Category: ေဆာင္းပါး

ေရးသူ-ေဒါက္တာ သန္းထြန္း
ရုပ္ရွင္ေတးကဗ်ာ မဂၢဇင္းမွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။

ရခိုင္က မလယ(Malaya) ထိ ကမ္းရိုးတန္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ တစ္ေလွ်ာက္မွာ ရခိုင္၊ တ႐ုတ္၊ ပသီ အားလုံးေလးစားရတ့ဲပလီတစ္မ်ဳိး႐ွိတယ္။ ဟိႏၵီက သူတုိ႔နတ္ကြန္းမဟုတ္ရင္ ဗုဒၶ၊ မြတ္စလင္မ္၊ ခရစ္ယာန္ ေက်ာင္း အားလုံးကုိ “ပလႅိ”လုိ႔ ေခၚတယ္။ ေ႐ွးေ႐ွးက နတ္အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ယုံသလုိေပါ့။ မြတ္စလင္စာေပေတြမွာ ပါ႐ွိတ့ဲ ဗျဒဳဒၵိန္ၾသလိယ (Badru’ddin Aulia) ဆုိတ့ဲ ပုဂၢိဳလ္နာမည္က ေ႐ြ႕ေလ်ာလာတ့ဲနာမည္ျဖစ္လာတယ္။ အခုေခတ္ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္မွာ အဲဒီပုဂၢိဳလ္ကုိ ခြာဇခိဇာ (Khwaja Khizar) လုိ႔ ေခၚတယ္။ ေရႀကီးတာကုိ ထိန္းတ့ဲ နတ္(Spirit of Flood)ျဖစ္တယ္။ ေရနဲ႔ဆုိင္တ့ဲပြဲလမ္းသဘင္မွာ သူ႔ကုိ ပူေဇာ္ပသရတယ္။ ဒီအယူနဲ႔ ဒီပူေဇာ္ ပြဲဟာ အေနာက္အာ႐ွဆီးမုိက္(Semites)ေတြဆီက အိႏၵိယကုိ ျဖတ္ၿပီး ရခုိင္ကုိ ေရာက္လာခ့ဲတယ္။ ဟိႏၵီ ေတြရဲ႕ သီ၀ဂိုဏ္း(Sarvite)နဲ႔လည္း ဆက္သြယ္တယ္လုိ႔ ထင္ရတယ္။

ဒီကိစၥကုိ ဆာရစ္ခ်ဒ္တင္ပဲလ္(Sir Richard Temple)က ရန္ကုန္ေဂဇက္(The Yangon Gazette) မွာ ၁၈၉၄-ခုႏွစ္က ဒီလုိ ေရးသားခ့ဲပါတယ္။

ေဒါက္တာအင္ဒါဆန္(Anderson)က ၁၇-ရာစု အဂၤလိပ္-ယုိးဒယားဆက္ဆံေရး(၁၈၉၀-၂၃၈)မွာ ၂၃ဂ်န္ ၁၆၈၇နဲ႔ ေနာက္တစ္ေန႔မွာ ကာတာန(Carter) သေဘၤာနဲ႔ အတြဲဂ်ိမ္း(The James)သေဘၤာ ၿမိတ္(Mergu)ဆိပ္ကို ၀င္လာေတာ့ သေဘၤာအုပ္ခ်ဳပ္သူအာမီဂါေဂါစလင္းကုိ အေရးပုိင္မစၥတာ၀ႈိက္အိမ္ေ႐ွ႕ ရီစလူး႐ွင္း သေဘၤာမွာ ၀င္ဆုိက္ထားတယ္။ ဒါမွ ဗန္ဒမေခါင္(Bandemahkon)ဘက္ကုိ သေဘၤာသားေတြမသြားမွာလို႔ ေျပာတယ္။ ဆက္ၿပီး အင္ဒါဆင္ေျပာပုံက ၿမိတ္သေဘၤာဆိပ္အေနာက္ဘက္မွာ ဗန္ဒမေခါင္ကၽြန္း႐ွိတယ္။ အေ႐ွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီက ေဖေဖာ္၀ါရီ ၁၊ ၁၈၃၀ထုတ္တ့ဲ ၿမိတ္ကၽြန္းဆြယ္ပုံကုိ ဇြန္၊၁၈၇၁ ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္ထုတ္တ့ဲေျမပုံမွာ မျဒမကန္(Madramacan)နာမည္နဲ႔ ကၽြန္းကေလးကုိ ျပေသးတယ္။ ၿမိတ္သားေတြကုိ ေမးေတာ့ ဒီနာမည္ ကုိ သူတုိ႔မသိ၊ သူတုိ႔က လူတုိင္းဘယ္ေတာ့မဆုိ ဒီကၽြန္းကိ ပေတာ(Pataw)လုိ႔ပဲေခၚပါတယ္လုိ႔ ေျပာၾကပါတယ္။

ဒီကၽြန္းရဲ႕ ေျမာက္ဘက္က်က်အေ႐ွ႕ဘက္ကမ္းက တစ္ေနရာကုိ ၿမိတ္ေဒသခံေတြက ဗုဒၶမခန္လို႔ ေခၚတ့ဲအခါ က်ဳပ္က အဲဒီနာမည္ဟာ မျဒမကန္က ဆင္းသက္လာတာျဖစ္မယ္လုိ႔ ေတြးမိတယ္။ ပသီ သူေတာ္စင္ဗုဒၵရ္ဥဒိန္(Buddhar Udin)ေနသြားတ့ဲေနရာလုိ႔ အဆုိ႐ွိတယ္။ သူက ေျမာက္အရပ္က ပင္လယ္အတုိင္း ဆင္းလာၿပီး ပေတာေျမာက္ပိုင္းသဘာ၀အလွကုိ ျမင္ေတာ့ ပင္လယ္ထဲစီး၀င္လာတ့ဲစမ္းေခ်ာင္းကမ္းပါးတစ္ခုမွာ တဲထုိးၿပီး ေနလုိက္တယ္။ အဲဒီေနရာမွာလည္း ေက်ာက္တုံးႀကီး(Boulder)႐ွိေနတယ္။ အဲဒီေက်ာက္တုံးႀကီးေပၚမွာ ရက္ေပါင္းေလးဆယ္တုိင္တုိင္ တရားထုိင္ၿပီး သူဆုေတာင္း သမွ် ဘုရားသခင္က ေပးတယ္လို႔ ေျပာေလ့႐ွိ ၾကတယ္။ မြတ္စလင္မ္ေတြက ေနာက္ေတာ့ဒီေနရာကို ဗုဒၵရ္ဥဒိန္ရဲ႕  မခန္(Buddhar Udin’s Makhan)လုိ႔ ေခၚၾကတယ္။

ထူးဆန္းတ့ဲအခ်က္ တစ္ခ်က္က မြတ္စလင္မ္ေတြလုိပဲ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြကလည္း ဒီေနရာကုိ အထြတ္အျမတ္ထားတယ္။ ၿမိတ္မွာ႐ွိတ့ဲ တ႐ုတ္ေတြကလည္း ဒီလုိပဲ ႐ုိေသေလးစားတယ္။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ေတြဆုိရင္ သူတုိ႔ယုံၾကည္မႈ အတုိင္း ဒီေက်ာက္တုံးႀကီးကုိ ေ႐ႊခ်တယ္။ တ႐ုတ္ကေတာ့ အမွတ္အသားေတြ ေရးထားတ့ဲေလးေထာင့္ ကြက္ကေလးေတြကို ေ႐ႊေရာင္ျပားေပၚမွာ ျဖစ္ျဖစ္၊ စကၠဴအညိဳေပၚမွာ ျဖစ္ျဖစ္ အလွအပေရးခ် ယ္ၿပီး ေရလုပ္ငန္း ဆုိင္ရာနတ္ကုိ ပူေဇာ္ၾကတယ္။

ဆာဘြဲ႕ရကာနယ္(ဗုိလ္မႈးႀကီး)စေလဒင္(Sir Edward Sladen)က ေျပာဖူးတာက စစ္ေတြၿမိဳ႕စြန္ၿမိဳ႕ဖ်ားတစ္ဖက္မွာ အဂၤလိပ္နာမည္နဲ႔ ပြိဳင့္(The Point)ေခၚတ့ဲေနရာ႐ွိတယ္။ ရခုိုင္ေတြ အဲဒီေနရာကုိ ဗုေဒၶာေမာ္လုိ႔ ဒီေနရာမွာ လာေနတ့ဲ မြတ္စလင္သူေတာ္စင္ဗုဒၶေအာင္လိယ(Buddha Aouliah)ကုိ စြဲၿပီး ေခၚတာျဖစ္တယ္။ အဲဒီပုဂၢိဳလ္မကြယ္လြန္မီ အခ်ိန္ အၾကာႀကီးကပဲ ဒီေနရာမွာ လာေနသြားပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ရခုိင္ဌာေနေတြက ဘာသာမေ႐ြး ဒီအရပ္ကုိ မြန္ျမတ္တယ္လုိ႔ စြဲလမ္းယုံၾကည္ေနၾကပါတယ္။ ႐ွိခုိးတယ္။ တန္ခုိးႀကီးတ့ဲပုဂၢိဳလ္ေတြက ႏွိပ္စက္မယ္ ထင္ရင္ အျပစ္ဒဏ္မွ ကင္းလြတ္ေအာင္ ဒီမွာ ဆုေတာင္းရင္ ရမယ္လုိ႔ထင္တယ္။ ေက်ာက္တုံးႀကီးတစ္တုံး ကုိ ထြင္းၿပီး သဘာ၀ဂူလုိျဖစ္ေအာင္ ဖန္တီးလုိက္ေတာ့ ဗုဒၶဆာဟစ္(Buddha Sahib)က ၀င္ၿပီး သီတင္းသုုံးပါတယ္လုိ႔ ဆာအက္ဒ၀ပ္(Sir Edward)က ေျပာတယ္။ ၿပီးေတာ့ မြတ္စလင္ေတြက အဲဒီပုဂၢိဳလ္သီတင္းသုံးေနထုိင္ဖို႔ ကပ္လ်က္ ေက်ာက္တုံးေပၚမွာ ပသီပလီအေသးေလးကုိ တည္ေဆာက္ေပးခ့ဲၾကပါတယ္။

ေနာက္ကပ္လ်က္ေက်ာက္တုံးႀကီးတစ္ခုအေပၚမွာ (ပသီသူေတာ္စင္ရဲ႕) ေက်ာင္းသခၤမ္းေဆာက္ ေပးတယ္။ သူဘုရားအာ႐ုံျပဳၿပီး နဖူးနဲ႔ၾကမ္းကုိ တုိက္ၿပီး ၀တ္ျပဳႀကိမ္မ်ားလုိ႔ ေက်ာက္ေပၚမွာ အရာထင္ က်န္ရစ္တယ္လုိ႔ လုိက္ျပေလ့႐ွိၾကပါတယ္။ အာအက္ဒြပ္စေလဒင္အေျပာက ဒီသူေတာ္စင္ဟာ လူသာမန္ ထက္ပုိတ့ဲအစြမ္း႐ွိတယ္။ ဒါကုိ စတင္သိ႐ွိသူေတြက ဟိႏၵဴေတြျဖစ္တယ္တ့ဲ။ သူက သေဘၤာသားဆုိင္ရာ ေရေၾကာင္း ကိစၥမွာ ေအာင္ျမင္ေအာင္ ေဘးမသီ ရန္မခပဲ အႏၱရာယ္အေပါင္းက ကင္းလြတ္ေအာင္ လုပ္ေပး ႏိုင္တယ္။ ဘဂၤလီ အမ်ဳိးသမီးေတြကဆုိရင္ ပူေဇာ္ကန္ေတာ့ဖုိ႔လာတုိင္း ေရထဲမွာ ပုိက္ဆံအေၾကြနည္းနည္း ပစ္ခ်ေလ့႐ွိတယ္။ ဒီလုိေရမွာ ပုိက္ဆံပစ္ထည့္တ့ဲအခါ ပါးစပ္က ဒဂ်ကပဥၥပယ္ေသဗုဒၶရ္ ဗုဒၶရ္လုိ႔ ႐ြတ္ဆုိ ၾကတယ္။

ေဒါက္တာအန္ဒါဆင္က မြတ္စလင္မ္ေတြဟာ ဗုဒၶက်မ္းစာ တစ္ပုဒ္တစ္ေလယူၿပီး ႐ြတ္ဆုိတာလား ေမးရင္ မဟုတ္ဘူး။ သူတုိ႔ဒီလုိ မလုပ္တာ ေသခ်ာတယ္လုိ႔ ေျဖပါတယ္။

ေျမပုံေဟာင္းတစ္ခု (၁၇၉၀)ေလာက္က ေရးဆြဲခ့ဲတ့ဲအထဲမွာ ၿမိတ္(Mergu)နဲ႔မ်က္ႏွာခ်င္းဆုိင္ကၽြန္း တစ္ကၽြန္းဟာ ဗျဒနန္ျဖစ္တယ္။ ဗဒါရ္ေမာကန္() ကၽြန္းက နတ္ျမစ္(Naff River)ရဲ႕ အေနာက္ဘက္ကမ္းမွာ ႐ွိပါတယ္။ ႐ွာပူရိကၽြန္း(Isle of Shapuri)ေပၚက သဲေသာင္ျပင္ကုိ ဗုဒရ္မကမ္သဲေသာင္(Buddhamakan Beach)လုိ႔ ေခၚပါတယ္။

ဒန္း(Duen)ေရးတ့ဲအေ႐ွ႕အင္ဒီးစ္လမ္းၫႊန္(၁၇၈၀)စာမ်က္ႏွာ-၃၃၂(Directory of East Indies, 1780-332)မွာ ၿမိတ္ကုိ သြားတ့ဲသေဘၤာနဲ႔ ၿမိတ္က သြားတ့ဲသေဘၤာနဲ႔ ၿမိတ္က ျပန္ထြက္လာတ့ဲသေဘၤာမွန္သမွ် ၿမိတ္ရဲ႕ အေ႐ွ႕ေတာင္ဘက္ ေတာင္ယြန္းယြန္းမွာ ျမင္ေနရတ့ဲမျဒမစမ္ကၽြန္းနဲ႔ ၾကားအလယ္ေၾကာကုိ ယူၿပီး သေဘၤာေမာင္းပါလုိ႔ ေရေၾကာင္းျပရတယ္။ ၿမိ္တ္မွာ ပသီကုန္သည္ႀကီးေတြမ်ားတယ္။ ၿပီးေတာ့စာမ်က္ႏွာ(၁၉၈)အထိ ဆက္ဖတ္ရင္ ရခုိင္ျမစ္၀မွာဆုိရင္ ပင္လယ္ထဲကုိ အစြန္းအ႐ွည္ႀကီးထြက္တ့ဲေနရာက အေနာက္ကုိ ပင္လယ္ (၆)တုိင္(xxxx as far as the mouth of the Arakan River. The edge of that which projects the farthest, is 6 leauges from from the land Westward of Maw hill, situate on the North side of the river of that name)သြားရင္ မင္ျမစ္ေျမာက္ဖက္ကမ္းကုိ ေရာက္တယ္။ အဲဒီက အေ႐ွ႕ဖက္မွာ ဗေျဒမကန္ဆုိတ့ဲ ရခုိင္ ျမစ္ေျမာက္ဖက္ပြိဳင့္(Point)လုိ႔ ေခၚတ့ဲေနရာမွာ ႐ွိပါတယ္။ ေသာင္ကမ္းေပၚမတင္ေအာင္ ေက်ာက္နဲ႔ မတုိက္မိေအာင္ ဗန္ေျဒမကန္ပြိဳင့္ရဲ႕ ေတာင္ဘက္ကုိ ျဖတ္ထြက္ရတယ္။

ဗတ္တလာ(Butler)ရဲ႕ ၿမိတ္ခ႐ုိင္ေဂဇက္တိယ(Gazzette of the Mergu District)၁၈၈၄ကုိ ၾကည့္တ့ဲအခါ ေ႐ွးက ေဖာ္ျပခ့ဲတ့ဲေနရာေတြကုိ ကုိ မေဖာ္ျပပဲ ထားတယ္။ ၁၃၊ ေအာက္တုိဘာ၊၁၈၉၃မွာ ျမန္မာအတြင္း၀န္မ်ား႐ုံး(Burmese Secretariat)႐ွိ စီအက္စ္ဘိန္း(C.S.Bayne)ကုိ သူက ၫႊန္းလုိ႔ ရခုိင္ေကာ္မ႐ွင္နာ(Commisioner)မင္းႀကီးကာနယ္ပါေရာက္တ္(Parrot)က သူ႔႐ုံးမွာ႐ွိတ့့ဲမွတ္တမ္းေတြကုိ ေပးလုိက္ပါတယ္။ စစ္ေတြၿမိဳ႕မွာ ပြိဳင့္(The Point)လုိ႔လည္း ေခၚတယ္။ စကဲန္ဒယ္လ္ပြိဳင့္(ေထာင္ေခ်ာက္ထိပ္Scandal Point)လုိ႔လည္းေခၚတ့ဲေနရာဟာ အမွန္က ကုန္းပုိင္းက ေျမစြန္း က်ဥ္းက်ဥ္းကေလး ပင္လယ္ထဲစြန္းထြက္ ေနတ့ဲေနရာပါ။ အဲဒီေျမစြန္းရဲ႕ အေနာက္ဖက္က ကလဒန္(Kaladan)ျမစ္စျဖစ္ပါတယ္။ ရခိုင္က ဗုေဒၶာေ်မာ္ေခၚတယ္။ ေမာ္ရဲ႕ အဓိပၸါယ္က အစြန္း၊ ဗုဒၶက ဗုေဒၶာရ္(Budder)ကုိ ဆိုလုိတယ္။ အမွန္က ဥရ္ဒူ(Urdu)နာမည္ရင္းဗဒၵါမကမ္ကုိ ပီသေအာင္ မေခၚၾကလုိ႔ျဖစ္တယ္။ ေျမစြန္းဆုိသည္မွာလည္း ရခုိင္ကမ္းတစ္ေလွ်ာက္ပတ္ေနတ့ဲေတာင္႐ုိးရဲ႕ အစြန္းျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ေတြေတာင္ဘက္မွာ ဒီကုန္းျမင့္အစဟာ အေနာက္ဖ႐ုံကာ(Boronga)ကၽြန္းျဖစ္သြားတယ္။ ေတာင္႐ုိးကေတာ့ ရမ္းၿဗဲ(Ramree)ေရာက္ၿပီးေတာ့ ခ်ီဒူးပါ(Chedapa)ကၽြန္းမွာ လုံး၀ရပ္စဲသြားပါတယ္။

အခုလုိေတာင္စြန္းကုိ ပိတ္တ့ဲေနရာမ်ဳိးမွာ ေထာင့္မွန္လုိေထာင္ေနတ့ဲေက်ာက္ေတြ႐ွိတယ္။ ရာသီ ဥတုဒဏ္ကုိ ႏွစ္ကုေဋခ်ီၿပီး ခံရေလေတာ့ ေအာက္ေျခမွာ လုံး၀ုိင္းလုိက္လုိ႔ ေက်ာက္တုံးႀကီးေတြအစုအေ၀း လုိက္႐ွိသလုိ ျမင္ရတယ္။ အခ်ဳိ႕ေက်ာက္လုံးဆုိရင္ ေျမျပင္ အထက္ေပ(၅၀)အထိ ျမင့္တာလည္း႐ွိတယ္။ အဲဒီေနရာကုိပဲ ဗုဒ္ဒူရ္မကန္လုိ႔ ေခၚေနၾကတယ္။ ဒီနာမည္ကလည္း ဒီေနရာမွာ ႏွစ္ေတြအၾကာႀကီးလာေန သြားတ့ဲမြတ္စလမ္သူေတာ္စင္ဗုေဒၶရ္ၾသလိယ(Budder Aulia)ကုိ စြဲၿပီး ေခၚတာျဖစ္တယ္။ ရခုိင္မွာေနၾကတ့ဲလူမ်ဳိးမေ႐ြး၊ ဘာသာမေ႐ြး အားလုံးပဲ ေဘးရန္ကင္းဖုိ႔ လုပ္ငန္းေအာင္ျမင္ဖုိ႔ ဒီေနရာမွာ လာၿပီး ဆုေတာင္းၾကတယ္။ ဒီ၀န္းက်င္က အႀကီးဆုံးေက်ာက္တုံးကုိ ထြင္းၿပီး သဘာ၀ဂူကုိ ထြင္းေဖာက္လုိက္ၿပီးကာမွ ဗုေဒၶရ္ဆဟစ္(Buddha Sahib)က ဒီဂူထဲမွာ သီတင္းသုံးခ့ဲပါတယ္။ ကပ္လ်က္ေနရာမွာ မြတ္စလင္ပလီတစ္ခု႐ွိတယ္။

တတိယေက်ာက္တုံးအေပၚမွာေတာ့ ေစတီပုထုိးက ခုံးမ်ဳိးကုိ ေတြ႕ရတယ္။ ဒီေနရာက အမြန္ျမတ္ဆုံးလုိ႔ ထင္ရတယ္။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ ဗုဒၶေျခေတာ္ရာက့ဲသုိ႔ ခ်ဳိင့္ေတြ႐ွိေနလုိ႔ ျဖစ္တယ္။ အခုလုိဟိႏၵဴ၊ မြတ္စလင္နဲ႔ ဗုဒၶသုံးမ်ဳိးသုံးဘက္ပူေဇာ္ထုိက္တ့ဲေနရာေတြစုၿပီး ေတြ႕ရခဲတယ္။ လာၿပီး ပူေဇာ္ၾကတာမွာလည္း ျခားနားပုံမ်ဳိး႐ွိႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္အေလးအျမတ္ျပဳၾကပံုံကေတာ့ တူညီပါတယ္။ ဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ့္အထင္ကုိ ေျပာရရင္ ဗုေဒၶရ္ၾသလိယေခၚ ဗုေဒၶရ္ဆာဟစ္က မြတ္စလင္ဖကီရ္(Fakir)ျဖစ္ၿပီး သူက တန္ခုိး႐ွိတယ္။ ပေရာဖက္(Prophet)(တမန္ေတာ္) အျဖစ္နဲ႔ ပူေဇာ္ရတယ္။ ဒီေနရာမွာ လာၿပီး ဆုေတာင္းၾကရင္ ဘုရားသခင္က ပုိၿပီး ႏွစ္သက္မယ္လုိ႔ ထင္ၾကတယ္။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြက သူတုိ႔အယူဘက္ ဆြဲၿပီး သာသနာေစာင့္႐ုကၡစုိးနတ္နဲ႔ တူသလုိထင္မွတ္ၾကၿပီး ပူေဇာ္ၾကပါတယ္။ သူတုိ႔ကလည္း ပူေဇာ္စရာေတြ မ်ားမ်ားနဲ႔ ပူေဇာ္ၾကမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဟိႏၵဴကလည္း ဒီမွာေနသြားတ့ဲဗုေဒၶရ္က တန္ခုိးဣိဒၶိပတ္ႏွင့္ျပည့္စုံတယ္ လုိ႔ သူတုိ႔က စတင္သိ႐ွိၿပီး ပင္လယ္ေရလမ္းခရီးမွာ ေဘးအႏၱရာယ္ကင္းၿပီး ကုိယ့္အိမ္ကုိ ကိုယ္ျပန္ေရာက္ ေအာင္၊ ပင္လယ္ကူးကုန္သြယ္ေရးမွာ အက်ဳိးျဖစ္ထြန္းေအာင္ ဒီသူေတာ္စင္က မ,စႏုိင္တယ္လုိ႔ စတင္ ေျပာဆုိသူေတြျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခါက မနိတ္(Maniche)နဲ႔ က်န္(Chand)ေခၚတ့ဲဟိႏၵဴအယူ႐ွိသူႏွစ္ေယာက္ဟာ ပ႐ုသိန္(ပုသိမ္Pathein)က စစ္တေကာင္း(Chittagong)ကုိ ျပန္လာတ့ဲအခါ “ေရခ်ဳိ”လုိခ်င္လုိ႔ စစ္ေတြကုိ ၀င္ရတယ္။ ဗုေဒၶရ္မကမ္ ေက်ာက္စြန္းမွာ သေဘၤာဆုိက္ကပ္ၿပီး လူအမ်ား႐ွိခုိးပူေဇာ္တ့ဲေက်ာက္တုံးႀကီးေတြနားက ေရခ်ဳိကန္ငယ္ကုိ ေရာက္လာၾကတယ္။ ဖကီရ္(Fakir)ကုိ ေတြ႕တ့ဲအခါ “ငါေနဖုိ႔ ေက်ာက္ကုိ ဂူသြင္းေပးခ့ဲ”လုိ႔ ခုိင္းတယ္။ သူတုိ႔ ကုန္႐ႈံးလုိ႔ ဒီတာ၀န္ မယူပါရေစနဲ႔လုိ႔ ေျပာေတာ့ ငါခုိင္းတာလုပ္၊ မင္းတုိ႔မွာ အိမ္ျပန္ကုန္ပါမလာရင္ ဒီေျမေတြ က်ဳံးတင္သြားလုိ႔ ခုိင္းတယ္။ ေျပာတ့ဲအတုိင္းလုပ္ၾကရၿပီး စစ္တေကာင္းျပန္ေရာက္ေတာ့ က်ဳံးတင္လာသမွ် ႐ႊံ႕ဟာ ေ႐ႊျဖစ္တယ္တ့ဲ။ စိန္ေက်ာက္ေတာင္ အဆစ္ပါေသးတယ္။

ယေန႔အထိဒီလုိအ့ံၾသစရာေတြကုိ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္သူေတြေတြ႕ႀကံဳခံစားေနရေသးတယ္လုိ႔ ေျပာ ၾကတယ္။ ဒီက တြင္းေရျဖင့္ ေရခ်ဳိးရင္ ကုမရတ့ဲေ၀ဒနာလည္းေပ်ာက္တယ္။ ေ၀ဒနာ႐ွင္ကိုယ္တုိင္ မလာႏိုင္ ရင္လည္း ကုိယ္စားလႊတ္ၿပီး ပူေဇာ္ဆုေတာင္းႏုိင္တယ္။ ဖကီရ္(Fakir)ကုိ ျမင္ရတ့ဲ လူပူး၀င္ၿပီး ေျပာဆုိသံကုိ ၾကားတ့ဲလူ႐ွိတယ္လုိ႔လည္း ေျပာၾကတယ္။ ပူေဇာ္ၾကတ့ဲအခါ စားစရာနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္ ေသာက္စရာနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္ ပသ ရတယ္။ အခုဗုေဒၶရ္မကမ္မွာ အရာေရာက္ဆုံးယာဇ္ေကာင္က ဆိတ္ျဖစ္တယ္။ ဆိတ္ကုိ သတ္ၿပီး ယာဇ္ ပူေဇာ္ရင္ အက်ဳိးေပးလည္း ျမန္တယ္။ ထိေရာက္တယ္လို႔ ယုံၾကည္တယ္။

သံတြဲဟာလည္း အလားတူေက်ာက္တုံးႀကီးေတြ႐ွိတယ္လုိ႔ သိရတယ္။ ဗုေဒၶရ္မကမ္က ေက်ာက္တုံးႀကီးေတြ႐ွိတယ္လုိ႔ သိရတယ္။ ဗုေဒၶရ္မကမ္က ေက်ာက္တုံးႀကီးေတြနဲ႔ ဆင္တူေတြျဖစ္တယ္။ ဟုိမွာလုိပဲ လူအမ်ားက ေလးစားၿပီး ဂါရ၀ျပဳေလ့႐ွိပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆုိေတာ့ ဗုေဒၶရ္ဆာဟစ္က ေရေၾကာင္းကိစၥေတြမွာ မ,စေစာင့္ေ႐ွာက္လုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။ သူ႔ရ႕ဲဂုဏ္သတင္းဟာလည္း မလာယု(Malayu)ကၽြန္းဆြယ္ရဲ႕ ကမ္း႐ုိးတန္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ ထင္႐ွားေက်ာ္ၾကားလွပါတယ္။ ဒါ့ထက္ေတာင္ၾသဇာ က်ယ္ျပန္႔မွာျဖစ္ပါတယ္။ ၿမိတ္(Mergu)အနားမွာ မျဒမကမ္ ႐ွိေနတာက ဒီစကား မွန္ကန္တယ္လုိ႔ ေထာက္ခံေနပါတယ္။ မျဒၵက ဗုျဒၵ၊ ဗုေဒၶရ္အထိ အဆင့္ဆင့္ဆင္းသက္လာတာေသခ်ာပါတယ္။ အဲဒီေနရာ တစ္ခုစီမွာ ေက်ာက္တုံးအေနအထားနဲ႔ ႐ွိခုိးပူေဇာ္ပသၾကပုံေတြကုိ ယွဥ္ၾကည့္ရင္ နတ္ကြန္းႏွစ္ခုမွာ အယူ တစ္ခုတည္း တန္ခုိး႐ွင္ တစ္ပါးတည္းျဖစ္ရမယ္လုိ႔ ဆုိခ်င္ပါတယ္။

အခုေဖာ္ျပၿပီးတာေတြကို ဖတ္ရတ့ဲလူဟာ ဆာအက္ဒ၀ပ္စေလဒင္(Sir Edward Sladen)ေျပာပုံနဲ႔ မွတ္တမ္းေကာက္ႏုတ္ခ်က္ေျပာပုံနဲ႔လည္း တူညီေနတာကုိ ေတြ႕မွာျဖစ္ပါတယ္။ ႐ွာႏိုင္မယ္ဆုိရင္ ဆာအာသာဖယ္ယာ(Sir Arthur Phayre)လည္း ဒီအေၾကာင္းကုိ ေရးခ့ဲၿပီးျဖစ္မယ္ထင္ရတယ္။ အေပၚက ေဖာ္ျပခ်က္ေတြဟာ သူ႔အစီရင္ခံစာထဲက ဆင္းသက္လာတာပင္လွ်င္ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။

ေ႐ွးေဟာင္းပစၥည္းအေဆာက္အအုံနဲ႔ ေ႐ွးေဟာင္းသုေနသနလုပ္သင့္တ့ဲေနရာစာရင္း၊ ၁၈၉၂၊ စာမ်က္ႏွာ-၇မွာ-

အမွတ္၈၊ စစ္ေတြခ႐ုိင္၊ တည္ေနရာ-စစ္ေတြကၽြန္းေတာင္ဘက္ ပင္လယ္ေအာ္ရဲ႕ အေ႐ွ႕ဘက္ကမ္း၊ အေဆာင္အအုံအမည္ ဗုဒၶမကမ္ဂူ။ အစဥ္အလာေျပာစကားမွာ ဂူနဲ႔ပလီကုိ ဗုဒၶၾသလိယအမည္႐ွိတ့ဲ မြတ္စလင္သူေတာ္စင္တစ္ဦးကုိ အထိမ္းအမွတ္ျပဳၿပီး တည္ေဆာက္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ အရင္ႏွစ္ေပါင္း (၁၂၀)(ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၇၁-ခုႏွစ္ေလာက္က ျဖစ္ႏုိင္တယ္) စစ္တေကာင္းကုန္သည္မနစ္(Maniche)နဲ႔ က်န္(Chand)တုိ႔ဌာေနကုိ အျပန္ သေဘၤာမွာ နႏြင္း(Turmeric)တင္ခ့ဲတယ္။ ေရခ်ဳိလုိ႔အပ္လုိ႔ စစ္ေတြကုိ ၀င္ရတယ္။ ေက်ာက္ေဆာင္လြတ္ရာမွာ သေဘၤာေက်ာက္ခ်တယ္။ အခုဗုဒၶမကမ္နဲ႔တည့္တည့္ေလာက္မွာ ျဖစ္တယ္။ ညေရာက္တ့ဲအခါ မနစ္ကို သူေတာ္စင္က ဒီေနရာမွာ သူေနဖို႔ေနရာတည္ေဆာက္ေပးရမယ္လုိ႔ အိပ္မက္ေပးတယ္။ လုပ္ႏုိင္ေအာင္ သူတုိ႔သေဘၤာေပၚက နႏြင္းေတြအမွန္ေ႐ႊျဖစ္ေစမယ္တ့ဲ။ သူတုိ႔ညီေနာင္ဟာ ေနာက္တစ္ေန႔နႏြင္းေတြ အမွန္ေ႐ႊျဖစ္တာ ေတြ႕ေတာ့ ေရတြင္းတူးတယ္။ ၿပီးေတာ့အခုျမင္ေတြ႕ေနရတ့ဲဂူ ကုိလည္း တည္ေဆာက္ေပးတယ္။ ေစာင့္ေ႐ွာက္သူနဲ႔ xxxxxသုံးစြဲပုံ၊ ဗုဒၶ၊ ဟိႏၵဴ၊ ပသီအားလုံးပူေဇာ္ရာ ေဒသ၊ xxxxေကာင္းတယ္။ ဂုဏ္သေရ႐ွိပသီလူႀကီးတစ္ဦးက ေစာင့္ေ႐ွာက္ထားတယ္။

သံတြဲႏွင့္ၿမိတ္မွာ အလားတူပူေဇာ္ရာဌာနေတြ႕တယ္ဆုိတ့ဲစကားက မေရမရာႏုိင္လွပါတယ္။ အေထာက္အထားသက္ေသခံေနရာမ႐ွိပါ။

ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ ပထမဆုံးေ႐ွးေဟာင္းသုေတသနဌာနမွဴးလုပ္ရတ့ဲဂ်ာမန္လူမ်ဳိးပညာ႐ွင္၊ ရန္ကုန္ ေကာလိပ္ ပါဠိပါေမာကၡအမီလ္ဖုိခင္ဖား(Emile Forchinmer)ရဲ႕ ရခုိင္ေ႐ွးလက္ရာေတြအေၾကာင္းအစီရင္ခံစာ(၁၈၉၂)ဓာတ္ပုံနံပါတ္၆၈(၄၂)စာမ်က္ႏွာ(၆၀)ကစၿပီး ေရးသားထားတာကုိ ၾကည့္ရင္-

ရခုိင္ဗိသုကာလက္ရာဟာ ျမန္မာ့ပစၥယံအဆင့္ဆင့္နဲ႔ ေစတီ၊ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေထာင့္ေလးေထာင့္ မွာ ေမွ်ာ္စင္(Minerat)ပါတ့ဲေမွ်ာ္စင္ႏွင့္ ထိပ္အုပ္ခုံးပဲ ေတြ႕မယ္။ ႐ွိခုိးပုံလည္း ဒီလုိပဲေရာေႏွာေနတယ္။ ေက်ာင္း ဆုိရင္လည္း ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေရာ မဟာေမဒင္ဘာသာ၀င္ပါတက္ၾကတယ္။ ဗုေဒၶရ္ေမာ္ကန္မွာလည္း ကုိးကြယ္သူ႐ွိတယ္။ ထင္႐ွားႀကီးက်ယ္တ့ဲသူေတာ္စင္ကုိ မြတ္စလင္မ္ေတြက ဗုေဒၶရ္ၾသလိယ(Budder Auliah)ကုိ ရည္မွန္း ၿပီး ဗုေဒၶရ္ေမာကန္ကုိ ခရစ္ႏွစ္)(၁၇၆၅)ခုႏွစ္မွာ တည္ေဆာက္ခ့ဲပါတယ္။ ရခုိင္ဒုတိယအေရးပုိင္(Deputy Commisioner) ကာနယ္နယ္လဆင္ေဒဗီးစ္ (Colonel Nelson Davies)က (၁၈၇၆)ခုႏွစ္မွာ မွတ္တမ္းတင္ခ့ဲတယ္။ အဲဒီစာကုိ ေခတၱ ငွားယူၾကည့္႐ႈခြင့္ရပါတယ္။ စာတမ္းထဲမွာ စစ္ေတြကၽြန္းေတာင္ဘက္ (ဘဂၤလား)ပင္လယ္ေအာ္ရဲ႕ အေ႐ွ႕ဖ်ားေလာက္မွာ အုတ္အဂၤေတေရာ အေဆာက္အအုံစုစုေ၀းေ၀းတစ္ေနရာမွာ ေတြ႕မယ္။ အဲဒီအထဲက တစ္ခုဟာ မြတ္စလင္ပလီျဖစ္တယ္။ ေနာက္တစ္ခုက သစ္ပင္မ႐ွိ၊ ေျပာင္ေနတ့ဲေက်ာက္တုံးႀကီးေပၚမွာ ရေသ့ေနဖို႔ အေပၚထပ္ အေဆာက္အအုံက တုိက္တန္းလ်ားျဖစ္ေနတယ္။ ဒီေနရာကို ဗေဒၵရ္ေမာကန္လုိ႔ ေခၚတယ္။ ဗေဒၵရ္ေမာကန္လုိ႔ ေခၚတယ္။ ဗေဒၵရ္က ပသီ သူေတာ္စင္ရဲ႕ အမည္ျဖစ္တယ္။ မကန္က ေနစရာ ေက်ာင္းသခၤမ္းျဖစ္တယ္။ အရင္ႏွစ္ေပါင္း(၁၄၀)(ခရစ္ႏွစ္၁၇၃၆) က စစ္တေကာင္းက မနစ္နဲ႔ က်န္ညီေနာင္ ဟာ အျပန္လမ္းမွာ နဂရစ္အငူမွာ ပတ္ၿပီး ေရျဖည့္ခ်င္လုိ႔ စစ္ေတြကုိ ေရာက္လာတယ္။ သူတုိ႔သေဘၤာ တစ္စင္းလုံး နႏြင္းအျပည့္တင္လာတယ္။ သေဘၤာကုိ ဗုေဒၶရ္ေမာ္ကန္ေက်ာက္နားမွာ သေဘၤာေက်ာက္ခ်ၿပီး ထားတယ္။ ညက်ေတာ့ က်န္နဲ႔မႏွစ္က ေက်ာက္တုံးႀကီးေတြနားက ေရကုိ သယ္ယူၿပီးလုိ႔ အိပ္တ့ဲအခါ မႏွစ္က သူေတာ္စင္ဗုေဒၵရ္ၾသလိယက သူေနဖုိ႔ ေရ႐ွိရာအရပ္မွာပဲ ေက်ာက္ဂူထြင္းေပးလုိ႔ အိပ္မက္ ေပးတယ္။ သူခုိင္းေစတ့ဲအတုိင္း လုပ္ႏုိင္ဖုိ႔ သူတုိ႔မွာ ေငြနဲ႔ပစၥည္းလုံေလာက္ေအာင္ မ႐ွိပါလုိ႔ ေျပာတ့ဲအခါ မင္းတုိ႔ယူလာတ့ဲနႏြင္းကုိ ေ႐ႊျဖစ္ရင္ေကာလုိ႔ ေမးတယ္။ နံနက္မွာ မနစ္က နႏြင္းေတြကုိ ၾကည့္လုိက္ေတာ့ ေ႐ႊျဖစ္ေနတာေတြ႕ေတာ့ ဂူလည္း ေဖာက္တယ္။ ေရတြင္းလည္း တူးေပးခ့ဲတယ္။ ဂူကုိ ေဒသခံေတြက ဗုေဒၶာေမာ္လုိ႔ ေခၚၾကပါတယ္။ ခရစ္(၁၈၃၄)ကစၿပီး စစ္တေကာင္းအေရးပုိင္၀ီလီယံဒမ္ပီယာ(Willian Dumpire)ရဲ႕ ႐ုံးမွာ ပါ႐ွန္းနဲ႔ အူရဒူ အမိန္႔ေတာ္ေတြကုိ ေတြ႕ႏုိင္ပါတယ္။ ရခုိင္အေရးပုိင္တီဒစ္ကင္ဆန္(T.Dickenson)ရဲ႕ စာမွာ ဘုဒေမာအပုိင္သူႀကီး ဟူစိန္အလီ(Hussain Ali)ကုိ (၁၈၂၅)ခုႏွစ္မွာ ၿဗိတိသွ်တပ္ေတြကုိ ေကာင္းေကာင္း ကူညီတ့ဲအတြက္ ဆုေပးတ့ဲအေနနဲ႔ ဘုဒေမာက ရႏုိင္ သမွ်ပူေဇာ္တ့ဲပစၥည္း၊ အလႈေငြကုိ ေကာက္ယူ သုံးစြဲႏိုင္ခြင့္ေပးမယ္လုိ႔ ေရးသား ေဖာ္ျပခ့ဲပါတယ္။

စစ္ေတြယာယီတရားသူႀကီးအာစီရိပ္(R.C.Raikes)က ဟူစိန္အလီကုိ ဗုေဒၵရ္ေမာကန္ကုိ ေစာင့္ထိန္းပါ၊ အမ်ဳိးသမီးသီတင္းသည္(Female Fakir) မမင္းေအာင္ကုိ (ကုိယ္စား)ဆက္လက္ၿပီး တာ၀န္ေပးခ့ဲတ့ဲအခါ အဲဒီအမ်ဳိးသမီးက (၁၈၄၉)ခုႏွစ္မွာ အေဆာက္အဦးကုိလည္း ျပင္တယ္။ ေရတြင္းလည္း ထပ္ၿပီး တူးေပးပါတယ္။ အစုစုကုန္က်စရိတ္က ေငြ(၂၀၀၀)ျဖစ္ပါတယ္။

ဟူစိန္အလီ(Hussain Ali)ကြယ္လြန္တ့ဲအခါ သူ႔အလုပ္ကုိ သားျဖစ္သူအဗဒူလာ(Abdula)က ဆက္ခံတယ္။ သူကြယ္လြန္ေတာ့ ညီမမယ္မူရဇမယ္ (Moorazamal)က ဆက္ခံတယ္။ (ဒီအမ်ဳိးသမီးက) အဗဒုမရိန္(Abdul Marein)ရဲ႕ ဇနီးမယား ျဖစ္ပါတယ္။ ခုေတာ့ဇနီးမယားကုိယ္စား အဗဒူမရိန္ကပဲ (ဒီေနရာကုိ) အုပ္ခ်ဳပ္စီမံရပါတယ္။

မြတ္စလင္နာမည္ကုိ ျမန္မာသံက မွန္ကန္ေအာင္ ေကာက္ယူဖုိ႔ သိပ္ခက္ခဲတယ္။ ဥပမာ-မရိန္(Marein)ဆုိရင္ ျမန္မာေတြက ကရိမ္(Karim)ေခၚမွာ ျဖစ္ဖုိ႔ မ်ားတယ္။ အဲဒါထက္ အဗဒုရဟီးမ္(Abdur Rahim)ျဖစ္ဖုိ႔ ပုိနီးစပ္တယ္။ မူရဇာမယ္(Moora Zamal)ကုိလည္း မူရဇမတ္(Moora Zamat)ျဖစ္မယ္ ထင္ရပါတယ္။ အေဆာက္အအုံအတြင္းမွာ ဘာမွၾကည့္စရာမ႐ွိ၊ ႐ုိး႐ုိးေလးေထာင့္ခန္းျဖစ္ပါတယ္။ ေက်ာက္တုံးႀကီးကုိ ထြင္းထားတာ တစ္ခန္း၊ တုံးထိပ္မွာ တစ္ခန္း႐ွိတယ္။ အခန္းထဲကုိ ေျမာက္နဲ႔ ေတာင္ဘက္ႏွစ္ဘက္မွာ အ၀င္ေပါက္ လုပ္ထားတယ္။ အ၀င္ကုန္းက သပ္ထုိးကုန္း ျဖစ္တယ္။ အတြင္းခန္းကုိလည္း သပ္စီကုန္း(true urch) နဲ႔တည္ေဆာက္တယ္။ ဂူက အျပင္အက်ယ္ ၉ေပ၊၆လက္မ ႐ွိတယ္။ အတြင္းအ႐ွည္၇ေပ၊အက်ယ္၅ေပ၈လက္မ၊ အျမင့္၆ေပ၅လက္မ၊ ေက်ာက္တစ္စိတ္တစ္ပိုင္း အုတ္အဂၤေတတစ္စိတ္တစ္ပုိင္းေဆာက္ထားတ့ဲဂူျဖစ္တယ္။ အ၀င္ေပါက္မွာ အလွဆင္တ့ဲပန္းေခြလုိဟာမ်ဳိး ဘာတစ္ခုမွမ႐ွိပါ။ ေနာက္ဂူတစ္ခုလည္း ဒီလုိပါပဲ။ ၾကမ္းျပင္ကေတာ့ ေတာင္ဘက္ေပါက္ကုိ နည္းနည္း နိမ့္ဆင္းသြားတယ္။ ပထမဂူထက္လည္း နည္းနည္းငယ္တယ္။ ပလီက အေပၚဂူ၊ တက္စရာေလွကား ႐ွိတယ္။ အေ႐ွ႕ဘက္မ်က္ႏွာစာက ၂၈ေပ၆လက္မ၊ ေတာင္ဘက္၂၆ေပ၆လက္မ၊ အတြင္းခန္းအ႐ွည္ ၁၆ေပ၉လက္မ၊ အက်ယ္၁၃ေပ၊ မ်က္ႏွာၾကက္က ၃၈ေပါင္းမုိး(Cupola)ျဖစ္ပါတယ္။ အေနာက္နံရံမွာ မုခ္ကပ္(Niche)႐ွိတယ္။ နံရံတြင္းကုိ ၁ေပ၀င္ေအာင္ ခ်ဳိင့္ထြင္းထားတယ္။ အေပၚကုန္းထိပ္ခၽြန္တယ္။ ေဘးတုိင္ဖုံး(Pilaster)႐ွိတယ္။ ဒီအေဆာက္အဦးက ပလီတုိင္းပါ႐ွိေနက်ေမွ်ာ္စင္(Minaret)ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ ပါ႐ွန္စာနဲ႔ ဒီေနရာကုိ ကုိးကြယ္ယုံၾကည္ မႈနဲ႔ ဆုိင္တယ္လုိ႔ အသိအမွတ္စာ႐ွိတယ္။ ဣဒ္ဂါး(Idgah)ဆုိတ့ဲ၀တ္ျပဳေဆာင္မွာ “ဥေပါင္းမ်ဳိး”(Cupola)႐ွိတယ္။ အနားက ေက်ာက္ၾကားမွာ မရအရၫွပ္သြင္းထားတယ္။ အားလုံးအပ်က္အစီးမ႐ွိ၊ အတြဲညီလုိ႔ ၾကည့္ေကာင္းပါတယ္။ ပလီကုိ ဗုဒၶသာသနာ၀င္ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းက အတုယယူဟန္႐ွိတယ္လုိ႔ ေျပာလုိ႔ရတယ္။ ဒီစကားေတြအရ ေဒါက္တာဖုိခင္မာထင္သလုိ ဘုရားေက်ာင္း၊ ပလီ၊ ေစတီအားလုံးေရာေနတယ္။ နား႐ႈပ္စရာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြရဲ႕ ေစတိယဟာ ဟိႏၵဴ(ျဗဟၼဏ)ေက်ာင္းေတာ္ေတြနဲ႔ ဆက္သြယ္မႈ႐ွိရမွာ ျဖစ္သလုိ မြတ္စလင္အေဆာင္အအုံေတြရဲ႕ ကုန္းေပါက္၊ ကုန္းမုိးေတြကဟာလည္း တည္ေဆာက္ဖြဲ႕စည္းပုံ မွာ အျပန္အလွန္ပုံတူကူးယူၾကလုိ႔ ေရာေႏွာယွက္တင္႐ွိမွာ မွန္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္စစ္ေတြက ဒီပလီကုိလည္း ေ႐ွးမူမပ်က္ထိန္းသိမ္းထားသင့္ပါတယ္။

စစ္ေတြဒုတိယအေရးပိုင္ေအအယ္လ္ေဟာက္(A.L.Hough)က ၁၃၊ဒီဇင္ဘာ၊၁၈၉၃မွာ စာတစ္ေစာင္ပုိ႔ေပးပါတယ္။ စာေရးသူက ဘဂၤါလီအမ်ဳိးသားပညာအုပ္ တစ္ေယာက္ျဖစ္မယ္ ထင္ရတယ္။သူ႔စာအတုိင္း ေဖာ္ျပပါမယ္။ ေဖာေဒါရ္မုကမ္ကုိ ေဗာေဒရ္မုခန္ေခၚမွ မွန္တယ္။ ေဗာေဒရ္ေနတ့ဲ အိမ္လုိ႔ အဓိပၸါယ္႐ွိတယ္။ ေဗာေဒါရ္ဆုိတာ ပီရ္ေဗာေဒၚရ္၊ ေဗာေဒါရ္ဆာပါ၊ ေဗာေဒါရ္ၾသလိယ တစ္ဦးတည္းကုိ အမ်ဳိးမ်ဳိးေခၚေနၾကတာ ျဖစ္တယ္။ သူ႔နာမည္က ႐ႈိက္ခ္(Sheik) ေဗာေဒရ္ဥဒၵန္ (Boderuddin)ျဖစ္တယ္။ ဘုရားသခင္ရဲ႕ တမန္ေတာ္(Prophet)မဟုတ္ပါ။ လူသာမန္ပါပဲ၊ အာရဗီဘာသာ စကား၊ ပါ႐ွန္ ဘာသာစကားကုိ ေကာင္းေကာင္း တတ္တ့ဲေမာ္လ၀ီ (Malvie)ျဖစ္ပါတယ္။ ကုလားလူမ်ဳိး၊ ပန္ခ်ာပီျဖစ္ဖုိ႔ မ်ားတယ္။ ေဒလီ(Delhi)က ဇမမတ္စ္ဂ်စ္(Jama Masjid)မွာ စတင္ၿပီး သာသနာေရး ၀န္ထမ္းျဖစ္ခ့ဲပါတယ္။ သူ႔မွာ ဓမၼမိတ္ေဆြသုံးဦး႐ွိတယ္။ ေ႐ွးစကားတစ္ခု႐ွိပါတယ္။ ေ႐ွးေ႐ွးက အိႏၵိယမွာ လူခ်မ္းသာတစ္ဦး႐ွိတယ္။ သူ႔မွာ သမီးလွလွတစ္ေယာက္လည္း႐ွိတယ္။ သူတုိ႔ၿမိဳ႕မွာပဲ တရားက်င့္တ့ဲ သူေတာ္စင္(Fakir)တစ္ဦးလည္း႐ွိတယ္။ နာမည္က ႐ွိက္ဖိရတ္(Sheik Firit)၊ လူသိမ်ားတ့ဲနာမည္က ႐ွက္ဖရစ္ဒ္(Sheik Farid)ျဖစ္တယ္။ တစ္ေန႔ဒီသူေတာ္စင္က လူခ်မ္းသာအိမ္နားကုိ ေရာက္လာေတာ့ သမီးလွက ႏွာေခါင္းကို လက္နဲ႔ပိတ္ၿပီး နံေစာ္ေနတ့ဲအ႐ူးႀကီးလုိ႔ ေျပာလုိက္တယ္။ အဲဒီညပဲ ကေလးမ၀မ္းဗိုက္အႀကီးအက်ယ္နာလာတယ္။ ဘယ္သူမွ မကုႏုိင္ဘူး။ သူေတာ္သူျမတ္ကုိ ေစာ္ကားလုိ႔ ျဖစ္တာလုိ႔ အေျပာမ်ားလာၿပီး အဲဒီသူျမတ္ကုိ အိမ္အေရာက္ပင့္ခ့ဲၿပီး ေတာင္းပန္ရင္ ေပ်ာက္မွာလုိ႔ ေျပာျပတာနဲ႔ ႐ွာၿပီး အိမ္ကို ေခၚေပးၾကတယ္။ ငါ့အက်ႌစုတ္ကုိ ေရစိမ္ၿပီး ေသာက္ရင္ ေပ်ာက္မယ္လုိ႔ဆုိေတာ့ ၀မ္းဗိုက္က နာလြန္းတာနဲ႔ ေနာက္ဆုံးေျပာတ့ဲ အတုိင္း ေသာက္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကစၿပီး ကုိယ္၀န္႐ွိလာတယ္။ ဆယ္လၾကေတာ့ ဗေဒၚရ္ဥဒၵိန္(Bodderuddin)ကုိ ေမြးပါတယ္။

ဒီပုံျပင္မွာ ဗဒရ္(Bader)ဆုိတ့ဲဗဒရ္မုကြမ္(Badarmaqam)ဟာ စစ္တေကာင္းက ဗဒရ္ဥဒၵိန္ၾသလိယ(Baddaruddin)ျဖစ္တယ္။ တုိ႔ငယ္ငယ္က နားေထာင္ဖူးတ့ဲအရဗီယံညဥ့္(Arabian Nights)ပုံျပင္ေတြထဲက ေဗၿဒိန္ဒိန္(Bedreddin[ Badaru’ddin being the same name as the familiar Bedreddin of the Arabian Nights of childhood)ျဖစ္ပါတယ္။

ကဲ-ဒါေတြအားလုံးေပါင္းၿပီး အခ်ဳပ္စကားေျပာၾကည့္ရေအာင္၊ စစ္ေတြက ၿမိတ္အထိ ကမ္း႐ုိးတန္း တစ္ေလွ်ာက္လုံးမွာ တန္ခုိးဣိဒၶိပတ္႐ွိတ့ဲရေသ့ရဟန္းလုိပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးသီတင္းသုံးတ့ဲေနရာေတြ႐ွိတယ္။ သူ႔ကုိ ပင္လယ္ခရီးသြားတ့ဲ(ကုန္သည္သေဘၤားေတြ)လာၿပီး ႐ွိခုိးပူေဇာ္တယ္။

အခုသိသေလာက္သူနဲ႔ဆုိင္တ့ဲေနရာေတြဆုိတာ စစ္ေတြ၊ သံတြဲနဲ႔ ၿမိတ္မွာ ႐ွိတယ္။ ဒီလုိပုဂၢိဳလ္က လူ႔ဘ၀က ေသၿပီး ေနာက္ဘ၀မွာ သူက ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြက နတ္၊ ဟိႏၵဴက ေဒ၀ါ၊ မြတ္စလင္က သူေတာ္စင္ေခၚမယ္၊ တ႐ုတ္က တေစၦေပါ့။ အေ႐ွ႕တုိင္းမွာ ဒီလုိ(ဖုတ္ၿပိတၱာတေစၦကအစ ကုမၻဏ္ရကၡ) နတ္ကုိ လူအမ်ားက ယုံတယ္။ ႐ွိခုိးပူေဇာ္ပသတယ္။ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ လက္မခံခင္ကပဲ ႐ွိတ့ဲနတ္ကုိးကြယ္တ့ဲ ဓေလ့ဟာ အခုထိ႐ွိေနတုန္းပဲျဖစ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ေဒသအလုိက္ ဒီနတ္ကုိ (ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြက သာသနာေတာ္ေစာင့္နတ္ဆုိသလုိ) သူတုိ႔နဲ႔နီးစပ္ေအာင္ ပုံျပင္ထြင္ၿပီး ေျပာမယ္။ အခုပုဂၢိဳလ္ကုိလည္း မြတ္စလင္ေတြက စစ္တေကာင္းဘက္ေနပင္လယ္ကူးသေဘၤာသားမ်ားေပၚထြက္တ့ဲေနရာဇာတိပိရ္ပဒါ (Pir Badar)သူေတာ္စင္ျဖစ္တယ္လုိ႔ အမည္တပ္ေပးလုိက္ၾကတာျဖစ္တယ္။

စစ္တေကာင္းက ဗဒ႐ုဒိန္ၾသလိယ(Baddruddin Auliah)အေၾကာင္းကုိ နည္းနည္းထပ္ၿပီး သိရေအာင္ေလ့လာပါတယ္။ ေဗးလ္(Beale)ရဲ႕ အတၳဳပၸတၱိအဘိဓာန္(၁၈၈၁)မွာ-

စစ္တေကာင္းခ႐ုိင္(Chittagong District) ရားမတ္ဂန္ဇ္နယ္(Rahmatganj [Rahmatganj is correct])က ခမ္မုိဗာရက္ပလီ(Kadam Mubarah Mosque)ကုိ န၀ပ္မုဟာမက္ယာစီးန္ခန္(Nawaz Muhammad Yasin Khan)က စစ္တေကာင္း(Chittagong)ရစူလ္နဂါရ္(Rasulnagar)မွာ ၂၀၊စက္တင္ဘာ၊ (၁၇၂၃)မွာ စတင္တည္ေဆာက္ခ့ဲပါတယ္။ အခုထိ မပ်က္မစီးအေျခအေန ေကာင္းမြန္ပါတယ္။ ပီရ္ဗဒါရ္(Pir Badar)ေခၚ ဗဒါရ္(Badar)ဟာ ထင္႐ွားတ့ဲသူေတာ္စင္ျဖစ္တယ္။ ဗာ႐ုဒၵိန္ၾသလိယာ(Badruddin Auliah) လုိ႔လည္း ေခၚတယ္။ ဗဒါရ္ဆာဟစ္(Badar Sahib)လုိ႔လည္း ေခၚတယ္။ ဒီသူေတာ္စင္ကြယ္လြန္ေတာ့ သခ်ဳႋင္းနဲ႔ေက်ာက္စာကုိ စစ္တေကာင္းမွာပဲ ေတြ႕ႏုိင္တယ္။ ေက်ာက္စာကုိေတာ့ ထုံးျဖဴ အႀကိမ္ႀကိမ္ သုတ္ၾကလုိ႔ ဖတ္မရေတာ့ပါ။ အနားမွာ႐ွိတ့ဲ ဖတ္ရတ့ဲေက်ာက္စာ မွာေတာ့ ခရစ္ႏွစ္(၁၇၂၄)ကုိ ေတြ႕ရတယ္။ ဒီပုဂၢိဳလ္ဟာ ပင္လယ္ေရေၾကာင္းသြားလာသူေတြနဲ႔ ဘယ္လုိပတ္သက္သလဲဆုိတာကုိေတာ့ ႐ွင္းလင္းေအာင္ မေျပာတတ္ပါ။ ရႏုိင္သေလာက္ဆက္စပ္ၾကည့္ရင္ အိႏၵိယမွာ အာရံ(Aryan)ေတြ ခရစ္မေပၚမီ ႏွစ္(၁၅၀၀)ေလာက္က ၀င္လာခ်ိန္ထက္္ အရင္ကပဲ မူလေနထုိင္သူေတြပါ နတ္ကုိးကြယ္ေနၾကပါတယ္။ ဒါကုိ တစ္နည္းနည္း (မူရင္းမွာ နတ္ကုိးကြယ္မူ႕ကေန ဟိနၵဴကုိေၿပာင္းတယ္ၿပီးေတာ႔ အစၥလာမ္ကုိ ေၿပာင္းကုိးကြယ္တယ္လုိ႔ ေရးထားတယ္။ By-M-Media) ေခတ္အလုိက္ျပင္ၿပီး လူေတြက မြတ္စလင္ျဖစ္လာၾကၿပီ၊ သုိ႔ေသာ္ ဒီနတ္ကုိးကြယ္တ့ဲအယူက တစ္မ်ဳိး မဟုတ္တစ္မ်ဳိးက်န္ေနတယ္။ ျပန္ေပၚတယ္။ ပသီသူေတာ္ေကာင္းက သူနဲ႔အဆင္ေျပရင္ မစႏိုင္တယ္ဆုိတ့ဲ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ဳိးေတြ၀င္လာတယ္။ ထင္႐ွားတ့ဲနတ္ကြန္းနတ္စင္လည္း အေရအတြက္ေလ်ာ့တယ္မ႐ွိ။ တုိးတုိးသာလာတယ္။ အေ႐ွ႕ဘဂၤလားမွာဆုိရင္ ပီရ္ဗေဒရ္(Pir Badar)အျပင္ ဇိႏၵါစင္(Zindā Ghāzī)၊ ဂါဇီမီယာန္(Ghāzī Miyān)နဲ႔ ပါန္က်မီရ္(Pānch Pir)ေတြလည္း႐ွိပါတယ္။ ေျမာက္ပုိင္းဟိႏၵဴေတြရဲ႕ ဗဒတ္ (Badar)ဟာ ေနာက္ေတာ့ ေရနတ္ျဖစ္လာတယ္။) ေရလမ္း(ျမစ္ေၾကာင္းပင္လယ္ေၾကာင္း)ခရီးထြက္ရင္ သူ႔ကုိ ပူေဇာ္ပသေလ့႐ွိတယ္။ အခ်ဳိ႕က ေပၚတူဂီ(Portuguese)သေဘၤာသားတစ္ေယာက္ သေဘၤာပ်က္ၿပီး သူတစ္ေယာက္တည္းမေသပဲ ကုန္းေပၚတက္လာတာ၊ သူက သေဘၤာမပ်က္ေအာင္ လည္း လူမေသေအာင္ မ,စႏိုင္တယ္ဆုိလုိ႔ တစ္ႏွစ္တစ္ခါ သူ႔နတ္ကြန္းမွာ လူေတြလာၿပီး မီးထြန္းပြဲလုပ္ၾကတယ္။ တုိင္းရင္းသားေတြက အလႈေငြထည့္ၾကရင္ ဖရင္ဂီ(Feringis)ဥေရာပသားခရစ္ယာန္သာသနာ၀င္ေတြလည္း ထည့္ပါတယ္။ ဒီေပၚတူဂီရဲ႕ အမည္ကုိ ေျပာႏိုင္မႈလည္း႐ွိတယ္။ ပါသ္ေဂါလ္ပီရီဗုိေသလုိ(Pas Gual PeerisBotheilo)ျဖစ္ပါတယ္။ သူက ေက်ာက္တုံးကုိ စီးၿပီး ရခုိင္ က လာတာလုိ႔ ေျပာၾကတယ္။ ႏွစ္စဥ္ပူေဇာ္ပြဲကုိ ရမဇန္(Ramzan)ရဲ႕ ႏွစ္ဆယ့္ကိုးရက္မွာ လုပ္ရတယ္။

ဟိႏၵဴေတြမွာ ခြာဇခီဇာ(Khwazakhiza)ဆုိတ့ဲေရနတ္(God of Flood)႐ွိတယ္။ ေနာက္ေတာ့ ပီရ္ဘဒ္(Pir Bhad)ကုိပဲ ေရနတ္လုပ္လုိက္ ပါတယ္။ ဒီနတ္ကုိ မိမိသားငယ္ေခါင္းရိတ္ေပးတ့ဲအခါ ပူေဇာ္တယ္။ လက္ထပ္တ့ဲအခါ ေလွငယ္ကို ဆီမီးတုိင္ထြန္းၿပီး ေရမွာ ေမွ်ာရတယ္။ ေလွသမားေတြက ဒီနတ္နာမည္ကုိ ႐ြတ္ဆုိၿပီး မတ္တပ္ဆြဲတယ္။ တစ္မ်ဳိးခ်ဲ႕ထြင္ေျပာၾကပုံက ခြာဇခီဇာ(Khwazakhiza)ဟာ မဟာအလက္ဇန္ဒါ(Alexander the Great)ျဖစ္တယ္။ သူက အိႏၵိယကုိ မေသးေဆးရည္(Blessed Water or Water of Everlasting life)႐ွာရင္း ေရာက္လာတာျဖစ္တယ္။ ဒီနတ္ကုိ ျမစ္ေဘးမွာ ဂ်င္းတစ္စိတ္၊ ထမင္းတစ္ဆုပ္၊ ငွက္ေပ်ာႏွစ္လုံးသုံးလုံးနဲ႔ ပူေဇာ္ရတယ္။ အခုေျပာတ့ဲခြာဇခီဇာ(Khwazakhiza)ေခၚ ဘယ္သူပဲျဖစ္ျဖစ္ အိႏၵိယျမစ္နဲ႔ ပင္လယ္ေတြမွာ သြားလာေနရတ့ဲလူေတြက သူ႔ကုိ ပူေဇာ္ပသရင္ သေဘၤာပ်က္ၿပီး ေရနစ္ေသမွာ မစုိးရိမ္ရဘူး။ သားေယာက်္ားမြးရင္လည္း သူ႔ကုိ ေက်းဇူးတင္လုိ႔ ပြဲေပးရတယ္။ ၾသဂုတ္၊ စက္တင္ဘာလမွာ ေဘရာ(xxx)ပြဲလုပ္ရတယ္။ နတ္႐ုပ္ကုိ ငွက္ေပ်ာေဖာင္မွာ တင္ၿပီး ေန၀င္လုိ႔ ေမွာင္စျပဳရင္ ဆီးမီးခြက္ကုိ မီးထြန္းၫွိၿပီး ျမစ္ျပင္မွာ ေမွ်ာရတယ္။ ယုံၾကည္သူေတြမ်ားလုိ႔ မီးေဖာင္ေတြရာနဲ႔ခ်ီၿပီး ႐ွိတတ္တယ္။ အေမွာင္ထဲမွာ မီးလ့ဲလ့ဲေလးေတြကုိ ေရထဲမွာ ေမ်ာပါလာတာ သိပ္ၾကည့္ေကာင္းလုိ႔ လူေတြလည္း ကမ္းပါးၫြတ္ေတာင္ ထြက္ၾကည့္ၾကတယ္။

ဗုေဒၶရ္ေမာကန္အေၾကာင္းကုိ ေတာ္ေတာ္ျပည့္စုံေအာင္ ႐ွာေလေတြ႕ေလ၊ မျဖစ္ႏုိင္တာေတြလည္း ေရာေထြးၿပီး ပုိၿပီး ႐ႈပ္လာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္မျပည့္စုံေသးပါ။ ျမန္မာ့ပင္လယ္ကမ္း႐ုိးတန္းမွာ နတ္ကြန္းေတြ ႐ွိတယ္။ ေရလႊမ္းမုိးတ့ဲေဘးကို ကာကြယ္ေပးႏိုင္တ့ဲနတ္ျဖစ္တယ္။ ပင္လယ္ေရမွာ နစ္မေသေအာင္ ကယ္ႏိုင္မ,ႏုိင္တ့ဲနတ္ျဖစ္တယ္။ ပင္လယ္မွာ ကုန္ကူးရင္ ကုန္႐ႈံးၿပီး ဆင္းရဲမသြားေအာင္ ကယ္ႏိုင္၊ မ,ႏုိင္တ့ဲ နတ္ျဖစ္တယ္။ ဒီလုိနဲ႔ဟိႏၵဴပုံျပင္၊ မြတ္စလင္ပုံျပင္နဲ႔ ဗုဒၶပုံျပင္ေတြေရာၿပီး ပုိျပည့္စုံလာတယ္ဆုိရင္လည္း ျဖစ္တယ္။ ပုိၿပီး မသိတာေတြမ်ားလုိ႔ စိတ္၀င္စားပါတယ္။ ပုိၿပီး ႐ႈပ္လာတယ္ဆုိရင္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေ႐ွး နတ္ကြန္းကိုးတ့ဲဘက္ကုိ ယုိင္သြားတာကေတာ့ အမွန္ျဖစ္ပါတယ္။

သန္းထြန္း

က်မ္းကုိး-ဆာရစ္ခ်ဒ္တင္းပဲလ္-“ဗုဒေဒၶရ္ေမာကန္”ျပန္သူလ်ာ၊ အတြဲ-၁၅၊ ပိုင္း-၁၊ ဧၿပီ ၁၉၂၅၊ ၁-၃၃