င္၀င္သိရွိခဲ့ၿပီး မွန္ဘီလူးတီထြင္ဖုိ႔ ကနဦးစမ္းသပ္မႈေတြ လုပ္ခဲ့ကာ စာေတြကုိ ခ်ဲ႕ၾကည့္ႏုိင္မယ့္ အယူအဆကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တာကလည္း သူပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး တြင္းထြက္ေက်ာက္ေတြကုိ အေျခခံကာ အန္ဒါလူစီယာမွာ ခရစၥတယ္လုပ္ငန္းကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။

ဒါဟာ ဖန္ထန္မွန္ထည္လုပ္ငန္းရဲ႕ လွပတဲ့ သမုိင္းေၾကာင္းျဖစ္ၿပီး ဆီးရီးယား၊ အီဂ်စ္၊ အီရတ္၊ အန္ဒါလူစီယာက ဖန္ခ်က္စက္႐ံုႀကီးေတြကေန ကမၻာတစ္၀ွမ္းကုိ ျပန္႔ႏွံသြားခဲ့တဲ့ ဒီလုပ္ငန္းေၾကာင့္ လူသားေတြရဲ႕ စားပြဲေတြ၊ အိမ္ေတြမွာ အသံုး၀င္တဲ့၊ အလွအပျဖစ္ေစမယ့္ ပစၥည္းေတြနဲ႔ ဆင္ယင္ခ်ယ္သႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– ဒီေန႔ေခတ္မွာ စကၠဴဆုိတာဟာ သာမန္ထုတ္ကုန္တစ္ခု ျဖစ္ေနပါၿပီ။ ဒါေပမယ့္ တကယ္ေတာ့ စကၠဴဟာ ေခတ္မီလူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ အေျခခံအုတ္ျမစ္ပါ။ မဂၢဇင္းေတြ၊ တီဗီလမ္းညႊန္းေတြ၊ သတင္းစာေတြကေန စကၠဴတာ၀ါ၊ လိပ္စာကဒ္ေတြအထိ ေန႔စဥ္အသံုးျပဳေနတဲ့ စကၠဴေတြ၊ စာရြက္ေတြအေၾကာင္းကုိ စဥ္းစားၾကည့္ဖူးပါရဲ႕လား။

လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၁၀၀ ေက်ာ္ ေအဒီ ၇၅၁ ခုႏွစ္ တာလက္စ္တုုိက္ပြဲ (Battle of Tallas) မွာ တ႐ုတ္ သံု႔ပန္းေတြကုိ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ၿပီးေနာက္ပုိင္း မြတ္စလင္ေတြဟာ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕မွာ စာရြက္ေတြကုိ အႀကီးအက်ယ္ ထုတ္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ တ႐ုတ္လူမ်ိဳးေတြ လွ်ိဳ႕၀ွက္ထားတဲ့ ဒီ စာရြက္ထုတ္လုပ္မႈကုိ မြတ္စလင္ေတြက  အဲဒီသံု႔ပန္းေတြဆီက သင္ယူခဲ့ၿပီး စနစ္တက် ျဖစ္ေအာင္လုပ္ကာ ဘဂၢဒတ္က စက္႐ံုေတြမွာ အေျမာက္မ်ား ထုတ္လုပ္ႏုိင္ေအာင္ အလ်င္အျမန္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာ စကၠဴထုတ္လုပ္မႈဟာ အေနာက္ဖက္ျဖစ္တဲ့ ဒမတ္စကတ္၊ တုိက္ဘီရီယက္စ္နဲ႔ ထရီပုိလီတုိ႔အထိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားပါတယ္။ ထုတ္လုပ္မႈတုိးတက္လာတာနဲ႔အမွ် စကၠဴေတြဟာ ေစ်းေပါလာၿပီး၊ အရည္အေသြးလည္း ေကာင္းမြန္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒမတ္စကတ္က စကၠဴစက္႐ံုေတြဟာ ဥေရာပရဲ႕ စကၠဴ၀ယ္လုိအားကုိ အဓိကျဖည့္ဆည္းေပးတဲ့ ရင္းျမစ္ေတြပါပဲ။

အရည္အေသြးျမင့္မားတဲ့ စကၠဴကို ထုတ္လုပ္ႏုိင္ေရး ခုိင္ခံ့တဲ့အမွ်င္ေတြကုိရေစတဲ့ ကုန္ၾကမ္း ေလွ်ာ္ပင္ေတြကုိ ကုိယ္တုိင္ စုိက္ပ်ိဳးႏုိင္မႈကလည္း ဆီးရီယားစကၠဴစက္႐ံုေတြရဲ႕ စကၠဴထုတ္လုပ္ႏုိင္စြမ္းကုိ ျမင့္မားေစခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ ေလွ်ာ္ပင္ကထြက္တဲ့ စကၠဴေတြဟာ ျပန္လည္အသံုးျပဳႏိုင္ၿပီး သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ကိုက္ညီတဲ့ စကၠဴေတြအျဖစ္ သတ္မွတ္ျခင္းခံေနရၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီစကၠဴေတြဟာ သစ္သားကုိအေျခခံၿပီး ထုတ္လုပ္တဲ့ စကၠဴေတြထက္လည္း ကုန္က်စားရိတ္ ထက္၀က္ေလာက္ သက္သာပါတယ္။

စကၠဴလုပ္ရာမွာ တ႐ုတ္လူမ်ိဳးေတြ ကုန္ၾကမ္းအျဖစ္ အသံုျပဳခဲ့တဲ့ ပုိးစာပင္ရဲ႕အေခါက္ေနရာမွာ လင္နင္ (linen) ခ်ည္သားစကုိ အစားထုိး အသံုးျပဳခဲ့တာလည္း မြတ္စလင္ေတြပါပဲ။ လင္နင္စေတြကုိ စုတ္ၿဖဲၿပီး ေရနဲ႔စိမ္ကာ အခ်ဥ္ေဖာက္ပါတယ္။ ၿပီးတဲ့ေနာက္ ျပဳတ္ၿပီး အယ္ကာလုိင္း အႂကြင္းအက်န္နဲ႔ အမႈန္အမႊားေတြကုိ ဖယ္ရွားပါတယ္။ သန္႔ရွင္းသြားတဲ့ လင္နင္စေတြကုိ ဆံုထဲ ထည့္ေထာင္းၿပီး ေပ်ာ့ဖတ္ျဖစ္ေအာင္လုပ္ကာ စကၠဴထုတ္လုပ္တာပါ။ ဒီလုိ ေပ်ာ့ဖတ္လုပ္နည္းကို မြတ္စလင္ေတြက စတင္ တီထြင္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

သူတုိ႔မွာရွိေနတဲ့ ကုန္ၾကမ္းေတြနဲ႔လည္း မြတ္စလင္ေတြဟာ ၀ါဂြမ္းစကၠဴလုပ္ဖုိ႔ စမ္းသပ္ခဲ့ၾကပါတယ္ ဒီ လုိစမ္းသပ္မႈျပဳလုပ္တာကုိ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ထားတဲ့ ၁၁ ရာစုက လက္ေရးမူတစ္ခုကုိတာ့ စပိန္ႏုိင္ငံ မက္ဒရစ္ၿမိဳ႕က အက္စ္ကုိရီယဲလ္ (Escorial) စာၾကည့္တုိက္မွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။

သကၠရာဇ္ ၈၀၀ ေရာက္တဲ့အခ်ိန္မွာ စကၠဴထုတ္လုပ္မႈဟာ အီဂ်စ္ႏုိင္ငံကို ေရာက္ရွိသြားပါၿပီ။ စာရြက္မွာ အကၡရာတင္ထားတဲ့ ကုရ္အာန္က်မ္းေတာ္ျမတ္ေတြထဲမွာ အေစာဆံုးလုိ႔ ယူဆႏုိင္တဲ့ ကုရ္အာန္ကုိ ၁၀ ရာစု အီဂ်စ္မွာ ေရးသားခဲ့တယ္လုိ႔ မွတ္တမ္းေတြက ဆုိပါတယ္။ စကၠဴလုပ္နည္းဟာ အီဂ်စ္ကေနတစ္ဆင့္ အေနာက္ဖက္ – ေျမာက္အာဖရိကတစ္၀ွမ္းနဲ႔ ေမာ္႐ုိကုိအထိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားပါတယ္။ အျခားေသာ ပညာရပ္ေတြလုိပဲ စကၠဴလုပ္နည္းဟာ အာဖရိကေန ေရလက္ၾကားကုိျဖတ္ကာ မြတ္စလင္ေတြအုပ္စုိးတဲ့ စပိန္ကုိ သကၠရာဇ္ ၉၅၀ ေလာက္မွာ ေရာက္ရွိပါတယ္။ အန္ဒါလူစီယာ ျပည္သူေတြဟာ စကၠဴထုတ္လုပ္မႈကုိ ဆက္လက္ဖြံ႕ၿဖိဳးေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကၿပီး ဗလင္စီယာအနီးမွာရွိတဲ့ ဂ်ာတီဗာ (Jativa) ၿမိဳ႕ေလးကေတာ့ ရွာတီဘီ (Shatibi) လုိ႔ေခၚတဲ့ အသားထူၿပီး ေခ်ာမြတ္တဲ့ စကၠဴေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္မႈအတြက္ ေက်ာ္ၾကားပါတယ္။ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ အတြင္းမွာ စကၠဴထုတ္လုပ္မႈကုိ ဘဂၢဒတ္မွာလည္း ျပဳလုပ္လာႏုိင္ခဲ့ၿပီး အစၥလာမ္ကမၻာမွာ စကၠဴဟာ လူတုိင္းသံုးႏုိင္တဲ့ပစၥည္း ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။

စကၠဴလႈိင္လႈိင္ထုတ္လာႏုိင္တာေၾကာင့္ စာအုပ္စာေပေတြ ေရးသားထုတ္ေ၀ရာမွာလည္း လြယ္ကူလာခဲ့ၿပီး က်ဴပင္ရတဲ့ စကၠဴေတြ၊ သားေရခ်ပ္ေတြလုိ ရွားပါးၿပီး တန္ဖုိးႀကီးတဲ့ ပစၥည္းေတြေနရာမွာ စကၠဴကုိ အစားထုိးႏုိင္ခဲ့တာေၾကာင့္ အကုန္အက်လည္း မ်ားစြာသက္သာခဲ့ကာ စာအုပ္၊ စာေပေတြကလည္း ေျမာက္မ်ားစြာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ စကၠဴမထုတ္လုပ္ႏုိင္ခင္က စာအုပ္ေတြ ေရးသားထုတ္ေ၀ဖုိ႔ဆုိတာ အင္မတန္ခက္ခဲၿပီး၊ ႐ႈပ္ေထြးပါတယ္။ ကူးေရးသူေတြကုိ လုပ္ခ တနင့္တပုိးေပးရတာ၊ လက္ေရးလွကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္ေတြ လုိအပ္တာမ်ိဳးေတြပါ။ စကၠဴ ထုတ္လုပ္လာႏုိင္တာေၾကာင့္ ကုန္က်စားရိတ္ ေလ်ာ့က်သြားေပမယ့္ လက္ေရးဆန္းသစ္တဲ့ ပညာရွင္ေတြ လုိအပ္ဆဲပါပဲ။ မြတ္စလင္ကမၻာမွာ ရာခ်ီ၊ ေထာင္ခ်ီေသာ စာအုပ္စာတမ္း အကုိးအကားေတြ ေရးသားထုတ္ေ၀လာႏုိင္တာေၾကာင့္ စာအုပ္ကုန္သြယ္မႈနဲ႔ ပညာသင္ၾကားမႈ နယ္ပယ္မွာ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းေတာ္ေတာ္ၾကာတဲ့အခါ ဥေရာပမွာ ပံုႏွိပ္စက္ အသံုးျပဳလာႏုိင္တဲ့ အခ်ိန္မွာေတာ့ စာအုပ္ ေရးသားထုတ္ေ၀ေရးမွာ သိသာတဲ့ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲမႈတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

စကၠဴထုတ္လုပ္မႈ က်ယ္ျပန္႔လာျခင္းက ေဆးဆုိးပန္း႐ုိက္ လုပ္သူေတြ၊ စာေရးမင္ ေဖာ္စပ္သူေတြ၊ လက္ေရးလွပညာရွင္ေတြ၊ စာပန္းခ်ီပညာရွင္ေတြလုိ အျခားေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းဆုိင္ရာ ပညာရွင္ေတြကုိလည္း မ်ားျပားလာေစခဲ့ၿပီး သိပၸံနယ္ပယ္မွာပါ အက်ိဳးသက္ေရာက္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၁ ရာစု တူနီးရွားက စြန္႔ဦးတီထြင္သူ အစ္ဗေန႔ ဘာဒစ္ (Ibn Badis) က သူရဲ႕ Staff of the Scribes စာအုပ္မွာ ကေလာင္တန္ရဲ႕ ဆန္းၾကယ္မႈေတြ၊ အေရာင္ပါတဲ့ မင္မ်ိဳးစံု စီမံျပင္ဆင္မႈေတြ၊ အေရာင္ဆုိးေဆးေတြနဲ႔ အေရာင္အေရာေတြ၊ လွ်ိဳ႕၀ွက္စာေရးသားနည္းေတြနဲ႔ စကၠဴလုပ္နည္း အေၾကာင္းေတြကုိ ေရးသားရင္း စကၠဴထုတ္လုပ္ႏုိင္မႈရဲ႕ အက်ိဳးဆက္ေတြကုိ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

ခရစ္ယာန္ႀကီးစုိးရာဥေရာပမွာ ပထမဆံုး ေဆာက္လုပ္ခဲ့တဲ့ စကၠဴစက္႐ံုက ၁၂၉၃ ခုႏွစ္ အီတလီႏုိင္ငံ ဘုိေလာ့ဂ္နာၿမိဳ႕မွာ တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ စက္႐ံုပဲျဖစ္ပါတယ္။ စကၠဴကုိ ပထမဆံုး အသံုးျပဳခဲ့တာကေတာ့ ၁၃၀၉ ခုႏွစ္ အဂၤလန္မွာျဖစ္တယ္လုိ႔ မွတ္တမ္းေတြက ဆုိပါတယ္။ ဒီလုိ စကၠဴေတြ ထုတ္ႏုိင္တာေၾကာင့္ စာအုပ္ေတြကုို ေစ်းသက္သက္သာသာနဲ႔ ျဖန္႔ခ်ီႏုိင္ခဲ့ကာ ဥေရာပမွာ အသိပညာဟာ အရွိန္အဟုန္နဲ႔ ျပန္႔ႏွံခဲ့ပါတယ္။

ဒိန္းမတ္ သမုိင္းပညာရွင္ ဂ်ိဳဟန္နက္စ္ ပက္ဒါဆန္ (Johannes Pedersen) က စကၠဴေတြကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့တာဟာ “အစၥလာမ့္စာေပက႑တင္မကဘဲ၊ ကမၻာစာေပက႑မွာပါ အသက္တမွ်အေရးပါတဲ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ စြမ္းေဆာင္မႈ” ျဖစ္တယ္လုိ႔ မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့ပါတယ္။

ေရာင္စံုစာရြက္မ်ား

စာေရးစကၠဴေတြ၊ စာအုပ္ေတြမွာ ယေန႔အခ်ိန္အထိ အသံုးျပဳေနဆဲျဖစ္တဲ့ ေရာင္စံုစကၠဴ ထုတ္လုပ္နည္းကုိ ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့တာလည္း မြတ္စလင္ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအထဲကတစ္ခုကေတာ့ စာရြက္ေတြေပၚမွာ ေသြးေၾကာယွက္ဖ်ာေနတဲ့ပံုစံ ဒီဇုိင္းေဖာ္ျခင္း (Paper Marbling) ျဖစ္ၿပီး အေရးပါတဲ့ လက္ေရးမူေတြအတြက္ အဖံုးအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

အဲဒီလုိ ဒီဇုိင္းထုတ္မႈကုိ တူရကီစကားလံုးနဲ႔ ‘အီဘ႐ူ’ (ebru) လုိ႔ ေခၚၿပီး တိမ္၊ တိမ္ထူေသာလို႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ ေနာက္တစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ‘အဘ႐ူ’ (abru) လုိ႔လည္း ေခၚဆုိၿပီး အဓိပၸါယ္က ေရမ်က္ႏွာျပင္ပါ။ အီဘ႐ူဟာ အလယ္အာရွက ေရွးေဟာင္း ဘာသာစကားတစ္ခုကေန စတင္းသက္လာတာျဖစ္ၿပီး ‘ေသြးေၾကာပံုစံ အမွ်င္ ဒါမွမဟုတ္ စာရြက္’ လုိ႔ အမည္ရပါတယ္။ Paper Marbling နည္းလမ္းရဲ႕ ေနာက္ေၾကာင္းျပန္ေကာက္ရရင္ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံမွာ ဆံုးပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းဟာ ပုိးလမ္းမႀကီးကေနျဖစ္ၿပီး ပထမဆံုး အီရန္ကုိေရာက္ခဲ့ကာ အီဘ႐ူဆုိတဲ့အမည္ရဲ႕ အနာတုိလီယာ (Anatolia – အာရွမုိင္းနား) ကုိ ဆက္သြားပါတယ္။

၁၆ ရာစုအဆံုးမွာ အာရွမုိင္းနားကုိေရာက္တဲ့ ကုန္သည္ေတြ၊ သံတမန္ေတြဟာ ဒီနည္းလမ္းကို ဥေရာပဆီ ယူေဆာင္သြားခဲ့ၿပီး ၁၅၅၀ ျပည့္ႏွစ္ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဒီ ဒီဇုိင္းနဲ႔ စကၠဴေတြက ဥေရာပ စာအုပ္ခ်စ္သူေတြရဲ႕ အစည္းစြဲျဖစ္ခဲ့ၿပီး ‘တူရကီစာရြက္’ ဒါမွမဟုတ္  ‘တူရကီ ေသြးေၾကာဒီဇုိင္း’ လုိ႔ ေခၚဆုိၾကပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဒီစာရြက္ေတြကုိ အီတလီ၊ ဂ်ာမနီ၊ ျပင္သစ္နဲ႔ အဂၤလန္တုိ႔မွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

အီဘ႐ူ ဒီဇုိင္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ စာအုပ္တစ္အုပ္ျဖစ္တဲ့ Discourse on Decorationg Paper in the Turkish Manner (တူရကီစတုိင္ျဖင့္ စကၠဴမ်ား ဒီဇုိင္းေဖာ္မႈဆုိင္ရာက်မ္း) ကုိ ၁၆၆၄ ခုႏွစ္မွာ အက္သာနားစီးယက္ ကီရ္ခ်ာ (Athanasius Kircher) က ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ ေရာမမွာ ထင္ရွားတဲ့ ၁၇ ရာစု ဂ်ာမနီပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး စကၠဴဒီဇုိင္းပညာရပ္တစ္ခုျဖစ္တဲ့ Marbling Art နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ဗဟုသုတေတြကုိ ျဖန္႔ေ၀ေပးခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)