ဂ်ီၾသေမႀတီ အႏုပညာ – ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၂၁)

ဇူလုိင္ ၈၊ ၂၀၁၆

– အၾကည့္တစ္ခ်က္အတြင္းမွာပဲ ပံုသ႑ာန္တစ္မ်ိဳး၊ အေနအထားတစ္မ်ိဳးကုိ ေျပာင္းလဲသြားတဲ့ အႏုပညာလက္ရာမ်ိဳးကုိ သင္တုိ႔အေနနဲ႔ ျမင္ေတြ႕၊ ခံစားဖူးမွာပါ။ ဒီလုိ အႏုပညာမ်ိဳးဟာ ဂ်ီၾသေမႀတီကုိအေျခခံတဲ့ အႏုပညာျဖစ္ၿပီး သခ်ၤာသေဘာတရားနဲ႔ ဟင္းလင္ျပင္နိယာမကုိ ေပါင္းစပ္ေဖာ္က်ဴးထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ဒါဟာ ပံုသ႑ာန္ေတြ အျပန္အလွန္သက္ေရာက္မႈရွိေနတာ၊ ထပ္တလဲလဲျဖစ္တာမ်ိဳးလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ အႏုပညာလက္ရာမ်ိဳးဟာ လူေတြရဲ႕ ပံုပန္းသြင္ျပင္ မဟုတ္ဘဲ မ်ဥ္းေၾကာင္းေတြ၊ စတုရန္းေတြ၊ စတုဂံေတြနဲ႔ ပံုေဖာ္ထားတဲ့ ဆန္းက်ယ္တဲ့ဒီဇုိင္းေတြသာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီဒီဇုိင္းေတြဟာ ၾကည့္ေနရင္းနဲ႔ကုိ ေျပာင္းလဲလႈပ္ရွားေနၾကၿပီး အာ႐ံုစူးစုိက္မႈ၊ အေတြးနယ္ခ်ဲ႕မႈေတြ ျပဳလုပ္ဖုိ႔အတြက္ တြန္းအားလည္း ျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒီလုိ ဆန္းက်ယ္လွတဲ့ ဂုဏ္သတၱိေတြေၾကာင့္ပဲ ဒီ ဂ်ီၾသေမႀတီ အေျချပဳ အႏုပညာလက္ရာေတြကုိ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္ေတြမွာ ထည့္သြင္းအလွဆင္ၾကတာျဖစ္ပါတယ္။

တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္သခင္ဟာ အႏုပညာမွာ လူသားေတြ ဒါမွမဟုတ္ တိရစၦာန္ေတြရဲ႕ပံုကုိမဆြဲဖုိ႔ မြတ္စလင္ေတြကုိ တားျမစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ အစၥလာမ္မတုိင္ခင္ကရွိခဲ့ၿပီး တစ္ဆူတည္းေသာ ဘုရားသခင္ဘက္ကေန ေသြဖည္သြားေစႏုိင္တဲ့ ႐ုပ္ထုဆင္းတု၊ သဘာ၀တရားမွာ တည္ရွိေနတဲ့အရာေတြအေပၚ ယံုၾကည္ကုိးကြယ္မႈေတြလုိ လမ္းလြဲမႈေတြ ျဖစ္သြားႏုိင္တဲ့ အလားအလာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒါ့ေၾကာင့္ ဂ်ီၾသေမႀတီဟာ မြတ္စလင္ကမၻာရဲ႕ အဓိကအာ႐ံုစုိက္ရာ အနုပညာနယ္ပယ္တစ္ခု ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ မြတ္စလင္အႏုပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ ဒီနယ္ပယ္မွာ သူတုိရဲ႕ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈနဲ႔ တီထြင္ဖန္တီးႏုိင္မႈကုိ ဇက္ကုန္လႊတ္ေပးခဲ့ၿပီး ရလဒ္အေနနဲ႔ Arabesque လုိ႔ေခၚတဲ့ ဂ်ီၾသေမႀတီ အႏုပညာသစ္တစ္ခု ေပၚထြက္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ Arabesque ဆုိတာ ဂ်ီၾသေမႀတီ အစိတ္အပိုင္းအမ်ားအျပားကုိ တစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ခ်ိတ္ဆက္လိမ္ယွက္ကာ ေပါင္းစပ္ဖန္တီးထားတဲ့ အႏုပညာရပ္တစ္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ပံုသ႑ာတစ္ခုဟာ အျခားတစ္ခုရဲ႕ အစိတ္အပုိင္းျဖစ္သလုိ၊ အျခား ပံုသ႑ာန္တစ္ခုဟာလည္း မူလပံုသ႑ာတစ္ခုရဲ႕ အစိတ္အပုိင္းအျဖစ္ တည္ရွိေနတဲ့ ပံုစံမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ ပံုသ႑ာတစ္ခုခ်င္းစီကုိ ၾကည့္ရင္ ျပည့္စံုလွတဲ့ ဒီဇုိင္းတစ္ခုအျဖစ္ ျမင္ေတြ႕ရမွာျဖစ္ၿပီး အားလံုးေပါင္းလုိက္မယ္ဆုိရင္ေတာ့ ေနာက္ထပ္ ဆန္းက်ယ္တဲ့ဒီဇုိင္းတစ္ခု ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။ ဒီလုိ ႏွစ္ဖက္ျမင္ ဂ်ီၾသေမႀတီ ဒီဇုိင္းေတြကုိ မ်ားေသာအားျဖင့္ မ်က္ႏွာက်က္ေတြ၊ နံရံေတြ၊ ေကာ္ေဇာေတြ၊ ပရိေဘာဂပစၥည္းေတြနဲ႔ အထည္လိပ္ေတြမွာ အသံုးျပဳၾကပါတယ္။

ဒီ ဆန္းျပားတဲ့ အႏုပညာနယ္ပယ္ရဲ႕ ေရွအက်ဆံုးလက္ရာေတြကုိေတာ့ တူရကီႏုိင္ငံ အစၥတန္ဘူလ္မွာ ေတြ႕ရွိခဲ့တဲ့ “ေတာ့ပ္ကာပီ ပရပုိက္” (Topkapi Scroll) မွာ ေတြ႕ရပါတယ္။ အဲဒီပုရပုိက္ထဲမွာ နံရံေတြနဲ႔ အမုိးခံုးေတြမွာ အသံုးျပဳႏုိင္မယ့္ ဂ်ီၾသေမႀတီ အႏုပညာဒီဇုိင္းေပါင္း ၁၁၄ ခု ပါ၀င္ၿပီး သကၠရာဇ္ ၁၅ ရာစုနဲ႔ ၁၆ ရာစုအတြင္း ပါးရွားျပည္ (Persia) မွာ ေက်ာ္ၾကားခဲ့တဲ့ ထိပ္တန္း ဗိသုုကာပညာရွင္တစ္ေယာက္ရဲ႕ လက္ရာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလက္ရာေတြဟာ ဂ်ီၾသေမႀတီ အနုပညာနယ္ပယ္မွာ အေကာင္းအတုိင္းေတြ႕ရတဲ့ လက္ရာေတြထဲက ေရွ႕အက်ဆံုးလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ “ေတာ့ပ္ကာပီ ပရပုိက္” ကုိမေတြ႕ခင္မွာ အေစာဆံုးလုိ႔ သတ္မွတ္ခဲ့တဲ့ အစၥလာမ့္ ဗိသုကာဆုိင္ရာ လက္ရာကေတာ့ ၁၆ ရာစု ဥဇဘက္ကစၥတန္ႏုိင္ငံ ဘူခါရာၿမိဳ႕က ပုရပုိက္အပုိင္းအစမွာပါ၀င္တဲ့ လက္ရာပဲျဖစ္ပါတယ္။

Arabesque အႏုပညာလက္ရာေတြကုိ ပန္းႏြယ္ယွက္ဖ်ာတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးနဲ႔လည္း ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ ႐ုိးတံ၊ အရြက္၊ ပန္းပြင့္ေတြ ဒါမွမဟုတ္ ဂ်ီၾသေမႀတီ သြင္ျပင္ေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္ထားတဲ့ အဲဒီ အႏုပညာလက္ရာ ဒီဇုိင္းေတြဟာ ဥေရာပ အႏုပညာရွင္ေတြကုိ အံ့ၾသ႐ႈေမာေစခဲ့ပါတယ္။ ဥေရာပရဲ႕ Renaissance ကာလက အႏုပညာလက္ရာေတြျဖစ္တဲ့ Baroque၊ Rococo၊ ေခတ္ေပၚအႏုပညာ (အထူးသျဖင့္ Grotesque) နဲ႔ Strap work စတဲ့ အႏုပညာပံုစံေတြမွာ Arabesque လက္ရာေတြကုိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။

လီယိုနာဒုိ ဒါဗင္ခ်ီ (Leonardo da Vinci) ဟာ Arabesque အႏုပညာလက္ရာရဲ႕ လွပေသသပ္မႈကုိ ေတြ႕ျမင္ခဲ့ၿပီးေနာက္ပုိင္းမွာ ႐ႈပ္ေထြးနက္နဲၿပီး မ်က္စိပသာဒရွိတဲ့ ဒီဇုိင္းအသစ္ေတြ ဖန္တီးဖုိ႔အတြက္ သူ႕ရဲ႕ အခ်ိန္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။ ႀကိဳးထံုးအေျချပဳၿပီး နာမည္ေက်ာ္တဲ့ knot ဒီဇုိင္း အႏုပညာလက္ရာေတြကုိေတာ့ အဂၤလန္ ဘုရင္တစ္ဦးျဖစ္သူ ဟင္နရီ ၈ (Kenry VIII) က ႀကိဳက္ႏွစ္သက္ခဲ့ၿပီး သူ႕ရဲ႕ အေပၚ႐ံုအက်ႌအနားကြပ္ေတြနဲ႔ နန္းေတာ္သံုး ခန္းဆီးလုိက္ကာေတြမွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ Renaissance ကာလ ဂ်ာမန္ထိပ္တန္း ပန္းခ်ီပညာရွင္ ဒူရာ (Durer)၊ ၁၆ ရာစု အီတလီ ပန္းခ်ီအေက်ာ္အေမာ္ ရာေဖးလ္ (Raphael) တုိ႔ဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ လက္ရာေတြမွာ ဂ်ီၾသေမႀတီဒီဇုိင္းေတြကို ထည့္သြင္းသံုးစြဲခဲ့သလုိ ၁၇ ရာစု ျပင္သစ္ အႏုပညာရွင္ ဂ်န္ ဘယ္ရိန္း (Jean Berain) ရဲ႕ လက္ရာေတြမွာလည္း ဒီ ဒီဇုိင္းေတြကုိ ေတြ႕ရပါတယ္။ ၁၆ ရာစုက အီတလီအႏုပညာရွင္ေတြကေတာ့ အာရပ္ေတြ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ ဂ်ီၾသေမႀတီအေျချပဳ အႏုပညာလက္ရာကုိ Arabeschi လုိ႔ ေခၚေ၀ၚသမုတ္ခဲ့ပါတယ္။

ဂ်ီၾသေမႀတီအေျချပဳ အႏုပညာလက္ရာရဲ႕ ဖမ္းစားျခင္းခံခဲ့ရတဲ့ ၂၀ ရာစု နာမည္ေက်ာ္ ပန္းခ်ီပညာရွင္ကေတာ့ ဒက္ခ်္လူမ်ိဳ အမ္ စီ အက္စ္ခ်ာ (M.C. Easher) ျဖစ္ပါတယ္။  အက္စ္ခ်ာဟာ ထူးျခားၿပီး စြဲမက္ဖြယ္ေကာင္းတဲ့ အႏုပညာလက္ရာေတြကုိ ဖန္တီးခဲ့ၿပီး သူ႕ရဲ႕ အဲဒီလက္ရာေတြထဲမွာ သခ်ၤာဆုိင္ရာ အယူအဆေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ေတြ႕ျမင္ရမွာပါ။ ဒီလုိ လက္ဖ်ားခါေလာက္တဲ့ အႏုပညာလက္ရာေတြကုိ ဖန္းတီးႏုိင္တဲ့ အေၾကာင္းအရင္းက ၁၉၃၆ ခုႏွစ္မွာ တစ္ခ်ိန္က မြတ္စလင္ေတြ အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ စပိန္ႏုိင္ငံ ဂရာနာဒါၿမိဳ႕က အလ္ဟမ္ဘရာေဒသ (Alhambra) ကုိ သြားေရာက္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမွာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အေမြအႏွစ္ျဖစ္တဲ့ ဂ်ီၾသေမႀတီအေျချပဳ အႏုပညာလက္ရာေတြကုိ သူဟာ ရက္ေပါင္းမ်ားစြာ ကူးဆြဲခဲ့ၿပီး အဲဒီလက္ရာေတြက “မိမိႏွစ္သက္ခဲ့ရတဲ့ အႏုပညာလက္ရာေတြထဲမွာ ဉာဏ္ကြန္႔ျမဴးဖုိ႔ တြန္းအားအေပးဆံုး ရင္းျမစ္ေတြျဖစ္တယ္” လုိ႔ အက္စ္ခ်ာက ေနာက္ပုိင္းမွာ ဖြင့္ဟခဲ့ပါတယ္။

ဥေရာပက ဆက္ခံခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အႏုပညာအေမြအႏွစ္ေတြဟာာ Arabesque တစ္ခုတည္း မဟုတ္ပါဘူး။ ၁၄ ရာစု ဥေရာပအႏုပညာေလာကမွာ အေရးပါးတဲ့ အေျပာင္းအလဲတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ မြတ္စလင္ေတြဆီကေန ဆီေဆးနဲ႔ ပန္းခ်ီဆြဲျခင္းအတတ္ပညာကုိ ရရွိခဲ့တာပဲျဖစ္ပါတယ္။ အရင္တုန္းက ဥေရာပသားေတြဟာ သစ္သားျပားေတြမွာ Tempera လုိ႔ေခၚတဲ့ ၾကက္ဥအကာေရာရတဲ့ ေရေဆးကုိ အသံုးျပဳၿပီး ပန္းခ်ီေရးဆြဲရတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ Tempera ကုိ ၾကက္ဥ၊ ေရနဲ႔ ပ်ားရည္တုိ႔ ေပါင္းကာ ေဖာ္စပ္တာတာပါ။ ႏွမ္းၾကက္ဆီကုိ အသံုးျပဳတဲ့ ဆီေဆးကေတာ့ ဥေရာပ ပန္းခ်ီေလာကကုိ သိသာထင္ရွားတဲ့ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈေတြရွိခဲ့ၿပီး ၁၅ ရာစုမွာ ဥေရာပေျမာက္ပုိင္းနဲ႔ အီတလီတုိ႔မွာ ေပၚထြန္းခဲ့တဲ့ Flemish နဲ႔ Venetian အႏုပညာလက္ရာ ပန္ခ်ီကားေတြမွာ အေရာင္းအေသြးစုိေျပမႈကုိ တစ္ခတ္ဆန္းေစခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)