ဇူလုိင္ ၂၉၊ ၂၀၁၇
ရာဇာ တင္ဆက္သည္
(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)
စစၥလီကၽြန္းရွိ ဘုရင္ေရာ္ဂ်ာေရွ႕ေမွာက္တြင္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-အစ္ဒ္ရီစီက ပထမဆံုး ကမၻာ့ေျမပံု ျပသေနမႈကုိ စိတ္ကူးပံုေဖာ္ထားသည့္ ပန္းခ်ီ
– အလယ္ေခတ္ အစၥလာမ္ကမၻာမွာ ေနထုိင္ခဲ့သူေတြဟာ ရပ္နီး၊ ရပ္ေ၀းက သူတုိ႔ရဲ႕ ပတ္၀န္းက်င္မွာရွိေနတဲ့ အရာေတြကို ရွာေဖြစူးစမ္းမႈ၊ မွတ္တမ္းတင္မႈေတြမွာ ေမြ႕ေလ်ာ္တဲ့ ခရီးသြားေတြ၊ ရွာေဖြစူးစမ္းသူေတြ၊ ကုန္သည္ေတြ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ သိုးအုပ္ေတြ၊ ဆိတ္အုတ္နဲ႔အတူ သန္႔ရွင္းလတ္ဆတ္တဲ့ စားက်က္သစ္ ရွာေဖြၾကတဲ့ လူေနမႈပံုစံဟာ ပထ၀ီ၀င္ကုိ သူတုိ႔ စိတ္၀င္စားလာမႈ တစ္စိတ္တစ္ပုိင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ လွည့္လည္သြားလာေနရတာေၾကာင့္ သစ္ပင္ေတြ၊ သားရဲတိရစၦာန္ေတြအေၾကာင္း သိရွိဖုိ႔ဟာ သူတုိ႔အတြက္ မရွိမျဖစ္ လုိအပ္ၿပီး ဒီအေျခအေနေတြေၾကာင့္ပဲ လက္ေတြ႕အသံုးခ်ႏုိင္တဲ့ ပထ၀ီ၀င္ဘာသာရပ္ ေပၚေပါက္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဟဂ်္လုိ႔ေခၚတဲ့ မကၠာကုိ ဘုရားဖူးလာေရာက္ရတဲ့ ခရီးစဥ္ကလည္း မြတ္စလင္ေတြ ပထ၀ီ၀င္နယ္ပယ္ကုိ ခ်ဥ္းနင္း၀င္ေရာက္ခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းအရင္းေတြထဲက တစ္ခ်က္ျဖစ္ပါတယ္။ ေ၀းကြာတဲ့ ေဒသေတြကေန လာေရာက္ၾကရတဲ့သူေတြဟာ မကၠာနဲ႔မဒီနာကုိ သြားရမယ့္ လမ္းေၾကာင္းေတြအေၾကာင္း ပါးစပ္စကားနဲ႔ နားေထာင္ အသံုးျပဳခဲ့ရပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္း ဒါေတြကုိ ေပထက္အကၡရာ တင္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး မြတ္စလင္ကမၻာရဲ႕ အစြန္အဖ်ားကေန မကၠာကုိ လာေရာက္ၾကမယ့္သူေတြကုိ ခရီးသြားလမ္းညႊန္ေတြက ဒီစာအုပ္ေတြဖတ္ၿပီး အကူအညီေပးခဲ့ၾကပါတယ္။
ေန႔စဥ္၀တ္ျပဳတဲ့အခါမွာ မကၠာၿမိဳ႕က ‘ကအ္ဘာ’ ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္ကုိ မ်က္ႏွာမူရတာေၾကာင့္ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္ေတြ ေဆာက္လုပ္ရာမွာ မကၠာဘက္ကုိ ဦးတုိက္ေစေရး ေဆာင္ရြက္ရတာကလည္း မြတ္စလင္ေတြ ပထ၀ီေဗဒကုိ ေလ့လာဖုိ႔အတြက္ တြန္းအားတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ စစ္ပြဲေတြ၊ နယ္ေျမခ်ဲ႕ထြင္မႈေတြနဲ႔အတူ က်ယ္ျပန္႔လာတဲ့ မြတ္စလင္ကမၻာအတြက္ ႏုိင္ငံေရးနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆုိင္ရာ လုိအပ္ခ်က္ေတြကလည္း ပထ၀ီအသိပညာေတြ ရွာေဖြရာမွာ တြန္းအားျဖစ္ေစခဲ့တဲ့ ေနာက္ထပ္အေၾကာင္းအရင္း ျဖစ္ပါတယ္။
မြတ္စလင္ကမၻာမွာ နကၡတၱေဗဒပညာရပ္နဲ႔ သခ်ၤာပညာရပ္ေတြ ပုိၿပီး တိတိက်က် ျဖစ္လာမႈနဲ႔အတူ ပထ၀ီ၀င္ဘာသာရပ္ ေလ့လာမႈမွာလည္း တစ္ဟုန္ထုိးတုိးတက္လာခဲ့ၿပီး ေျမပံုေရးဆြဲျခင္းဟာ မြတ္စလင္ေတြ ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့တဲ့ ပ၀ထီပညာရပ္ေတြထဲက တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ ၉ ရာစုက ပါရွန္ပညာရွင္ အလ္-ခြာရစ္ဇ္မီ (Al-Khwarizmi) ဟာ သိပၸံနည္းက် အေသးစိတ္ေလ့လာဆန္းစစ္မႈျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ အေစာဆံုး ပထ၀ီပညာရွင္ေတြထဲက တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး သခ်ၤာပညာမွာ ပါရမီရင့္သန္သူပါ။ သူ႕ရဲ႕ ေက်ာ္ၾကားတဲ့စာအုပ္ The Form of the Earth (ကမၻာၿဂိဳဟ္၏ ပံုသ႑ာန) မွာ ပထ၀ီဆုိင္ရာ အခ်က္အလက္ေတြကုိ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ ဆန္းစစ္မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၿပီး သူ႕ေနာက္ပုိင္း ဘဂၢဒတ္နဲ႔ မြတ္စလင္အုပ္စုိးတဲ့ စပိန္တုိ႔က ပညာရွင္ မ်ိဳးဆက္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ဒီစာအုပ္ကုိ လက္စြဲအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ရပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ ေက်ာ္ၾကားတဲ့ မြတ္စလင္ပထ၀ီပညာရွင္က ၁၀ ရာစုအစပုိင္းက ဆူဟ္ရဘ္ (Suhrab) ျဖစ္ၿပီး ကမၻာတစ္၀ွမ္းက ပင္လယ္ေတြ၊ ကၽြန္းေတြ၊ ေရကန္ေတြ၊ ေတာင္တန္းေတြ၊ ျမစ္ေခ်ာင္းေတြအေၾကာင္း စာအုပ္တစ္အုပ္ ေရးသားျပဳစုခဲ့ပါတယ္။ ယူဖေရးတီး၊ တီဂရစ္၊ ႏုိင္းျမစ္တုိ႔နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သူ႕ရဲ႕ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ထားမႈဟာ ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ အဖုိးတန္ခဲ့ၿပီး အလယ္ေခတ္ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ကုိ ျပန္လည္တည္ေဆာက္ေရး စီမံကိန္းမွာ ၿမိဳ႕ရဲ႕ တူးေျမာင္းေတြအေၾကာင္း သူ႕ရဲ႕ေရးသားခ်က္ေတြဟာ အဓိက အားကုိးအားထားျပဳစရာ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဂုိင္း လီ စထရိန္းဂ်္ (Guy Le Strange) ဆုိသူဦးစီးတဲ့ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ ျပန္လည္ေဆာက္လုပ္မႈဟာ ၁၈၉၅ ခုႏွစ္မွာ ၿပီးစီးခဲ့ၿပီး လီ စထရိန္းဂ်္ဟာ ဆူဟ္ရဘ္ရဲ႕အမည္ကုိ ထင္ရွားတဲ့ မြတ္စလင္သမားေတာ္ အစ္ဗေန႔ ဆာရာဘီယြန္ (Ibn Sarabiyun) နဲ႔ မွားယြင္းၿပီး မွတ္သားခဲ့ပါတယ္။ ၉ ရာစု ပညာရွင္ အလ္-ယာကူဘီ (Al-Ya’qubi) ရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္မႈေတြကုိလည္း လီစထရိန္းဂ်္က သူ႕ရဲ႕ ျပန္လည္တည္ေဆာက္မႈမွာ အသံုးခ်ခဲ့ပါတယ္။ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕က ေရေပးေ၀ေရးကြန္ယက္အေၾကာင္း ဆူဟ္ရဘ္ရဲ႕ ေရးသားမႈ၊ အလ္-ယာကူဘီက ေရးသားခဲ့တဲ့ ဘဂၢတ္ဒတ္အတြက္ အေ၀းေျပးလမ္းအေၾကာင္းေတြဟာ တစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ေတာ္ေတာ္ေလးကို ျပည့္စံုၿပီး လုိက္ေလ်ာညီေတြ ရွိပါတယ္။
မြတ္စလင္ပထ၀ီပညာရွင္ ေနာက္တစ္ဦးကေတာ့ ၁၀ ရာစုက အလ္-မုကဒ္ဒါစီ (Al-Muqaddasi) ဆုိသူျဖစ္ၿပီး မြတ္စလင္ကမၻာတစ္၀ွမ္း ေျခဆန္႔ခဲ့တဲ့သူဟာ ရွာေဖြစူးစမ္းမႈ၊ ရွိၿပီးသား အေထာက္အထားေတြကို အတည္ျပဳမႈ၊ မွန္၊ မမွန္ ခ်ိန္ဆစစ္ထုတ္မႈေတြကုိ လုပ္ခဲ့သလုိ သူကုိယ္တုိင္ ေတြ႕ရွိခဲ့ရတာေတြကုိလည္း ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ခဲ့ပါတယ္။ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ခရီးသြားၿပီးတဲ့ေနာက္ ေပၚထြက္လာခဲ့တဲ့ သူ႕ရဲ႕လက္ရာက Best Divisions for Knowledge of the Regions (ေဒသမ်ားအေၾကာင္း ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာမႈက်မ္း) ဆုိတဲ့ စာအုပ္ျဖစ္ၿပီး သကၠရာဇ္ ၉၈၅ ခုႏွစ္မွာ ၿပီးစီးခဲ့ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ကုိ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကလည္း အႀကိဳက္ေတြ႕ခဲ့ၾကပါတယ္။ သူ႕အရင္နဲ႔ သူ႕ေနာက္ပုိင္းက လူေတြလုိပဲ အလ္-မုကဒ္ဒါစီရဲ႕ ဒီလုိ ပညာရပ္ဆုိင္ရာ သုေတသနျပဳမႈေတြရဲ႕ အဓိကတြန္းအားက ဘုရားသခင္အေပၚ ယံုၾကည္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ သူေရးသားခဲ့တဲ့စာအုပ္ေတြဟာ ဘုရားသခင္ကုိ ပုိမုိ နားလည္သေဘာေပါက္ဖုိ႔ နည္းလမ္းတစ္ခုအျဖစ္ ရည္ရြယ္တာျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ ဒီစာအုပ္ႀကီးဟာ ပထ၀ီ၀င္အတြက္ စနစ္က်တဲ့ အေျခခံအုတ္ျမစ္ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး၊ ပထ၀ီအသံုးႏႈန္းေတြ၊ ကမၻာေျမႀကီးကို ပိုင္းျခားမႈ၊ လက္ေတြ႕အေျခခံတဲ့ စူးစမ္းေဖာ္ထုတ္မႈ စတာေတြကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
အေစာဆံုး တူရကီပထ၀ီပညာရွင္ေတြထဲက တစ္ဦးက မဟ္မူးဒ္ အလ္-ကက္ရွ္ဂါရီ (Mahmud al-Kashghari) ျဖစ္ၿပီး သူဟာ ေက်ာ္ၾကားတ့ဲ အဘိဓာန္ျပဳစုသူ ပညာရွင္ႀကီးျဖစ္ပါတယ္။ ဘာသာေဗဒကုိ အေျခခံကာ ထူးျခားၿပီး စက္၀ုိင္းပံုစံရွိတဲ့ ကမၻာ့ေျမပံုတစ္ခုကို သူက ေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။ ၁၀၇၃ ခုႏွစ္မွာ ေရးသားၿပီးစီးခဲ့ၿပီး သူရဲ႕ ထိပ္တန္းလက္ရာတစ္ခုျဖစ္တဲ့ သဒၵါက်မ္း Compendium of Turkish Dialects (တူရကီ ေဒသသံုး ဘာသာစကားမ်ားဆုိင္ရာ သုတေပါင္းခ်ဳပ္က်မ္း) မွာ ဒီေျမပံုကုိ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေျမပံုမွာ ဗဟုိဘာရွေဒသကုိ ႀကီးႀကီးမားမားေဖာ္ျပထားၿပီး တ႐ုတ္နဲ႔ ေျမာက္အာဖရိက ေဒသေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ အေနာက္ဖက္မွာေတာ့ ဥေရပရဲ႕အရွည္ဆံုး ဗုိလ္ဂါျမစ္ (Volga) စြန္းစြန္းေလးပဲ ေဖာ္ျပထားၿပီး ဒါဟာ တူရကီေတြ အေနာက္ဖက္ကုိ မေရာက္ခင္မွာ ေရးဆြဲထားတာေၾကာင့္ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။
၁၁ နဲ႔ ၁၂ ရာစုေတြမွာ မြတ္စလင္ စာေရးဆရာႏွစ္ဦးျဖစ္တဲ့ အလ္-ဘကၠရီ (Al-Bakri) နဲ႔ အစ္ဗေန႔ ဂ်ဴဘုိင္းရ္ (Ibn Jubayr) တုိ႔ဟာ သူ႕အရင္က ပညာရွင္ႀကီးေတြရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္မႈေတြကုိ စုေဆာင္းကာ၊ ရွာေဖြဖတ္႐ႈဖုိ႔ လြယ္ကူတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးနဲ႔ အစီအစဥ္တက် စုစည္းခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဘကၠရီဟာ စပိန္က ဟူလ္ဗာ (Huelva) နဲ႔ ဆာလ္တက္စ္ (Saltes) ျပည္နယ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴးရဲ႕ သားျဖစ္ၿပီး၊ ဆီးဗီးလ္နန္းေတာ္မွာ သံတမန္ေရး ကိစၥေတြကို ကိုင္တြယ္ရတဲ့ အေရးပါသူ ၀န္ႀကီးတစ္ဦးလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ အလုပ္ေတြ မအားေပမယ့္ အလ္-ဘကၠရီဟာ ဉာဏ္ပညာျပည့္စံုတဲ့ ပညာရွင္တစ္ေယာက္၊ စာေရးသြက္သူတစ္ေယာက္ျဖစ္ၿပီး ေနရာေဒသနာမည္ေတြ အပါအ၀င္ အာေရဗ်ကၽြန္းဆြယ္အေၾကာင္း အဓိကေဖာ္ျပထားတဲ့ ပထ၀ီဆုိင္ရာ အေရးပါတဲ့က်မ္တစ္ေစာင္ကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ Route and Kingdoms (လမ္းေၾကာင္းႏွင့္ ဘုရင့္ႏုိင္ငံမ်ား) ဆုိတဲ့ အဲဒီ က်မ္းမွာ ရြာေတြ၊ ၿမိဳ႕ေတြ၊ ေတာင္ၾကားေတြ၊ အထိမ္းအမွတ္ အေဆာက္အအံု စတာေတြရဲ႕ အမည္နာမေတြကုိ အကၡရာစဥ္အလုိက္စီကာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အလ္-ဘကၠရီရဲ႕ ေနာက္ထပ္ အဓိကအားထုတ္မႈတစ္ခုက အဲဒီေခတ္မွာ သိရွိထားတဲ့ ကမၻာတစ္ခုလံုးအေၾကာင္းကုိ ဘက္စံု ေထာင့္စံုကေန ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဗလင္စီယာက မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အစ္ဗေန႔ ဂ်ဴဘုိင္းရ္ (Ibn Jubayr) ဟာ မကၠာၿမိဳ႕ကုိ သြားရတဲ့ ဟဂ်္ခရီးသြားမွတ္တမ္းကုိ မွတ္တမ္းတင္ထားသူေတြထဲက တစ္ဦးလည္းျဖစ္ပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၇၀၀ ေလာက္က သူ႕ရဲ႕ ေန႔စဥ္မွတ္တမ္းေတြမွာ ေျမထဲပင္လယ္ အေရွ႕ဘက္တစ္ျခမ္းလံုးအေၾကာင္းကုိ အေသးစိတ္ မွတ္တမ္းတင္ထားပါတယ္။ ဂ်ဴဘုိင္းရဲ႕ ဒီခရီးသြားမွတမ္းဟာ ပထ၀ီသိပၸံထက္ကုိ ပုိၿပီး ႐ုကၡေဗ၊ ဟင္းလ်ာမ်ိဳးစံုခ်က္ျပဳတ္နည္းေတြ၊ ခရီးသြားအႀကံျပဳခ်က္ စတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။
မြတ္စလင္အုပ္စုိးတဲ့ စပိန္မွာ ခရီးသြားက်မ္းေတြ ေရးသားျပဳစုမႈဓေလ့ ႀကီးထြားလားခဲ့ၿပီး ဒီ စာအုပ္၊ စာတမ္းေတြက အခ်က္အလက္ေတြကုိ ေပါင္းစည္းကာ နာမည္ေက်ာ္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီ (Al-Idrisi) က အဲဒီအခ်ိန္က အျပည့္စံုဆံုး ကမၻာ့ေျမပံုတစ္ခုကုိ ဖန္တီးေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။ စစၥလီကၽြန္းက ေနာ္မန္ဘုရင္ ေရာ္ဂ်ာ ၂ (Roger II) ဟာ သကၠရာဇ္ ၁၁၃၉ ခုႏွစ္မွာ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီကုိ ေကာ္ဒုိဘာကေန စစၥလီကုိေခၚယူၿပီး သူ႕အတြက္ ေျမပံုတစ္ခု ေရးဆြဲေပးဖုိ႔ တာ၀န္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ဘုရင္ရဲ႕ ပါလာမုိနန္းေတာ္မွာ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီတစ္ေယာက္ ခ်ီးျမႇင့္ေျမႇာက္စားခံခဲ့ရၿပီး ၁၅ ႏွစ္တာကာလအတြင္းမွာ ေထာင္နဲ႔ခ်ီတဲ့ ခရီးသြားေတြကုိ ေမးျမန္းကာ အရင္က မပါ၀င္ခဲ့တဲ့ ေနရာေတြအပါအ၀င္ အဲဒီအခ်ိန္က အတိက်ဆံုးျဖစ္တဲ့ ကမၻာ့ေျမပံု ၇၀ ကုိ ေရးဆြဲေပးႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။
သူ႕ရဲ႕ဒီအားထုတ္မႈမွာ သူ႕အရင္ကရွိခဲ့တဲ့ ပညာရွင္ေတြရဲ႕ ေရးသားမႈေတြကုိ အေျခခံသလုိ၊ စစၥလီမွာေနစဥ္ သူရရွိခဲ့တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြလည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ကမၻာႀကီးဟာ အလံုးႀကီးျဖစ္တယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္ကုိ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီက တစ္စုိက္မတ္မတ္ ေဖာ္ျပခဲ့ၿပီး “ၾကက္ဥထဲမွာ အႏွစ္က တည္ၿငိမ္ေနသလုိပဲ ကမၻာႀကီးဟာ အာကာသထဲမွာ တည္ၿငိမ္ေနတယ္” လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ စာအုပ္ေတြထဲမွာ ကမၻာ့ ေတာင္ျခမ္း၊ ေျမာက္ျခမ္းအေၾကာင္း၊ ရာသီဥတုေတြအေၾကာင္း၊ ပင္လယ္ေတြ၊ ပင္လယ္ေကြ႕ေတြအေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသလုိ၊ အာရွနဲ႔ အာဖရိကရဲ႕ ေ၀းလံေခါင္ဖ်ားေဒသေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ေတာ္ေတာ္ေလး အဖုိးမျဖတ္ႏုိင္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကုိလည္း မွတ္တမ္းတင္ထားခဲ့ပါတယ္။
၁၃ ရာစုမွာေတာ့ ယာကြတ္ အလ္-ဟာမာ၀ီ (Yaqut al-Hamawi) ဆုိတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးဟာ အီရတ္ႏုိင္ငံ မူဆုိးလ္ၿမိဳ႕ကေန ဆီးရီးယားႏုိင္ငံ အလက္ပုိ၊ ပါလက္စတုိင္း၊ အီဂ်စ္နဲ႔ ပါရွား (ယခုအီရန္) တုိ႔ကုိ သြားေရာက္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ သူ႕ရဲ႕ ဒီခရီးသြားမွတ္တမ္းေတြထဲက ၄ ခုသာ က်န္ရွိေတာ့ၿပီး လူသိအမ်ားဆံုးကေတာ့ Dictionary of Contries (ႏုိင္ငံမ်ားအဘိဓာန္) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ႀကီးဟာ ပထ၀ီ၀င္ဆုိင္ရာ စြယ္စံုက်မ္းႀကီးျဖစ္ၿပီး ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္၊ လူမ်ိဳးေဗဒ၊ သမုိင္း၊ မႏုႆေဗဒ၊ သဘာ၀သိပၸံနဲ႔ ပထ၀ီဆုိင္ရာအပါအ၀င္ အလယ္ေခတ္က သိထားသမွ် ကမၻာႀကီးရဲ႕ အေၾကာင္းအရာအားလံုးနီးပါးကုိ မွတ္တမ္းတင္ထားကာ၊ ေနရာေဒသတုိင္းရဲ႕ ကုိၾသဒိနိတ္ေတြကုိလည္း ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ၿမိဳ႕ေတြ၊ ၿမိဳ႕ႀကီးေတြရဲ႕ အမည္နာမ အမ်ားစုနဲ႔ အဲဒီေနရာက စီးပြားေရးအေျခအေန၊ သမုိင္းေၾကာင္း၊ လူဦးေရ၊ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားသူေတြနဲ႔ အထိမ္အမွတ္အေဆာက္အဦးေတြအေၾကာင္းလည္း ဒီက်မ္းႀကီးမွာ အေသးစိတ္ ေရးသား မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ပါတယ္။
သိပၸံ၊ နည္းပညာနဲ႔ အႏုပညာေတြလုိပဲ ပထ၀ီ၀င္ပညာရပ္မွာ ႏွစ္ျမႇဳပ္အားထုတ္ခဲ့ၾကတဲ့ မြတ္စလင္ သိပၸံညာရွင္ႀကီးေတြဟာ မနည္းမေနာ ရွိခဲ့ပါတယ္။ သူတုိ႔ထဲက ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ သူမ်ားေတြ မသိတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို ရယူစုေဆာင္းဖုိ႔အတြက္ ကမၻာအႏွံ႔ေျခဆန္႔ခဲ့ၾကၿပီး အသိပညာကုိ ဆာေလာင္မႈ၊ စူးစမ္းလုိစိတ္ရင့္သန္မႈ၊ တစ္ျခားလူေတြအတြက္ အသံုး၀င္မယ့္ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကုိ အေမြအျဖစ္ထားလုိမႈ စတဲ့စိတ္ဓာတ္ေတြကုိ ျပသခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာ ကမၻာႀကီးကုိ ေလ့လာဖုိ႔အတြက္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔မွာ မဂၢဇင္းေတြ၊ ၿဂိဳဟ္တု ႐ုပ္သံလုိင္းေတြ ရွိေနပါၿပီ။ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြဟာ စိတ္အပန္းေျဖေရးအတြက္ ခရီးေတြ သြားေနၾကၿပီး၊ ထုိင္ခံုမွာထုိင္ကာ ကၽြမ္းက်င္သူေတြရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္မႈေတြကို ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ၾကည့္႐ႈနားလည္ႏုိင္ၾကေပမယ့္ လြန္ခဲ့တဲ့ ေထာင္စုႏွစ္တစ္ခုက လူေတြကေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ ပတ္၀န္းက်င္ကုိ သိရွိနားလည္ဖုိ႔အတြက္ ယံုၾကည္ခ်က္ကုိ ဦးထိပ္ပန္ဆင္ကာ စူးစမ္းလုိစိတ္ကုိ အေဖာ္ျပဳခဲ့ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ကမၻာ့ပထမဆံုး ေျမပံု
၁၁ ရာစု မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-အစ္ဒ္ရီစီ ေရဆြဲခဲ့သည့္ ပထမဆံုး ကမၻာ့ေျမပံု လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ထာင္ေက်ာ္က ႏုိင္ငံေတြ၊ တုိက္ႀကီးေတြ၊ ပင္လယ္ေရေၾကာင္းသြားလာမႈေတြ အေၾကာင္းကုိ တိတိက်က် မသိရွိခဲ့ၾကပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ကုန္သြယ္မႈ၊ နယ္ပယ္သစ္ခ်ဲ႕ထြင္မႈ၊ ဘာသာေရး ခရီးသြားမႈေတြအတြက္ ခရီသြားတဲ့လူေတြ ပုိပုိမ်ားလာတာေၾကာင့္ ေျမပံုေကာင္းေကာင္းေတြကုိ လုိအပ္မႈကလည္း ျမင့္တက္လာခဲ့ပါတယ္။
ကမၻာ့အဖုိးအတန္ဆံုး ေျမပံုေတြထဲကအခ်ိဳ႕ကုိ ေရးဆြဲခဲ့သူေတြဟာ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္ကမၻာက ပညာရွင္ႀကီးေတြျဖစ္ၿပီး သူတုိ႔ေခတ္အခါက သိရွိႏုိင္သမွ်ေသာ ပထ၀ီဆုိင္ရာ အသိပညာေတြအားလံုးကုိ နားလည္တတ္ကၽြမ္းခဲ့ၾကသူေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သိရွိသမွ်၊ သြားေရာက္ခဲ့သမွ်ကုိ ေန႔စဥ္ မွတ္တမ္းတင္ထားၾကတဲ့ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္ ပထ၀ီ၀င္ပညာရွင္ေတြ၊ မြတ္စလင္ခရီးသြားေတြရဲ႕ မ်က္ျမင္ေတြ႕ရွိမႈကုိ ဒီပညာရွင္ႀကီးေတြက အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။
၁၂ ရာစုေရာက္တဲ့အခါမွာေတာ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-အစ္ဒ္ရီစီဟာ ဥေရာပ၊ အာရွနဲ႔ ေျမာက္အာဖရိကက ေဒသေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ပါ၀င္တဲ့ ေျမပံုတစ္ခုကုိ ပထမဆံုး ေရးဆြဲႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေပါင္း ၈၅၀ ေက်ာ္ေလာက္က အဲဒီေျမပံုဟာ မာကုိပုိလုိနဲ႔ ကုိလံဘတ္စ္တုိ႔ ကမၻာအႏွံ႔ ေျခမဆန္႔ခင္ ရာစုႏွစ္မ်ားစြာအရင္ကတည္းက ဖန္တီးႏုိင္ခဲ့တာပါ။ သူ႕အရင္က ပညာရွင္ေတြရဲ႕ အသိပညာေတြ၊ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာေသာ ခရီးသြားေတြကို ေမးျမန္းမႈကေန ရရွိတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီဟာ သူ႕ေခတ္အခါက အတိက်ဆံုး ကမၻာ့ေျမပံုတစ္ခုကုိ ေရးဆြဲႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ အာရဘီ စာတမ္းေတြအရ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီဟာ သူ႕ေျမပံုမွာ အဲဒီကာလက ဓေလ့တစ္ခုျဖစ္တဲ့ ကမၻာ့ေတာင္ဘက္ကုိ အေပၚမွာ၊ ေျမာက္ဖက္ကုိ ေအာက္မွာထားၿပီး ေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။
ဒီေျမပံုေရးဆြဲဖုိ႔အတြက္ မြတ္စလင္ဘုရင္ေတြကုိ ျဖဳတ္ခ်ခဲ့တဲ့ စစၥလီကၽြန္းက ေနာ္မန္ဘုရင္ ေရာ္ဂ်ာ ၂ (Roger II) ဟာ စပိန္မွာေနထုိင္တဲ့ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီကုိ ဖိတ္ေခၚ တာ၀န္ေပးခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ေျမပံုေပၚထြက္လာဖုိ႔အတြက္ ၁၅ ႏွစ္တာ ၾကာျမင့္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၂ ရာစုက စစၥလီကၽြန္းဟာ ကမၻာ့ ယဥ္ေက်းမႈ၊ အေတြးအေခၚေတြရဲ႕ ဆံုမွတ္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ေမာ္႐ုိကုိက သူ႕ရဲ႕အိမ္ကုိ မျပန္မီ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီဟာ ဘုရင္ေရာ္ဂ်ာရဲ႕ နန္းေတာ္မွာ အေလးစားခံရဆံုး ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦး ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။
စပိန္ႏုိင္ငံ Ceuta ၿမိဳ႕ရွိ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီ၏ ႐ုပ္တု စက္၀ုိင္းပံုစံ သူ႕ရဲ႕ေျမပံုမွာ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီဟာ အိႏၵိယ၊ အာေရဗ်၊ အာရွ၊ ေျမထဲပင္လယ္၊ ဥေရာပနဲ႔ ေျမာက္ အာဖရိကေဒသေတြကုိ ထည့္သြင္းခဲ့ၿပီး ဘုရင္ေရာ္ဂ်ာအတြက္ ေငြစက္၀ုိင္းျပားမွာထြင္းထားတဲ့ ေျမပံုကုိ ဖန္တီးေပးခဲ့ပါတယ္။ ကမၻာႀကီးဟာ အလံုးႀကီးျဖစ္တယ္ဆုိတာ ေရွးေဟာင္း ဂရိေတြရဲ႕ ေခတ္ထဲကေန လူေတြက ယံုၾကည္ခဲ့ၾကေပမယ့္ ကမၻာလံုးႀကီးရဲ႕ အတုိင္းအတာအေသးစိတ္ကုိ ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူေတြကေတာ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-အစ္ဒ္ရီစီရဲ႕ ေရးသားမႈေတြထဲမွာ အီေကြတာကေန ကမၻာႀကီးရဲ႕စက္၀န္းမ်ဥ္းဟာ မုိင္ေပါင္း ၂၂၉၀၀ ရွိတယ္လုိ႔ တြက္ခ်က္ခဲ့ၿပီး လက္ရွိ သိရွိထားတဲ့ အတုိင္းအတာနဲ႔ ၁၀ ရာခုိင္ႏႈန္းေလာက္သာ ေလ်ာ့နည္းပါတယ္။ သူဟာ ကမၻာ့ ေတာင္ဖက္ျခမ္း၊ ေျမာက္ဖက္ျခမ္း၊ ဥတုဇုန္ေတြ၊ ပင္လယ္ေတြ၊ ပင္လယ္ေကြ႕ေတြအေၾကာင္းလည္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။
အေစာပုိင္း မြတ္စလင္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ ကမၻာႀကီးရဲ႕အေနအထားကုိ တုိင္းတာတာ၊ ေဖာ္ထုတ္တာေတြဟာ သခ်ၤာနည္းက်ပထ၀ီေဗဒရဲ႕ အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အျမင့္ေတြ၊ အကြာအေ၀းေတြကို တုိင္းတာဆံုးျဖတ္ဖုိ႔အတြက္ အဲဒီကာလက ေခတ္အမီဆံုး နကၡတၱေဗေဒ စမ္းသပ္ခန္းေတြကို အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ၉ ရာစုမွာ မြတ္စလင္ဘုရင္ အလ္-မာမြန္ဟာ ကမၻာႀကီးရဲ႕ စက္၀န္းမ်ဥ္းကုိ တုိင္းတာဖုိ႔အတြက္ သူ႕ရဲ႕ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ေတြကုိ တာ၀န္ေပးခဲ့ၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ ေတြ႕ရွိမႈဟာ ဒီေန႔ေခတ္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔သိရွိထားတဲ့ အတုိင္းအတာထက္ ၁၂၅ မုိင္ေလာက္သာ ကြာခဲ့ပါတယ္။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္
