Category: ကမာၻေက်ာ္ မြတ္စလင္မ်ား

ကမာၻတြင္ေက်ာ္ၾကားခဲ့ေသာ မြတ္စလင္မ္ သိပၸံ၊ ၀ိဇၹာ ပညာရွင္ၾကီးမ်ား၊ႏိုဘယ္ဆုရွင္မ်ား၊ ကမာၻေက်ာ္အားကစားသမားမ်ား၊ အႏုပညာရွင္မ်ား

ေဆးဘက္ အသိပညာမ်ား – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၄)

ဧၿပီ ၇၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

သူတုိ႔ကြယ္လြန္ၿပီးေနာက္ပုိင္း ၁၀ စုႏွစ္ေတြ၊ ရာစုႏွစ္ေတြအထိ သူတုိ႔ရဲ႕ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္မႈေတြကုိ လက္တင္ဘာသာနဲ႔ျပန္ဆုိကာ ဥေရာပတစ္ခြင္လံုး အသံုးျပဳခဲ့ၾကတယ္ဆုိတာသာသိရင္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္က မြတ္စလင္သမားေတာ္ေတြဟာ ေပ်ာ္ရႊင္ၾကမွာပါ။

သကၠရာဇ္ ၈၃၀ မွာ တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ အလ္-ေကြရာ၀မ္ (Qayrawan) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရွ႕ေဆာင္လမ္းျပ ေဆး႐ုံႀကီးေၾကာင့္ တူနီရွားႏုိင္ငံဟာ ေဆးပညာနယ္ပယ္ တုိးတက္ထြန္းကားရာ ေနရာတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒီေဆး႐ံုဟာ လက္ေတြ႕ကုသရာ၊ စမ္းသပ္ေဖာ္ထုတ္ရာ ေဆး႐ံုလည္းျဖစ္တာေၾကာင့္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာအသိပညာေတြကုိ က်မ္းေပါင္းမ်ားစြာေရးသားကာ ထပ္ဆင့္ မွ်ေ၀ခဲ့တဲ့ ေဆးပညာရွင္ေတြလည္း ဒီေဆး႐ံုကေန ေပၚထြက္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ စာအုပ္ေတြကုိ ‘ကြန္စတန္တုိင္ သည္ အာဖရိကန္’ (Constantine the African) လုိ ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးေတြက ဥေရာပကုိ ေဆာင္က်ဥ္းလာခဲ့ၾကပါတယ္။

တူနီးရွားက ခရစ္ယာန္ပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ကြန္စတန္တုိင္ဟာ ၁၁ ရာစုမွာ မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြရဲ႕ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စြမ္စံုက်မ္းႀကီးေတြကို လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္ဆုိခဲ့တာေၾကာင့္ လက္တင္စကားေျပာ ဥေရာပျပည္သူေတြဟာ ဒီအသိပညာေတြကုိ ေလ့လာသင္ယူႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ ဥေရာပရဲ႕ ေဆးပညာရပ္နယ္ပယ္ကုိ ေတာ္လွန္ေျပာငး္လဲေစခဲ့ၿပီး ထင္ရွားတဲ့ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ပညာရွင္ေတြကုိလည္း ေပၚထြက္လာေစခဲ့ပါတယ္။ ကြန္စတန္တုိင္ရဲ႕ အေက်ာ္ၾကားဆံုး ဘာသာျပန္မႈက ၁၀ ရာစု မြတ္စလင္ သမားေတာ္ အလီ အစ္ဗေန႔ အဘတ္စ္ အလ္-မဂ်ဴစီ ေရးသားတဲ့ The Royal Book (ေတာ္၀င္ေဆးက်မ္း) ျဖစ္ၿပီး လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ Pantegni လုိ႔ ေခၚတြင္ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ကုိ ၁၅၁၅ ခုနွစ္မွာ ျပင္သစ္ႏုိင္ငံ လုိင္ယြန္ၿမိဳ႕၊ ၁၅၃၆ ခုႏွစ္မွာ ဆြစ္ဇာလန္ႏုိင္ငံ ေဘဆယ္ၿမိဳ႕ေတြမွာ ႐ုိက္ႏွိပ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္သမားေတာ္ႀကီးမ်ား၏ စာအုပ္ကုိ ၁၁ ရာစု တူနီးရွား ခရစ္ယာန္ပညာရွင္ ကြန္စတန္တုိင္က ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး ဆယ္လာႏုိတကၠသုိလ္တြင္ ၁၆ ရာစုႏွစ္က သင္ၾကားခဲ့သည့္ စာအုပ္အဖုံး

အလ္-ေကြရာ၀မ္ေဆး႐ံုမွာ ပညာဆည္းပူးခဲ့ၿပီး တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္သမားေတာ္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ဂ်က္ဇာရ္ (Ibn al-Jazzar) ေရးသားခဲ့တဲ့ The Guide for the Traveler Going to Distant Countries or Traveler’s Provision (ႏုိင္ငံရပ္ျခားသုိ႔ ေျခဆန္႔ေသာ ခရီးသြားမ်ားအတြက္ လမ္းညႊန္းက်မ္း သုိ႔မဟုတ္ ခရီးသည္မ်ား ေဆာင္ရန္ေရွာင္ရန္) က်မ္းႀကီးဟာ အလယ္ေခတ္ရဲ႕ အေရာင္းရဆံုး စာအုပ္ႀကီးျဖစ္ပါတယ္။

အလ္-ဂ်က္ဇာရ္ဟာ အသက္ ၈၀ ေက်ာ္အရြယ္ သကၠရာဇ္ ၉၅၅ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ၿပီး ေရႊဒဂၤါး ၂၄၀၀၀၊ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာနဲ႔ အျခားစာအုပ္ေပါင္း ၂၅ ကြင္တာ ( ၁ ကြင္တာသည္ အေလးခ်ိန္ ၄၅ ကီလုိဂရမ္ႏွင့္ ညီမွ်သည္) က်န္ရစ္ခဲ့ပါတယ္။ သူခ်န္ရစ္ခဲ့တဲ့ ပညာအေမြအႏွစ္ေတြထဲမွာ ‘အမ်ိဳးသမီးေရာဂါမ်ားႏွင့္ ၎တုိ႔ကုိ ကုသမႈဆုိင္ရာက်မ္း’ တစ္ေစာင္လည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီလုိ ေရးသားမႈက အလ္-ဂ်က္ဇာရ္ကုိ ေက်ာ္ၾကားေစခဲ့ၿပီး အလယ္ေခတ္ အေနာက္ဥေရာပမွာ အလြန္ၾသဇာေညာင္းတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ႀကီးတစ္ဦး ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။

ကြန္စတန္တုိင္ဟာ Traveler’s Provision က်မ္းကုိ လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး Viaticum peregrinantis စာအုပ္ ျဖစ္လာကာ စင္စီယို႔စ္ (Synesios) ဆုိသူက Zedat ha-derachim အျဖစ္ ဂရိနဲ႔ ဟီဘ႐ူးဘာသာကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဒီလုိ ဘာသာျပန္ေဖာ္ျပမႈေတြေၾကာင့္ ဒီစာအုပ္ဟာ ကမၻာ့ဖတ္႐ႈမႈအမ်ားဆံုး စာအုပ္အျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ခဲ့ပါတယ္။ Traveler’s Provision ဟာ စနစ္က်ၿပီး ျပည့္စံုတဲ့ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ က်မ္းတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ဆဲလာမုိ၊ ေမာင့္ပီလီယာ၊ ဘုိေလာ့ဂ္နာ၊ ပဲရစ္နဲ႔ ေအာက္စဖုိ႔ဒ္ စတဲ့ၿမိဳ႕ေတြက ေဆးဘက္ဆုိင္ရာေက်ာင္းေတြ၊ တကၠသုိလ္ေတြမွာ ျပဌာန္းစာအုပ္အျဖစ္ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကတဲ့ စာအုပ္စာရင္းထဲမွာလည္း ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ ေက်ာက္ႀကီးေရာဂါ၊ ၀က္သက္ေရာဂါနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ထူးျခားျပည့္စံုတဲ့ ေဖာ္ျပခ်က္ေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။

အာရဘီေဆးက်မ္းေတြကုိ ဘာသာျပန္တဲ့စာအုပ္ေတြဟာ ဥေရာပရဲ႕ အသိပညာ အခ်က္အျခာေနရာျဖစ္တဲ့ ဆဲလာမုိၿမိဳ႕လုိ ဥေရာပ ပညာ့ရပ္၀န္ေတြအားလံုးမွာ သိပ္မၾကာခင္ လူႀကိဳက္မ်ား ေက်ာ္ၾကားလာခဲ့ၾကပါတယ္။

ဥေရာပေဆးေလာကကုိ အဓိက လႊမ္းမုိးခဲ့တဲ့ အျခားေသာ အာရဘီေဆးက်မ္းေတြထဲ အေနာက္ႏုိင္ငံမွာ ‘သမားတုိ႔၏ ဦးေသွ်ာင္’ လုိ႔ နာမည္ေက်ာ္တဲ့ အစ္ဗေန႔ ဆီနာ (Ibn Sina) ရဲ႕ လက္ရာေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ ၁၁ ရာစုက ေရးသားခဲ့တဲ့ သူ႕ရဲ႕ ေဆးက်မ္း Canon ဟာ ေနာက္ထပ္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စြယ္စံုက်မ္းႀကီးတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ႏွစ္ေပါင္း ၆၀၀ ေလာက္ ကမၻာ့ေဆးပညာေလာကရဲ႕ ထိပ္ဆံုးပုိင္းမွာ ရွိခဲ့ပါတယ္။ အစ္ဗေန႔ဆီနာရဲ႕ သိပၸံဆုိင္ရာ၊ ဒႆနဆုိင္ရာနဲ႔ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ အေတြးအေခၚေတြဟာ အလ္ဘာတက္စ္ မဂၢနပ္စ္ (Albertus Magnus)၊ စိန္႔ေသာမတ္စ္ (St. Thomas)၊ ဒြန္ စကုိတက္စ္ (Duns Scotus) နဲ႔ ေရာ္ဂ်ာ ေဘကြန္ (Roger Bacon) တုိ႔အပါအ၀င္ နာမည္ႀကီးပညာရွင္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရဲ႕ အေပၚကုိ လႊမ္းမုိးခဲ့ပါတယ္။

ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အသံုးအႏႈန္းေတြကုိ ဗ်ည္းအကၡအလုိက္ ခြဲျခားကာ၊ ေရာဂါဘယေတြ၊ ေဆး၀ါးေတြ၊ ဇီ၀ကမၼေဗဒျဖစ္စဥ္ေတြနဲ႔ ကုသမႈေတြကုိ ပထမဆံုး စာရင္းျပဳစုထားတာတဲ့ စာအုပ္ဟာ ‘ကီသဗ္ အလ္-မာ’ (The Book of Water) စာအုပ္ျဖစ္ၿပီး အစ္ဗေန႔ အလ္-သာဟာဘီ (Ibn al-Thahabi) လုိ႔ သိၾကတ့ အလ္-အဇ္ဒီ (Al-Azdi) က ေရးသားခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ စာအုပ္ရဲ႕ ပထမဆံုးအခန္းက ေရ (အလ္-မာ) အေၾကာင္း ျဖစ္တာေၾကာင့္ ကီသဗ္ အလ္-မာလုိ႔ ေခၚတာျဖစ္ပါတယ္။

အလ္ရာဇီေရးသားထားၿပီး အတြဲေပါင္း ၂၀ ပါတဲ့ Comprehensive Book ကလည္း အဲဒီေခတ္အခါက သိရွိခဲ့တဲ့ ေဆးပညာရပ္အားလံုးကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ကုိ လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္ဆုိကာ Liber Continens အျဖစ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ၿပီး အေနာက္ကမၻာမွာ အလြန္ ေလးစားခံခဲ့ရကာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေဆးပညာဆုိင္ရာ သင္႐ုိးစာအုပ္တစ္အုပ္အျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ၁၃၉၅ ခုႏွစ္ ပဲရစ္တကၠသုိလ္က စာၾကည့္တုိက္ရဲ႕ ေဆးပညာဆုိင္ရာက႑မွာ ရွိတဲ့ စာအုပ္ ၉ အုပ္ထဲမွာ ဒီစာအုပ္ကလည္း တစ္အုပ္အပါအ၀င္ ျဖစ္ပါတယ္။

သကၠရာဇ္ ၁၀၀ ေလာက္မွာ စပိန္ႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္း ေကာ္ဒုိဘာက ထင္ရွားတဲ့ သမားေတာ္ႀကီး အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ (Al-Zahrawi) ကလည္း ေဆးက်မ္းေပါင္းမ်ားစြာကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ခြဲစိပ္ပညာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သူေရးသားခဲ့တဲ့ အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္ (Al-Tasrif) က်မ္းႀကီးဟာ အတြဲေပါင္း ၃၀ ပါ၀င္ၿပီး ဂ်ရတ္ ေအာ့ဖ္ ခရီမုိနာ (Gerard of Cremona) က လက္တင္ဘာသာကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဒီ ဘာသာျပန္ကုိ ၁၄၉၇ ခုႏွစ္မွာ ဗင္းနစ္ၿမိဳ႕၊ ၁၅၄၁ ခုႏွစ္မွာ ေဘဆယ္ၿမိဳ႕၊ ၁၇၇၈ ခုႏွစ္မွာ ေအာက္စ္ဖုိ႔ဒ္ စတဲ့ ၿမိဳ႕ေတြမွာ အႀကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ ႐ုိက္ႏွိပ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။

ဆဲလာႏုိ (Salerno) နဲ႔ ေမာင့္ပီလီယာ (Mountpellie) တုိ႔ အပါအ၀င္ ဥေရာပရဲ႕ ေဆးတကၠသုိလ္အားလံုးနီးပါးမွာ ခြဲစိပ္မႈဆုိင္ရာ ဘာသာရပ္အတြက္ ဒီစာအုပ္ကုိ သင္႐ုိးအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ၿပီး ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ သင္႐ုိးညႊန္းတမ္းမွာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အဓိကစာအုပ္အျဖစ္ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။

ဆီးရီးယား သမားေတာ္ႀကီး အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ (Ibn al-Nafis)

ေနာက္ဆံုးေျပာရင္ေတာ့ ၁၂၈၈ ခုႏွစ္မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့တဲ့ ဆီးရီးယား သမားေတာ္ႀကီး အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ (Ibn al-Nafis) ရဲ႕ လက္ရာပါ။ သူဟာ အတြဲေပါင္း ၈၀ ပါ၀င္တဲ့ The Complete Book on Medicine ကုိ ျပဳစုခဲ့ၿပီး ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ ဒီက်မ္းႀကီးရဲ႕ အပုိင္းအစေတြကုိ ဒမတ္စကတ္၊ အလက္ပုိ၊ ဘဂၢဒတ္၊ ေအာက္စဖုိ႔ဒ္နဲ႔ ကယ္လီဖုိးနီးယားက ပါလုိ အလ္တုိျပတုိက္ေတြမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ ပါလုိ အလ္တုိ ျပတုိက္မွာေတာ့ အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ရဲ႕ ႀကီးမားတဲ့ လက္ေရးမူ အပုိင္းအစႀကီးတစ္ခု ရွိေနပါတယ္။

ခ႐ူးဆိတ္စစ္သည္ေတြကို ကုေပးတာမ်ိဳးလုိ မြတ္စလင္သမားေတာ္ေတြနဲ႔ တုိက္႐ုိက္ထိေတြ႕မႈကေနလည္း မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အသိပညာေတြကုိ ဥေရာပက ရရွိခဲ့ပါတယ္။ အဂၤလန္ရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ဘုရင္ ‘ျခေသၤ့ရစ္ခ်က္’ (Richard the Lion) ကုိယ္တုိင္ မြတ္စလင္ဘုရင္ ဆာလာဒင္ရဲ႕ မိသားစု သမားေတာ္က ကုသေပးမႈကုိ ခံယူခဲ့ရဖူးပါတယ္။

ဥေရာပ ေဆးပညာနယ္ပယ္ရဲ႕ မူလဘူတသာမက၊ က်င့္သံုးမႈပံုစံကပါ အာရပ္အေမြအႏွစ္ေတြပါ။ အသိပညာနယ္ပယ္မွာ ဥေရာသားေတြဟာ အာရပ္ေတြရဲ႕ အေမြစားအေမြခံေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ (ေဒါက္တာ ေဒၚနယ္ ကမ္းဘဲလ္ – အာရပ္ေဆးပညာဆုိင္ရာ ၂၀ ရာစု သမုိင္းပညာရွင္)

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္

April 7, 2017
ကမၻာ့ထိပ္တန္း မြတ္စလင္အမ်ိဳးသမီး ဗိသုကာပညာရွင္၏ လက္ရာတစ္ခု ယူေအအီးတြင္ ထြက္ေပၚလာမည္

ဧၿပီ ၂၊ ၂၀၁၇
M-Media

ဇာဟာ ဟာဒစ္ ဒီဇုိင္းဆြဲေပးၿပီး ယူေအအီးတြင္ ေဆာက္လုပ္ေနသည့္ အေဆာက္အဦး

– ကမၻာ့ထိပ္တန္း ဗိသုကာပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး ၂၀၁၆ ခုႏွစ္ မတ္လမွာ ႏွလုံးေရာဂါနဲ႔ ႐ုတ္တရက္ ဆံုးပါးသြားခဲ့တဲ့ အီရတ္-ၿဗိတိသွ် ဗိသုကာပညာရွင္ အမ်ိဳးသမီး ဇာဟာ ဟာဒစ္ ဒီဇုိင္းဆြဲေပးထားတဲ့ ရင္သပ္႐ႈ ေမာဖြယ္ အေဆာက္အဦးတစ္ခုကုိ ယူေအအီးႏုိင္ငံမွာ စတင္ေဆာက္လုပ္ေနၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။

အေရွ႕အလယ္ပုိင္းက ထိပ္တန္း သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရးကုမၸဏီ Bee’ah ရဲ႕ ဌာနခ်ဳပ္ျဖစ္လာမယ့္ ဒီအေဆာက္အဦးကုိ ရွာရ္ဂ်ာဟ္ေဒသမွာ ေဆာက္လုပ္ေနတာျဖစ္ၿပီး၊ ၂၀၁၈ ခုႏွစ္ ႏွစ္ကုန္ပုိင္း ၿပီးစီးသြားတဲ့အခါမွာေတာ့ ပင္လယ္ေကြ႕ေဒသ ဗိသုကာနယ္ပယ္မွာ အထူးျခားဆံုး အေဆာက္အဦးတစ္ခု ျဖစ္လာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေဆာက္လုပ္ေရးအတြက္ ျပန္လည္ျပဳျပင္ထားတဲ့ ပစၥည္းေတြကုိ အသံုးျပဳမွာျဖစ္ၿပီး အေဆာက္အဦးမွာ အသံုးျပဳမယ့္ စြမ္းအင္ကို ျပန္ျပည့္ၿဖိဳးၿမဲ ရင္းျမစ္ေတြကေန ၁၀၀ ရာခုိင္ႏႈန္း ထုတ္ယူသံုးစြဲမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဇာဟစ္ဟာ ဒီအေဆာက္အဦးကုိ စြမ္းအင္သံုးစြဲမႈ အနည္းဆံုး၊ ရင္းျမစ္သံုးစြဲမႈ အနည္းဆံုးျဖစ္ေအာင္ ဒီဇုိင္းဆြဲေပးခဲ့တာျဖစ္ၿပီး၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရးဆုိင္ရာ ေနာက္ဆံုးေပၚ နည္းလမ္းေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္ေပးခဲ့ပါတယ္။

၂၀၁၆ မတ္လတြင္ ကြယ္လြန္သြားခဲ့သည့္ ဇာဟာ ဟာဒစ္

ေနစြမ္းအင္၊ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းကေန ထုတ္လုပ္တဲ့စြမ္းအင္ေတြကို အသံုးျပဳမွာျဖစ္တာေၾကာင့္ အေဆာက္အဦးရဲ႕ ကာဘြန္ထုတ္လုပ္မႈဟာ သုညသာ ရွိမွာျဖစ္ပါတယ္။ သဘာ၀အလင္းေရာင္၊ သဘာ၀အတုိင္း အပူခ်ိန္ ထိန္းညိမႈစနစ္ေတြလည္း ပါ၀င္မွာျဖစ္ၿပီး၊ ေဆာက္လုပ္ေရး ကုန္ၾကမ္းေတြကိုေတာ့ ျပန္လည္ ျပဳျပင္ထားတဲ့
ပစၥည္းေတြကုိ အသံုးျပဳသြားမွာပါ။

အေဆာက္အဦးဟာ အလုပ္သမားေတြအားလံုးအတြက္ က်န္မာေရးအရ သင့္ေတာ္တဲ့ လုပ္ငန္းခြင္ ျဖစ္လာမွာျဖစ္ၿပီး သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ေလ်ာ္ညီတဲ့ အေဆာက္အဦးေတြအတြက္ ခ်ီးျမႇင့္တဲ့ အျမင့္ဆံုး အသိအမွတ္ျပဳလက္မွတ္ Platinum LEED ကုိလည္း ရရွိမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဇာဟာ ဟာဒစ္ တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ Zaha Hadid Architects လုပ္ငန္းက သူတုိ႔အေနနဲ႔ ဟာဒစ္ ဒီဇုိင္းဆြဲေပးသြားတဲ့ စီမံကိန္း ၃၆ ခုကုိ ႏုိင္ငံေပါင္း ၂၁ ႏုိင္ငံမွာ ေဆာင္ရြက္ေနၿပီး တစ္ခ်ိဳ႕ေတြက ေဆာက္လုပ္ၿပီးျဖစ္သလုိ၊ တစ္ခ်ိဳ႕ေတြက ေဆာက္လုပ္ေနဆဲျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။

ယူေအအီးမွာ ဇာဟာ ဟာဒစ္ ဒီဇုိင္းဆြဲေပးသြားတဲ့ အေဆာက္အဦးေတြက ဒီတစ္ခုတည္းေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။

၂၀၁၀ ခုႏွစ္မွာ ၿပီးဆံုးခဲ့တဲ့ အဘူဒါဘီက Sheikh Zayed တံတား၊ ဆာဒီယတ္ယဥ္ေက်းမႈၿမိဳ႕ေတာ္က Performing Arts Centre အႏုပညာစင္တာ၊ ဒူဘုိင္းက Opus တာ၀ါေတြကလည္း ဟာဒစ္ရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ လက္ရာေတြထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။

ဟာဒစ္ဟာ ၂၀၀၄ ခုႏွစ္မွာ ၿဗိတိန္ရဲ႕ ဂုဏ္သိကၡာအရွိဆံုး ဗိသုကာပညာဆုိင္ရာဆု Pritzker Architecture Prize အပါ၀င္ ကမၻာထိပ္တန္း ဗိသုကာဆုိင္ရာဆု အမ်ားအျပားကုိ ဆြတ္ခူးရရွိခဲ့ၿပီး၊ ကမၻာႏုိင္ငံေပါင္းမ်ားစြာမွာ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုး အေဆာက္အဦးေတြကုိ ဒီဇုိင္းဆြဲေပးခဲ့သူျဖစ္ပါတယ္။

Ref: Alarabiya

April 2, 2017
ေဆး၀ါးေဗဒ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၃)

မတ္ ၃၁၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– ဒီေန႔မွာေတာ့ ေစ်းတုိင္း၊ စူပါမားကတ္တုိင္းနီးပါးမွာ ေဆးဆုိင္ေတြ၊ ေဆးမွဴးေတြကုိ အလြယ္တကူ ေတြ႕ျမင္ရမွာပါ။ ဒါေပမယ့္ ဒီလုိထြန္းကားမႈဟာ ေခတ္သစ္ကာလေရာက္မွ ျဖစ္တည္လာခဲ့တာ မဟုတ္ပါဘူး။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္ေက်ာ္ကတည္းက ေဆးဆုိင္ေတြဟာ အီရတ္ႏုိင္ငံ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕မွာ သေႏၶတည္ ေဖာက္ဖြားလာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

၉ ရာစုအစပုိင္းေလာက္မွာ သမားေတာ္ေတြဟာ ကုိယ္ပုိင္ေဆးဆုိင္ေတြဖြင့္ၿပီး လြတ္လပ္တဲ့ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္း လုပ္ငန္းတစ္ခုကုိ ေဖာ္ေဆာင္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ေစ်းေတြမွာ မိသားစု ဦးစီးလုပ္ကုိင္တဲ့ ဒီေဆးဆုိင္ေတြကုိ အစုိးရက ခန္႔အပ္ထားတဲ့ စစ္ေဆးေရးအရရွိ အလ္-မူဟ္တာဆစ္ဘ္ (Al-Muhtasib) နဲ႔ သူ႕ရဲ႕ အဖြဲ႕၀င္ေတြက ပံုမွန္လုိလုိ လာေရာက္ စစ္ေဆးၾကပါတယ္။ သူတုိ႔ေတြဟာ ခ်ိန္တြယ္တာေတြ၊ ခ်င္တြယ္တာေတြ တိက်မႈ ရွိ၊ မရွိ၊ အသံုးျပဳတဲ့ ေဆး၀ါးေတြ စစ္မွန္မႈ၊ ရွိ၊ မရွိ စတာေတြကုိ စစ္ေဆးၾကၿပီး လိမ္ညာေရာင္းခ်သူေတြ၊ သမားတုေတြကို ဖယ္ရွားတာမ်ိဳး၊ ႀကိမ္ဒဏ္႐ုိက္ အျပစ္ေပးတာမ်ိဳးေတြ လုပ္ၾကပါတယ္။

လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ေထာင္ေက်ာ္က ေဆး႐ံုေတြမွာ ကုိယ္ပုိင္ ေဆးေပးဌာနေတြ ရွိခဲ့ၿပီး ေဆး၀ါး ထုတ္လုပ္မႈေတြ၊ ေဖာ္စပ္မႈေတြကုိ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ပါတယ္။

၉ ရာစုမွာ မြတ္စလင္ ေဆးပညာရွင္ ဆာဘူရ္ အစ္ဗေန႔ စဟာလ္ (Sabur ibn Sahl) လုိ ပုဂၢိလ္မ်ိဳးေတြက လက္ေတြ႕အသံုးခ် ေဆး၀ါးေဗဒကုိ တုိးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့ၿပီး၊ အစ္ဗေန႔ စဟာလ္ဟာ ေရာဂါဘယေပါင္းစံုအတြက္ ေဆး၀ါးေတြ၊ ကုသနည္းေတြ ေျမာက္မ်ားစြာကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တဲ့ ပထမဆံုး သမားေတာ္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ရာဇီ (Al-Razi) ကေတာ့ ေဆး၀ါးေတြမွာ ဓာတုျဒပ္ေပါင္းထည့္သြင္းမႈ နည္းလမ္းကုိ ေဖာ္ထုတ္ ျမႇင့္တင္ေပးခဲ့ၿပီး၊ အစ္ဗေန႔ဆီနာ (Ibn Sina) က ေဆး၀ါး ၇၀၀ ေလာက္ကုိ ေဖာ္စပ္ခဲ့ကာ ဒီေဆးေတြရဲ႕ အာနိသင္၊ သက္ေရာက္မႈနဲ႔ ပါ၀င္မႈေတြကုိ ေရးသားခဲ့ပါေသးတယ္။ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) ဆုိတဲ့ ေနာက္ထပ္ မြတ္စလင္သမားေတာ္ႀကီးက ေဆး၀ါးေဗဒရဲ႕ အေျခခံစည္းမ်ဥ္းျဖစ္တဲ့ ေဆးညႊန္းေတြကုိ သတ္မွတ္ေပးခဲ့ပါတယ္။

ေဆး၀ါးေဗဒမွာ ၾသဇာလႊမ္းမုိးတဲ့ အျခား မြတ္စလင္သမားေတာ္ႀကီးေတြထဲမွာ စပိန္ႏုိင္ငံက အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ (Al-Zahrawi) လည္း ပါ၀င္ခဲ့ၿပီး ေခတ္သစ္ေဆး၀ါးမ်ားစြာကုိ ထုတ္လုပ္ရာမွာ အေရးပါတဲ့ ေငြ႕ရည္ခံမႈ၊ ေပါင္းခံမႈ နည္းလမ္းေတြကုိ ၉ ရာစုမွာ သူက ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး သူဟာ ခႏၶာကုိယ္တြင္း ခ်ဳပ္႐ုိးေတြအတြက္ တိရစၦာန္အူကေန ျပဳလုပ္တဲ့ ႀကိဳးကုိ ပထမဆံုး အသံုးျပဳခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးေသာက္ရာမွာ အ၀င္မဆုိးေစဖုိ႔ ေဆးေတြကို တိရစၦာန္အူကေနလုပ္တဲ့ အထုပ္ေလးေတြမွာထည့္ၿပီး အဆင္သင့္ ၿမိဳခ်လုိ႔ရေအာင္ ဖန္တီးခဲ့တာလည္း အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီေန႔ေခတ္ ေဆးေတာင့္ေလးေတြကုိ ေသာက္တ့ဲအခါ ဒီနည္းလမ္းဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္ေက်ာ္ေလာက္က ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တယ္ဆုိတာကို သတိရပါ။

အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီရဲ႕ ေဆးက်မ္းႀကီးျဖစ္တဲ့ ‘အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္’ (Al-Tasrif) ကုိ လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္ဆုိကာ Liber Servitoris ဆုိတဲ့အမည္နဲ႔ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ ႐ုိးရွင္းတဲ့ ေဆးျဒပ္ေပါင္းေတြ၊ နက္နဲတဲ့ ေဆး၀ါးေတြကို ဘယ္လို ေဖာ္စပ္ထုတ္လုပ္ရမလဲဆုိတာကုိ အေသးစိတ္ ရွင္းျပထားပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ litharge လုိ႔ေခၚတဲ့ ခဲမုိေနာက္ဆုိက္ (Lead monoxide)၊ ခဲျဖဴ၊ ခဲဆာလဖုိက္ (lead sulfide)၊ ေလာင္ကၽြမ္းထားတဲ့ ေၾကးနီ၊ ကဒ္မီယမ္၊ မာရ္ကဆုိက္ အုိင္းယြန္း ဆာလ္ဖုိက္ဒ္ (marcasite iron sulfide)၊ စိန္၀ါ၊ ထံုး၊ ငရဲမီးနဲ႔ ဆားေတြလုိ ပရပစၥည္းေတြကုိ ထုတ္လုပ္တဲ့ နည္းလမ္းကုိလည္း ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

အဘူ အလ္-မန္ဆူရ္ မူ၀ါဖက္ (Abu al-Mansur Muwaffaq) ဟာ The Foundations of the True Properties of Remedies (ေဆးကုသနည္းမ်ား၏ စစ္မွန္ေသာ ဂုဏ္သတၱိမ်ားဆုိင္ရာ

The Foundations of the True Properties of Remedies (ေဆးကုသနည္းမ်ား၏ စစ္မွန္ေသာ ဂုဏ္သတၱိမ်ားဆုိင္ရာ အေျခခံက်မ္း) ကုိ ေရးသားခဲ့သည့္ အဘူ အလ္-မန္ဆူရ္ မူ၀ါဖက္

အေျခခံက်မ္း) ကုိ ၁၀ ရာစုမွာ ေရးသားခဲ့ၿပီး ေဆး၀ါးေဗဒနယ္ပယ္မွာ ေဖာက္ထြက္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီက်မ္းမွာ စိန္ေအာက္ဆုိက္ (arsenious oxide) ကုိ ေဖာ္ျပထားၿပီး silicic acid အေၾကာင္းကုိလည္း အလ္-မန္ဆူရ္က သိခဲ့ပါတယ္။ ဒီအက္စစ္ကုိ ဒီေန႔မွာ အစာအိမ္နာေရာဂါ ျဖစ္ေစတဲ့ အစာအိမ္ဖုံးအေမွးပါးကို ကာကြယ္တဲ့ ေဆး၀ါးေတြမွာ အသံုးျပဳေနပါတယ္။ အလ္-မန္ဆူရ္ဟာ ဆုိဒီယမ္ ကာဘုိနိတ္နဲ႔ ပုိတက္ဆီယမ္ ကာဘုိနိတ္ကုိ ကြဲကြဲျပားျပား ပုိင္းျခားေပးခဲ့ၿပီး ေကာ့ပါးျဒပ္ေပါင္း အထူးသျဖင့္ ေကာ့ပါး ဆလ္ဖိတ္ရဲ႕ အဆိပ္ျဖစ္ေစတဲ့ သဘာ၀ကုိလည္း အေသအခ်ာ အာ႐ံုစုိက္ ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။

၁၁ ရာစုမွာေတာ့ အလ္-ဘီ႐ူနီ (Al-Biruni) ဟာ ေဆး၀ါးေဗဒမွာ တန္ဖုိးအရွိဆံုး စာအုပ္ The Book of Pharmacology (ေဆး၀ါးေဗဒဆုိင္ရာက်မ္း) ကုိေရးသားခဲ့ၿပီး ေဆး၀ါးေတြရဲ႕ ဂုဏ္သတၱိ အေသးစိတ္ကုိ ေဖာ္ျပထားကာ ေဆး၀ါးေဗဒရဲ႕ အေရးပါမႈ၊ ေဆး၀ါးပညာရွင္တစ္ေယာက္အေနနဲ႔ လုပ္ရမယ့္ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြ၊ ထမ္းေဆာင္ရမယ့္ တာ၀န္ေတြကုိလည္း ဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ ထည့္သြင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

ေဆး၀ါးေဖာ္စပ္ထုတ္လုပ္သူေတြရဲ႕ အဓိကတာ၀န္က သူတုိ႔ရဲ႕အလုပ္ကုိ ကၽြမ္းက်င္ပုိင္ႏုိင္စြာနဲ႔ အစီစဥ္တက် စီမံခန္႔ခြဲရတာ ျဖစ္ၿပီး ဒီလုပ္ငန္းကုိ ဘယေဆးဆရာနဲ႔ ေဆး၀ါးကုိ လက္ေတြ႕ အသံုးခ်သူေတြအတြက္ အျမင့္ဆံုးအရည္အေသြးအျဖစ္ မွတ္ယူ က်င့္သံုးရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ သမားေတြဟာ ေဆး၀ါးေတြကုိ ဗ်ည္းအကၡရာစဥ္အတုိင္း ျပဳစုကာ ဇယားတစ္ခုတည္ေဆာက္ၿပီး အလြယ္တကူ ကိုးကား အသံုးျပဳႏုိင္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ဒါဟာ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ထူးျခားမႈေတြကုိ က႑အလုိက္ ျပည့္ျပည့္စံုစံု ေလ့လာႏုိင္တဲ့ စြယ္စံုက်မ္းႀကီးလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

အေရးပါတဲ့ ေဆး၀ါးေဗဒဆုိင္ရာ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြပါ၀င္တဲ့ ဒီလုိ အေစာပုိင္း ေဆးပညာက်မ္းႀကီးေတြဟာ ဥေရာပကုိ ေရာက္ရွိခဲ့ၿပီး ဂ်ိဳဟန္နက္စ္ ဒီ ဆန္တုိ ေအမန္ဒုိ (Johannes de Sancto Amnado)၊ ၁၃၀၆ ခုႏွစ္ကေန ၁၃၁၆ ခုႏွစ္အထိ အီတလီႏုိင္ငံ ပါဒူတာမွာ ပေရာ္ဖက္ဆာအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့တဲ့ ပီယက္ထ႐ုိ ဒီ ေအဘန္ႏုိ (Pietro d’Abano) တုိ႔လုိ ၁၃ ရာစု ဥေရာပ ေဆး၀ါးေဗဒ ပညာရွင္ေတြအေပၚမွာ လႊမ္းမုိးမႈ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဥေရာပကို ေရာက္ရွိၿပီး နာမည္ေက်ာ္ခဲ့တဲ့ စာအုပ္ေတြထဲမွာ စပိန္မြတ္စလင္ ပညာရွင္ႀကီး အစ္ဗေန႔ အလ္-၀ါဖစ္ (Ibn al-Wafid) ရဲ႕ စာအုပ္ေတြလည္း ပါ၀င္ၿပီး သူ႕ရဲ႕ စာအုပ္ လက္တင္ဘာသာျပန္ကုိ အႀကိမ္ေပါင္း ၅၀ ေလာက္ ျပန္လည္ ႐ုိက္ႏွိပ္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ရပါတယ္။ အလ္-၀ါဖစ္ရဲ႕ ေက်ာ္က်ားတဲ့လက္ရာကေတာ့ The Book of Simple Drugs (႐ုိရွင္းေသာ ေဆး၀ါးမ်ားက်မ္း) ျဖစ္ၿပီး စာမ်က္ႏွာ ၅၀၀ ေလာက္ပါ၀င္တဲ့ ဒီက်မ္းကုိ ၂၅ ႏွစ္ေလာက္ စုေဆာင္းေရးသားခဲ့ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ လက္တင္ဘာသာျပန္ De medicamentis simplicibus ဟာ သူ႕ရဲ႕ လက္ရာေတြထဲက တစ္ပုိင္းတစ္စသာ ျဖစ္ပါတယ္။

၁၃ ရာစု မာလာဂါက မြတ္စလင္ပညာရွင္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဘတာ (Ibn al-Baytar) ဟာ ထင္ရွားတဲ့ ႐ုကၡေဗဒပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး လက္ရွိအခ်ိန္အထိ ရွင္သန္ေနတ့ဲ ေဆး၀ါးေဗဒဆုိင္ရာ အႀကီးဆံုး စြမ္စံုက်မ္းႀကီးကုိ ေရးသားခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ Dictionary of Simple Remedies and Food (႐ုိးရွင္းေသာ ကုသနည္းမ်ားႏွင့္ အဟာရဆုိင္ရာ စြယ္စံုက်မ္း) လုိ႔ အမည္ေပးထားတဲ့ ဒီက်မ္းႀကီးထဲမွာ အပင္ေပါင္း ၃၀၀၀ ေလာက္ရဲ႕အစြမ္းသတၱိေတြကို အကၡရာစဥ္အတုိင္း ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဒီက်မ္းႀကီးရဲ႕ လက္တင္ဘာသာျပန္ကုိ ၁၇၅၈ ခုႏွစ္မွာ ထုတ္ေ၀ခဲ့ၿပီး၊ ပုိၿပီးျပည့္စံုတဲ့ ဘာသာျပန္ဟာ ၁၈၄၂ ခုႏွစ္မွာ ထြက္ရွိလာခဲ့ပါတယ္။

ဥေရာပက ေဆး၀ါးေဗဒပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒီလက္ရာေတြကုိ ေတာ္ေတာ္ေလး ေလးစားအားက်၊ အတုယူခ့ဲၾကပါတယ္။ ၁၅ ရာစု ေဆး၀ါးပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဆာလာဒင္ ေအာ့ဖ္ အက္စ္ကုိလုိ (Saladin of Ascolo) ဟာ အတြဲ ၇ တြဲပါ၀င္တဲ့ Compendium aromatariorum က်မ္းႀကီးကုိ ေရးသားျပဳစုခဲ့ၿပီး ဘာသာရပ္ေတြကုိ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာ သတ္မွတ္ေပးခဲ့တဲ့ အေစာဆံုး မြတ္စလင္ ေဆးပညာရွင္ႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။

‘ဖလုိရန္တုိင္း သမားေတာ္မ်ားေကာလိပ္’ (Florentine College of Physicians) မွာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့တဲ့ သမားေတာ္ လူဒုိဗီကုိ ဒါလ္ ေပါ့ဇုိ တုိစကန္နဲလ္လီ (Ludovico dal Pozzo Toscanelli) ဟာ ၁၇ ရာစုမွာ London Dispensatory ဆုိတဲ့ စာအုပ္တစ္အုပ္ကုိ ေရးသာခဲ့ၿပီး အဲဒီထဲမွာ အပင္ေတြ၊ သဘာ၀သတၱဳေတြ၊ ခႏၶကုိယ္အျပင္ပုိင္းနဲ႔ အတြင္းပုိင္းအတြက္ အသံုးျပဳႏုိင္မယ့္ ေဆး၀ါးေတြ၊ အဆီေတြ၊ ေဆးလံုးေတြနဲ႔ အံုေဆးေတြအားလံုးဟာ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းအာထုတ္မႈေတြနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ႏုိင္ဖြယ္ရွိတယ္လုိ႔ ေဖာ္ထုတ္တင္ျပထားပါတယ္။

ဆး၀ါးေဗဒမွာ တန္ဖုိးအရွိဆံုး စာအုပ္ The Book of Pharmacology (ေဆး၀ါးေဗဒဆုိင္ရာက်မ္း) ကုိ ေရးသားခဲ့သည့္ အလ္-ဘီ႐ူနီ

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေဆး၀ါးေဗဒဆုိင္ရာ အေမြအႏွစ္တစ္ခုဟာ အေမရိကန္သမုိင္းပညာရွင္ မာတင္ လီေဗး (Martin Levey) ေၾကာင့္ မၾကာေသးခင္ကပဲ ျပန္လည္ရွင္သန္လာခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၇၇ ခုႏွစ္ လီေဗးမကြယ္လြန္ခင္မွာ သူဟာ ေဆးျဒပ္ေပါင္းေတြ၊ ေဆးလံုး၊ ငံုေဆးျပား၊ ေဆးမႈန္႔၊ ေဆးယို၊ လိမ္းေဆးအဆီ၊ ယားနာလိမ္းေဆးနဲ႔ သြားတုိက္ေဆးတုိ႔လုိ အနာေရာဂါေတြကုိ ကုသတဲ့နည္းလမ္း ေျမာက္မ်ားစြာကုိ ေဖာ္ျပထားတဲ့ အာရဘီ က်မ္းတစ္ခုကုိ ဘာသာျပန္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

၁၃ ရာစုမြတ္စလင္ ေဆးပညာရွင္ အလ္-ေဘတာ အသံုးျပဳခဲ့သည့္ ေဆး၀ါးဆုိင္ရာ ဇယား။ အဆုိပါ ဇယားတြင္ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား၊ ေရာဂါျဖစ္ပြားသည့္ေနရာ၊ ေဆးကုသမႈနည္းလမ္းႏွင့္ အသံုးျပဳရမည့္ ေဆးပမာဏတုိ႔ကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

၁၃ ရာစုမြတ္စလင္ ေဆးပညာရွင္ အလ္-ေဘတာ အသံုးျပဳခဲ့သည့္ ေဆး၀ါးဆုိင္ရာ ဇယား။ အဆုိပါ ဇယားတြင္ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား၊ ေရာဂါျဖစ္ပြားသည့္ေနရာ၊ ေဆးကုသမႈနည္းလမ္းႏွင့္ အသံုးျပဳရမည့္ ေဆးပမာဏတုိ႔ကုိ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္

March 31, 2017
တုိင္းရင္းေဆး၀ါး ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၂)

မတ္ ၂၄၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

၁၃ ရာစု မြတ္စလင္ တုိင္းရင္းေဆးပညာရွင္ မာလာဂါၿမိဳ႕မွ အလ္-ေဘတာ၏ တုိင္းရင္းေဆးက်မ္းမွ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ား

– လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္က ဥယ်ာဥ္ပန္းၿခံေတြဟာ သိပၸံဆုိင္ရာ ေျမျပင္ဓာတ္ခြဲခန္းေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အပင္ေတြရဲ႕ ေဆးဘက္၀င္ ဂုဏ္သတၱိေတြနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ လမ္းညႊန္က်မ္းေတြ ေရးသားခဲ့တဲ့ ထင္ရွားတဲ့ သိပၸံပညာရွင္ႀကီးေတြ ေပ်ာ္ေမြ႕ရာေနရာလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ သစ္ပင္ပန္းမာလ္ေတြကေန စီမံေဖာ္ထုတ္တဲ့ ေဆးေတြဟာ သီးျခားေဆး၀ါးတစ္ခုလုိ႔ ႐ႈျမင္ျခင္းမခံရဘဲ လက္ေတြ႕အသံုးခ် ေဆးပညာမွာ အင္မတန္အေရးပါခဲ့ၿပီး ေဆး႐ံုေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ကုသမႈမွာ အသံုးျပဳဖုိ႔ ေဆးဘက္၀င္အပင္ေတြကုိ ပန္းၿခံအျပည့္ တယုတယစုိက္ထားၾကကာ အဲဒီအပင္ေတြကေန ေဆး၀ါးေတြ ေဖာ္စပ္ထုတ္လုပ္တာေတြကုိလည္း လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

အပင္ေတြကေန ေဆး၀ါးထုတ္လုပ္တာမ်ိဳးေတြကုိ လူ႕ယဥ္ေက်းမႈ အစကတည္းက လုပ္ခဲ့ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အီဂ်စ္၊ မက္ဆုိပုိေတးမီးယား၊ တ႐ုတ္နဲ႔ အိႏၵိယႏုိင္ငံေတြဟာ စာအေရးအသား မေပၚခင္ကတည္းက သစ္ပင္ပန္းပင္ေတြကေန ေဆး၀ါးထုတ္လုပ္ခဲ့တယ္ဆုိတဲ့ မွတ္တမ္းေတြလည္း ရွိပါတယ္။ အေနာက္ႏုိင္ငံမွာေတာ့ ပထမဆံုး ‘တုိင္းရင္းေဆးက်မ္း’ (ေဆးဖက္၀င္အပင္ေတြရဲ႕ ဂုဏ္သတၱိေတြကုိ စုစည္းရွင္းျပထားတဲ့စာအုပ္) ဟာ ဂရိႏုိင္ငံမွာ ေပၚထြက္လာခဲ့ၿပီး ခရစ္ေတာ္မေပၚခင္ တတိယရာစုမွာ ဒီယုိကလီစ္ ေအာ့ဖ္ ကာရီစတုစ္ (Diocles of Carystus) က ေရးသားခဲ့ၿပီး၊ ဘီစီ ၁ ရာစုမွာေတာ့ ကရာေတယက္စ္ (Crteuas) ဆုိတဲ့ ပညာရွင္တစ္ဦးကလည္း ေဆးဖက္၀င္အပင္ေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ စာအုပ္ေတြကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ဂရိေတြရဲ႕ တုိင္းရင္းေဆးက်မ္းေတြထဲက လက္ရွိအခ်ိန္အထိ ရွင္သန္ေနတဲ့ က်မ္းကေတာ့ ဒီအုိစကုိရီဒီစ္ (Dioscorides) က ေအဒီ ၆၅ မွာ ေရးသားခဲ့တဲ့ De Materia Medica က်မ္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအုိစကုိရီဒီစ္ဟာ ဂရိနဲ႔ ေရာမ ပညာရွင္ေတြထဲမွာ တုိင္းရင္းေဆးအေပၚ လႊမ္းမုိးမႈအရွိဆံုး ပညာရွင္တစ္ဦး ျဖစ္ပါတယ္။

၁၅ ရာစု အာရဘီ ႐ုကၡေဗဒက်မ္းမွ စာမ်က္ႏွာတစ္ခု

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ နယ္ေျမ က်ယ္ျပန္႔လာတာနဲ႔အတူ မြတ္စလင္ကုန္သည္ေတြ၊ ခရီသြားေတြဟာ ယခင္က သူတုိ႔မသိၾကတဲ့ တုိင္းတစ္ပါးက အပင္ေတြ၊ မ်ိဳးေစ့ေတြ၊ မ်ိဳးစိတ္ေတြနဲ႔ ထိေတြ႕လာခဲ့ၾကၿပီး၊ ကုန္ၾကမ္း အမ်ားအျပားနဲ႔ သူတုိ႔ကုိ ဘယ္လုိအသံုးျပဳရမလဲဆုိတဲ့ ပညာရပ္ေတြ၊ အခ်က္အလက္ေတြကိုပါ ေဆာင္က်ဥ္းလာခဲ့ၾကကာ အာရွက ေျမျပန္႔လြင္ျပင္ႀကီးေတြကေန ဥေရာပက ေတာင္တန္းႀကီးေတြအထိ ရွာေဖြေရးခရီးအတြက္ ေျခဆန္႔ခဲ့ၾကပါတယ္။ စကၠဴကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳႏုိင္မႈကလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ ခရီးစဥ္အေသးစိတ္ကုိ ေရာက္ရွိရာေနရာမွာပဲ မဆုိင္းမတြ မွတ္တမ္းတင္ခြင့္ရခဲ့သလုိ စူးစမ္းေဖာ္ထုတ္မႈကုိလည္း ျပဳလုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီလုိ အခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ အသံုး၀င္ပစၥည္းေတြ စုေဆာင္းမႈနဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ သိပၸံနည္းက် ေဆး၀ါးဆုိင္ရာ အသိပညာေတြနဲ႔ ေပါင္းစပ္လုိက္တဲ့အခါမွာေတာ့ တုိင္းရင္းေဆး၀ါးအသစ္ေတြ အမ်ားအျပား ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ေလ့လာမႈေတြေၾကာင့္ အခ်က္အလက္ေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ စုေဆာင္းရမိခဲ့သလုိ အင္မတန္ ႀကီးက်ယ္တဲ့ အလုပ္မ်ားစြာကုိလည္း လုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

ေအဒီ ၁၀၀၂ မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ ဆာမာဂၽြန္ (Ibn Smajun) ဟာ Collection of Simples, Medicinal Plants and Resulting Medicines (ေတြ႕ရလြယ္သည့္ ေဆးဖက္၀င္အပင္မ်ားႏွင့္ ေဆးေဖာ္စပ္မႈမ်ားစုစည္းမႈ) ဆုိတဲ့ က်မ္းတစ္ေစာင္ကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ဒီက်မ္းဟာ သူ႕ရဲ႕အရင္က သမားေတာ္ႀကီးေတြရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္မႈေတြကုိ အေျခခံကာ အပင္ေတြနဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ဂုဏ္သတၱိေတြကုိ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ က်မ္းႀကီးလည္းျဖစ္ပါတယ္။ ၁၁ ရာစုမွာလည္း အစ္ဗေန႔ ဆီနာ (Ibn Sina) ဟာ သူ႕ရဲ႕ Cannon က်မ္းႀကီးထဲမွာ ေဆးဘက္၀င္အပင္ေတြကေန ေဖာ္စပ္တဲ့ ေဆးနည္းေပါင္း ၁၄၂ ခုကုိ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

႐ုကၡေဗဒလုိ႔ေခၚၿပီး အပင္ေတြ၊ အပင္ေတြရဲ႕ ေဆးဘက္၀င္မႈကုိ ေလ့လာတဲ့ ဒီပညာရပ္ကုိ တစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္ လက္ဆင့္ကမ္းလာခဲ့ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ‘ေခတ္သစ္ ႐ုကၡေဗဒပညာရပ္ရဲ႕ ဖခင္ႀကီး’ လုိ႔ ေခၚတဲ့ အဘူ ဟာနီဖာ အလ္-ဒီနာ၀ါရီ (Abu Hanif al-Dinawari) ဟာ A Treatise on Plants (အပင္ဆုိင္ရာက်မ္း) ဆုိတဲ့စာအုပ္မွာ ေဆးဖက္၀င္အပင္ေပါင္း ေျမာက္မ်ားစြာရဲ႕အေၾကာင္းကုိ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၿပီး ၁၀ ရာစုက မြတ္စလင္ေဆးပညာရွင္ႀကီး အလ္-ရာဇီ (Al-Razi) လုိ အျခား မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြက ဒူလာေရာဂါကုိ ကုသရာမွာ ကံကုမံပင္ကုိ ေဆး၀ါးအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။

႐ုကၡေဗဒဟာ သိပၸံပညာရပ္တစ္ခု ျဖစ္လာတဲ့အခ်ိန္ ဓာတုေဗဒပညာရပ္ဟာ အံ့မခန္းႏႈန္းနဲ႔ တုိးတက္လာခဲ့ၿပီး ဒီပညာရပ္ႏွစ္ခုစလံုး တုိးတက္ထြန္းကားလာမႈက တုိင္းရင္းေဆးပညာကုိ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ အဓိကေရစီးေၾကာင္းထဲေရာက္ေအာင္ တြန္းအားျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။ ၁၀ ရာစုမွာ စြမ္းေဆာင္ရည္ပုိျမင့္လာတဲ့ ေရတင္စက္ေတြ၊ ေရသြင္းစိုက္ပ်ိဳးတဲ့နည္းလမ္းသစ္ေတြ တုိးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးလာတာေၾကာင့္ သုေတသနဥယ်ာဥ္ေတြ၊ ေဆးဘက္၀င္အပင္စုိက္ပ်ိဳးမႈေတြကလည္း အလ်ိဳအလ်ိဳ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။

စပိန္က မြတ္စလင္အုပ္စုိးတဲ့ အလ္-အန္ဒါလုစ္ေဒသဟာ တုိင္းရင္းေဆးပညာအေျခတည္ရာ ေဒသ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၁ ရာစုမွာ စပိန္က ေတာ္ေလဒုိၿမိဳ႕၊ ဥေရာပရဲ႕ ပထမဆံုး ေတာ္၀င္ ႐ုကၡေဗဒဥယ်ာဥ္ေတြရွိရာေဒသလုိ႔ တင္စားျခင္းခံရတဲ့ ဆီးဗီးလ္ၿမိဳ႕ေတြမွာလည္း ဒီလုိ ေဆးဖက္၀င္အပင္ေတြ အံုနဲ႔က်င္းနဲ႔ စုိက္ပ်ိဳးတာေတြ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ ပထမပုိင္းမွာ ဥယ်ာဥ္ပန္းၿခံ တစ္ခုအျဖစ္သာ ေက်နပ္ၾကေပမယ့္ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ အေရွ႕အလယ္ပုိင္းက ယူေဆာင္လာတဲ့ ေဆးဖက္၀င္အပင္ေတြကုိ စမ္းသပ္စုိက္ပ်ိဳးရာေနရာေတြ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ ေဆးပညာရွင္ႀကီးတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ မာလာဂါၿမိဳ႕က အစ္ဗေန႔-အလ္-ေဘတာ (Ibn al-Baytar) ဟာ Dictionary of Simple Remedies and Food (ေဆးၿမီတုိမ်ားႏွင့္ အဟာရ အဘိဓာန္) ကုိ ျပဳစုခဲ့ၿပီး အဲဒီက်မ္းဟာ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စြယ္စံုက်မ္းႀကီးျဖစ္သလုိ အလ္-ေဘတာရဲ႕ ႐ုကၡေဗဒဆုိင္ရာ ကၽြမ္းက်င္မႈကုိ ေရာင္ျပန္ဟပ္ေစတဲ့ က်မ္းႀကီးလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ထဲမွာ အလ္ေဘတာဟာ အပင္ေပါင္း ၃၀၀၀ ေက်ာ္နဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ဂုဏ္သတၱိေတြကုိ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ထားပါတယ္။

ေဆးဖက္၀င္အပင္ဆုိင္ရာ အေက်ာ္ၾကားဆံုး စာအုပ္ကုိေတာ့ သကၠရာဇ္ ၁၁၆၅ ခုႏွစ္မွာ မြတ္စလင္ပညာရွင္ အလ္-ဂါဖီကီ (Al Ghafiqui) က ေရးသားခဲ့ၿပီး The Book of Simple Durgs (႐ုိးရွင္းေသားေဆး၀ါးမ်ား) ဆုိတဲ့ ဒီက်မ္းဟာ ေတာ္ေတာ္ေလး တိက်ျပည့္စံုကာ ၁၉၃၂ ခုႏွစ္က အီဂ်စ္မွာ မက္စ္ မီယာ႐ုဖ္ (Max Meyerhof) က ျပန္လည္ ႐ုိက္ႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။

၁၀ ရာစုမွာေတာ့ အစ္ဗေန႔ ဂ်ဴလ္ဂ်ဴလ္ (Ibn Juljul) က ဒီအုိစကုိရီဒီစ္ရဲ႕ ႏွစ္ေပါင္း ၉၀၀ ၾကာျမင့္ေနၿပီ ျဖစ္တဲ့ De Materia Medica က်မ္း ရွင္းလင္းခ်က္ကုိ ေရးသားခဲ့ၿပီး အာရဘီဘာသာစကားကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ကာ မန္က်ီး၊ ပ႐ုပ္၊ စႏၵကူးနဲ႔ ဖာလာတုိ႔လုိ အပင္ေတြရဲ႕ ေဆးဖက္၀င္ပံု အေၾကာင္းေတြကုိလည္း ထည့္သြင္းေရးသားခဲ့ပါတယ္ ေနာက္ၿပီး အပင္သစ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားနဲ႔ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ ေရာဂါဘယေတြကုိ ကုသႏုိင္တဲ့ ေဆးဖက္၀င္ ဂုဏ္သတၱိေတြကုိလည္း အဲဒီစာအုပ္မွာ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

တုိင္းရင္းေဆးသမုိင္းမွာ မြတ္စလင္ေတြ ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့ၿပီး အင္မတန္မွ ႐ုိးရွင္းထိေရာက္တဲ့ ေဆာင္ရြက္ခ်က္တစ္ခုက ေဆးဘက္၀င္အပင္ေတြဟာ လူနာေတြအေပၚ ဘယ္လုိ ထိခိုက္လည္းဆုိတာျဖစ္ပါတယ္။ အခုအခ်ိန္မွာ ဒါက လုပ္ဖုိ႔ အင္မတန္ထင္ရွားတဲ့ ကိစၥလုိ႔ ထင္ရေပမယ့္ အဲဒီေခတ္ကာလတုန္းကေတာ့ ဒါကုိ စမ္းသပ္ဖုိ႔၊ စူးစမ္းဖုိ႔အတြက္ သိပၸံနည္းက် နည္းလမ္းေတြကုိသာ မွီခုိ အသံုးျပဳရတာပါ။

စပိန္ႏိုင္ငံ မာလာဂါၿမိဳ႕တြင္ ဂုဏ္ျပဳဳထုတ္လုပ္ထားေသာ မြတ္စလင္တုိင္းရင္းေဆးဆရာႀကီး အလ္-ေဘတာ၏ ႐ုပ္ထုကုိ

အလယ္ေခတ္ဥေရာပမွာ ေဆးဘက္၀င္အပင္ဆုိင္ရာက်မ္းေတြဟာ ေတာ္ေတာ္ေလးနည္းပါးၿပီး ပညာရွင္ အနည္းငယ္ေလာက္ကသာ သိရွိၾကပါတယ္။ ၁၅ ရာစု အဆံုးပုိင္းေလာက္အထိ ဥေရာပသားေတြဟာ အာရဘီေဆးက်မ္းေတြ၊ ဂရိက်မ္းေတြကုိ အာရဘီလုိ ျပန္ဆုိထားတဲ့ စာအုပ္ေတြကုိ လက္တင္ဘာသာကုိ ျပန္ဆုိၿပီး အသံုးျပဳခဲ့ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။။ သကၠရာဇ္ ၁၅၀၀ နဲ႔ ၁၆၀၀ အၾကားမွာ ဂရိပညာရွင္ႀကီး ဒီအုိစကုိရီဒီစ္ရဲ႕ ေဆးက်မ္းကုိ တည္းျဖတ္ထုတ္ေ၀မႈ ၇၈ ႀကိမ္အထိ ရွိခဲ့ပါတယ္။

ဥေရာပ တုိင္းရင္းေဆးပညာရွင္ေတြရဲ႕ ေအာင္ျမင္မႈကုိ မြတ္စလင္ ႐ုကၡေဗဒပညာရွင္ေတြဆီက ဘယ္ေလာက္အတုခုိးႏုိင္လဲ၊ ဒီအုိစကိုရီဒီစ္ကို ဘယ္ေလာက္ နာမည္ပုိႀကီးေအာင္ လုပ္ႏုိင္မလဲဆုိတာနဲ႔ တုိင္းတာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒါဟာလည္း အၿမဲတမ္းေတာ့ အလုပ္ျဖစ္ေနတာမဟုတ္ပါဘူး။ အလယ္ေခတ္ အီတလီမွာ ေက်ာ္ၾကားခဲ့တဲ့ ဆဲလ္လာႏုိ (Salerno) ေဆးတကၠသုိလ္ႀကီးဟာ လက္တင္၊ ဂရိနဲ႔ အာရဘီ ဘာသာစကားေတြအေပၚမွာ နားလည္တတ္ကၽြမ္းမႈမရွိတာ၊ ဘာသာျပန္ေပၚ ဘာသာျပန္ ထပ္ေနတဲ့ ဂရိတုိင္းရင္ေဆးက်မ္းေတြကုိ အျပည့္အ၀ နားမလည္တာေၾကာင့္ ၾသဇာအရွိန္အ၀ါ က်ဆင္းရတဲ့အထိ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

ဥေရာပက တုိင္းရင္းေဆးပညာရွင္ေတြဟာ အသိပညာမႂကြယ္၀မႈ၊ လက္ေတြ႕ေဆာက္ရြက္မႈ မရွိတာ၊ ေစာေစာပုိင္း ဆုိးရြာတဲ့ ဂရိဘာသာျပန္ေတြ၊ ေဒသသံုးအမည္ေတြနဲ႔ မွည့္ေခၚထားတဲ့အတြက္ ေဆးေဖာ္စပ္ဖုိ႔ လုိအပ္တဲ့ အပင္ေတြကုိ မွန္မွန္ကန္ကန္ ေဖၚထုတ္ႏုိင္ျခင္း မရွိတာေၾကာင့္ ေတာ္ေတာ္ေလး စိတ္ပ်က္ခဲ့ရပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၁၆ ရာစု အဂၤလန္ သံတမန္နဲ႔ ပညာရွင္ ဆာ ေသာမတ္စ္ အဲလ္ယြတ္ (Sir Thomas Elyot) က သူအေနနဲ႔ ေရွးေဟာင္း တုိင္းရင္းေဆးပညာရပ္ေတြကေန ဘာမွ နားမလည္ဘဲ ‘ဒါေတြဟာ က်န္းမာေရးအတြက္ နည္းနည္းမွ အက်ိဳးမရွိဘူး’ လုိ႔ ေျပာခဲ့ရတဲ့အထိ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ေနာက္ပုိင္းမွာ တုိင္းရင္းေဆးပညာဟာ ျပန္ထြန္းခဲ့ၿပီး ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ ဥေရာပမွာ မရွိမျဖစ္ ကုသနည္းတစ္ခု ျဖစ္ေနပါၿပီ။ ယူေကျပည္သူ ၅ ဦးမွာ တစ္ဦးဟာ အျခားေဆးကုသနည္းေတြကို အသံုးျပဳေနၾကၿပီး မၾကာေသးခင္က ေကာက္ယူခဲ့တဲ့ စစ္တမ္းအရ ၿဗိတိန္ျပည္သူ ၁၀ ဦးမွာ ၁ ဦးက တုိင္းရင္းေဆး၀ါး၊ ဒါမွမဟတ္ ဓာတ္ၾကမ္းတိုက္ကုသနည္းေတြကုိ အသံုးျပဳေနတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ တုိင္းရင္းေဆး၀ါး လုပ္ငန္းရဲ႕ တန္ဖုိးဟာလည္း ႏွစ္စဥ္ တုိးတက္လာေနပါတယ္။ မြတ္စလင္ကမၻာမွာလည္း တုိင္းရင္းေဆး၀ါးရဲ႕ အေရးပါမႈဟာ ျပန္လည္ ရွင္သန္လာၿပီး တုိင္းရင္းေဆးသမားေတာ္ႀကီးေတြလည္း ျပန္လည္ ေပၚထြက္လာေနပါတယ္။ ကမၻာတစ္၀ွမ္း ေက်းရြာေတြနဲ႔ ေက်းလက္ေဒသေတြမွာ ဒီ တုိင္းရင္းေဆးဟာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ႐ုိးရာတစ္ခုအေနနဲ႔ ရွိေနခဲ့၊ ရွိေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။

၁၅ ရာစု အာရဘီ တုိင္းရင္းေဆးက်မ္းမွ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ား

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္

March 24, 2017
ကာကြယ္ေဆးထုိးျခင္း – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၁)

မတ္ ၃၊ ၂၀၁၇

M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

ေဒါက္တာဂ်င္းနားက ေဆး႐ံုတြင္ ကာကြယ္ေဆးထုိးမႈကုိ ၁၈၀၂ ခုႏွစ္တြင္ သ႐ုပ္ေဖာ္ထားသည့္ ကာတြန္း

– ဒီေန႔ေခတ္မွာ ကာကြယ္ေဆးထုိးျခင္းဟာ အျငင္းပြားဖြယ္ရာ ကိစၥတစ္ခု ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္ႏုိင္ေပမယ့္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀၀ အရင္ ဒီကာကြယ္ေဆးထုိးမႈနည္းလမ္း တူရကီႏုိင္ငံေန အဂၤလန္ကုိ ေရာက္လာတဲ့အခ်ိန္မွာ ဘယ္သူမွ လက္မခံခဲ့ၾကပါဘူး။ ကာကြယ္ေဆး ထုိးရမယ္ဆုိတဲ့အသိကုိ အနာတုိလီယန္ ေအာ္တုိမန္ တာ့က္ (Anatolian Ottoman Turks) ေတြက သိရွိခဲ့ၾကၿပီး၊ ကာကြယ္ေဆးထုိးႏွံမႈကုိ ‘အရွီ’ (Ashi) လုိ႔ေခၚဆုိကာ အဓိပၸါယ္ကေတာ့ ‘အစားထုိးျခင္း’ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းကုိ သူတုိေတြဟာ ေရွးေဟာင္း တူရကီမ်ိဳးႏြယ္ေတြဆီကေန အေမြဆက္ခံခဲ့တာပါ။

ကာကြယ္ေဆးထုိးျခင္းဆုိတာ လူတစ္ေယာက္ရဲ႕ ခႏၶာကုိယ္ထဲမွာရွိတဲ့ ေရာဂါျဖစ္ပြားႏုိင္တဲ့ ဇီ၀႐ုပ္ေတြကုိ အားနည္းသြားေအာင္ ဒါမွမဟုတ္ ထိေရာက္မႈမရွိေအာင္ လုပ္ေဆာင္တဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ ကာကြယ္ေဆးထုိးလုိက္ျခင္းအားျဖင့္ ကုိယ္ခံစြမ္းအားစနစ္ကုိ အာေကာင္းေစၿပီး သက္ဆုိင္ရာ ေရာဂါကုိ တုိက္ဖ်က္ဖုိ႔တြက္ ပဋိပစၥည္းေတြကုိ ထုတ္လုပ္ေပးပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ ကာကြယ္ေဆးသစ္တစ္မ်ိဳး ေပၚထြက္လာဖုိ႔ ၈ ႏွစ္ကေန ၁၂ ႏွစ္ေလာက္သာ ၾကာျမင့္ေတာ့ၿပီး အႏၱရာယ္ကင္းကင္းနဲ႔ ထုိးႏွံႏုိင္ဖုိ႔ ေသေသခ်ာခ်ာ စမ္းသပ္မႈေတြလည္း ျပဳလုပ္ႏုိင္ေနပါၿပီ။

တာ့က္လူမ်ိဳးေတြဟာ ႏြားေက်ာက္ေရာဂါေပါက္ေနတဲ့ ကၽြဲႏြားေတြရဲ႕ ရင္အံုက ႏြားေက်ာက္ကုိ ယူၿပီး ကေလးငယ္ေတြကုိ ကာကြယ္ေဆးထုိးေပးရင္ ေက်ာက္ႀကီးေရဂါ မေပါက္ဘူးဆုိတာကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒီလုိပံုစံ ကာကြယ္ေဆး၊ အျခားပံုစံ ကာကြယ္ေဆးေတြကုိ နာမည္ေက်ာ္ အဂၤလိပ္ စာလႊာေရးသူျဖစ္ၿပီး ၁၇၁၆ ကေန ၁၇၁၈ ခုႏွစ္ၾကား ေအာ္တုိမန္အင္ပါယာဆုိင္ရာ အဂၤလိပ္ သံအမတ္ရဲ႕ ဇနီး ေလဒီ မြန္တာဂူ (Lady Montagu) က အဂၤလန္ႏုိင္ငံမွာ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့တာပါ။ သူမဟာ တာ့က္လူမ်ိဳးေတြရဲ႕ ကာကြယ္ေဆးထုိးမႈ နည္းလမ္းေတြကုိ ထိေတြ႕ခဲ့ၿပီး၊ သားျဖစ္သူ ေက်ာက္ႀကီးေရာဂါျဖစ္တဲ့အခ်ိန္ ကာကြယ္ေဆးထုိးဖုိ႔ သံ႐ံုးသမားေတာ္ ခ်ားလ္စ္ မိတ္လန္း (Charles Maitland) ကုိ ခြင့္ျပဳခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ ေက်ာက္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ စိတ္၀င္စားခဲ့တာပါ။

အစၥတန္ဘူလ္မွာရွိေနတဲ့အခ်ိန္ ေလဒီ မြန္တာဂူဟာ အဂၤလန္ကုိ စာလႊာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေရးသားေပးပုိ႔ခဲ့ၿပီး အဲဒီစာေတြထဲမွာ ေက်ာက္ေရာဂါကာကြယ္ေဆး ထုိးႏွံမႈအေၾကာင္းကုိ အေသးစိတ္ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ အဂၤလန္ျပန္ေရာက္တဲ့အခါမွာလည္း သူဟာ တူရကီေတြရဲ႕ ကာကြယ္ေဆးထုိးမႈ နည္းလမ္းေတြကုိ ျပန္႔ႏွံ႔ေအာင္လုပ္ခဲ့ၿပီး ေဆြမ်ိဳးေတြကို ကာကြယ္ေဆးထုိးေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒီလုိ ကာကြယ္ေဆး စတင္ထုိးႏွံေပးတဲ့အခ်ိန္မွာ ေလဒီ မြန္တာဂူဟာ ခရစ္ယာန္ဘုရားေက်ာင္း အာဏာပုိင္ေတြသာမက သမားေတာ္ေတြရဲ႕ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ဆန္႔က်င္မႈကုိ ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူမရဲ႕ မဆုတ္မနစ္ ႀကိဳးစားမႈေၾကာင့္ ဒီ ကာကြယ္ေဆးထုိးမႈ ဓေလ့ဟာ လ်င္လ်င္ျမန္ျမန္ပဲ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ၿပီး အႀကီးအက်ယ္ ေအာင္ျမင္မႈ ရရွိခဲ့ပါတယ္။

၁၇၂၄ ခုႏွစ္မွာေတ့ အစၥတန္ဘူလ္မွာ မြန္တာဂူရဲ႕ မိသားစုဆရာ၀န္ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ေဒါက္တာ အီမန္ႏ်ဴယဲလ္ တီမုိနီ (Emmanuel Timoni) က ကာကြယ္ေဆးထုိးျခင္းနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး သိပၸံနည္းက်က် ရွင္းျပထားတဲ့ စာတမ္းတစ္ေစာင္ကုိ ယူေက အမ်ိဳးသား သိပၸံပညာရွင္မ်ားအဖြဲ႕ (Royal Society) ကုိ တင္သြင္းခဲ့မႈက ဒီအခက္အခဲေတြကုိ ေျပလည္ေစခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္းမွာ ထရီပုိလီက သံအမတ္ ကာဆမ္ အဂၢါ (Cassem Aga) က ထရီပုိလီ၊ တူနစ္နဲ႔ အလ္ဂ်ီယားစ္တုိ႔က ကာကြယ္ေဆးထုိးမႈ၊ ေဘးအႏၱရာယ္ကင္းရွင္းမႈ မွတ္တမ္းေတြကုိ ထပ္မံေပးပုိ႔ခဲ့ပါတယ္။ ဒါဟာ မြတ္စလင္ႏုိင္ငံေတြ ကာကြယ္ေဆးထုိးႏွံမႈမွာ ကာလရွည္ ေဘးအႏၱရာယ္ကင္းရွင္းမႈ ရွိခဲ့တယ္ဆုိတဲ့ မွတ္တမ္းနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ တန္ဖုိးျဖတ္မရတဲ့ အာမခံခ်က္လည္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ တင္သြင္းခဲ့မႈအတြက္ ၁၇၂၉ ခုႏွစ္မွာ အဂၢါဟာ Royal Society ရဲ႕ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ ေရြးခ်ယ္ျခင္း ခံခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွာ ကာကြယ္ေဆးထုိးမႈကုိ စတင္ခဲ့သူလုိ႔ မွတ္ယူခံခဲ့ရတဲ့ အဒ္၀ပ္ ဂ်င္းနား (Edward Jenner) မတုိင္ခင္ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀ ေလာက္အရင္ကတည္းက ကာကြယ္ေဆးထုိးျခင္းကုိ အဂၤလန္နဲ႔ ျပင္သစ္တုိ႔မွာ က်င့္သံုးခဲ့ၾကတာပါ။

၁၇၉၆ ခုႏွစ္မွာ ဂ်င္းနားဟာ ႏြားႏုိ႔ညႇစ္သမရဲ႕ လက္က ျပတ္ရွဒဏ္ရာကေန အသက္ ၈ ႏွစ္အရြယ္ ဂ်ိမ္းစ္ဖစ္ဆုိတဲ့ ေကာင္ေလး ႏြားေက်ာက္ေရာဂါ ကူးစက္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ႏြားေက်ာက္ေရာဂါဟာ ေက်ာက္ႀကီးေရာဂါကုိ ကာကြယ္ႏုိင္တယ္ဆုိတာ သိရွိခဲ့တယ္လုိ႔ အဆုိရွိပါတယ္။

ကာကြယ္ေဆးစတင္ထုိးႏွံမႈ ႏွစ္ ၂၅၀ ျပည့္အထိမ္းအမွတ္ တူရကီမွ ထုတ္ေ၀ခဲ့ေသာ တံဆိပ္ေခါင္း

၁၉၆၇ ခုႏွစ္မွာ တူရကီဟာ ေက်ာက္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးထုိးမႈ ႏွစ္ ၂၅၀ ေျမာက္ အခမ္းအနားကုိ က်င္းပခဲ့ၿပီး၊ ေက်ာက္ရာဂါ ကာကြယ္ေဆး ထုိးႏွံေနတဲ့ပံုပါတဲ့ အမွတ္တရ တံဆိပ္ေခါင္းတစ္ခုကုိလည္း ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။

March 3, 2017