Tag: The Enduring Legacy of Muslim Civilization

– ကုန္သြယ္မႈဟာ အစၥလာမ္သာသနာနဲ႔ ထဲထဲ၀င္၀င္ ပတ္သက္ဆက္ႏြယ္ေနၿပီး တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္သခင္ ကုိယ္တုိင္နဲ႔ သူ႕ရဲ႕ ေနာက္လုိက္သာ၀ကႀကီးေတြထဲက အမ်ားစုဟာ ကုန္သည္ေတြျဖစ္ၾကပါတယ္။ အေစာပုိင္းမြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေန႔စဥ္ဘ၀မွာ ဒီကုန္သြယ္မႈဟာ အစိတ္အပုိင္းတစ္ခုလုိ ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ စာခ်ဳပ္ျခင္း၊ ကုန္ပစၥည္းဖလွယ္ျခင္း၊ ကာလရွည္ေခ်းငွားျခင္းနဲ႔ ေစ်းကြက္ေဖာ္ေဆာင္ျခင္း စတဲ့ ကုန္သြယ္ေရးနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒေတြကုိလည္း မြတ္စလင္က အေစာဆံုး သတ္မွတ္ျပဌာန္းခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

ကုန္သည္မ်ိဳးစံု၊ ကုန္ပစၥည္းမ်ိဳးစံု ျပည့္ႏွက္ေနတဲ့ အစၥလာမ့္အင္ပါယာႀကီးဟာ ႀကီးမားက်ယ္ျပန္႔တဲ့ ကုန္သြယ္ေရးကြန္ယက္ႀကီးတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေရႊ၊ ေရႊျဖဴနဲ႔ ဆားေတြလုိ ကုန္စည္ေတြဟာ အင္ပါယာရဲ႕ ေျမာက္ဖက္ကေန အေရွ႕ဖက္အထိ၊ အာဖရိက ဆဟာရေဒသကေန ေမာ္႐ုိကုိ၊ စပိန္နဲ႔ ျပင္သစ္တုိ႔အထိ ေရာက္ရွိၾကၿပီး ဂရိနဲ႔ တူရကီ၊ အီဂ်စ္၊ ဆီးရီးယားတုိ႔ကုိလည္း ဒီကုန္ပစၥည္းေတြက အနည္းငယ္ ေရာက္ရွိၾကပါတယ္။ (၁၄ ရာစုက ေငြေၾကးအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့) ေကာင္ရီအခြံ (Cowrie shell) ဟာ ေမာ္လ္ဒုိက္ကၽြန္းကေန အေနာက္အာဖရိကအထိ ျပန္႔ခဲ့ပါတယ္။ အုိးခြက္၊ စကၠဴ၊ ေငြစကၠဴေတြဟာ တ႐ုတ္ျပည္ကေန အေနာက္တုိင္းကို ေရာက္ခဲ့တာျဖစ္ေပမယ့္ ကုိင္႐ုိမွာ လူႀကိဳက္မ်ားမႈ မရွိခဲ့ပါဘူး။ ကုန္စည္ေတြဟာ ခရီးသြားေတြ၊ ဘုရင္ေတြ၊ ေစာ္ဘြားေတြ၊ ပညာတတ္ေတြ၊ ဘုရားဖူးေတြနဲ႔အတူ စီဆင္းခဲ့ပါတယ္။

ပုိးလမ္းမႀကီးျဖတ္သြားတဲ့ေဒသဟာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ စီးပြားေရးအတြက္ အခ်က္အခ်ာေနရာ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ပင္လယ္ေရေၾကာင္း ကုန္သြယ္မႈကေတာ့ ေျမထဲပင္လယ္ရဲ႕ အာဖရိကနဲ႔ ဥေရာပ ကမ္းေျခေတြအထိ ေရာက္ရွိပါတယ္။ စပိန္ႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းက မာလာဂါဆိပ္ကမ္းဟာ ကုန္သြယ္ေရး အခ်က္အခ်ာေနရာ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အထူးသျဖင့္ ဂ်ီႏုိအာ (Genoa) လုိ ကုန္သည္တုိင္းျပည္လုိ႔ တင္စားေခၚေ၀ၚရတဲ့ အီတလီႏုိင္ငံဟာ ကမၻာတစ္၀ွမ္းက ကုန္သည္ေတြ စုေ၀းရာေနရာ ျဖစ္ပါတယ္။ အီတလီသားေတြဟာ ဥေရာပဘက္ ကုန္သြယ္မႈကုိ လႊမ္းမုိးထားတာေၾကာင့္  အစ္ဗေန႔ ဘာတူတာ (Ibn Battuta) ဟာ အန္နာတုိလီယာ (Anatolia) ကုိ ဂ်ီႏုိအာက သေဘၤာ တစ္စီးနဲ႔ လုိက္ပါသြားခဲ့ပါတယ္။ သူက “ခရစ္ယာန္ေတြဟာ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ကုိ ေတာ္ေတာ္ေလး ဂုဏ္ေပးဆက္ဆံၿပီး သြားလာတာေတြအတြက္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ဆီကေန ပုိက္ဆံ မယူပါဘူး” လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ မာလာဂါရဲ႕ လူစည္ကားတဲ့ ဆိပ္ကမ္းေတြမွာ ကုန္သည္ေတြဟာ ပုိးထည္၊ လက္နက္၊ ေက်ာက္သံပတၱျမား၊ အထက္တန္းစား ေကၽြထည္ေျမထည္ေတြကေန စပိန္ႏုိင္ငံက အရသာရွိလွတဲ့ သစ္သီး၀လံေတြအထိ ကမၻာတစ္၀ွမ္းက ကုန္ပစၥည္းေတြကုိ ဖလွယ္ၾကပါတယ္။

ႏုိင္းျမစ္၀ွမ္းေပၚမွာရွိၿပီး ေျမထဲပင္လယ္ထဲ ထုိးထြက္ေနတဲ့ အလက္ဇန္ဒရီးယားကလည္း အဓိကဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕တစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဥေရာပကေန အာရွအေရွ႕ပုိင္းအထိ က်ယ္ျပန္႔တဲ့ စပုိက္ကုန္သြယ္ေရးလမ္းမႀကီး (Spice Route) ေပၚမွာရွိတဲ့ ဒီၿမိဳ႕ဟာ အိႏၵိယသမုဒၵရာ၊ ပင္လယ္နီနဲ႔ ႏုိင္းျမစ္ေက်ာတစ္ေလွ်ာက္က ေရာက္လာတဲ့ ကုန္စည္ပစၥည္းေတြ ဥေရာပကုိ၀င္ေရာက္ရာ ဂိတ္၀လည္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီၿမိဳ႕မွာ ဆိပ္ကမ္းႏွစ္ခုရွိၿပီး အေနာက္ဖက္မွာ မြတ္စလင္တုိ႔ရဲ႕ ဆိပ္ကမ္းျဖစ္ကာ၊ အေရွ႕ဘက္ကေတာ့ ခရစ္ယာန္ေတြရဲ႕ ဆိပ္ကမ္းျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီဆိပ္ကမ္းႏွစ္ခုကုိ ဖာ႐ုိ (Pharos) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကၽြန္းေလးတစ္ခု ျခားထားၿပီး ဒီကၽြန္းေလးမွာရွိတဲ့ မီးျပတုိက္ႀကီးကလည္း အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ကမၻာ့အံ့ခ်ီးဖြယ္ရာ အေဆာက္အဦးတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီ ကုန္သည္လမ္းေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္က ေခတၱရပ္နားရာေနရာေတြမွာ ကာရာဗန္ဆရီ (Caravansaries) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကုန္သြယ္ေရးနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး စီမံခန္႔ခြဲေပးတဲ့အဖြဲ႕ ရွိပါတယ္။ ဒီအဖြဲ႕ဟာ ပရဟိတအဖြဲ႕တစ္ခုလည္းျဖစ္ၿပီး ကုန္သြယ္ေတြကုိ ေနရာထုိင္ခင္း၊ စားစရာေသာက္စရာေတြကုိ ၃ ရက္ အခမဲ့ေပးကာ တစ္ခါတစ္ရံမွာ အေရးပါတဲ့ ကုန္သြယ္ေရးလမ္းေၾကာင္းေတြတစ္ေလွ်ာက္ ကီလုိမီတာ ၃၀ အကြာတုိင္းမွာရွိတဲ့ ရပ္နားစခန္းေတြမွာလည္း သြားေရာက္ၿပီး ၀န္ေဆာင္မႈေတြ ေပးေလ့ရွိပါတယ္။

ကမၻာတစ္၀ွမ္း ကုန္စည္ေသတၱာေပါင္းစံုကုိ သယ္ေဆာင္လာတဲ့ ကုန္သည္ေတြဟာ သူတုိ႔နဲ႔အတူ အစၥလာမ္သာသနာကုိလည္း သယ္ေဆာင္ျဖန္႔ျဖဴးခဲ့ပါတယ္။ ၈ ရာစုမွာ အခု ကန္တုံေဒသ (Canton) လုိ႔ေခၚတဲ့ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံရဲ႕ ဂြမ္ဇူ (Guangzhou) ကမ္း႐ုိးတန္းအထိ မြတ္စလင္ေတြနဲ႔ ဂ်ဴးကုန္သည္ေတြဟာ ေရာက္ရွိေနၾကၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။ မြတ္စလင္ကုန္သည္ေတြဟာ အာဖရိကအထိ ၀င္ေရာက္သြားလာခဲ့ၿပီး အစၥလာမ္သာသနာကုိ ဆဟာရတစ္၀ွမ္းမွာ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့သူကေတာ့ ဘာရ္ဘာရ္ကုန္သည္ေတြ (BerBer) ျဖစ္ပါတယ္။ ပင္လယ္နီ၊ အဲဒီကေနတစ္ဆင့္ ႏုိင္းျမစ္နဲ႔ ဆက္သြယ္ေနတဲ့ ကုန္သြယ္လမ္းေၾကာင္းတည္ရွိရာ အာဖရိကအေရွ႕ေျမာက္ဖက္က ေျခသလံုးအိမ္တုိင္လူမ်ိဳးစုေတြ အားလံုးဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းမႈေၾကာင့္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ေတြ ျဖစ္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

အစၥလာမ္ကမၻာက အခ်ိဳ႕ေဒသေတြဟာ ကုန္သြယ္စီးပြားေရးေဆာင္ရြက္ရာမွာ အေရးပါတဲ့ေနရာေတြ ျဖစ္လာတာၾကာင့္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြကလည္း ျမင့္မားတုိးတက္ခဲ့ပါတယ္။ တူနီးရွားကာ အလ္-ေကြရာ၀မ္ (Al-Qayrawan) ေဒသ၊ ေမာ္႐ုိကုိက စီဂ်ီလ္မာဆာ (Sijilmasa) ေဒသေတြအေၾကာင္းကို ၁၀ ရာစု ကမၻာလွည့္ခရီးသြားျဖစ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ ေဟာင္ကဲလ္ (Ibn Hawqal) က သူ႕ရဲ႕ Book of the Routes of the Kingdoms (ဘုရင့္ႏုိင္ငံမ်ားဆီသုိ႔သြားရာက်မ္း) ဆုိတဲ့ စာအုပ္ထဲမွာ ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားေဖာ္ျပထားပါတယ္။

“မဂ္ရဘ္ (Maghreb- တူနီးရွား) မွာ အႀကီးဆံုးၿမိဳ႕ျဖစ္တဲ့ အလ္-ေကြရာ၀မ္ဟာ ကုန္စည္ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္မႈအပုိင္းမွာ အားလံုးထက္ သာလြန္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ခ်မ္းသာႂကြယ္၀တယ္။ လွပတဲ့ ေစ်းတန္းေတြလည္း ရွိပါတယ္။ မဂ္ရဘ္က ျပည္နယ္ေတြနဲ႔ ေဒသေတြအားလံုးက ၀င္ေငြဟာ ဒီနာ သန္း ၇၀၀ နဲ႔ ၈၀၀ ၾကားမွာ ရွိတယ္လုိ႔လည္း ျပည္သူ႕ဘ႑ာတုိက္ရဲ႕ ေငြတုိက္စုိး အဘူလ္-အလ္ဟာဆာ (Abu al-Hasa) ရဲ႕ ေျပာၾကားမႈကိုလည္း ကၽြန္တာ္ ၾကားခဲ့ရပါတယ္”

ေႂကြရည္သုတ္ ဖန္ထည္၊ မွန္ထည္ပစၥည္းေတြ၊ ဒီဇုိင္းအလွ လယ္သာ၊ အုတ္ႂကြတ္ေတြ၊ ေျမထည္ေတြ၊ စာအုပ္၊ ေကာေဇာ၊ ဆင္စြယ္ပန္းပုလက္ရာ၊ စာပန္းခ်ီ၊ ဒမတ္စကတ္လုပ္ ဓားအပါအ၀င္ သတၳဳထည္ေတြ၊ ပန္းအုိးေတြ၊ ခ်ည္ထည္ေတြ၊ ပုိးထည္ေတြ စတာေတြအပါအ၀င္ အစၥလာမ္ကမၻာက ပစၥည္းအမ်ားအျပားကုိ ဥေရာပ၊ အာရွနဲ႔ အာဖရိကတုိ႔က တင္သြင္းခဲ့ၾကပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ခ်ည္ထည္ေတြ၊ သတၱဳပစၥည္းေတြနဲ႔ ဖန္ထည္ေတြ၊ ဆပ္ျပာေတြဟာ အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက အရည္အေသြးေကာင္းမြန္ၿပီး ေစ်းေကာင္းရခဲ့ပါတယ္။ မမ္လုက္မင္းဆက္ (Mamluk) လက္ထက္က ထြက္ရွိခဲ့တဲ့ ေရႊဆုိင္း၊ ေႂကြရည္သုတ္မွန္ထည္ေတြ၊ ဇိမ္ခံပစၥည္းေတြကုိ ပင္လယ္နက္ရဲ႕ ေျမာက္ဖက္ ကမ္းေျခေတြနဲ႔ ဥေရာပက စကန္ဒီေနးဗီးယား၊ ဥေရာပ ေျမာက္ပုိင္းနဲ႔ ေဟာ္လန္က မက္စ္ထရစ္ခ်္ ေဒသ (Maastricht) ေတြမွာ ေရွးေဟာင္းသုေတသနပညာရွင္ေတြက ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။

ကႏၱာရခရီးသည္

Caravan လုိ႔ေခၚတဲ့ မြတ္စလင္ ကႏၱာရခရီးသည္ေတြဟာ ကုန္စည္ေတြ၊ တိရစၦာန္ေတြနဲ႔အတူ စီတန္းကာ အလြန္ေ၀းကြာတဲ့ ခရီးကုိ သြားၾကတာျဖစ္ၿပီး ကမၻာ့ ဟုိဘက္အျခမ္း၊ ဒီဘက္အျခမ္းကုိ ေရာက္ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္က ဘုရားဖူးဖို႔ ဒါမွမဟုတ္ ကုန္သြယ္ဖုိ႔ျဖစ္ၿပီး ကႏၱာရခရီးႏွင္ၾကတဲ့ အဲဒီကုန္သည္ေတြဟာ တ႐ုတ္ျပည္လုိ ေ၀းကြာတဲ့ေနရာေတြကို ေရာက္ခဲ့သလုိ၊ အိႏၵိယ၊ ပါရွား၊ ဆီးရီးယားနဲ႔ အီဂ်စ္တုိ႔အထိ ေျခဆန္႔ခဲ့ၾကပါတယ္။

ကုလားအုပ္နဲ႔ ခရီးသြားတဲ့ တစ္ခ်ိဳ႕အုပ္စုေတြမွာ လူအရမ္းမ်ားၿပီး တစ္ဦးတစ္ေယာက္အေနနဲ႔ သူ႕ေနရာက ထသြားလုိက္ရင္ အဲဒီေနရာကုိ ျပန္ရွာလုိ႔ မရေတာ့ေလာက္အာင္ လူေတြ ျပည့္က်ပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ အုပ္စုေတြဟာ အစားေသာက္ေတြကုိ မုိးၿပဲဒယ္ႀကီးနဲ႔ ခ်က္ေလ့ရွိၿပီး သူတုိ႔ထက္ ဆင္းရဲနိမ့္ပါးတဲ့ သူေတြကုိလည္း ရက္ရက္ေရာေရာ ေကၽြးေလ့ရွိကာ လမ္းမေလွ်ာက္ႏုိင္တဲ့သူေတြအတြက္ သူတုိ႔ရဲ႕ အစီးအနင္းေတြကို လွဴဒါန္းၾကပါေသးတယ္။

သူတုိ႔သြားတဲ့ေနရာတုိင္းကုိ သုိးေတြ၊ ဆိတ္ေတြ ယူေဆာင္သြားေလ့ရွိၿပီး ဒီတိရစၦာန္ေတြကေန ႏု႔ိကုိ ေသာက္သံုးၾကပါတယ္။ ကုလားအုတ္ရဲ႕ ႏုိ႔နဲ႔ အသားေတြက သူတုိ႔အဟာရရဲ႕ တစ္စိတ္တစ္ပုိင္းျဖစ္သလုိ၊ ေျခာက္သြားတဲ့ အ႐ုိးေတြကလည္း ခ်မ္းေအးတဲ့ ညဘက္ေတြမွာ မီးဖုိဖို႔ အသံုး၀င္ပါတယ္။ ခရီးလမ္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ သူတုိ႔ယူေဆာင္လာတဲ့ ဂ်ံဳမႈန္႔ ဆား၊ ေရတုိ႔နဲ႔ ေပါင္မုန္႔အၾကမ္း၊ အေခ်ာေတြကို လုပ္စားၾကပါတယ္။ ေသာက္ေရကုိေတာ့ ဆိတ္သားေရ၊ ကၽြဲသားေရေတြနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ အိတ္ေတြနဲ႔ ယူေဆာင္ၾကပါတယ္။ ေရရွိတဲ့ေနရာေတြကေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ စခန္းခ်ရာေနရာေတြပါ။ သဲကႏၱရာအတြင္း ေန႔ဘက္မွာ အလြန္ပူျပင္းတာေၾကာင့္ ညဘက္ေတြက သူတုိ႔ ခရီးႏွင္ရာ အခ်ိန္ျဖစ္ၿပီး မီးတုတ္ေတြက မီးေရာင္ေတြေၾကာင့္ ကႏၱာရခရီးသည္ေတြရဲ႕ သြားရာ လမ္းတစ္ေလွ်ာက္ဟာ ေန႔ခင္းဘက္လုိ လင္းလက္ေတာက္ပေနပါေတာ့တယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

– ဘယ္လုိအရာမ်ိဳးကုိပဲ ထုတ္လုပ္သည္ျဖစ္ေစ စြမ္းအင္ကေတာ့ လုိအပ္စၿမဲပါပဲ။ ဓာတ္ဆီ၊ ဒီဇယ္ေတြနဲ႔ လည္ပတ္တဲ့ စက္ေတြ မေပၚခင္မွာ စြမ္းအင္ေတြကုိ ျပည့္ၿဖိဳးၿမဲ ရင္းျမစ္ေတြကေန ထုတ္ယူသံုးစြဲၾကပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီအရင္က အစၥလာမ္ကမၻာမွာ စက္ပစၥည္းတစ္ခု လည္ပတ္ဖုိ႔အတြက္ ေရစြမ္းအင္ကုိ အသုံးျပဳခဲ့ၾကၿပီး စက္၀ုိင္းပံု လည္ပတ္မႈကေန အလ်ားလုိက္လည္ပတ္မႈကုိ ေျပာင္းေပးတဲ့ ေဂါက္တံအသံုးျပဳ စနစ္ေၾကာင့္လည္း ဒီ စက္ပစၥည္းေတြရဲ႕ အသံုး၀င္မႈက တြင္က်ယ္ခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီလုိ စက္မ်ိဳးေတြကုိ ေရသြယ္ေျမာင္းေတြကေနတစ္ဆင့္ ၿမိဳ႕ေတြရြာေတြရဲ႕ ေရလုိအပ္ခ်က္ကုိ ျဖည့္ဆည္းေပးတဲ့ ေရေပးေ၀ေရးစနစ္မွာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ေရစြမ္းအင္ကို အသံုးျပဳထားတဲ့ ႀကိတ္စက္ေတြကုိ မြတ္စလင္ေတြက တီထြင္အသံုးျပဳခဲ့ၾကေပမယ့္ အစၥလာမ္ကမၻာရဲ႕ ေျခာက္ေသြ႕လြန္းတဲ့ ေဒသေတြမွာ ေရအလံုအေလာက္ မရွိတာေၾကာင့္ ဒီစနစ္က အဆင္မေျပပါဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ မြတ္စလင္ေတြဟာ ေနာက္ထပ္ စြမ္းအင္ရရွိမယ့္ နည္းလမ္းတစ္ခုကုိ ရွာေဖြခဲ့ၾကပါတယ္။

ေရစီးအားကုိ ရာသီအလုိက္သာရရွိတဲ့ အာေရဗ်သဲကႏၱာရက ေနာက္ထပ္ ရင္းျမစ္တစ္ခုကေတာ့ ေလအား ျဖစ္ပါတယ္။ သဲကႏၱာရက ေလလမ္းေၾကာင္းဟာ ပံုေသရွိတတ္ၿပီး တစ္ေနရာတည္းကေန တုိက္ခတ္တာမ်ိဳးပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၇ ရာစုမွာ ပါရွန္မြတ္စလင္ေတြဟာ ေလအားသံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ တီထြင္ခဲ့ၾကၿပီး ထိထိေရာက္ေရာက္ အသံုးျပဳႏုိင္ခဲ့ၾကေပမယ့္ ကမၻာတစ္၀ွမ္းကုိ လ်င္လ်င္ျမန္ျမန္ ျပန္႔ႏွံေလာက္တဲ့အထိ မတြင္က်ယ္ခဲ့ပါဘူး။ သမုိင္းပညာရွင္အမ်ားစုကေတာ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒီေလအားသံုးႀကိတ္စက္ စနစ္ကုိ ၁၂ ရာစုမွာ ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ စစ္တပ္ေတြကေနတစ္ဆင့္ ဥေရာပကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့တယ္လုိ႔ ယူဆထားၾကပါတယ္။

အစၥလာမ္ကမၻာကုိ ၆၃၄ ခုႏွစ္ကေန ၁၀ ႏွစ္တာ အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ ဒုတိယေျမာက္သမၼတ အုမရ္သခင္ထံ ပါရွန္လူမ်ိဳးတစ္ေယာက္ ေရာက္လာခဲ့ၿပီး သူ႕အေနနဲ႔ ေလအားကုိအသံုးျပဳတဲ့ ႀကိတ္စက္တစ္ခုကုိ တည္ေဆာက္ႏုိင္တယ္လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ သမၼတႀကီးက ေဆာက္လုပ္ဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ေျပာင္းေတြ၊ ဂ်ံဳေတြကုိ ႀကိတ္ရာမွာသာမက ေရေပးေ၀ေရး စနစ္ေတြမွာလည္း  ေလအားကုိ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳလာခဲ့ၾကၿပီး သမုိင္းမွတ္တုိင္သစ္ကုိ စုိက္ထူႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလုိ ေလအားစြမ္းအားသံုး စက္ပစၥည္းေတြကုိ ပါရွားျပည္က စစၥတန္ဆုိတဲ့ ျပည္နယ္မွာ စတင္ အသံုးျပဳခဲ့ၿပီး ၁၀ ရာစု ဘူမိေဗဒပညာရွင္ အလ္-မက္စ္အူဒီ (Al-Masudi) က ထုိေဒသကုိ ‘ေလႏွင့္သဲတို႔၏ဌာေန’ လုိ႔ ကင္ပြန္းတပ္ခဲ့ကာ ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“ဒီေဒသက ၀ိေသသလကၡဏာတစ္ခုကေတာ့ ဥယ်ာဥ္ၿခံေတြကုိ ေရေပးဖုိ႔အတြက္ ေရပန္႔ေတြကုိ ေလစြမ္းအားနဲ႔ ေမာင္းႏွင္တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္”

အေစာပုိင္း ေလအားသံုးႀကိတ္စက္ေတြက ႏွစ္ထပ္အေဆာက္အဦးေတြျဖစ္ၿပီး ရဲတုိက္ေတြရဲ႕ ေခါင္မုိး၊ ေတာင္ထိပ္ေတြနဲ႔ ႀကီးမားတဲ့အေဆာက္အဦးေတြရဲ႕ အေပၚေတြမွာ တည္ေဆာက္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အေပၚထပ္မွာ ႀကိတ္စက္ကုိထားၿပီး၊ ေအာက္ထပ္မွာေတာ့ ပိတ္စနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ ရြက္ ၆ ခု၊ ဒါမွမဟုတ္ ၁၂ ခုနဲ႔ လည္ပတ္တဲ့ ဘီးတစ္ခုရွိပါတယ္။ အဲဒီ ေအာက္ထပ္ရဲ႕ နံရံေတြမွာ ေလ၀င္ေပါက္ ၄ ခုေဖာက္ထားၿပီး အတြင္းဘက္ကုိ က်ဥ္းေအာင္လုပ္ထားကာ ၀င္လာတဲ့ေလက ရြက္ေတြကုိ တုိက္႐ုိက္ထိေတြ႕ၿပီး လည္ႏႈန္း ျမန္ေေစတာ ျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေလအားသံုးႀကိတ္စက္ေတြဟာ ေလရဟတ္ရဲ႕အဆံုးက သစ္သားစလင္ဒါနဲ႔ ႀကိတ္စက္ကုိ ဆက္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီစလင္ဒါဟာ အက်ယ္ မီတာ၀က္ (၁.၆ ေပ)၊ အျမင့္ ၃.၅ မီတာကေန ၄ မီတာ (၁၁.၅ ေပကေန ၁၃.၁ ေပ) ရွိၿပီး ေလအားရရွိဖုိ႔အတြက္ အေရွ႕ေျမာက္ဖက္ကုိ အဖြင့္ထားတဲ့ တာ၀ါဆီကုိ အလ်ားလုိက္ တက္သြားတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီစလင္ဒါမွာ ေလွ်ာ္ဖတ္ေတြ၊ စြန္ပလြန္ရြက္ေနတဲ့ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ ရြက္ေတြကုိ ၀င္႐ုိးပါတဲ့ ရွက္ဖ္ (Shaft) နဲ႔ ဆက္သြယ္ထားပါတယ္။ တာ၀ါေပၚမွာ ေလတုိက္တဲ့အခါ ရြက္ေတြကုိေလတုိးတာေၾကာင့္ shaft ကလည္း လည္ကာ ႀကိတ္စက္ကုိ လႈပ္ရွားေစတာျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီလုိ ေလအားသံုးႀကိတ္စက္ေတြကုိ မိတ္ဆက္ေပးႏုိင္ခဲ့တာဟာ သိပၸံနဲ႔ စက္မႈအင္ဂ်င္နီယာနယ္ပယ္မွာ  ႀကီးမားတဲ့ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈေတြ ရွိခဲ့ၿပီး နည္းလမ္းအသစ္ေတြ ေပၚထြက္မႈဆီ ဦးတည္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။

ႀကိတ္စက္မွသည္ ေရေပးေေရးဆီသုိ႔

လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္က ဘူမိေဗဒပညာရွင္ အလ္-မက္စ္အူဒီ (Al-Masudi) ဟာ ပါရွန္ျပည္ စစၥတန္ ျပည္နယ္ (Sistan) (ယေန႔ေခတ္ အာဖဂန္နစၥတန္အေနာက္ပုိင္း) မွာ ေလအားသံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ လယ္ယာစုိက္ခင္းေတြ ေရေပးေ၀တဲ့ေနရာမွာ အသံုးခ်ခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ယခင္က ေရအားသံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ အသံုးျပဳခဲ့ေပမယ့္ ေရစီးအားနည္းသြားတဲ့ ေျခာက္ေသြ႕ရာသီေတြမွာ ဒါက သိပ္အလုပ္မျဖစ္ပါဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ မြတ္စလင္အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြဟာ သဲကႏၱာရအတြင္း ေလးလေလာက္ အဆက္မျပတ္ တုိက္ခုိက္တဲ့ ေလတုိက္အားကုိ အသံုးျပဳၿပီး ေလစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ တည္ေဆာက္ဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ မြတ္စလင္ေတြအုပ္စုိးတဲ့ ေဒသအတြင္းမွာ ဒီႀကိတ္စက္ေတြဟာ အလွ်ိဳအလွ်ိဳ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။

ဥေရာပမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ေလစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္ေတြနဲ႔ မတူတာက အလယ္အာရွက ေလအားသံုးႀကိတ္စက္ေတြဟာ ေလတုိက္အားကုိ ဖမ္းယူဖုိ႔အတြက္ ေဒါင္လုိက္ ရြက္ေတြကုိ အသံုးျပဳတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ ေလစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ ရဲတုိက္ေတြရဲ႕ ေခါင္မုိး၊ ေတာင္ေတြရဲ႕ထိပ္မွာ တည္ေဆာက္ေလ့ရွိပါတယ္။

လယ္သမားေတြဟာ ဒီေလစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ ေကာက္ပဲသီးႏွံေတြ ႀကိတ္ခြဲရာမွာသာမက စုိက္ခင္းေတြကုိ ေရေပးေ၀ရာမွာပါ အသံုးျပဳခဲ့တာကုိ အလ္-မက္စ္အူဒီက ေတြ႕ျမင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီ သန္႔ရွင္းတဲ့ စြမ္းအင္ေတြဟာ စြမ္းအင္ေထာက္ပံ့ေရး ျပႆနာအတြက္ ေကာင္းမြန္တဲ့အေျဖ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အေဆာက္အဦးေတြမွာ ေလေကာင္းေလသန္႔ ရရွိေစဖုိ႔အပါအ၀င္ အျခားေသာ က႑ေတြမွာလည္းအသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

– ဆည္ေတြ၊ တာတမံေတြဆုိတာ လူသားေတြ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းဆုိင္ရာ အေဆာက္အဦးေတြထဲမွာ အႀကီးမားဆံုး အေဆာက္အဦးေတြထဲက တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဆည္ေတြ၊ တာတမံေတြ မရွိဘူးဆုိရင္ေတာ့၊ ေရႀကီးမႈေတြေၾကာင့္ လယ္ယာေျမေတြ ပ်က္ဆီးတာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ႏုိင္ၿပီး လယ္ယာယာေျမေတြအတြက္ ေရေပးေ၀မႈကုိလည္း ယေန႔ေလာက္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ၿပီးေတာ့ အဲဒီ ဆည္ေတြကုိ အသံုးျပဳၿပီး ေရးအားလွ်ပ္စစ္ထုတ္ဖုိ႔ဆုိတာလည္း စဥ္းစားလုိ႔ ေတာင္ ရမွာမဟုတ္ပါဘူး။

မြတ္စလင္ေတြဟာ ဆည္တမံ အမ်ိဳးစားေပါင္းစံုကုိ ဒီဇုိင္းေပါင္းစံုနဲ႔ လြန္ခဲ့တဲ့ ရာစုႏွစ္ေတြကတည္းက တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကတာပါ။ အဲဒီလုိ မြတ္စလင္ေတြက တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြထဲမွာ ဒီဇုိင္းအရေရာ၊ လက္ရာအရေရာ အထူးျခားဆံုး ဆည္ေတြကေတာ့ ၉ ရာစု တူနီးရွားမင္းဆက္ အဂ္လာဘစ္ဒ္ (Aghlabids) လက္ထက္ ၿမိဳ႕ေတာ္ အလ္-ေကြရာ၀မ္ (Al-Qayrawan) မွာ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၁ ရာစုမွာ စပိန္တာင္ပုိင္းက သမုိင္းနဲ႔ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ အလ္-ဘာကရီ (Al-Bakri) က အဲဒီ ဆည္တမံေတြထဲက တစ္ခုရဲ႕ တည္ေဆာက္ပံုအေၾကာင္းကုိ ေအာက္ပါအတုိင္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

“(ဆည္တမံမ်ားမွာ) စက္၀ုိင္းသ႑ာန္ရွိၿပီး အရြယ္အစားႀကီးမားသည္။ အလယ္တြင္ ဆဌဂံပုံ ေမွ်ာ္စင္တစ္ခုရွိၿပီး တံခါးေလးခုပါသည့္ အခန္းတစ္ခုလည္း ရွိသည္။ အမုိးခံုးႏွင့္ အခန္းငယ္မ်ားက ေရေလွာင္ကန္၏ ေျမာက္ဘက္မွ ေတာင္ဘက္အျခမ္းအထိ အစီအရီ ဆက္စပ္၍ သြားေလသည္”

အီရန္ႏုိင္ငံက နာမည္ႀကီး ဆည္တမံတစ္ခုကေတာ့ ကီဘာရ္ဆည္ (Kebar) ျဖစ္ၿပီး သက္တမ္း ႏွစ္ ၇၀၀ ရွိတဲ့ သက္တမ္းအရင့္ဆံုး ေလးကုိင္းသ႑ာန္ ဆည္ႀကီးျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေခတ္အခါတုန္းက တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြလုိပဲ ဒီဆည္ကုိလည္း အုတ္က်ိဳးအုတ္ပ့ဲေတြကုိ မဆလာနဲ႔ ေရာသမေမႊကာ ကြန္ကရစ္အျဖစ္ ပံုေဖာ္ၿပီး တည္ေဆာက္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမွာ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ မဆလာကုိေတာ့ ထံုး၊ သဲကႏၱာရမွာ ေပါက္ေရာက္တဲ့ အပင္တစ္မ်ိဳးရဲ႕ ျပာေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္ကာ ဖန္တီးတာျဖစ္ၿပီး ေရမစိမ့္ႏုိင္ေလာက္ေအာင္၊ မအက္ကြဲႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ခုိင္မာ ေတာင့္တင္းခဲ့ပါတယ္။ ေလးကုိင္းသ႑ာန္ ေဆာက္လုပ္ထားတဲ့ ဆည္ေတြထဲမွာ ေနာက္ထပ္ အထူးျခားဆံုး ဆည္တစ္ခုကေတာ့ ေဆာ္ဒီအာေရဗ်ႏုိင္ငံ မဒီနာၿမိဳ႕နားမွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ကူေဆဘာဟ္ဆည္ (Qusaybah) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီဆည္ႀကီးဟာ မီတာ ၃၀ (၉၈.၄ ေပ) ျမင့္ၿပီး၊ ၂၀၅ မီတာ (၆၇၃ ေပ) ရွည္လ်ားပါတယ္။

ဒီေန႔ေခတ္ အာဖဂန္နစၥတန္မွာ ၁၁ ရာစုက ဘုရင္ ဆူလ္တန္ မဟ္မူးဒ္ (Sultan Mahmud) က ဆည္ႀကီး ၃ ခုကို ေဆာက္လုပ္ခဲ့ၿပီး သူ႕အမည္ မွည့္ေခၚထားတဲ့ ဆည္တစ္ခုဟာ ကဘူးလ္ၿမိဳ႕ အေနာက္ေတာင္ပုိင္း ကီလုိမီတာ ၁၀၀ (၆၂ မုိင္) အကြာမွာ တည္ရွိပါတယ္။ ဒီဆည္ရဲ႕အျမင့္က ၃၂ မီတာ (၁၀၅ ေပ) ရွိၿပီး အက်ယ္ကေတာ့ ၂၂၀ မီတာ (၇၂၂ ေပ) ရွိပါတယ္။

စပိန္ကုိ မြတ္စလင္ေတြအုပ္ခ်ဳပ္စဥ္လက္ထက္မွာ ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေပါင္းဟာ မေရမတြက္ႏုိင္ပါဘူး။ သူတုိ႔သံုးတဲ့ မဆလာေတြဟာ ဘိလပ္ေျမေတြလုိျဖစ္ၿပီး ေက်ာက္တုံးေတြထက္ေအာင္ ပုိၿပီး မာေက်ာပါတယ္။ တူရီယာျမစ္ (Turia) ေပၚမွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ဆည္တမံ ၈ ခုဟာ ျမစ္ရဲ႕ေအာက္ဖက္ ၁၅ ေပအထိ ေဖာင္ေဒးရွင္းယူထားၿပီး အဲဒီေဖာင္ေဒးရွင္းကုိလည္း သစ္သားပုိင္ေတြ ႐ုိက္ထည့္ကာ ေဆာင္ရြက္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ျမစ္ရဲ႕ ေရလမ္းေၾကာင္း ေျပာင္းလဲတတ္မႈေၾကာင့္ ဒီလုိ ခုိင္ခံ့တဲ့ ေဖာင္ေဒးရွင္းမ်ိဳး လုိအပ္တာျဖစ္ပါတယ္။ ေရႀကီးတဲ့ အခ်ိန္မ်ိဳးမွာဆုိရင္ ဒီျမစ္ရဲ႕ ေရစီးအားက သာမန္ထက္ အဆေပါင္းရာနဲ႔ခ်ီ ျပင္းထန္ပါတယ္။ ရာစုႏွစ္ ၁၀ ခုေလာက္ ၾကာၿပီးတဲ့ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာင္မွ ဒီဆည္ေတြဟာ ဗလင္စီယာေဒသက လယ္ယာေျမေတြ ေရသြင္းစုိက္ပ်ိဳးမႈလုပ္ငန္းအတြက္ အသံုး၀င္ေနဆဲျဖစ္ၿပီး ေနာက္ထပ္ ဆည္အသစ္ ထပ္ေဆာက္စရာ မလုိအပ္ခဲ့ပါဘူး။

ဂြာဒါလ္ကြီဗီရ္ျမစ္ (Guadalquivir) ေပၚမွာ တည္ရွိတဲ့ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕ကေတာ့ စပိန္ႏုိင္ငံအတြင္း မြတ္စလင္ေတြ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြထဲမွာ အသံုး၀င္မႈ သက္တမ္းအရွည္ဆံုး ဆည္တမံ တည္ရွိတဲ့ ၿမိဳ႕တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂ ရာစု ပထ၀ီ၀င္ပညာရွင္ အလ္-အစ္ဒရီစီ (Al-Idrisi) က အဲဒီ ေကာ္ဒုိဘာမွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ဆည္ဟာ ကြစ္ဘ္တီယာ (Qibtiyy) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေက်ာက္တံုးႀကီးေတြနဲ႔ ေဆာက္လုပ္ထားတာျဖစ္ၿပီး အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ တုိင္ေတြကေတာ့ စက်င္ေက်ာက္တုိင္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ဆည္ရဲ႕ အေဆာက္အဦး အႂကြင္းအက်န္ေတြကုိေတာ့ ယေန႔အခ်ိန္အထိ ျမစ္ၾကမ္းျပင္မွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။

ဒီလုိ ႀကီးမားခုိင္ခန္႔တဲ့ အေဆာက္အဦးေတြ တည္ေဆာက္ဖုိ႔အတြက္ မြတ္စလင္အင္ဂ်င္နီယာေတြဟာ astrolabe လုိ႔ေခၚတဲ့ နကၡတာရာ တုိင္းတာေရး ကိရိယာေတြလုိ အဲဒီေခတ္ကာလမွာ အဆန္းျပားဆံုး ေျမတုိင္းတာေရး နည္းလမ္းေတြ၊ ပစၥည္းကိရိယာေတြ၊ ထရီဂုိေနာ္ေမႀတီ နည္းလမ္းေတြကုိ အသံုးျပဳခဲ့ ၾကပါတယ္။ ဆည္ေတြကုိ ေဆာက္လုပ္တဲ့အခါမွာလည္း ေက်ာက္တံုးႀကီးေတြကုိ ျဖတ္ေတာက္ကာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကၿပီး အဲဒီေက်ာက္တံုးတစ္ခုနဲ႔တစ္ခုကုိေတာ့ သံေခ်ာင္း (iron dowel) ေတြနဲ႔ ဆက္ကာ အဲဒီ သံေခ်ာင္းထည့္တဲ့ အေပါက္ကုိ ခဲအရည္နဲ႔ ပိတ္တာပါ။ အဲဒီအင္ဂ်င္နီယာေတြရဲ႕ အရည္အေသြး ျမင့္မားမႈနဲ႔ ဒီဇုိင္းဆန္းျပားမႈရဲ႕ ရလဒ္ကေတာ့ ၇ ရာစုနဲ႔ ၈ ရာစုက အဲဒီ ဆည္တမံရဲ႕ ၃ ပံုတစ္ပံုဟာ ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ အေကာင္းအတုိင္း ရွိေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ က်န္တဲ့ ၂ ပံုကေတာ့ ဂ်င္ဂ်စ္ခန္ (Genghis Khan) နဲ႔ မြန္ဂုိေတြရဲ႕ စစ္သားေတြ၊ စစ္ဘုရင္ တာမာလိန္း (Timur the Lame) ရဲ႕ ေနာက္လုိက္ေတြက ဖ်က္ဆီးတာေတြကုိ ခံခဲ့ရပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြဟာ ႀကိတ္စက္ေတြလည္ပတ္ဖုိ႔အတြက္ ဆည္ေတြမွာ သုိေလွာင္ထားတဲ့ေရေတြကုိ အသံုးခ်ကာ ‘အစိမ္းေရာင္စြမ္းအင္’ (green power) ကုိ စတင္အသံုးျပဳခဲ့သူေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အီရန္ႏုိင္ငံက ခူဇစၥတန္ (Khuzistan) ျပည္နယ္မွာ ေဆာက္လုပ္ထားတဲ့ ပူလ္-အီ-ဘီလုိင္တီ (Pul-i-Bulaiti) ဆည္ႀကီးမွာဆုိရင္ ေရလႊတ္ေျမာင္းေတြေပၚမွာ ႀကိတ္စက္ေတြကုိ တည္ေဆာက္ထားၿပီး ေရအားလွ်စ္စစ္ထုတ္လုပ္ႏုိင္တဲ့ ဆည္ေတြရဲ႕ ေရွးအက်ဆံုး ဥပမာတစ္ခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိဆည္မ်ိဳးဟာ မြတ္စလင္ကမၻာ ဒီတစ္ခုတည္း ရွိခဲ့တာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ေနာက္ထပ္ထူးျခားတဲ့ ဥပမာတစ္ခုကေတာ့ ဒစ္ဇ္ဖူလ္ (Dizful) ၿမိဳ႕က ဘန္ဒ္-အီ ကုိင္ဇာ (Band-e Kaisar) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဆည္ႀကီးျဖစ္ၿပီး အဲဒီဆည္ကုိ တံတားအျဖစ္ပါ အသံုးျပဳလုိ႔ရပါတယ္။ အဲဒီဆည္ႀကီးဟာ အခ်င္း အေတာင္ ၅၀ ရွိတဲ့ ေရဘီးပါ၀င္တဲ့ ႏုိရီယာ (ေရတင္စက္) ကုိလည္း လည္ပတ္ေစၿပီး အဲဒီ ႏုိရီယာႀကီးကေတာ့ ဒစ္ဇ္ဖူလ္ၿမိဳ႕က ေနအိမ္အားလံုးကုိ ေရေပးေ၀ႏုိင္တဲ့ ေရအားသံုး ေရတင္စက္ႀကီးျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ေရအားသံုး စက္ႀကီးေတြကုိ ယေန႔အခ်ိန္အထိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါေသးတယ္။

မြတ္စလင္အင္ဂ်င္နီယာေတြရဲ႕ ဒီလုိ စြမ္းေဆာင္ႏုိင္မႈေတြကုိ သမုိင္းဆရာေတြက ခ်န္လွပ္ထားမႈနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သမုိင္း ပညာရွင္ ေနာ္မန္ စမစ္ (Norman Smith) က ေအာက္ပါအတုိင္း ေထာက္ျပခဲ့ပါတယ္။

“အင္ဂ်င္နီယာနဲ႔ဆုိင္တဲ့ သမုိင္းပညာရွင္ေတြဟာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေခတ္ကာလကုိ လံုး၀ ေမ့ထားခဲ့ၾကပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ဆည္တမံဆုိင္ရာ သမုိင္းပညာရွင္ေတြဟာ မြတ္စလင္ေတြ တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ဆည္ေတြအေၾကာင္းကုိ မေဖာ္ျပၾကဘဲ အဆုိးဆံုးက အူမုိင္ယာမင္းဆက္၊ အဘၻာစစ္မင္းဆက္ေတြ လက္ထက္မွာ ဆည္တမံေဆာက္လုပ္ေရး၊ လယ္ယာေျမ ေရေပးေ၀းေရးနဲ႔ အျခားေသာ အင္ဂ်င္နီယာဆုိင္ရာ လုပ္ငန္းေတြဟာ သိသိသာသာ က်ဆင္းခဲ့ၿပီး၊ ေပ်ာက္ကြယ္လု ျဖစ္ခဲ့တယ္လုိ႔ မွတ္ခ်က္ျပဳၾကျခင္းပါပဲ။ ဒါဟာ မတရားတဲ့၊ မမွန္ကန္တဲ့ ေကာက္ခ်က္ ခ်မႈပါ”

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

– ယေန႔ေခတ္မွာ ေရေပးေ၀မႈစနစ္ မရွိဘူးဆုိရင္ ျဖစ္လာမယ့္အက်ိဳးဆက္ဟာ မလြယ္ကူပါဘူး။ သင္ဟာ ျမစ္ ဒါမွမဟုတ္ ေရတြင္းကေန ေရခပ္ဖုိ႔အတြက္ မုိင္းေပါင္းမ်ားစြာ သြားရမယ္။ ေရစီးတဲ့ေနရာဟာ ေ၀းေနတယ္ဆုိရင္ အဲဒီကေရကုိ ဘယ္လုိ ပံုးထဲ ထည့္ရမလဲဆုိကာ ေသခ်ာ စဥ္းစားရပါလိမ့္မယ္။ လြန္ခဲဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ က မြတ္စလင္ေတြဟာ ေရတင္စက္ေတြ၊ ေရစုပ္စက္ေတြလုိ ဆန္းသစ္ၿပီး အင္မတန္အသံုး၀င္တဲ့ ကိရိယာေတြကုိ တီထြင္ကာ ဒီအခက္အခဲေတြကုိ ေက်ာ္ျဖတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

အဲဒီမြတ္စလင္ေတြဟာ ေရစီးေၾကာင္း ရွာဖို႔၊ လမ္းေၾကာင္းလႊဲဖုိ႔၊ ေရသုိေလွာင္ဖုိ႔၊ ေရစုပ္တင္ဖုိ႔အတြက္ နည္းလမ္းအသစ္ေတြကုိ တီထြင္ႀကံဆခဲ့ၾကၿပီး သူတုိ႔ ကုိယ္ပုိင္ အသိပညာေတြ၊ တစ္ျခား လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြက သိရွိထားတဲ့ အသိပညာေတြကေန ရရွိလာတဲ့ ကိရိယာေတြကုိ ထူးကဲစြာ ေပါင္းစပ္အသံုးခ်ခဲ့ၾကပါတယ္။

ရွဒြဖ္နဲ႔ ႏုိရီယက္စ္

ေရွးေဟာင္းအီဂ်စ္ေတြမွာ ‘ရွဒြဖ္’ (Shadoof) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရခပ္ကိရိယာတစ္ခု ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကိရိယာဟာ ရွည္လ်ားတဲ့ တုတ္တံကုိ အလည္မွာ ၀င္႐ုိးေဖာက္ကာ တုိင္တစ္ခုနဲ႔ခ်ည္ထားၿပီး ထိပ္မွာ ေရပံုးကုိခ်ိတ္ကာ ျမစ္ထဲကေရကုိ ခပ္ယူရတဲ့ သာမန္ကိရိယာေလးျဖစ္ၿပီး သူ႕ေခတ္သူ႕အခါမွာေတာ့ အင္မတန္ အသံုး၀င္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီတုတ္တံရဲ႕ ေနာက္ဆံုးမွာ အေလးတစ္ခုကို တပ္ဆင္ထားၿပီး ေရခတ္ခ်င္တဲ့အခါ ေရပံုႀကိဳးကုိဆြဲကာ ျမစ္ထဲကုိ ႏွစ္ခပ္ရကာ ဆြဲတင္တဲ့အခါမွာေတာ့ ေနာက္က အေလးေၾကာင့္ လူမပင္ပန္းေတာ့ပါဘူး။ ဒီကိရိယာေလးကုိ အခုအခ်ိန္အထိ အီဂ်စ္မွာ အသံုးျပဳေနဆဲပါပဲ။

‘ႏုိရီယက္စ္’ (norias) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရဘီးေတြကေတာ့ တသြင္သြင္းစီးေနတဲ့ ေရစီးေၾကာင္းက ေရကုိ ကုန္းျမင့္ဆီ ခပ္တင္တာျဖစ္ၿပီး ဘီစီ ၁၀၀ ေလာက္ကတည္းက အသံုးျပဳခဲ့ၾကတာပါ။ ေရာမ စာေရးဆရာ၊ ဗိသုကာပညာရွင္နဲ႔ အင္ဂ်င္နီယာတစ္ဦးျဖစ္သူ ဗီထ႐ူဗီးယက္စ္ (Vitruvius) က ဒီ႐ိုးရွင္းၿပီး ထိေရာက္မႈရွိတဲ့ ေရဘီးေတြအေၾကာင္းကုိ တစ္ခုတ္တရ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ဖူးပါတယ္။ အဲဒီ ေရဘီးေတြမွာ ေရစီးအားနဲ႔လည္ဖုိ႔ ဒလက္ေတြတပ္ထားၿပီး၊ ေဘးမွာ (တစ္ခ်ိဳ႕ေရဘီးေတြမွာ ဒလက္ ၂ ခုၾကားမွာ) ေရပံုး ဒါမွမဟုတ္ ေရခြက္ေတြကုိ တပ္ဆင္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ ဘီးနဲ႔အတူလိုက္လည္တဲ့ ပံုးေတြဟာ ေရစီးေၾကာင္းထဲေရာက္ၿပီး အေပၚကုိ ျပန္တက္တဲ့အခါမွာေတာ့ ေရေတြ ပါသြားခဲ့ၿပီး အေပၚေရာက္တဲ့အခါမွာ ေရသြယ္ေျမာင္းနဲ႔ဆက္ထားတဲ့ တုိင္ကီႀကီးထဲကုိ ေရသြန္ခ်လုိက္ပါေတာ့တယ္။ ေရာမနဲ႔ ပါးရွားေတြ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ဒီေရဘီးေတြကို မြတ္စလင္ေတြက ျပန္လည္ ဆန္းသစ္ခဲ့တာပါ။

၇ ရာစုေႏွာင္ပုိင္းက အီရတ္ႏုိင္ငံ ဘာဆရာၿမိဳ႕မွာ တူးေဖာ္ခဲ့တဲ့ တူးေျမာင္းတစ္ခုမွာ တပ္ဆင္အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ေရဘီးကေတာ့ မြတ္စလင္ေတြ ပထမဆံုး တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ ‘ႏုိရီယက္စ္’ အျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဆီးရီးယားက ဟာမာၿမိဳ႕ အုိရြန္တက္စ္ ျမစ္ေပၚမွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ႏုိရီယက္စ္ႀကီးကလည္း အသံုးမျပဳတာ ၾကာၿပီျဖစ္ေပမယ့္ အခုအခ်ိန္အထိ တည္ရွိေနပါတယ္။ အဲဒီႏုိရီယက္စ္ကုိ ေရဘီးအႀကီးေတြနဲ႔ တည္ေဆာက္ထားတာျဖစ္ၿပီး အႀကီးဆံုးဘီးႀကီးကေတာ့ အခ်င္း မီတာ ၂၀ (၆၅.၅ ေပ) ရွိၿပီး ဒလက္နဲ႔ ခြက္ေပါင္း ၁၂၀ ပါ၀င္ပါတယ္။ စပိန္ႏုိင္ငံ မာစီယာ (Murcia) ေဒသမွာရွိတဲ့ ‘လာႏုိရာ’ (Lanora) ေရဘီးႀကီးကေတာ့ လက္ရွိအခ်ိန္အထိ အသံုးျပဳေနေပမယ့္ မူလသစ္သားဘီးေတြေနရာမွာ သံဘီးေတြ တပ္ဆင္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီတစ္ခုတည္းသာ ေျပာင္းလဲထားေပမယ့္ တည္ေဆာက္ပံုနဲ႔ အလုပ္လုပ္ပံုေတြကေတာ့ မူးရစ္ရွ္မြတ္စလင္ေတြလက္ထက္တည္းက တပ္ဆင္ထားတဲ့အတုိင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ကမၻာတစ္၀ွမ္းမွာ ဒီလုိ ႏုိရီယက္စ္ေတြ ေျမာက္မ်ားစြာရွိၿပီး တစ္ခါတစ္ရံမွာ ေခတ္ေပၚ ေရစုပ္စက္ေတြနဲ႔ ယွဥ္လုိ႔ရတဲ့ အေနအထားအထိ ရွိေနပါတယ္။

မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး ၂ ဦး

ေရစီးအားနဲ႔ တိရစၦာန္တုိ႔ကုိ အသံုးျပဳတာဟာ အလုပ္ပုိတြင္ေစတယ္လုိ႔ ေရွးေခတ္ မြတ္စလင္ နည္းပညာသမားေတြက သိရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီ မြတ္စလင္ နည္းပညာရွင္ေတြထဲက အႀကီးက်ယ္ဆံုး ပညာရွင္ႏွစ္ဦးကေတာ့ အလ္-ဂ်ာဇာရီ (Al-Jazari) နဲ႔ တာကြီ အလ္-ဒင္ (Taqi al-Din) တုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီပညာရွင္ႀကီး ႏွစ္ဦးစလံုးဟာ စူးစမ္းေဖာ္ထုတ္မႈ မ်ားစြာကုိ ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီး၊ လက္ဖ်ားခါေလာက္တဲ့ စက္ကိရိယာေတြကုိလည္း တီထြင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ စက္ကိရိယာေတြဟာ ယေန႔လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ မရွိမျဖစ္အေရးပါတဲ့ အလုိအေလ်ာက္ စက္ပစၥည္းေတြကုိ ေပၚေပါက္လာပုိ႔ မ်ိဳးေစ့ခ်ေပးခဲ့တာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

အလ္ဂ်ာဇာရီဟာ ၁၃ ရာစုေႏွာင္းပုိင္းနဲ႔ ၁၃ ရာစုအေစာပုိင္းမွာ တူရကီႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းမွာ ေနထုိင္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ၁၁၈၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ အာတူကစ္မင္းဆက္ (Artuquid) က ဘုရင္ ဒီယာဘာကီရ္ (Diarbakir) ရဲ႕ ေျမႇာက္စားျခင္းကုိ ခံခဲ့ရပါတယ္။ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ပညာရွင္တစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ အလ္-ဂ်ာဇာရီဟာ လက္ေခ်ာင္းတစ္ေခ်ာင္း လႈပ္စရာမလုိဘဲနဲ႔ ေရပမာဏအေျမာက္အမ်ား စုပ္တင္ႏုိင္မယ့္ ကိရိယာတစ္ခု တီထြင္ဖုိ႔ဆုိတဲ့ အႀကံအစည္တစ္ခု ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ  ေဂါက္တံ (crank) အသံုးျပဳမႈကုိ ပထမဆံုး တီထြင္ခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ စက္၀ုိင္းပံုသ႑ာန္ ေရြ႕လ်ားမႈကေန အထက္ေအာက္ ေရြ႕ခ်ားတဲ့စနစ္ကုိ ေျပာင္းေပးတာေၾကာင့္ ဒီေဂါက္တံဟာ စက္ကိရိယာနယ္ပယ္မွာ အေရးပါတဲ့ တီထြင္မႈေတြထဲက တစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ျခင္း ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ အဲဒီေဂါက္တံအသံုးျပဳ လည္ပတ္တဲ့စနစ္ကုိ ကေလးငယ္ေတြ ကစားတဲ့ အ႐ုပ္ေတြကေန ကားအင္ဂ်င္ေတြ၊ ယႏၱရားႀကီးေတြအထိ ေနရာေပါင္းစံုမွာ အသံုးျပဳေနၾကၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။

Slider-crank စနစ္သံုး ေရတင္ကိယာ

အလ္ဂ်ာဇာရီဟာ ေရလႊတ္ေျမာင္းတစ္ခုပါ၀င္ၿပီး တိရစၦာန္ကုိအသံုးျပဳလည္ပတ္တဲ့ ေရတင္ကိရိယာ တစ္ခုကုိ တီထြင္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကိရိယာဟာ ဂီယာေတြနဲ႔ ေဂါက္တံတစ္ခု စတာေတြ ပါ၀င္တဲ့ ဆန္းျပားတဲ့ စနစ္တစ္ခုနဲ႔ အထက္ေအာက္လည္ပတ္တာျဖစ္ၿပီး ဒီစနစ္ကုိ slider-crank လုိ႔ေခၚပါတယ္။ အဲဒီစက္မ်ိဳးဟာ ဥေရာပတုိက္မွာ အင္ဂ်င္နီယာပညာရပ္ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲတဲ့ ကာလျဖစ္တဲ့ ၁၅ ရာစုႏွစ္အထိ မေပၚထြက္ခဲ့ပါဘူး။

 ေရစုပ္ပန္႔မ်ား

အလ္ဂ်ာဇာရီဟာ ေရတင္စက္ကိရိယာ ၅ ခုကုိ တီထြင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီထဲကႏွစ္ခုက ေရွးေခတ္အီဂ်စ္ေတြ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ရွဒြဖ္ကုိ အဆင့္ျမႇင့္တင္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီရွဒြဖ္တစ္ခုကို ဂီယာေတြနဲ႔ အစားထုိးခဲ့ၿပီး တိရစၦာန္အား၊ ေရအားနဲ႔ လည္ပတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဂါက္တံသံုးရွက္ဖ္ (crank shaft) ကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ အလ္ဂ်ာဇာရီရဲ႕ ေနာက္ထပ္ အေျခခံၾကၿပီး အေရးပါတဲ့ တီထြင္မႈတစ္ခုကုိ ျပဳုလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ ေရအားသံုး ေရစုပ္ပန္႔ျဖစ္ၿပီး စက္သြား၊ ေၾကးပစ္စတင္၊ စုပ္ခြက္၊ ေရျဖန္႔ပုိက္နဲ႔ တစ္ဖက္သြား အဆုိ႔ရွင္ေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္တီထြင္ထားတာျဖစ္ၿပီး (Reciprocating Pump) လုိ႔ေခၚပါတယ္။ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳေရး က႑မွာ ေရေပးေ၀တာနဲ႔ မိလႅာစနစ္ေတြမွာ အသံုးျပဳတဲ့ အဲဒီေရပန္႔ဟာ ေရကုိစုပ္ကာ ၁၂ မီတာ (၃၉.၄ေပ) အျမင့္မွာရွိတဲ့ ေရေပးေ၀မႈစနစ္အထိ တင္ေပးႏုိင္ပါတယ္။ ဒီေရစုပ္စက္ဟာ တစ္ဖက္မွာရွိ ပစ္စတင္တစ္ခုနဲ႔ ေရတင္ၿပီး ေနာက္တစ္မွာရွိတဲ့ ပစ္စတင္တစ္ခုနဲ႔ ေရျဖန္႔ေ၀ေပးတဲ့ ေဆာက္ရြက္ခ်က္ႏွစ္ခုသံုး နိယာမရဲ႕ ေရွးအက်ဆံုး နမူနာတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အလ္ဂ်ာဇာရီက ပစ္စတင္ႏွစ္ခုကုိ အေသထားကာ တစ္ဖက္သြား အဆုိ႔ရွင္ေတြနဲ႔ ဒီေရစုပ္ပန္႔ကုိ ၿပီးျပည့္စံုေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။

ပစ္စတင္ေတြ ေရွ႕တုိးေနာက္ငင္ လႈပ္ရွားၿပီး လည္ပတ္တဲ့ အဲဒီေရစုပ္စက္ရဲ႕ အသံုးျပဳပံုကေတာ့ ေရအားအသံုးျပဳ ဆန္ႀကိတ္စက္လုိပါပဲ။ ဒီေရပန္႔ကုိ ေရစီးသန္တဲ့ ျမစ္ေဘးမွာ တည္ေဆာက္ၿပီး စက္ရဲ႕ ဒလက္တစ္၀က္ေလာက္ကုိ ေရစီးလမ္းေၾကာင္းမွာ ႏွစ္ျမႇဳပ္ထားပါတယ္။ ဒလက္ရဲ႕ တစ္ဖက္ခ်က္စီမွာ ေရ၀င္ပုိက္ ႏွစ္ခုကုိ ထားရွိၿပီး အလယ္မွာ ပစ္စတင္ ႏွစ္ခုနဲ႔ ဆက္ထားပါတယ္။ ဒလက္နဲ႔ဆက္ထားတဲ့ စက္သြားက ေရစုပ္စက္ရဲ႕အတြင္းပုိင္း ဂီယာလုပ္ငန္းစဥ္ကုိ ေမာင္းႏွင္ေပးကာ လီဗာအတံရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈကတစ္ဆင့္ ပစ္စတင္ ေရွ႕တုိးေနာက္ငင္ျဖစ္ကာ ေရစုပ္တဲ့လုပ္ငန္းကုိ လုပ္ေဆာင္တာျဖစ္ပါတယ္။

ဒီစနစ္မွာ ေရ၀င္ပုိက္နဲ႔ ေရထြက္ပုိက္မွ အဆုိ႔ရွင္ႏွစ္ခုရွိၿပီး ေရစုပ္တာ ပုိက္ေတြကေန ေရျပန္ထုတ္တာေတြကုိ လုပ္ေဆာင္ေပးပါတယ္။ ေရ၀င္ပုိက္ဟာ ေရထဲမွာျမဳပ္ေနၿပီး တစ္ဖက္က ပစ္စတင္ဟာ စလင္ဒါအတြင္း ေရြလ်ားတဲ့အခါ ေရကုိ စုပ္ၿပီး တစ္ဖက္ေရထြက္ပုိက္အဆုိ႔ရွင္ကေတာ့ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ပိတ္လ်က္သာ ရွိေနပါတယ္။

ပစ္စတင္က ဆန္႔က်င္ဘက္ကုိ ျပန္ေရြ႕သြားတဲ့အခါမွာေတာ့  အ၀င္ပုိက္ အဆုိ႔ရွင္ဟာ ပိတ္သြားၿပီး စလင္ဒါထဲကေရေတြဟာ အထြက္အဆုိ႔ရွင္ကုိ ျဖတ္ၿပီး အ၀င္ပုိက္ထက္ ေသးတဲ့ အထြက္ပုိက္ထဲကုိ ေရာက္ရွိသြားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ တစ္ျခားတစ္ဖက္ကေတာ့ အထြက္အဆုိ႔ရွင္ပိတ္ကာ ေရကုိ စုပ္ယူလုိက္ပါတယ္။

ဒီအျဖစ္အပ်က္ဟာ ေရစုပ္လုိက္တုိင္းမွာ တစ္လွည့္စီ ျဖစ္ေနတာျဖစ္ၿပီး တစ္ဖက္က တြန္းတဲ့အခါ တစ္ဖက္က ဆြဲတာမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေရထဲမွာႏွစ္ထားတဲ့ ဒလက္က တစ္ပတ္လည္တုိင္းမွာ ေရကုိႏွစ္ႀကိမ္ စုပ္ယူႏုိင္ၿပီး ေရစီးေနသမွ် ကာလပတ္လံုး ဒီေရစုပ္ပန္႔ဟာ လည္ပတ္ေနမွာျဖစ္ပါတယ္။

စလင္ဒါ ၆ ခုပါ ေရစုပ္စက္

ေနာက္ထပ္ နည္းပညာခုန္ပ်ံေက်ာ္လႊားခဲ့သူကေတာ့ ၁၆ ရာစု ေအာ္တုိမန္ အင္ဂ်င္နီယာျဖစ္တဲ့ တာကီ အလ္-ဒင္ (Taqi Al-Din) ပါပဲ။ စက္မႈအင္ဂ်င္နီယာ ဘာသာရပ္အေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားတဲ့ The Sublime Methods of Spiritual Machines (စိတ္ကူးယဥ္ စက္ပစၥည္းမ်ားအတြက္ အံ့ၾသစရာ နည္းလမ္းမ်ား) စာအုပ္ကုိ ေရးသားခဲ့သူ အလ္-ဒင္ဟာ သူ႕ရဲ႕ အဲဒီစာအုပ္ထဲမွာ ေရစုပ္စက္ေတြအေၾကာင္း ေရးသားထားၿပီး၊ ေရေႏြးေငြ႕ရဲ႕ အသံု၀င္မႈကုိ မသိရွိခင္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀ နီးပါးေလာက္ကတည္းက အဲဒီစာအုပ္မွာ ေရေႏြးေငြ႕အင္ဂ်င္ေတြရဲ႕ အေျခခံကုိ အလ္-ဒင္က ေဆြးေႏြးခဲ့တာပါ။

သူ႕ရဲ႕ စလင္ဒါေျခာက္ခုပါ၀င္တဲ့ ေရစုပ္စက္ဟာ စကၠဳထုတ္လုပ္မႈ၊ သတၱဳထုတ္လုပ္မႈ သမုိင္းေတြကုိ ေလ့လာရာမွာ ခ်န္ထားလုိ႔မရတဲ့ အစိတ္အပုိင္းတစ္ခုလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ ဒီေရစုပ္စက္မွာ သူ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ပစ္စတင္ဟာ ပုိင္႐ုိက္တံေတြနဲ႔ အသြင္သ႑ာန္တူၿပီး စာရြက္ထုတ္ဖုိ႔ ေပ်ာ့ဖတ္လုပ္တဲ့ေနရာ၊ ပန္းပဲထုတဲ့ေနေတြမွာ အသံုးျပဳႏုိင္တာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

သူ႕ရဲ႕ အဲဒီစာအုပ္မွာ တာကီ အလ္-ဒင္ဟာ ေရပန္႔ေတြ ဘယ္လုိ အလုပ္လုပ္လဲဆုိတာကုိ ရွင္းျပခ့ဲပါတယ္။ စလင္ဒါ ၆ ခုပါ၀င္တဲ့ ေရစုပ္စက္ဟာ ေရစီးအားသံုး စက္ပစၥည္းတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ေရစီးနဲ႔လည္တဲ့ ၀င္႐ုိးတံကုိ အထက္ေအာက္လႈပ္ရွားႏုိင္တဲ့ အျခား ၀င္႐ုိးရွည္ ၆ ခုနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ထားပါတယ္။ အဲဒီ၀င္႐ုိးရွည္ရဲ႕ ထိပ္တစ္ဖက္မွာ ပစ္စတင္တပ္ထားၿပီး အလယ္မွာေတာ့ ၀င္႐ုိး(pivot) ေဖါက္က တပ္ဆင္ထားပါတယ္ ပစ္စတင္ရွိတဲ့ ဆလင္ဒါရဲ႕ ထိပ္မွာေတာ့ ခဲအေလးတစ္ခုကုိ တပ္ထားၿပီး အဲဒီအေလးက ပစ္စတင္ အေပၚတက္သြားတဲ့အခါ ေအာက္က်ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးတာပါ။

ပစ္စတင္ရွိတဲ့ စလင္ဒါအတြင္းပုိင္းမွာ ေလဟာနယ္ျဖစ္ကာ ပစ္စတင္ အေပၚတက္တဲ့အခါတုိင္း  ေရဟာ အ၀င္ပုိက္ရဲ႕ အဆုိ႔ရွင္ကုိျဖတ္ၿပီး ပါလာပါတယ္ ဆလင္ဒါေပၚမွာတပ္ထားတဲ့ ခဲအေလးေၾကာင့္ ပစ္စတင္ဟာ အလုိလုိ ျပန္က်သြားအခါ ေရ၀င္ပုိက္ထိပ္က အဆုိ႔ရွင္ေလးဟာ ပိတ္သြားခဲ့ၿပီး ေရထြက္ပုိက္ အဆုိ႔ရွင္က ပြင့္သြားတာေၾကာင့္ ေရဟာ ေရထြက္ပုိက္ထဲ ေရာက္သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒီစက္ရဲ႕ အလွတရားကေတာ့ ခ်ိန္ကုိက္ျဖစ္မႈနဲ႔ ပစ္စတင္ေတြရဲ႕ အစဥ္လုိက္လႈပ္ရွားမႈကုိ ထိန္းခ်ဳပ္တာျဖစ္ပါတယ္။

လူေတြဟာ စက္ပစၥည္းေတြအေပၚမွာ မွီခုိလုိ႔ မရေသးတဲ့အခ်ိန္၊ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ပတ္၀န္းက်င္မွာ ကားေတြ၊ စက္ဘီးေတြ၊ လွ်ပ္စစ္ပန္႔ေတြ မရွိေသးတဲ့အခ်ိန္မွာ ဒီတီထြင္ဖန္တီးမႈက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအဆင့္အတန္းကုိ ေျပာင္းလဲေစခဲ့ပါတယ္။ ဒီစက္ပစၥည္းေတြကုိ အေျမာက္အမ်ား မထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ေပမယ့္ ၿမိဳ႕ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေရစုပ္စက္ေတြ တပ္ဆင္လာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ လူေတြဟာ ေရပုံးနဲ႔ ျမစ္ေတြ၊ ေခ်ာင္းေတြမွာ ေရခပ္စရာ မလုိေတာ့သလုိ႔ ရွဒြဖ္မွာလည္း သြားတန္းစီစရာ မလုိေတာ့ပါဘူး။ ေရအားကုိ အသံုးျပဳတဲ့ ေရစုပ္စက္ေတြ၊ ေရသြယ္ေျမာင္းေတြကေန တစ္ဆင့္ ခပ္႐ံုပါပဲ။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

ၾသဂုတ္ ၁၉၊ ၂၀၁၆

– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္ကနဲ႔စာရင္ ဒီေန႔ေခတ္ လူသားေတြဟာ အစားအေသာက္ရင္းျမစ္ေတြကုိ ကုိယ္တုိင္ထုတ္ယူရတာမ်ိဳး သိပ္မရွိေတာ့ပါဘူး။ လူဦးေရပမာဏတစ္ခုသာ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ ေမြးျမဴေရးေတြကုိ လုပ္ၾကပါေတာ့တယ္။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ စူပါမားကတ္ကုိ သြားလုိက္႐ံုနဲ႔ပဲ အသား၊ ငါး၊ အသီးအႏွံ စတာေတြကုိ ရာသီမေရြး ၀ယ္ယူစားသံုးလုိ႔ ရေနပါၿပီ။ သရက္သီးစားဖုိ႔ မုိးရာသီကုိ ေစာင့္စရာ မလုိေတာ့သလုိ၊ ေႏြမွာစားဖုိ႔ အခ်ဥ္သိပ္စရာလည္း မလုိေတာ့ပါဘူး။ ကမၻာတစ္၀ွမ္းက ရာသီေပၚ အစားအေသာက္ေတြကုိ အခ်ိန္မေရြး၊ ေနရာမေရြး ၀ယ္ယူ စားေသာက္ႏုိင္တာဟာ အခုအခ်ိန္မွာ အသစ္အဆန္း မဟုတ္ေတာ့ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ဒီလုိ ေနရာမေရြး၊ အခ်ိန္မေရြး စားသံုးႏုိင္ေအာင္ စုိက္ပ်ိဳးေရး က႑ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈရဲ႕ အစကေတာ့ စိတ္၀င္စားဖုိ႔ ေကာင္းပါတယ္။

၉ ရာစုေလာက္မွာ မြတ္စလင္လယ္သမားေတြဟာ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးလုပ္ငန္းမွာ တီထြင္ဆန္းသစ္မႈေတြ လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ကမၻာတစ္၀ွမ္းက ေကာက္ပဲသီးႏွံေတြကုိ ရယူစုိက္ပ်ိဳးတာ၊ ေရသြင္းစုိက္ပ်ိဳးမႈ နည္းလမ္းေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္အသံုးျပဳတာ၊ တစ္ျခားေဒသေတြက စုိက္ပ်ိဳးေရးနည္းလမ္းေတြကုိ သူတုိ႔ေဒသနဲ႔ အံ၀င္ေအာင္ သိပၸံနည္းက် ေျပာင္းလဲအသံုးျပဳတာ၊ တစ္ဦးခ်င္း လယ္ယာပုိင္ဆုိင္မႈ ရရွိေရးဆုိတဲ့ လက္ေတြ႕အက်ိဳးျပဳ လယ္ယာလုပ္ငန္းေတြ ေဖာ္ေဆာင္တာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ တီထြင္ႀကံဆမႈေတြ၊ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈေတြက အရင္က မရွိခဲ့ဖူးတဲ့ ေကာက္ပဲသီးႏွံမ်ိဳးစံု ရာသီမေရြး စုိက္ပ်ိဳးႏုိင္မႈ နည္းစနစ္ဆီကုိ ဦးတည္ခဲ့ပါတယ္။

ပညာအတြက္ ကမၻာအႏွံ႔ ခရီးဆန္႔

ခရီးသြားလာရတာကုိႏွစ္သက္တဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကေန ျဖစ္တည္လာတဲ့ မြတ္စလင္ေတြဟာ အာရွတုိက္ရဲ႕ ျမက္ခင္းျပင္ႀကီးေတြကေန၊ ဥေရာပေတာင္တန္းႀကီးေတြအထိ ခက္ခဲၾကမ္းတမ္းတဲ့ အေျခအေနအမ်ိဳးမ်ိဳးကုိ ရင္ဆုိင္ေက်ာ္ျဖတ္ကာ အသိပညာေတြ၊ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကုိ ရွာေဖြစုေဆာင္းဖုိ႔အတြက္ ကမၻာအႏွံ႔ ေျခဆန္႔ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီလုိ လွည့္ပတ္သြားလာမႈအတြင္းမွာ သူတုိ႔ေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ အရာတုိင္းကုိ မွတ္တမ္းတင္ရင္းကေနပဲ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ နည္းလမ္းေတြ တစ္ပံုတစ္ပင္ကုိလည္း ရရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၀၄ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္သမုိင္းပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့  အက္စ္ ပီ စေကာ့ (S.P.Scott) က “ဒီလုိစုေဆာင္းမႈဟာ အေရွ႕ပုိင္း၊ တူနီးရွားနဲ႔ အန္ဒါလူစီယာတုိ႔က ယခင္ရွိခဲ့တဲ့၊ ပစၥဳပၸန္မွာ ရွိေနတဲ့ ေလာကဓာတ္ပညာရပ္ အေျမာက္အမ်ားကို ေပါင္းစည္းေစတဲ့ လက္ဖ်ားခါေလာက္တဲ့ အေျခအေနတစ္ခုကုိ ျဖစ္ထြန္းေစခဲ့ပါတယ္” လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

ကေနဒါႏုိင္ငံ တုိရြန္တုိတကၠသုိလ္က ပါေမာကၡတစ္ဦးျဖစ္သူ အန္ဒ႐ူး ၀ပ္ဆန္ (Andrew Watson) က မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေတြကုိ ေအာက္ပါအတုိင္း မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့ပါတယ္။

“ရာစုႏွစ္ သံုးေလးခုေလာက္ စုစည္းညီညြတ္ခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ကမၻာဟာ အသစ္အဆန္းမွန္သမွ်ကုိ လက္ခံ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ကုိယ္က်င့္အျပဳအမူ၊ လူမႈဘ၀တည္ေဆာက္ပံု၊ အသင္းအဖြဲ႕ ဖြဲ႕စည္းမႈ၊ အေျခခံအေဆာက္အဦး၊ သိပၸံဆုိင္ရာတုိးတက္မႈနဲ႔ စီးပြားေရးဖြံ႕ၿဖိဳးမႈ စတဲ့ နည္းသစ္လမ္းသစ္ေတြကုိလည္း တစ္မူထူးျခားစြာ ျပန္႔ႏွံေစခဲ့ပါတယ္။ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးက႑ တစ္ခုတည္းမဟုတ္ဘဲ စီးပြားေရးအျပင္ဘက္မွာရွိေနတဲ့ အသက္ရွင္ရပ္တည္မႈနယ္ပယ္ေတြအပါအ၀င္ အျခားေသာ စီးပြားေရး က႑ေတြမွာလည္း ဒီဆန္းသစ္မႈေတြ ထိေတြ႕ကာ စိမ့္၀င္ျပန္ႏွံ႔ခဲ့ပါတယ္”

မတူကြဲျပားတဲ့ ေဒသေတြကေန ဒီလုိ အသိပညာတစ္ပံုတစ္ပင္ ေပၚထြက္လာမႈနဲ႔အတူ မြတ္စလင္ေတြဟာ အေကာင္းဆံုး ျမင္းေတြ၊ သိုးေတြကုိ ေမြးျမဴႏုိင္သူေတြ၊ အေကာင္းဆံုး သစ္သီးၿခံေတြ၊ ဟင္းသီးဟင္းရြက္ၿခံေတြကုိ စုိက္ပ်ိဳးႏုိင္သူေတြလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ သူတို႔ဟာ အပင္ဖ်က္ပုိးမႊားေတြကုိ ဘယ္လုိကာကြယ္တုိက္ဖ်က္ရမလဲဆုိတာကုိ သိရွိခဲ့သလုိ၊ ဓာတ္ေျမၾသဇာကုိလည္း စတင္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ကုိင္းကူးကုိင္းဆက္စုိက္ပ်ိဳးမႈ၊ အပင္မ်ားကုိ မ်ိဳးစပ္ကာ မ်ိဳးစိတ္အသစ္ေတြ ေဖာ္ထုတ္စုိက္ပ်ိဳးမႈ စတဲ့ နယ္ပယ္ေတြမွာလည္း မြတ္စလင္ေတြဟာ တစ္ဖက္ကမ္းခတ္ ကၽြမ္းက်င္ခဲ့ၾကပါတယ္။

ေကာက္ပဲသီးႏွံအသစ္မ်ား

ေရွးေခတ္ဥေရာပမွာ ေဆာင္းရာသီသီးႏွံေတြကုိသာ အဓိကထားစုိက္ပ်ိဳးၾကၿပီး ၂ ႏွစ္ေနမွ တစ္ႀကိမ္ ရိတ္သိမ္းရလ့ရွိပါတယ္။ အလွည့္က်စုိက္ပ်ိဳးမႈနည္းစနစ္နဲ႔ ေကာက္ပဲသီးႏွံ မ်ိဳးစိတ္အသစ္ေတြကုိ အန္ဒါလူစီယာ မြတ္စလင္ေတြက ယူဆာင္လာခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ ဒီအေျခအေနေတြက ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီနည္းစနစ္ေတြနဲ႔ မ်ိဳးစိတ္အသစ္ေတြအမ်ားစုဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံကျဖစ္ၿပီး မုိးနည္း၊ ေန႔တာရွည္ကာ ပူျပင္းေျခာက္ေသြ႕တဲ့ ေႏြရာသီလုိရာသီမ်ိဳးအတြက္ အသံုး၀င္မယ့္ နည္းလမ္းေတြ၊ မ်ိဳးစိတ္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြ စတင္ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ ေရသြင္းစုိက္ပ်ိဳးမႈ နည္းလမ္းနဲ႔အတူ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဥေရာပမွာ တစ္ႏွစ္ကုိ ေလးသီးစားစုိက္ပ်ိဳးမႈစနစ္ ထြန္းကားလာခဲ့ၿပီး ေကာက္ပဲသီးႏွံမ်ိဳးစံုကုိလည္း စုိက္ပ်ိဳးလာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

ငွက္ေပ်ာသီးလုိ အပူပုိင္းထြက္သီးႏွံေတြကုိ တုိင္းျပည္ရဲ႕ ကမ္း႐ုိးတမ္းေတြမွာ စုိက္လာႏုိင္ခဲ့ၿပီး မြတ္စလင္ေတြ ယူေဆာင္လာခဲ့တဲ့ ေကာက္ပဲသီးႏွံအသစ္ေတြထဲမွာ စပါး၊ အရည္ရႊမ္းတဲ့အသီးေတြ၊ မက္မြန္၊ အုန္း၊ ပုိး၊ ဇီးခ်ိဳ၊ ၀ါ၊ ေဂၚဖီ၊ ခရမ္းသီး၊ ကံုကုမံနဲ႔ ႀကံ စတာေတြ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ စပိန္ႏုိင္ငံမွာ မြတ္စလင္ေတြက ႀကံစုိက္ပ်ိဳးမႈကုိ စတင္မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္ ႀကံဟာ စပိန္ရဲ႕ စီးပြားေရးကုိ အႀကီးအက်ယ္ ႐ုိက္ခတ္ေစခဲ့ပါတယ္။ စပိန္ထြက္ႀကံေတြကုိ မြတ္စလင္ေတြကပဲ အီသီယုိးပီးယား၊ ဇန္ဇီဘာရ္ စတဲ့ ႏုိင္ငံေတြဆီ ယူေဆာင္သြားခဲ့ၿပီး အရည္အေသြးျမင့္သၾကားထြက္တဲ့ အဲဒီႀကံေတြဟာ နာမည္ႀကီးခဲ့ပါတယ္။

ပုိးလုပ္ငန္းဟာ စပိန္မွာ အေျခတည္လာခဲ့ၿပီး၊ ဂုန္ေလွ်ာ္ပင္ေတြကိုလည္း စုိက္ပ်ိဳးလာႏုိင္ခဲ့ကာ၊ စားပြဲခင္း၊ အိပ္ရာခင္းေတြကုိလည္း ျပည္ပကုိ တင္ပုိ႔လာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ စပိန္ႏုိင္ငံရဲ႕ ေျခာက္ေသြ႕တဲ့ေဒသေတြမွာ အေလ့က်ေပါက္တဲ့ ‘အက္စပါတုိျမက္’ (Esparto grass) ကေန ျခင္းေတာင္းေတြ၊ ဖ်ာေတြ ရက္လုပ္လာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

၁၀ ရာစု မြတ္စလင္ခရီးသြားနဲ႔ သမုိင္းပညာရွင္ အလ္-မက္စ္အူဒီ (Al-Masudi) က လိေမၼာ္သီးနဲ႔ ေရွာက္သီးစုိက္ပ်ိဳးမႈအေတြအေၾကာင္းကုိ အခုလုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“လိေမၼာ္ပင္ (ရွာဂ်ာရ္ အလ္-နာရန္႔ဂ်္ – Shajar al-naranj) နဲ႔ ေရွာက္ပင္ (အလ္-အသြ္႐ုဂ်္ အလ္-မူေဒါင္၀ါရ္ – al-utrujj al-mudawwar) တုိ႔ကုိ ဟစ္ဂ်္ရီကသကၠရာဇ္ ၃၀၀ (ခရစ္သကၠရာဇ္ ၉၁၂) ေလာက္မွာ အိႏၵိယကေန ယူေဆာင္လာခဲ့ၿပီး အုိမန္မွာ ပထမဆံုး စုိက္ပ်ိဳးခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကေနပဲ အလ္-ဘာဆရာ (al-Basra) ဆုိသူက အီရတ္နဲ႔ ဆီးရီးယားတုိ႔ကုိ ယူေဆာင္သြားခဲ့ပါတယ္။ အခ်ိန္တိုတုိအတြင္းမွာပဲ တာတက္စ္ (Tartus) ေဒသအပါအ၀င္ ဆီးရီးယားက အျခားေသာ ကုန္းျမင့္ေဒသနဲ႔ ကမ္း႐ုိးတမ္းေဒသက အိမ္ေတြတုိင္းမွာ စုိက္ပ်ိဳးတဲ့ အပင္ေတြ ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာ ဒီအပင္ေတြအေၾကာင္း မသိေသးတဲ့ တူရကီ၊ ပါလက္စတုိင္းနဲ႔ အီဂ်စ္တုိ႔ကုိလည္း ဒီစုိက္ပ်ိဳးမႈဟာ ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ပဲ ေရာက္ရွိသြားခဲ့ပါတယ္ ”

ဒီလုိေကာက္ပဲသီးႏွံေတြ ဥေရာပဆီ ေရာက္ရွိလာမႈဟာ တစ္ခါတစ္ရံမွာ အဘ္ဒ္ အလ္-ရဟ္မန္ ၁ (Abd al-Rahman) လုိ အိမ္လြမ္းတတ္တဲ့ မြတ္စလင္ဘုရင္ေတြလုိ တစ္ဦးေကာင္းတစ္ေယာက္ေကာင္းရဲ႕ ေဆာင္ရြက္မႈေတြေၾကာင့္လည္း ပါပါတယ္။ ဆီးရီးယားက သူ႕ရဲ႕ရိပ္ၿမံဳေလးကုိ လြမ္းဆြတ္တဲ့ အလ္-ရဟ္မန္ဟာ စပိန္က အန္ဒါလူစီယာကုိ အုပ္စုိးတဲ့အခါမွာ ဆီးရီးယားက သူစံစားခဲ့တဲ့ နန္းေတာ္ပံုစံအတုိင္း ျဖစ္ဖုိ႔အတြက္ စြန္ပလြံအပါအ၀င္ ေကာက္ပဲသီးႏွံမ်ိဳးစိတ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ယူေဆာင္ကာ စုိက္ပ်ိဳးခဲ့ပါတယ္။ ေကာ္ဒုိဘာကုိ ေရာက္လာခဲ့တဲ့ သလဲသီး မ်ိဳးစိတ္ေတြကုိေတာ့ ေကာ္ဒုိဘာ တရားသူႀကီးခ်ဳပ္ မူအာေ၀ယာ အစ္ဗေန႔ ဆာေလ့ဟ္ (Muawiya ibn Salih) က ဒမတ္စကတ္ကေန ယူေဆာင္လာခဲ့တာျဖစ္ၿပီး၊ ဆာဖာရ္ (Safar) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေဂ်ာ္ဒန္စစ္သား တစ္ဦးကလည္း သဖန္းပင္ကုိ မာလာဂါၿမိဳ႕က သူ႕ရဲ႕ ၿခံထဲမွာ စတင္ စုိက္ပ်ိဳးခဲ့ပါတယ္။ ဒီစစ္သားေလးရဲ႕အမည္ကုိ အစြဲျပဳၿပီး ဆာဖရီ (Safri) လုိ႔ေခၚတဲ့ ဒီအပင္ဟာ ေနာက္ပုိင္းမွ စပိန္ႏုိင္ငံတစ္၀ွမ္း ျပန္႔ႏွ႔ံသြားခဲ့ပါတယ္။

ေရသြင္းစုိက္ပ်ိဳးျခင္း

အဲဒီေကာက္ပဲသီးနွံေတြထဲမွာ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြဟာ ပူျပင္းတဲ့ေႏြရာသီမွာ ေပါက္ေရာက္ႀကီးထြားၾကတာျဖစ္ၿပီး ၄ ရက္ကေန ၈ ရက္အထိ ေရေလာင္းေပးရတဲ့ ႀကံတုိ႔လုိ ေကာက္ပဲသီးႏွံအသစ္ေတြကေတာ့ ေရကုိ ပုိလုိအပ္ပါတယ္။ စပါးပင္ဟာလည္း ေရကုိ အဆက္မျပတ္သြင္းေပးရတဲ့အပင္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥေရာပမွာ ၀ါကုိ ၁၁ ရာစု အဆံုးပုိင္းေလာက္ကမွ စတင္စုိက္ပ်ိဳးႏုိင္ခဲ့ၿပီး အလယ္ေခတ္ သမုိင္းပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ ဘာဆာလ္ (Ibn Bassal) ကေတာ့ ၾသဂုတ္လမွာ အေညႇာင့္ထြက္လာဖုိ႔အတြက္ ၀ါပင္ကုိ ၂ ပတ္တစ္ႀကိမ္ ေရသြင္းေပးရတယ္လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ အန္ဒါလူစီယာေဒသဟာ ၀ါပင္ကုိ ျပည္တြင္းမွာအသံုးျပဳဖုိ႔ ဖူလုံယံုသာမက စီဂ်ီလ္မာဆာ (ေမာ္႐ုိကုိ) နဲ႔ ေတာင္ဘက္ အာဖရိကေဒသ အစ္ဖ္ရီကီယာ (Ifriqiya) ေတြကုိပါ တင္ပုိ႔ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ လိေမၼာ္သီးနဲ႔ အျခား အရည္ရႊမ္းအပင္ေတြဟာလည္း အျခားေသာ သီးပင္စားပင္ေတြ၊ ေျခာက္ေသြ႕တဲ့ေဒသမွာ စုိက္ပ်ိဳးရတဲ့ အပင္ေတြလုိ ေရသြင္းစုိက္ပ်ိဳးဖုိ႔ လုိပါတယ္။

ဒါဆုိရင္ ဒီေရလုိအပ္ခ်က္ကုိ ဘယ္လုိျဖည့္ဆည္းပါသလဲ။ မြတ္စလင္ေတြဟာ ေရေပးေ၀ေရးစနစ္ကုိ တီထြင္ေဖာ္ထုတ္ရာမွာ တစ္ဖက္ကမ္းခတ္ ကၽြမ္းက်င္သူေတြျဖစ္ၾကၿပီး အဆက္မျပတ္စီးဆင္းေနတဲ့ ေရေပးေ၀ေရးကုိ ေရအားသံုး ေရစုပ္စက္ေတြ၊ ႏုိရီယက္စ္ (Norias) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရဘီးေတြကုိအသံုးျပဳၿပီး စီမံေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။ စပိန္ကို မြတ္စလင္ေတြ အုပ္စုိးစဥ္က စပါးစုိက္ခင္းေတြကုိ ေရေပးဖုိ႔အတြက္ ဗလင္စီယာၿမိဳ႕တစ္ခုတည္းမွာပဲ ႏုိရီယက္စ္ ၈၀၀၀ ေလာက္ တည္ေဆာက္ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြဟာ စက္ကိရိယာေတြကုိ တိရစၦာန္အားသံုးၿပီး လည္ပတ္တဲ့စနစ္ကုိလည္း သံုးစြဲခဲ့ၿပီး ေခတ္မီတဲ့ ဂီယာနည္းစနစ္ေတြကုိလည္း ဒီထြင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဆဟာရေဒသလုိ ၾကမ္းတမ္းၿပီး၊ ဘာမွ စုိက္လုိ႔မရတဲ့ ေဒသေတြမွာလည္း ေျမေအာက္ေျမာင္းအသံုးျပဳ ေရေပးေ၀ေရးစနစ္ကုိ သံုးကာ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးက႑ကို တစ္ေခတ္ဆန္းေစခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီေရေတြ စုိက္ခင္းထဲကုိေရာက္ဖုိ႔အတြက္ ေရေပးေ၀ေရးစနစ္နဲ႔ အနိမ့္အျမင့္ကုိ မွန္ကန္စြာ တြက္ခ်က္တတ္ဖုိ႔လည္း လုိအပ္ပါတယ္။ သခ်ၤာပညာမွာ ထူးခၽြန္တဲ့ မြတ္စလင္ေတြဟာ ဒီအတြက္လည္း အခက္ခဲမရွိခ့ဲပါဘူး။ Triangulation နည္းစနစ္ကုိသံုးၿပီး အနိမ့္အျမင့္စနစ္ေတြကုိ မွန္ကန္စြာ တုိင္းတာ တြက္ခ်က္ႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

စုိက္ပ်ိဳးေရးမွာ အကူအညီျဖစ္ေစခဲ့တာက သခ်ၤာပညာရပ္တစ္ခုတည္းသာ မဟုတ္ပါဘူး။ ၁၁ ရာစု စပိန္ႏုိင္ငံ ေတာ္ေလဒုိၿမိဳ႕မွာ ထြန္းကားခဲ့တဲ့ ေခတ္မီ နကၡတေဗဒပညာရပ္ေတြကလည္း လယ္ယာက႑ကုိ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေစခဲ့ပါတယ္။ သတင္းေထာက္ ရာဂ်ီဟ္ အုိမာရ္ (Rageh Omar) ရဲ႕ An Islamic History of Europe (ဥေရာပအစၥလာမ့္သမုိင္း) ဆုိတဲ့ ေဆာင္ပါးမွာ “နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ တြက္ခ်က္မႈဇယားကုိ စုိက္ပ်ိဳးေရးက႑မွာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကၿပီး အဲဒီဇယားမွာ စုိက္ရပ်ိဳးရမယ့္ ကာလရာသီကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္” လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

ေျမယာခြဲေ၀ပုိင္ဆုိင္မႈ နည္းလမ္းသစ္

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးက႑မွာ တုိးတက္ေအာင္ျမင္မႈအတြက္ အဓိက အေရးပါတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းတစ္ရပ္ကေတာ့ စနစ္က်တဲ့ လယ္ေျမပုိင္ဆုိင္မႈစနစ္ ထြန္းကားလာတာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ ေျမပုိင္ရွင္ႀကီးေတြ၊ လယ္ပုိင္ရွင္ႀကီးေတြဆီကေန လယ္ေျမ ငွားရမ္းလုပ္ကုိင္ရၿပီး ေခါင္းပံုျဖတ္ အျမတ္ထုတ္ခံရတဲ့ စနစ္ကေန လယ္သမားေတြဟာ သူတုိ႔အတြက္နဲ႔ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြက္ ပုိမုိအလုပ္လုပ္ႏုိင္မယ့္ လယ္ယာခြဲေ၀ပုိင္ဆုိင္မႈစနစ္ကုိ မြတ္စလင္ေတြက ေျပာင္းလဲလုိက္တာပါပဲ။ ဒါဟာ လယ္ယာပုိင္ဆုိင္မႈက႑နဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ လူမႈေတာ္လွန္ေရးတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အလုပ္သမားအခြင့္အေရးေတြပါ တစ္ပါတည္း တြဲပါလာခဲ့ပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒီစနစ္သစ္ေၾကာင့္ လူတုိင္းဟာ လယ္ယာေျမေတြကုိ ေရာင္းႏုိင္၊ ၀ယ္ႏုိင္၊ ေပါင္ႏွံႏုိင္၊ အေမြဆက္ခံလာႏုိင္ခဲ့သလုိ လယ္သမားေတြဟာ ႀကိဳက္ရာ သီးႏွံေတြကုိလည္း စုိက္ပ်ိဳး လာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီစနစ္မွာ စုိက္ပ်ိဳးေရး၊ စက္မႈလုပ္ငန္း၊ ကုန္သြယ္မႈ၊ ၀န္ထမ္း အလုပ္ခန္႔အပ္မႈ စတာေတြနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အေရးပါတဲ့ အေၾကာင္းအရာအားလံုးကုိ စာခ်ဳပ္နဲ႔ေဆာင္ရြက္ရၿပီး စာခ်ဳပ္ကုိေတာ့ သက္ဆုိင္သူ ၂ ဦးစလံုးစီမွာ အသီးသီး သိမ္းဆည္းထားရပါတယ္။ လယ္ယာက႑မွာ အင္အားသံုး အလုပ္လုပ္ရတဲ့ သူေတြကေတာ့ ထြက္ရိွတဲ့ ေကာက္ပဲသီးႏွံေတြထဲက သင့္ေလ်ာ္တဲ့ေ၀စုကုိ လုပ္ခအျဖစ္ ရရွိပါတယ္။ ေျမရွင္နဲ႔ ေတာင္သူဦးႀကီးေတြအၾကားမွာလည္း စာခ်ဳပ္ကုိ အေသးစိတ္ခ်ဳပ္ဆုိရၿပီး ထြက္ရွိလာတဲ့ ေကာက္ပဲသီးႏွံကုိ ေျမပုိင္ရွင္က အမ်ားဆုံး တစ္၀က္သာ ရယူပုိင္ဆုိင္ခြင့္ ရွိပါတယ္။

လယ္ယာက႑မွာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒီလုိ တီထြင္ဖန္တီးမႈေတြနဲ႔အတူ အဲဒီ ေခတ္ကာလက လူေနမႈအဆင့္အတန္းဟာလည္း မယံုႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ျမင့္တက္လာခဲ့ၿပီး တစ္ႏွစ္ပတ္လံုးမွာ လတ္ဆတ္တဲ့ အသီးအႏွံေတြ၊ အရြက္ေတြ ရရွိတာေၾကာင့္ က်န္းမာေရးနဲ႔ ညီညြတ္တဲ့ စားေသာက္မႈဓေလ့ ထြန္းကားလာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ ဒီအခ်ိန္မွာေတာ့ ဥေရာပဟာ ေဆာင္းတြင္းကုိေစာင့္ၿပီး စုိက္ပ်ိဳးစရာ မလုိေတာ့ပါဘူး။

အရည္ရႊမ္းအသီးေတြနဲ႔ သံလြင္ပင္ေတြ စုိက္ပ်ိဳးမႈဟာ ဥေရာပမွာ ပံုမွန္လုိ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး ဟင္းသီးဟင္းရြက္ စုိက္ခင္းေတြ၊ သစ္သီးၿခံႀကီးေတြဟာလည္း ဥေရာပရဲ႕ ၿမိဳ႕ႀကီးတုိင္းမွာ အလွ်ိဳလွ်ိဳ ေပၚထြက္လာပါေတာ့တယ္။ ဒီလုိ ေကာက္ပဲသီးႏွံေတြကုိ အဆက္မျပတ္စုိက္ပ်ိဳးတာက ေျမဆီၾသဇာဓာတ္ က်ဆင္းမႈဆီ ဦးတည္ခဲ့ေပမယ့္ ေကာင္းမြန္တဲ့ေရေပးေ၀မႈစနစ္နဲ႔ ခုိရဲ႕မစင္ကုိ အဓိကအသံုးျပဳၿပီး ထုတ္လုပ္တဲ့ ဓာတ္ေျမၾသဇာ နည္းစနစ္ေတြကုိ ေပါင္းစပ္လုိက္တဲ့အခါမွာေတာ့ ေျမဆီၾသဇာအားနည္းမႈ ျပႆနာလည္း ေျပလည္သြားပါေတာ့တယ္။

တိရစၦာန္ေမြးျမဴေရး၊ ေဒသအသီးသီးက တိရစၦာန္ေတြကုိ အသံုးျပဳၿပီး သားေဖာက္တဲ့လုပ္ငန္းေတြက သယ္ယူပုိ႔ေဆာင္ေရးမွာ အေရးပါတဲ့ ျမင္းေကာင္ေရနဲ႔ ဆဟာရ ကုန္သည္ေတြရဲ႕ ကုန္ပစၥည္းေတြကုိ သယ္ေဆာင္ေပးမယ့္ ေတာင့္တင္းတဲ့ ကုလားအုတ္ေကာင္ေရေတြကုိ တုိးတက္ေစခဲ့ပါတယ္။

အသား၊ သိုးေမႊးတုိ႔လုိ တိရစၦာန္ထြက္ ပစၥည္းေတြကလည္း အလွ်ံပယ္ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး၊ တိရစၦာန္ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းကထြက္တဲ့ ဓာတ္ေျမၾသဇာဟာလည္း အသံုးတည့္ပစၥည္းတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ တူနီးရွားက မဟ္ရဘ္ေဒသ၊ အလ္ဂ်ီးရီးယား၊ ေမာ္႐ုိကုိက အရည္အေသြးေကာင္းတဲ့ ဒီ တိရစၦာန္ထြက္ ပစၥည္းေတြဟာ ကမၻာေက်ာ္တဲ့အထိ ေအာင္ျမင္ခဲ့ပါတယ္။

သုိးေမႊးတင္မကဘဲ ပုိးနဲ႔ ၀ါဂြမ္းတုိ႔ကုိလည္း မြတ္စလင္ေတြက ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ အိႏၵိယမွာ အစျပဳတဲ့ သိုးေမႊးဟာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေက်းဇူးေၾကာင့္ ဥေရာပက စစၥလီနဲ႔ အလ္-အန္ဒါလုစ္တုိ႔မွာ အဓိက သီးႏွံေတြ ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး အရင္က ရွားပါးခဲ့တဲ့ ဒီထြက္ကုန္ေတြကုိ ေဖာေဖာသီသီ သံုးစြဲလာခဲ့ရပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္း သိပ္မၾကာခင္ကာလမွာပဲ လူေတြဟာ အ၀တ္အထည္တြက္ ခ်ည္မွ်င္ေတြကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳလာႏုိင္ၿပီး အေရာင္အေသြးစံုစြာ ထုတ္လုပ္လာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

ဥေရာပကုိ ႀကံ ဘယ္သူယူလာလဲ

ႀကံစုိက္ပ်ိဳးမႈဟာ ပါရွားျပည္ ခူရ္ဇစၥတန္ေဒသ (Khurzistan) ေဒသကေန အေနာက္ႏုိင္ငံေတြဆီ ျပန္႔ႏွံ႔ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အလယ္ေခတ္တစ္ေလွ်ာက္လံုးမွာ ပါရွားျပည္က ‘ရွက္စတာေဒသ’ (Shuster)  (ေရွးေဟာင္း ဆူဆာ (Susa)) ဟာ ႀကံအႀကီးအက်ယ္စုိက္ပ်ိဳးမႈေၾကာင့္ ထင္ရွားပါတယ္။ ႀကံကေန သၾကားထုတ္လုပ္မႈ နည္းလမ္းကုိ အာရပ္ေတြက ေဖာ္ထုတ္ကာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးခ်ခဲ့ၾကပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာင္မွာ ႀကံစုိက္ပ်ိဳးမႈဟာ အိႏၵိယကေန၊ ေမာ္႐ုိကုိအထိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ပါတယ္။ စပိန္နဲ႔ စစၥလီ ကၽြန္းတုိ႔ကုိ မြတ္စလင္ေတြ လႊမ္းမုိးတဲ့အခ်ိန္မွာလည္း ဒီႀကံစုိက္ပ်ိဳးမႈဟာ ဥေရာပေတာင္ပုိင္းအထိ ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္

(၂၀ ရာစု အေရွ႕တုိင္းပညာရွင္ ဂုိင္း လီ စထရိန္းဂ်္ (Guy Lee Strange))

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)