ရာဇာ တင္ဆက္သည္
(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)
မြတ္စလင္မ်ား တီထြင္ခဲ့ၿပီး ကြာနက္ဟုေခၚသည့္ ေျမေအာက္ေရသြယ္ေျမာင္း ေရေပးေ၀ေရးစနစ္
– အန္ဒါလူစီယာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ အာဖဂန္၊ ခ်ီကာဂုိ၊ ကုိင္႐ုိ ဘယ္ေနရာပဲျဖစ္ျဖစ္ ေရဟာ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ လူသားေတြ အသက္ရွင္ရပ္တည္ဖုိ႔အတြက္ မရွိမျဖစ္အေရးပါတဲ့ ရင္းျမစ္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ေရဟာ သက္ရွိအားလံုးရဲ႕ မူလျဖစ္တည္ရာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြဟာ အဲဒီေရအရင္းျမစ္ကုိ စနစ္တက် အသံုးခ်ႏုိင္ေရးအတြက္ နည္းလမ္းအေဟာင္းေတြကုိ ထိန္းသိမ္းခဲ့႐ံုသာမက ဒီနည္းလမ္းေတြကုိ မြမ္းမံကာ တုိးတက္ေအာင္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကၿပီး နည္းလမ္းအသစ္ေတြကုိလည္း ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီေန႔ေခတ္ အသံုးျပဳေနတဲ့ ေရေပးေ၀ေရးနည္းလမ္းေတြဟာ မြတ္စလင္ေတြ ခ်န္ရစ္ခဲ့တဲ့ အေမြအႏွစ္ေတြထဲ တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။
သခ်ၤာနယ္ပယ္မွာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ထူးခၽြန္မႈက အင္ဂ်င္နီယာက႑ကုိပါ တစ္ပါတည္း တုိးတက္ေစခဲ့ၿပီး ဇလေဗဒနယ္ပယ္၊ ေရေပးေ၀ေရးနည္းလမ္းေတြကုိ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္တည္ေဆာက္ႏုိင္မယ့္ စက္ပစၥည္းပုိင္းဆုိင္ရာ နယ္ပယ္ေတြကုိလည္း မြတ္စလင္ေတြက သိသိသာသာကုိ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲပစ္လုိက္ပါတယ္။ ၁၁ ရာစုမွာ ပါရွန္သခ်ၤာပညာရွင္နဲ႔ အင္ဂ်င္နီယာတစ္ဦးျဖစ္သူ မုိဟာမက္ အလ္-ကာရာဂ်ီ (Muhammad al-Karaji) ဟာ “ေျမေအာက္ေရမ်ားကို ထုတ္ယူသံုးစြဲျခင္း” ဆိုတဲ့ အေၾကာင္းအရာကုိ စတင္ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူဟာ ေျမေအာက္ေရ ရွာေဖြေရး ကိရိယာေတြ၊ ေျမေအာက္ေရရွိေၾကာင္း သိရွိႏုိင္မယ့္နည္းလမ္းေတြကုိ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၿပီး၊ ေျမေအာက္ ေရသြယ္ေျမာင္းေတြ တူးေဖာ္ဖုိ႔ နည္းလမ္းေတြကုိလည္း ေရးသားခဲ့ပါေသးတယ္။
ေျမေအာက္ေရသြယ္ေျမာင္း
ေျမေအာက္ရသြယ္ေျမာင္းကြန္ရက္မွ ပံုရိပ္တစ္ခု
ဒီလုိ ေျမေအာက္ေရသြယ္ေျမာင္းေတြ တူးေဖာ္ရတာဟာ အပူခ်ိန္ေၾကာင့္ ေရေငြ႕ျပန္မႈကုိ တားဆီးဖုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အာရဘီလုိ ‘ကြာနက္စ္’ (quanat) လုိ႔ေခၚတဲ့ အဲဒီေရသြယ္ေျမာင္းေတြထဲက ေရွးအက်ဆံုးတစ္ခုကုိေတာ့ ပါရွားျပည္ (ယခုအီရန္) ႏုိင္ငံမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းေၾကာင့္ လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးနယ္ပယ္ဟာ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာခဲ့ၿပီး၊ ေကာက္ပဲသီးႏွံ အမ်ားအျပားကုိလည္း စုိက္လာႏုိင္တာေၾကာင့္ ‘ကြာနက္စ္’ တည္ေဆာက္မႈဟာ မြတ္စလင္ကမၻာမွာ အထူးသျဖင့္ ပူျပင္းေျခာက္ေသြတဲ့ ရာသီဥတုရွိတဲ့ အေရွ႕အလယ္ပုိင္းေဒသမွာ လုိအပ္ခ်က္တစ္ခု ျဖစ္လာပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒီနည္းလမ္းဟာ စပိန္ႏုိင္ငံ ေကာ္ဒုိဘာကို ေရာက္ရွိခဲ့ၿပီး ၿမိဳ႕ျပေရေပးေ၀မႈစနစ္ကုိ သေႏၶတည္ ေပါက္ဖြားေစခဲ့ပါေတာ့တယ္။
ပါရွန္ႏုိင္ငံနဲ႔ ယေန႔ေခတ္ အာဖဂန္နစၥတန္တုိ႔မွာ ဒီလုိေျမေအာက္ေရသြယ္ေျမာင္းေတြနဲ႔ ဆက္သြယ္ထားတဲ့ ေရတြင္းေပါင္း ေထာင္နဲ႔ခ်ီ ေတြ႕ရွိႏုိင္ပါတယ္။ ဒီေရသြယ္ေျမာင္းေတြကုိ ႏုန္းက်မႈ၊ ပ်က္ဆီးယုိယြင္းမႈေတြ ခံႏုိင္ေအာင္ တည္ေဆာက္ထားတာျဖစ္ၿပီး ၾကမ္းတမ္းတဲ့ သဲကႏၱာရ၊ မာေက်ာတဲ့ ေက်ာက္ေဆာင္ ေက်ာက္တန္းေတြကုိ အန္တုကာ ေရေတြ အဆက္မျပတ္စီဆင္းေစဖုိ႔ ဒီဇုိင္းထုတ္ထားတာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အင္မတန္မာတဲ့ ေက်ာက္ေဆာင္ေတြအနား ေရာက္ရင္ေတာ့ ဒီေရသြယ္ေျမာင္းေတြဟာ ေျမျပင္ေပၚတက္လာၿပီး၊ ေျမအေျခအေန ေျပာင္းလဲသြားတာနဲ႔အမွ် ေျမေအာက္ကုိ ျပန္ေရာက္သြားပါတယ္။ အလ္ဂ်ီးရီးယားက ဆာဟာရေဒသမွာ ဒီလုိ ေျမေအာက္ ေရသြယ္ေျမာင္းကြန္ယက္ ေျမာက္မ်ားစြာ ရွိၿပီး အဲဒီကြန္ယက္ေတြကုိ ‘ေဖာ့ဂါရက္စ္’ (Foggaras) လုိ႔ ေခၚတြင္ပါတယ္။
အဲဒီေဒသေတြက လယ္သမားေတြ ေရကုိ အခ်ိန္မီရရွိဖုိ႔၊ ေန႔ညမျပတ္ ညီတူညီမွ် ရရွိဖုိ႔ဆုိတဲ့ ေရေပးေ၀မႈ ထိန္းခ်ဳပ္ေရးစနစ္အတြက္ လယ္သမားေတြဟာ ‘ကလပ္ဆုိက္ဒရာ’ (clepsydra) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရနာရီကို အသံုးျပဳၾကပါတယ္။ ယေန႔ေခတ္ ေရအားလွ်ပ္စစ္နဲ႔လည္ပတ္တဲ့ ဆည္ႀကီးေတြ၊ ေခတ္ေပၚ ေရေပးေ၀မႈစနစ္ေတြ ရွိေနေပမယ့္လည္း အီရန္ႏုိင္ငံရဲ႕ အခ်ိဳ႕ေဒသေတြမွာ ဒီ ‘ကြာနက္စ္’ ေတြဟာ လယ္သမားေတြရဲဲ႕ အသက္ေသြးေၾကာအျဖစ္ ရပ္တည္ေနပါတယ္။ ရွီရက္ဇ္ေဒသ အေရွ႕ေျမာက္ပုိင္းမွာဆုိရင္ လုိအပ္တဲ့ေရအရင္းအျမစ္ကုိ ေျမေအာက္ေရေျမာင္းေတြနဲ႔ သြယ္တန္းထားတဲ့ ေရတြင္းေတြကေန ရရွိေနတာျဖစ္ပါတယ္။
ပူျပင္းေျခာက္ေသြ႕ေသာ ရာသီဥတုရွိတဲ့ အဲဒီေဒသေတြမွာ ေရဟာ ေရႊထက္တန္ဖုိးရွိတာေၾကာင့္ မြတ္စလင္ေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္လုိမ်ိဳးပဲ ေရအရင္းအျမစ္ကုိ ထိန္းညႇိဖုိ႔ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီေခတ္အခါက အာဏာပုိင္ေတြဟာ ဒီကိစၥမွာ အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑ကေန ပါ၀င္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အီရတ္ႏုိင္ငံမွာဆုိရင္ ဆည္တမံေတြလုိ ဟုိက္ဒေရာလစ္စနစ္သံုး ႀကီးမားတဲ့ ေရေပးေ၀မႈ ရင္းျမစ္ေတြကုိ ေဒသႀကီးေတြမွာ အသံုးျပဳဖုိ႔ စီစဥ္ခဲ့ၿပီး ေဒသငယ္ေလးေတြက ျပည္သူေတြကေတာ့ ေရစီးေၾကာင္းစြမ္းအင္အသံုးျပဳ ေရစုပ္စက္လုိ စက္ငယ္ေလးေတြကုိ အဓိကထား သံုးစြဲခဲ့ၾကပါတယ္။
အီဂ်စ္ႏုိင္ငံမွာေတာ့ ႏုိင္းျမစ္ကေရကုိ စီမံခန္႔ခြဲျခင္းဟာ ႏုိင္ငံအတြင္းက သက္ရွိတိုင္း အသက္ရွင္ရပ္တည္ဖုိ႔အတြက္ အေရးပါတဲ့ လုပ္ငန္းတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၄ ရာစု အီဂ်စ္သမုိင္းပညာရွင္ေတြျဖစ္တဲ့ အလ္-ႏူေ၀ရီ (Al-Nuwayri) နဲ႔ အလ္-မက္ရီဇီ (Al-Maqrizi) တုိ႔ကေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ စာအုပ္ေတြထဲမွာ ႏုိင္းျမစ္ေပၚ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ေရေလွာင္တမံေတြ၊ ေရလမ္းေၾကာင္း ထိန္းသိမ္းမႈေတြရဲ႕ အခန္းက႑ကုိ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။ အီရတ္ႏုိင္ငံမွာ ဘုရင္က ေရအရင္းအျမစ္စီမံခန္႔ခြဲေရး အေဆာက္အဦးႀကီးေတြကုိ ေဆာက္လုပ္ၿပီး ျပည္သူေတြကေတာ့ အေသးစားေလးေတြကုိ ေဆာက္လုပ္ၾကပါတယ္။ ျပည္နယ္အလုိက္ ခန္႔အပ္ထားတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ (အမီရ္) ေတြ၊ အာဏာပုိင္ေတြကလည္း ဒီအလုပ္ကုိ အဓိကထားၿပီး စီမံႀကီးၾကပ္ၾကပါတယ္။ မမ္လြက္မင္းဆက္ (Mamluks) ေတြလက္ထက္မွာဆုိရင္ ကာရွစ္ဖ္ အလ္-ဂ်ဴဆူရ္ (Kashif al-Jusur) ဆုိတဲ့ အမည္နဲ႔ ရာထူးတစ္ခုကုိ ဖန္တီးေပထားၿပီး အီဂ်စ္က ျပည္နယ္တစ္ခုခ်င္းစီတုိင္းမွာရွိတဲ့ ဆည္တမံေတြကုိ စစ္ေဆးရတဲ့အလုပ္ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရအရင္းအျမစ္ စီမံခန္႔ခြဲေရးခံု႐ံုး
ဒါတင္မကေသးဘဲ ေရခြဲေ၀ေရးနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အျငင္းပြားမႈ၊ စည္းကမ္းခ်ိဳးေဖာက္မႈေတြ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းဖုိ႔အတြက္ လယ္သမားေတြကုိယ္တုိင္က ေရြးခ်ယ္တင္ေျမာက္ထားတဲ့ တရားသူႀကီးေတြ ႐ံုးထုိင္တဲ့ တရား႐ံုးတစ္ခုလည္း ရွိၿပီး ေရျဖဳန္းတီးမႈကုိ ပိတ္ပင္တာအပါအ၀င္ သက္ဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြကုိ ထုတ္ျပန္ပါတယ္။ ဒီတရား႐ံုးကုိေတာ့ ‘ေရအရင္းအျမစ္ စီမံခန္႔ခြဲေရး ခံုး႐ံုး’ လုိ႔ေခၚဆုိၿပီး ၾကာသာပေတးေန႔တုိင္းမွာ ေဒသတြင္းရ အေရးပါတဲ့ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္မွာ ႐ံုးထုိင္ေလ့ရွိပါတယ္။ ရာစုႏွစ္အနည္းငယ္ၾကာၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ ဒီခံု႐ံုးစနစ္ဟာ စပိန္ႏုိင္ငံ ဗလင္စီယာကုိ ေရာက္လာခဲ့ၿပီး ဒီအခ်ိန္မွာေတာ့ ခရစ္ယာန္ဘုရားေက်ာင္းမွာ ႐ံုးထုိင္တာျဖစ္ပါတယ္။
အစက္ခ်စုိက္ပ်ိဳးနည္း
ယေန႔ေခတ္တြင္ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္အသံုးျပဳေနသည့္ အစက္ခ်စုိက္ပ်ိဳးနည္းကုိ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အစ္ဗေန႔ အလ္-ေအာ္၀မ္ က ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သည္။
၁၂ ရာစု မြတ္စလင္ ႐ုကၡေဗဒပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေအာ္၀မ္ (Ibn al-Awwan) ဟာ သူ႕ရဲ႕ Book of Agriculture (လယ္ယာစုိက္ပ်ိဳးေရးဆုိင္ရာက်မ္း) မွာ ေကာက္ပဲသီးႏွံေတြအတြက္ အစက္ခ်ေရေပးေ၀နည္းစနစ္ကုိ တင္ျပခဲ့ၿပီး ဒီနည္းလမ္းဟာ ေရအေလအလြင့္မျဖစ္ေအာင္၊ အခ်ိဳ႕ေသာ ေကာက္ပဲသီးႏွံေတြမွာ ေရလုိတာထက္ မပုိသြားေအာင္ ထိန္းသိမ္းႏုိင္တယ္လုိ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ သူက ေရထည့္ထားတဲ့ အုိးေတြကုိ အပင္ေတြရဲ႕အေျခမွာ ျမႇဳပ္ထားၿပီး အဲဒီမွာေဖာက္ထားတဲ့ သတ္မွတ္အေပါက္ေလးေတြကေန လုိအပ္သေလာက္ ေရကုိသာ အစက္ခ်ေပးတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေအာ္၀မ္ တီထြင္ခဲ့တဲ့ ဒီနည္းစနစ္ကုိ ဒီေန႔မွာေတာ့ ကမၻာတစ္၀ွမ္းမွာ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳေနၾကၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။
လူမႈသိပၸံနဲ႔ စက္မႈပုိင္းဆုိင္ရာ တီထြင္ႀကံဆမႈမွာ တစ္ဖက္ကမ္းခတ္ေတာ္ၾကတဲ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေရအရင္းျမစ္ ထုတ္ယူသံုးစြဲမႈ၊ စီမံခန္႔ခြဲမႈကုိ ဘယ္လုိျပႆနာမ်ိဳးကမွ မဟန္႔တားႏိုင္ခဲ့ပါဘူး။ ေရဟာ အလြန္အင္တန္မွနက္႐ႈိင္းတဲ့ ေခ်က္နက္ႀကီးတဲ့မွာပဲ ရွိေနပါေစ မြတ္စလင္ေတြဟာ အဲဒီေခတ္အခါက အဆန္းျပားဆံုး ေရတင္စက္ေတြ၊ ေရစုပ္စက္ေတြကုိ တီထြင္ဖန္တီးက လူမႈအဆင့္အတန္းကုိ ေတာ္လွန္ေျပာင္းလဲပစ္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။
မြတ္စလင္မ်ား ေဆာက္လုပ္ခဲ့ၿပီး စပိန္ႏုိင္ငံ ေကာ္ဒုိဘာၿမိဳ႕တြင္ ယေန႔အခ်ိန္အထိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္သည့္ ေရစီးအားသံုး ေရစုပ္စက္
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)
