Tag: The Enduring Legacy of Muslim Civilization

Rubik’s Cube လုိ႔ေခၚတဲ့ ဉာဏ္စမ္းစတုရန္းတုံးလးကုိ ေရြ႕လ်ားေဆာ့ကစားတဲ့အခါမွာ စည္းခ်က္က်က် တစ္ခ်က္ခ်က္ျမည္သံေလးေတြကို လူတုိင္း ၾကားဖူးၾကမွာပါ။ တကယ္ေတာ့ စီးပြားေရးအတြက္ပဲျဖစ္ျဖစ္ စိတ္အပန္းေျဖမႈအတြက္ပဲျဖစ္ျဖစ္ ႐ုိး႐ုိး ကစားနည္းေတြ၊ ဉာဏ္စမ္းကစားနည္းေတြဟာ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားအတြက္ စိတ္၀င္စားရာ အရာေတြျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလုိ ဉာဏ္လွည့္စားကိရိယာေတြကုိ တီထြင္ကာ လူေတြရဲ႕ေပ်ာ္ရႊင္မႈကုိ ပထမဆံုး ဖမ္းစားႏုိင္ခဲ့တာကေတာ့ ၉ ရာစုက မြတ္စလင္ ညီအစ္ကုိ ၃ ဦးပဲျဖစ္ပါတယ္။ မုိဟာမက္ အစ္ဗေန႔ မူဆာ အစ္ဗေန႔ ရွကီရ္(Muhammad ibn Musa ibn Shakir)၊ အဟ္မဒ္ အစ္ဗေန႔ မူဆာ အစ္ဗေန႔ ရွကီရ္ (Ahmed ibn Musa ibn Shakir)၊ အလ္-ဟာဆန္ အစ္ဗေန႔ မူဆာ အစ္ဗေန႔ ရွကီရ္ (Al-Hasan ibn Musa ibn Shakir) လုိ႔ အမည္တြင္တဲ့ သူတုိ႔သံုးေယာက္ကုိ ဘႏူမူဆာညီအစ္ကုိ (Banu Musa Brothers) လုိ႔လည္း သိၾကပါတယ္။ သူတုိ႔ဟာ ၉ ရာစုက ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕ရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ အသိပညာေက်ာင္းေတာ္ႀကီးျဖစ္တဲ့ House of Wisdom ကေန ေပၚထြက္လာသူေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ မဟာသခ်ၤာပညာရွင္ေတြျဖစ္ၿပီး၊ ဂရိေတြရဲ႕ သိပၸံဆုိင္ရာက်မ္းေတြကုိ ဘာသာျပန္ဆို ေဖာ္ျပသူေတြျဖစ္တဲ့အျပင္ သူတုိ႔ ၃ ေယာက္ဟာ ထူးျခားဆန္းက်ယ္တဲ့ ဉာဏ္လွည့္စားကိရိယာေတြကုိလည္း တီထြင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

အဲဒီ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေတြက ယေန႔ေခတ္ ဉာဏ္စမ္းကစားနည္းေတြရဲ႕ ေရွ႕ေျပးျဖစ္တယ္လုိ႔ ေျပာစမွတ္ျပဳၾကပါတယ္။ ဒီနယ္ပယ္မွာ သူတုိ႔ရဲ႕ ၀ါသနာထံုမႈကုိ ဉာဏ္စမ္းကိရိယာေတြ တီထြင္ျခင္းနဲ႔ ဘႏူမူဆာညီအစ္ကုိေတြက ေျဖရွင္းၾကပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ တီထြင္မႈေတြကုိေတာ့ ဆန္းက်ယ္ေသာ ကိရိယာမ်ားဆုိင္ရာက်မ္း (Book of Ingenious Devices) ဆုိတဲ့စာအုပ္မွာ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားၿပီး၊ အဲဒီစာအုပ္မွာ ဘႏူမူဆာ ညီအစ္ကုိေတြရဲ႕ တီထြင္ႀကံဆမႈေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒါဟာ စက္ပုိင္းဆုိင္ရာ နည္းပညာေတြ အစပ်ိဳးမႈလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီေန႔ေခတ္ ကစားစရာအ႐ုပ္ေတြလုိပဲ ဘႏူမူဆာညီအကုိေတြကလည္း ကစားစားစရာ အ႐ုပ္ေတြကုိ တီထြင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ အ႐ုပ္ေတြဟာ လႈပ္ရွားသြားလာမႈ အနည္းငယ္သာ ရွိေပမယ့္ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေပါင္း ၁၁၀၀ ေက်ာ္လာက္က အံ့ၾသစရာေကာင္းတဲ့ လက္မႈပညာနဲ႔ နည္းပညာဆုိင္ရာအသိကုိ ေဖာ္ၾကဴးေနပါတယ္။

သူတုိ႔တီထြင္ခဲ့တဲ့ ဉာဏ္စမ္းပစၥည္းေတြ၊ ကစားစရာစရာအ႐ုပ္ေတြဟာ ေရ၊ တိရစၦာန္အရုပ္နဲ႔ အသံတုအသံေယာင္ေတြကုိ အေျခခံတာျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ‘ေရေသာက္တဲ့ႏြား’ (Drinking Bull) လုိ႔အမည္ေပးထားတဲ့ အ႐ုပ္ဟာ ေရငတ္ေျပသြားတဲ့အခါ ေက်နပ္တဲ့အသံနဲ႔ ေအာ္ဟစ္ေအာင္ တီထြင္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအ႐ုပ္မွာ အသံုးျပဳထားတာေတြကေတာ့ ေရျဖည့္ခန္း၊ ေဖာ့၊ ေလဟာနယ္နဲ႔ ပလပ္ေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။

ပံု – ၁ မွာေဖာ္ျပထားတဲ့ Drinking Bull ကားခ်ပ္ကုိၾကည့္ပါ။ ပထမဆံုး ညာဖက္အေပၚေထာင့္မွာရွိတဲ့ အေပါက္ကေန အခန္း A (Compartment A) ထဲကုိ ေရျဖည့္ထားရပါတယ္။ ႏြားရဲ႕ ပါးစပ္နားက ခြက္ကုိ ေရျဖည့္လုိက္တဲ့အခါမွာ ခြက္ထဲက ေဖာ့တံုးဟာ ေရမ်က္ႏွာျပင္နဲ႔အတူ ျမင့္တက္လာတာေၾကာင့္ ေဖာ့တံုးနဲ႔ ဆက္သြယ္ထားတဲ့ ပလပ္ A (Plug A) ကလည္း ပြင့္သြားပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အခန္း A ထဲကေရေတြဟာ အခန္း B (Compartment B) ထဲကုိ ၀င္ေရာက္လာခဲ့ၿပီး အခန္း A မွာ ေလဟာနယ္အျဖစ္ က်န္ရစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခါ ေလဟာနယ္ရဲ႕ စုပ္အားကေနတစ္ဆင့္ ႏြားပါးစပ္နားက ခြက္ထဲမွာရွိတဲ့ေရဟာ အခန္း A ထဲ ေရာက္လာခဲ့ၿပီး ေရကုန္သြားတဲ့အခါမွာေတာ့ ေလကုိစုပ္ယူတာေၾကာင့္ ေရငတ္ေျပသြားလုိ႔ ႏြားေအာ္တဲ့အသံမ်ိဳး ထြက္လာပါေတာ့တယ္။ အဲဒီလုိ ေရကုန္သြားတဲ့အတြက္ ခြက္ထဲကေဖာ့တုံးဟာ ေအာက္ကုိက်သြားခဲ့ၿပီး ပလပ္ A ကလည္း ျပန္ပိတ္သြားခဲ့ပါတယ္။

အခန္း B ေရျပည့္သြားတဲ့အခါ အခန္း B ထဲမွာရွိတဲ့ ေဖာ့တုံးဟာ ျမင့္တက္လာခဲ့ၿပီး ပလပ္ B  (Plug B) ကုိ တြန္းဖြင့္သလုိျဖစ္တာေၾကာင့္ အခန္း A ထဲကေရဟာ ပလပ္ B အေပါက္ကေနတစ္ဆင့္ အခန္း B ထဲကုိ ျပန္လည္ ၀င္ေရာက္ခဲ့ျပန္ပါတယ္။ အခန္း B ထဲကေရေတြကေတာ့ အေပါက္ေသးေသးေလးကေန အခန္း C (Compartment C) ထဲကုိ ေရာက္သြားခဲ့ၿပီး၊ အခန္း C ထဲမွာရွိေနတဲ့ ေလက ဘယ္ဘက္မွာရွိေနတဲ့ အေပါက္ေလးကေနတစ္ဆင့္ အျပင္ကုိ ထြက္သြားကာ Drinking Bull ရဲ႕ လုပ္ငန္းစဥ္တစ္ခုလံုး ၿပီးဆံုးသြားပါေတာ့တယ္။

သိပ္မ႐ႈပ္ေထြးေပမယ့္ စိတ္၀င္စားစရာေကာင္းတဲ့ ဒီ အ႐ုပ္ကေလးဟာ အဲဒီေခတ္အခါက လူေတြကုိ အံ့ၾသမွင္သက္ ၾကည္ႏႈးေပ်ာ္ရႊင္ေစခဲ့တာကေတာ့ အမွန္ပါပဲ။

ဘႏူမူဆာညီအစ္ကုိရဲ႕ေတြရဲ႕ ေနာက္ထပ္ ဉာဏ္လွည့္စား ကိရိယာတစ္ခုကေတာ့ ႁပြန္ေပါက္ ၂ ေပါက္ပါ၀င္တဲ့ ဓာတ္ဗူးပါပဲ။ အေရာင္အဆင္းမတူညီတဲ့ အရည္ ၂ မ်ိဳးကုိ ႁပြန္ပါက္တစ္ေပါက္ဆီကေန ထည့္သြင္းၿပီး၊ အဲဒီႁပြန္ေပါက္ကေနပဲ ထည့္သြင္းလုိက္တဲ့ အရည္နဲ႔ အေရာင္အဆင္းမတူညီတဲ့ အရည္ကုိ ျပန္ထုတ္ေပးတဲ့ ဒီကိရိယာဟာ ဒီေန႔ေခတ္ မ်က္လွည့္ဆရာေတြ သူတုိ႔ရဲ႕ တံေတာင္ဆစ္ကေန လိေမၼာ္ရည္ထုတ္ေပးတဲ့ ျပကြက္လုိပါပဲ။

တစ္ကယ္ေတာ့ အဲဒီဓာတ္ဘူးထဲမွာ အခန္းႏွစ္ခုကုိ သီးျခားကန္႔ထားၿပီး ႁပြန္ေပါက္ႏွစ္ခုရဲ႕အတြင္းပုိင္းမွာ အဲဒီအခန္းႏွစ္ခုနဲ႔ ဆက္သြယ္ထားတဲ့ လမ္းေၾကာင္းႏွစ္ခုကုိ လွ်ိဳ႕၀ွက္ ထည့္သြင္းတည္ေဆာက္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီကိရိယာရဲ႕ လွည့္စားမႈဟာ ႐ုိး႐ုိးေလးျဖစ္ေပမယ့္ အခုအခ်ိန္အထိ သက္ေရာက္မႈ ရွိေနဆဲျဖစ္ၿပီး လူေတြကုိ အံ့ၾသမွင္သက္ေစတုန္းပါပဲ။ ေပ်ာ္စရာရႊင္စရာအတြက္ ဖန္တီးခဲ့တဲ့ ဘႏူမူဆာညီအစ္ကုိေတြရဲ႕ ဒီ လွည့္စားမႈအတတ္ပညာဟာ ေရပန္းနည္းပညာမွာလည္း အေတာ္ေလး သက္ေရာက္မႈ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေနာက္ပုိင္းအခန္းေတြမွာ ဆက္လက္ဖတ္႐ႈရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

အပိုင္း(၁)-  ေကာ္ဖီ – ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၂) – အစားအေသာက္ဓေလ့ႏွင့္ ဖန္ထည္မ်ား ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၃)- နာရီတုိ႔၏ အစ – ဖတ္ရန္

အပုိင္း(၄) – ေခတ္ေပၚစစ္တုရင္ကစားနည္း – ဖတ္ရန္

အပုိင္း(၅) – ဂီတ၏ အရင္းမူလ – ဖတ္ရန္ 

–  အလယ္ေခတ္အခ်ိန္ကာလေတြကုိ အနံ႔ဆုိးေတြ၊ ေမွာင္မုိက္မႈေတြ၊ ၾကမ္းတမ္းမႈေတြနဲ႔ သန္႔ရွင္းမႈမရွိတဲ့ ကာလေတြအျဖစ္ မၾကာခဏ ေဖာ္ျပေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၀ ရာစုက အစၥလာမ္ကမၻာမွာေတာ့ တစ္ကုိယ္ရည္သန္႔ရွင္းေရး စြန္႔ဦးက်င့္သံုးမႈေတြရွိခဲ့ၿပီး၊ အဲဒီေခတ္အခါက ေရခ်ိဳးခန္းေတြမွာလည္း ဒီေန႔ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ သံုးစြဲေနတဲ့ တစ္ကုိရည္သန္႔ရွင္းေရး ပစၥည္းမ်ိဳးစံုနဲ႔ ျပည့္ႏွက္ေနတာကုိ ေလ့လာသိရွိရပါတယ္။

၀တ္ျပမႈမတုိင္ခင္တုိင္း ေျခလက္ေဆးေၾကာျခင္း (၀ူသူ) ကုိ မလုပ္မေနရအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားမႈနဲ႔အတူ အစၥလာမ္မွာ သန္႔ရွင္းသပ္ရပ္မႈက ေတာ့္ေတာ့္ကုိ အေရးပါ ပါတယ္။ ၁၃ ရာစုမွာေတာ့ အလ္-ဂ်ာဇာရီ (Al-Jazari) လုိ႔ေခၚတဲ့ လက္ဖ်ားခါေလာက္တဲ့ မြတ္စလင္စက္မႈအင္ဂ်င္နီယာတစ္ဦး ေပၚထြက္လာခဲ့ၿပီး အလုိအေလ်ာက္ “၀ူသူျပဳစက္” ကုိ တီထြင္ဖန္တီးႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီစက္တင္မကဘဲ အျခားေသာ စက္ပစၥည္းမ်ိဳးစံုကိုလည္း အလ္-ဂ်ာဇာရီက တီထြင္ဖန္တီးခဲ့ၿပီး၊ သူ႕ရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေတြကို The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices (ဆန္းျပားသည့္ စက္ပစၥည္းမ်ားဆုိင္ရာ အသိပညာက်မ္း) ဆုိတဲ့ စာအုပ္ေတြမွာ အေသးစိတ္ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ အလ္-ဂ်ာဇာရီရဲ႕ “၀ူသူျပဳစက္”က ဥေဒါင္း အသြင္သ႑ာန္မ်ိဳးျဖစ္ၿပီး အသံုးျပဳလုိသူေတြအေနနဲ႔ ဥေဒါင္းရဲ႕ ဦးေခါင္းကုိ ပုတ္လုိက္မယ္ဆုိရင္ ၀ူသူျပဳဖုိ႔အတြက္ ေရအလံုအေလာက္ထြက္လာတဲ့ စက္ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕စက္ေတြဆုိရင္ မ်က္ႏွာသုတ္ပု၀ါပါ ကမ္းေပးတဲ့အထိ ဆန္းသစ္လွပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြဟာ ဆပ္ျပာကုိလည္း ဆီ (သံလြင္ဆီ) နဲ႔ အလ္-ကြာလီ (Al-Quali – ဆားကဲ့သုိ႔ ျဒပ္ပစၥည္းတစ္မ်ိဳး) တုိ႔ကုိေပါင္းၿပီး တီထြင္ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေခတ္အခါက ေရးသားထားတဲ့ လက္ေရးမႈေတြအရ ဒီပစၥည္းႏွစ္ခုကို သင့္ေတာ္တဲ့ အေပ်ာ့အမာအေနအထားေရာက္ေအာင္ ႀကိဳၿပီး၊ အေျခာက္ခံကာ ဟမ္မမ္စ္ (Hammams – ေရခ်ိဳးခန္း) ေတြမွာ အသံုးျပဳၾကတယ္လုိ႔ သိရပါတယ္။

အလယ္ေခတ္မြတ္စလင္ေတြဟာ ႐ုပ္ဆင္းသြင္ျပင္အလွဆင္မႈ အတတ္ပညာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေတာ္ေတာ္ေလး ေပါက္ေျမာက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီအထဲက ကၽြမ္းက်င္သူတစ္ဦးကေတာ့ အလ္-ဇာဟ္ရာ၀ီ (Al-Zahrawi) ပဲျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ နာမည္ေက်ာ္ ခြဲစိတ္ဆရာ၀န္ႀကီးတစ္ေယာက္ျဖစ္ၿပီး သူရဲ႕ ေဆးပညာက်မ္းႀကီးျဖစ္တဲ့ အလ္-တက္စ္ရစ္ဖ္ (Al-Tasrif) မွာ အလွအပပစၥည္းေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အခန္းတစ္ခန္းကုိ The Medicines of Beauty (အလွအပအတြက္ ေဆးနည္းမ်ား) ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ထည့္သြင္းခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ဇာဟ္ရာ၀ီဟာ အဲဒီအခန္းမွာ ဆံပင္နဲ႔အသားအေရ၊ သြားနဲ႔ခံတြင္း ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈ နည္းလမ္းေတြ၊ အလွဆင္မႈနည္းလမ္းေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ေရးသားထားၿပီး အဲဒီေရးသားခ်က္ေတြအားလံုးဟာ အစၥလာမ့္သတ္မွတ္ခ်က္ေဘာင္ေတြထဲက ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ အနံေမႊးစပေရး၊ ပလုပ္က်င္းေဆး၊ လက္လိမ္းခရင္မ္၊ အထူးပံုစံခြက္ထဲမွာ ေလာင္းထားတဲ့ နံသာေခ်ာင္း ေဖာ္စပ္ထုတ္လုပ္မႈ အေၾကာင္းေတြကုိလည္း ေရးသားခဲ့ၿပီး အဲဒီနံသာေခ်ာင္းေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္ Roll On အနံ႔အသက္ေပ်ာက္ေဆးေတြရဲ႕ ေရွ႕ေျပးလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။   ေနာက္ၿပီး ဆံပင္ႏႈတ္ကိရိယာ၊ ဆံပင္ဆုိးေဆး၊ ဆံပင္ေတာင့္ေဆး စတာေတြကုိလည္း သူ႕ရဲ႕အဲဒီစာအုပ္ထဲမွာ အလ္-ဇာဟ္ရာ၀ီက ထည့္သြင္းေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ေနပူဒဏ္ကုိကာကြယ္တဲ့ လိမ္းေဆးခရင္မ္ရဲ႕ အက်ိဳးေက်းဇူးေတြကုိလည္း ဒီအခန္းမွာ ေတြ႕ျမင္ရၿပီး ဒီလိမ္းေဆးဖန္တီးဖုိ႔အတြက္ သံုးစြဲရမယ့္ ပါ၀င္ပစၥည္းေတြကုိ ေဖာ္ျပထားမႈမွာေတာ့ လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေထာင္ခ်ီက ဇာဟ္-ရာ၀ီရဲ႕ အံ့ၾသဖြယ္ စဥ္းစားေတြးေခၚဉာဏ္ကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့ရပါတယ္။

လက္ရွိ အီရတ္ႏုိင္ငံမွာရွိတဲ့ ကူဖာ (Kufa) ၿမိဳ႕မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) ဟာ ေရေမႊးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ က်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္ကုိ ျပဳစုခဲ့ၿပီး အဲဒီက်မ္းႀကီးကုိေတာ့ Book of the Chemistry of Perfume and Distillations (ေရေမႊးႏွင့္ အဆီခ်က္လုပ္မႈဆုိင္ရာ ဓာတုေဗဒၾကမ္း) လုိ႔ ေခၚတြင္ပါတယ္။ အဲဒီက်မ္းမွာ နံသာဆီနဲ႔ ေရေမႊးတုိ႔လုိ ေမႊးအႀကိဳင္ပစၥည္းေတြ ေဖာ္စပ္ထုတ္လုပ္မႈနဲ႔၊ ေဆး၀ါးထုတ္လုပ္မႈနည္းလမ္းေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ အစပုိင္းမွာေတာ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းက အထက္တန္းစားအလႊာေတြသာ ေရေမႊးကုိ သံုးစြဲႏုိင္ခဲ့ေပမယ့္၊ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ လူတုိင္း အသံုးျပဳလာႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ဓာတုေဗဒပညာရွင္ေတြဟာ အပင္ေတြ၊ ပန္းပြင့္ေတြကေန အဆီခ်က္လုပ္ကာ ေရေမႊးေတြ၊ ေဆ၀ါးေတြကုိ ထုတ္လုပ္ေဖာ္စပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒီ တီထြင္ႀကံဆမႈေတြ၊ အယူအဆေတြဟာ ဥေရာပကုိ ကုန္သည္ေတြ၊ ခရီးသြားေတြနဲ႔ ခ႐ူးဆိတ္စစ္သားေတြကေနတစ္ဆင့္ တစ္ျဖည္းျဖည္းျခင္း စိမ့္၀င္ေရာက္ရွိသြားၾကပါတယ္။ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အလွအပ၊ ေရေမႊးနဲ႔ဆုိင္တဲ့ ဒီအသိပညာ၊ အတတ္ပညာေတြဟာ ေနာက္ဆံုးမွာ ေရေမႊးလုပ္ငန္းအတြက္ အသင့္ေတာ္ဆံုး ရာသီဥတုနဲ႔ ေရခံေျမခံရွိတဲ့ ျပင္သစ္ေတာင္ပုိင္း ဟူတီျပည္နယ္ (Haute) ကုိ ေရာက္ရွိသြားခဲ့ၿပီး ႏွစ္ ၇၀၀ ၾကာေညာင္းသည့္တုိင္ေအာင္ ရွင္သန္ခဲ့ပါတယ္။

အစၥလာမ္လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ေနာက္ထပ္အေရးပါတဲ့ အလွအပ ပစၥည္းကေတာ့ လက္ေတြမွာ ကႏုတ္ပန္းပံုစံကုိ ႐ႈမၿငီးဖြယ္ ပုံေဖာ္ထားေလ့ရွိတဲ့ ‘ဒန္း’ ပဲျဖစ္ပါတယ္။ အစၥလာမ္သာသနာ ျပန္႔ႏွံ႔မႈနဲ႔အတူ ဒီ ဒန္းဆုိးေဆးဟာလည္း ကမၻာ့တစ္ႏွံတစ္လ်ားကုိ ေရာက္ရွိခဲ့ၿပီး အလွအပပစၥည္းေတြအတြက္ အဓိက ပါ၀င္ပစၥည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

တမန္ေတာ္ မုဟမၼဒ္နဲ႔ သူရဲ႕ သာ၀ကႀကီးေတြဟာ မုတ္ဆိတ္ကုိ ဒန္းဆုိးေလ့ရွိၿပီး၊ အမ်ိဳးသမီးေတြဟာလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ လက္ေတြ၊ ေျခေထာက္ေတြနဲ႔ ဆံပင္ေတြကုိ ဒီေန႔ေခတ္ အမ်ိဳးသမီးေတြလုိပဲ ဒန္းဆုိးျခယ္သၾကပါတယ္။ ေခတ္ေပၚ သိပၸံပညာရွင္ေတြက ဒန္းဟာ ဘက္တီးရီးယား၊ မႈိတက္မႈတုိ႔ကုိ ကာကြယ္ေပးသလုိ ေသြးတိတ္ေစတဲ့ ပစၥည္းတစ္ခု ျဖစ္တယ္ဆုိတာကို ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ဒန္းဟာ အနာကုိက်က္ေစၿပီး၊ အေရျပားမႈိစြဲေရာဂါနဲ႔ ေရာင္ရမ္းမႈေတြကုိလည္း သက္သာေပ်ာက္ကင္းေစပါေသးတယ္။

ဒန္းပင္ရဲ႕အရြက္နဲ႔ အေစ့ေတြမွာ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ဂုဏ္သတၱိေတြရွိၿပီး ႏွစ္ခုစလံုးဟာ ခႏၶာကိုယ္နဲ႔ ဦးေခါင္းကုိ ေအးျမေစပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးပဲ ဒန္းမွာ ဆံပင္ကုိ သန္စြမ္းနက္ေမွာင္ေစတဲ့ သဘာ၀ပစၥည္းေတြလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။

ေခါင္းေလွ်ာ္မႈနဲ႔ အေၾကာေျဖႏွိပ္နယ္မႈ

၁၇၇၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြနဲ႔ ၁၇၈၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြဟာ အဂၤလန္ႏုိင္ငံ ဘ႐ုိက္တန္ၿမိဳ႕မွာ ကမ္းေျခအပန္းေျဖလုပ္ငန္း ႀကီးထြားလာတဲ့ႏွစ္ေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အိႏၵိယ မြတ္စလင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ရွိခ္ ဒင္ မာဟုိမက္ (Sheikh Dean Mahomed) ကလည္း အဲဒီအခ်ိန္ကာလမွာပဲ ဘ႐ုိက္တန္ကုိ ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံ ပတၱနာ (Patna) ၿမိဳ႕က မြတ္စလင္မိသားစုတစ္ခုကေန ဆင္းသက္လာတဲ့ မာဟုိမက္ဟာ ၁၇၅၉ ခုႏွစ္မွာ ဘ႐ုိက္တန္ရဲ႕ ပင္လယ္ကမ္းေျခမွာ အိႏၵိယေရေႏြးေရခ်ိဳးခန္း (Indian Vapour Baths)  ကုိ ဖြင့္လွစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေရခ်ိဳးခန္းဟာ တူရကီေရခ်ိဳးခန္းေတြနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ဆင္တူပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ဒီအိႏၵိယေရခ်ိဳးခန္းမွာေတာ့ ေဖာက္သည္ေတြကုိ ရြက္ဖ်င္တဲတစ္ခုခ်င္းဆီမွာ ထားေစၿပီး ရြက္ဖ်င္တဲရဲ႕ ဟေနတဲ့ေနရာကေန လက္ႏွစ္ေခ်ာင္း၀င္လာကာ အိႏၵိယက ခ်မ္ပီ (Champi – ေခါင္းေလွ်ာ္) ၀န္ေဆာင္မႈနဲ႔ အေၾကာေျဖႏွိပ္နယ္ေပးတဲ့ ၀န္ေဆာင္မႈေတြကုိ ျပဳလုပ္ေပးပါတယ္။ ထူးျခားတဲ့ ဒီေရေႏြးေရခ်ိဳးခန္းနဲ႔ ေခါင္းေလွ်ာ္ေပးတဲ့ ၀န္ေဆာင္မႈေၾကာင့္ ရွိခ္ ဒင္ မာဟုိမက္ဟာ အဂၤလန္မွာ နာမည္ႀကီးခဲ့ၿပီး အဂၤလန္ဘုရင္ ေဂ်ာ့ဂ်္ ၄ (George IV) နဲ႔ ၀ီလီယံ ၄ (William IV) တုိ႔လက္ထက္မွာ “ေခါင္းေလွ်ာ္၀ိဇၨာ” အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္း ခံခဲ့ရပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

အပိုင္း(၁)-  ေကာ္ဖီ – ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၂) – အစားအေသာက္ဓေလ့ႏွင့္ ဖန္ထည္မ်ား ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၃)- နာရီတုိ႔၏ အစ – ဖတ္ရန္

အပုိင္း(၄) – ေခတ္ေပၚစစ္တုရင္ကစားနည္း – ဖတ္ရန္

အပုိင္း(၅) – ဂီတ၏ အရင္းမူလ – ဖတ္ရန္ 

ဇန္န၀ါရီ ၁၅၊ ၂၀၁၆

– ဂီတဟာ ဘာသာစကားလုိပဲ တုိက္ႀကီးေတြ၊ ႏုိင္ငံေတြ၊ ယဥ္ေက်းမႈေတြ၊ လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ ဓေလ့ထံုးတမ္း သဘာ၀ေတြကုိ ေက်ာ္လြန္ကာ လူတစ္ဦးနဲ႔တစ္ဦးကုိ ထိေတြ႕ ဆက္သြယ္ႏုိင္စြမ္း ရွိပါတယ္။ ၂၀ ရာစု အႏုပညာရွင္ေတြ၊ အဆုိေတာ္ေတြအေနနဲ႔ သူ႕တုိ႔ရဲ႕ အတတ္ပညာဟာ ၉ ရာစုက အေရွ႕အလယ္ပုိင္း မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေတြကေန အရင္းတည္လာတယ္ဆုိတာ သိမွသိပါေလစ။

အဲဒီမြတ္စလင္ အႏုပညာရွင္ေတြ- အထူးသျဖင့္ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) ဟာ ဂီတကုိေဖာ္က်ဴးတဲ့ စနစ္ျဖစ္တဲ့ ဂီတသေကၤတေတြကုိ စတင္ အသံုးျပဳခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတုိ႔ေတြဟာ ဂီတကုိ ေဖာ္က်ဴးတဲ့ေနရာမွာ သာမန္အကၡရာေတြအစား ဆုိလ္မုိက္ေဇးရွင္း (Solmization) လုိ႔ေခၚတဲ့ အသံေနအသံထားေဖာ္က်ဴးတဲ့ သေကၤတေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီသေကၤတေတြဟာ ဒီေန႔ေခတ္ ဂီတရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားေတြ ျဖစ္လုိ႔ေနပါၿပီ။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ အားလံုး ဒုိ၊ ေရ၊ မီ၊ ဖာ၊ ဆုိ၊ လာ၊ တီ စတာေတြနဲ႔ ရင္းႏွီးေနၾကပါၿပီ။

ဒီ အသံသေကၤတေတြရဲ႕ ကနဦးဟာ အာရဘီ ဗ်ည္းအကၡရာေတြျဖစ္တဲ့ ဒါလ္၊ ရာ၊ မင္မ္၊ ဖာ၊ ဆြာဒ္၊ လာမ္၊ ဆင္န္ တုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအကၡရာေတြကုိ ၾကည့္ရင္ ဒီေန႔ေခတ္ ဂီတအေျခခံ အသံသေကၤတေတြနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ေလးသြားတူေနတယ္ဆုိတာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ၿပီး ၉ ရာစုကတည္းက အာရဘီဗ်ည္းေတြကုိ အသံသေကၤတအျဖစ္ စတင္အသံုျပဳခဲ့တယ္ဆုိတာ အံ့ၾသစရာပါပဲ။

ဂီတပညာရွင္ႀကီး အလ္-ကင္ဒီ ေနာက္ပုိင္း ႏွစ္ေပါင္း ၇၀ အၾကာမွာေတာ့ အလ္-ဖာရာဘီ (Al-Farabi) ဆုိတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ႀကီးဟာ တေယာမိသားစုရဲ႕ ေရွ႕ေျပးျဖစ္တဲ့ ရာဘာဘာဟ္ (Rababah) နဲ႔ ကြာနန္ (Qanun-ဗ်တ္ေစာင္း) ကုိ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့ပါတယ္။ ဂီတနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အလ္-ဖာရာဘီဟာ က်မ္းႀကီး ၅ ေစာင္ကုိ ေရးသားျပဳစုခဲ့ၿပီး အဲဒီအထဲမွာ ဂီတရဲ႕ သီအုိရီ သေဘာတရားေတြကုိ ေဖာ္က်ဴးထားတဲ့ ဂီတပညာက်မ္းႀကီး (The Great Book of Music) ဟာ အေျပာင္အေျမာက္ဆံုး လက္ရာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂ ရာစုေလာက္မွာေတာ့ ဒီက်မ္းႀကီးကုိ ဟီဘ႐ူးဘာသာ ျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး၊ ေနာက္ပုိင္းမွာ လက္တင္ဘာသာကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဖာရာဘီနဲ႔ သူ႕ရဲ႕ ဂီတပညာဆုိင္ရာ စာအုပ္ေတြရဲ႕ လႊမ္းမုိးမႈဟာ ၁၆ ရာစုအထိ ဆက္လက္ ရွိေနခဲ့ပါတယ္။

လွည့္လည္သြားလာေနတဲ့ ဂီတပညာရွင္ေတြ၊ ကုန္သည္ေတြနဲ႔ ခရီးသြားသူေတြဟာ အာရဘီဂီတကုိ ဥေရာပဆီ ေရာက္ရွိေစခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ဒါကပဲ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္မွာ စပိန္နဲ႔ ေပၚတူဂီက ယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ အႏုပညာနယ္ပယ္ကုိ လူတစ္လံုးသူတစ္လံုး ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။ ဒီအေၾကာင္းအရာနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အေစာဆံုး ဥပမာေတြထဲက တစ္ခုကေတာ့ ကြန္တီဂက္စ္ ဒီ ဆန္တာ မာရီယာ (Contigas di Santa Maria) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေတးေပါင္းခ်ဳပ္ႀကီးထဲမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ ကက္စတီလာ (Castilla) နဲ႔ အာရဂြန္ (Aragon) ျပည့္ရွင္ဘုရင္ အလ္ဖြန္ဆုိ ၁၀ အလ္ ဆာဘီယုိ (Alfonso X el Sabio) အမိန္႔ေတာ္မွတ္မႈနဲ႔အတူ ၁၂၅၂ ခုႏွစ္မွာ ဖန္တီးခဲ့တဲ့ အဲဒီလက္ရာေတြထဲမွာ မယ္ေတာ္ ေမရီ (Virgin Mary) နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ဓမၼေတး ၄၁၅ ပုဒ္ ပါ၀င္ပါတယ္။

အဲဒီအထဲက ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ဥေရာပကုိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့တဲ့ ဂီတအသစ္ရဲ႕ အစိတ္အပုိင္းေတြ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳျခင္းကို ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဆန္တာ မာရီယာ ေတးေပါင္းခ်ဳပ္ႀကီးကုိ ဖန္တီးမႈအေပၚမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး လႊမ္းမုိးမႈရွိခဲ့တာကေတာ့ မည္းနက္တဲ့အသား၊ ခ်ိဳသာတဲ့အသံေၾကာင့္ ဇီရ္ယဘ္ (မဟူရာငွက္) လုိ႔ အမည္ေျပာင္ေပးျခင္းခံရတဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ ဘဂၢဒတ္က နာမည္ေက်ာ္ ဂီတပညာရွင္ႀကီးတစ္ဦးရဲ႕ ပါရမီရွင္ တပည့္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ဂီတအေပၚ သူ႕ရဲ႕ ပါရမီနဲ႔ ကၽြမ္းက်င္လိမၼာမႈက တစ္ျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ဆရာကုိေတာင္ ေက်ာ္တက္သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အုိမုိင္ယဒ္ (Umayyad) ခလီဖာဟာ သူ႕ကုိ အန္ဒါလူစီယာ (စပိန္တြင္ရွိသည္) ကုိ ဖိတ္ေခၚၿပီး ခ်ီးျမႇင့္ေျမႇာက္စားခဲ့ပါတယ္။

သကၠရာဇ္ ၈၂၂ ခုႏွစ္ အူမုိင္ယဒ္ ခလီဖာရဲ႕သား ဘုရင္ အဘ္ဒဲလ္ အလ္-ရဟ္မန္ ၂ (Abd al-Rahman II) လက္ထက္မွာ ဇီရ္ယဘ္ဟာ ေကာ္ဒုိဘာနန္းေတာ္မွာ အေျခက်ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကေနစလုိ႔ ဇီရ္ယဘ္တစ္ေယာက္ သူ႕ရဲ႕ အႏုပညာစြမ္းရည္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္တင္ျပႏုိင္ခဲ့ၿပီး တစ္လကုိ ေရႊဒဂၤါး ၂၀၀ နဲ႔ အေဆာင္အေယာင္၊ ခံစားခြင့္ အမ်ားအျပားရတဲ့ နန္းတြင္းက ဂီတပညာရွင္တစ္ဦး ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။

အႏုပညာဘက္မွာ ဇီရ္ယဘ္ရဲ႕ေအာင္ျမင္မႈဟာ ေျပာမကုန္ႏုိင္ေအာင္ရွိၿပီး အဲဒီအထဲမွာ စည္း၀ါးနဲ႔ ေတးေရးဖြဲ႕နည္းေတြကုိ သင္ၾကားေပးတဲ့ ေကာ္ဒုိဘာက ဂီတအႏုပညာသင္ေက်ာင္း တည္ေထာင္မႈလည္း ပါ၀င္ပါတယ္။ ဇီရ္ယဘ္ဟာ အာရပ္ဗ်တ္ေစာင္း အလ္-လုဒ္ (Al-Lud) ကုိလည္း ဥေရာပနဲ႔ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့ၿပီး အဲဒီဗ်တ္ေစာင္းမွာ အနိမ့္သံ ႀကိဳးတစ္ႀကိဳး ထပ္မံထည့္သြင္းမႈ၊ သစ္သားနဲ႔ လုပ္ငန္းထားတဲ့ ပက္ထရမ္ေနရာမွာ လင္းတရဲ႕ ဆူးေတာင္နဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ ပက္ထရမ္ကုိ အစားထုိးတာ စတဲ့မြမ္းမံမႈေတြကုိလည္း ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ ရစ္သမ္ပုိင္းဆုိင္ရာ မူေဘာင္ေတြကုိ သတ္မွတ္ေပးျခင္းအားျဖင့္ ဂီတသီအုိရီေတြကုိလည္း ျပင္ဆင္ခဲ့ပါတယ္။

ျပင္သစ္က ၂၀ ရာစု သမုိင္းပညာရွင္ ဟင္နရီ တာရက္ဆီက ဇီရ္ယဘ္ရဲ႕ အႏုပညာ ပါရမီနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဒီလုိ မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့ပါတယ္။

“ဒီအေရွ႕တုိင္းသား ေရာက္လာၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ ဘ၀ရဲ႕ ႏွစ္လုိမႈ၊ ေပ်ာ္ရႊင္ခ်မ္းေျမ႕မႈ ေလေျပေလညႇင္းေလးဟာ ေကာ္ဒုိဘာတစ္ခြင္မွာ ညင္သာစြာ တုိက္ခတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဇီရ္ယဘ္ရဲ႕ ပတ္၀န္းက်င္မွာ ကဗ်ာလကၤာနဲ႔ လွပညင္သာတဲ့ ၾကည္ႏူးမႈေတြလည္း ဆြတ္ပ်ံ႕ေနခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ ညဘက္မွာ ဗ်တ္ေစာင္းတီးေပးတဲ့ အေစခံႏွစ္ေယာက္နဲ႔အတူ ဂီတသံစဥ္ေတြကုိ ဖန္တီးေလ့ရွိၿပီး၊ မႀကံဳစဖူး တစ္မူထူးျခားတဲ့ အႏုပညာတန္ဖုိးေတြကုိ ခ်န္ရစ္ခဲ့သူလည္းျဖစ္ပါတယ္”

စစ္ဘင္ခရာတီး၀ုိင္း

တူရကီတြရဲ႕ ေအာ္တုိမန္အင္ပါယာဟာ အၿမဲတမ္း စစ္ဘင္ခရာတီး၀ုိင္းကုိ စတင္ခန္႔ထားတဲ့ ပထမဆံုး ဥေရာပ-အာရွ တုိင္းျပည္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂၉၉ မွာ ဖြဲ႕စည္းခဲ့တဲ့ မဟ္တာဟိန္း (Mehterhane) စစ္ဘင္ခရာအဖြဲ႕ဟာ ေက်ာ္ၾကားခဲ့ၿပီး ဆူလ္တန္ရဲ႕ သြားေလရာေနာက္ကုိ လုိက္ပါရတဲ့ အဖြဲ႕လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္သားေတြရဲ႕စိတ္ဓာတ္ကုိ ျမႇင့္တင္ေပးဖုိ႔နဲ႕ ရန္သူေတြ ထိတ္လန္႔ေၾကာက္ရြံ႕ေစဖုိ႔ စစ္ေျမျပင္ေတြမွာပါ လုိက္ပါတီးခတ္ခဲ့ရပါတယ္။ ေအာ္တုိမန္ရဲ႕ ဂ်ာနစ္ဆာရီ (Janissary) လုိ႔ေခၚတဲ့ အထူးတပ္ဖြဲ႕မွာ အဖြဲ႕၀င္ ၆ ဦးကေန၊ ၉ ဦးအထိ ပါ၀င္တဲ့ ဘင္ခရာအဖြဲ႕တစ္ခု ရွိၿပီး ဒရမ္ (Zuma)၊ ကလဲနက္၊ လင္းကြင္း (Zil)၊ စစ္သံုး ဒရမ္ (kos နဲ႔ naqqara) စတဲ့ တူရိယာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီတူရိယာေတြကိုေတာ့ ကုလားအုတ္ေပၚမွာ တင္ၿပီး သယ္ေဆာင္တီးမႈတ္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဥေရာပသားေတြဟာ ဂ်ာနစ္ဆာရီတပ္ဖြဲ႕ရဲ႕ ဒီဘင္ခရာတီး၀ုိင္းကုိ စစ္ျဖစ္ေနတဲ့အခ်ိန္နဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေနတဲ့အခ်ိန္ေတြမွာ ေတြ႕ႀကံဳခဲ့ရတာပါ။ သံတမန္ဆုိင္ရာ လက္ခံေတြ႕ဆံုပြဲေတြမွာ ေအာ္တုိမန္ တာ့က္ေတြရဲ႕ တူရိယာေတြကို ထားရွိတီးမႈတ္ၾကတာဟာ ဖက္ရွင္တစ္ခု ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး ဥေရာပမွာေတာ့ ဒါကုိ တာကြီရီဖက္ရွင္ (Turquerie) လုိ႔ ေခၚဆုိၾကပါတယ္။ ၁၆၈၃ ခုႏွစ္ ဗီယင္နာအ၀င္ တုိက္ပြဲမွာ ဂ်ာနစ္ဆာရီတပ္ဖြဲ႕ ႐ႈံးနိမ့္ခဲ့တဲ့အခါ သူတုိ႔ရဲ႕ ဂီတတူရီယာေတြ က်န္ရစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါက ဥေရာပစစ္တပ္ေတြမွာ စစ္ဘင္ခရာေပၚလာျခင္းရဲ႕ အစလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ နပုိလီယံ ဘုိနာပတ္ရဲ႕ ျပင္သစ္စစ္ဘင္ခရာေတြမွာေတာင္မွ ေအာ္တုိမန္ေတြရဲ႕ တူရီယာျဖစ္တဲ့ လင္ကြင္းေတြ၊ စစ္သံုး ဒရမ္ေတြကုိ ထည့္သြင္းအသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ၁၈၀၅ ခု ေအာ္စတာလစ္ဇ္တုိက္ပြဲ (Austerlitz) မွာ နပုိလီယံအႏုိင္ရရွိမႈမွာ စစ္သားေတြရဲ႕ စိတ္ပိုင္းဆုိင္ရာ တက္ႂကြမႈကုိ ျဖစ္ေစတဲ့ ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲအခမ္းအနားေတြက ထြက္လာတဲ့ ဒီ ဘင္ခရာအသံေတြကလည္း တစ္စိတ္တစ္ပုိင္း ပါ၀င္တယ္လုိ႔ ေျပာစမွတ္ ျပဳၾကပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

အပိုင္း(၁)-  ေကာ္ဖီ – ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၂) – အစားအေသာက္ဓေလ့ႏွင့္ ဖန္ထည္မ်ား ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၃)- နာရီတုိ႔၏ အစ – ဖတ္ရန္

အပုိင္း (၄) – ေခတ္ေပၚစစ္တုရင္ကစားနည္း – ဖတ္ရန္

ဇန္န၀ါရီ ၈၊ ၂၀၁၆

– သလင္းေက်ာက္နဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ အကြက္ေတြေပၚမွာ စစ္တုရင္ကစားေနတာကုိ ကုန္းကုန္းကြကြနဲ႔ အုံၾကည့္ေနၾကၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ေနာက္က ေရေႏြးေရခ်ိဳးကန္ေတြကေန အေငြ႕ေတြတစ္ေထာင္းေထာင္းထေနတဲ့ ျမင္ကြင္းမ်ိဳးကုိ ဘူဒါပက္စ္ (Budapaest) ရဲ႕ လမ္းမေတြေပၚမွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံမွာေတာ့ စစ္တုရင္ခံုေတြကုိ ပန္းၿခံေတြမွာ ထားရွိေပးထားၿပီး နယူးေယာက္က Central Park ပန္းၿခံမွာလည္း ဒါမ်ိဳးကုိ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ စတုရန္းကြက္ ၆၄ ကြက္မွာ အ႐ုပ္ေပါင္း ၃၂ ႐ုပ္နဲ႔ ကစားရတဲ့ စစ္တုရင္ဟာ ‘ဉာဏ တုိက္ပြဲ’ ကစားနည္းလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္တုရင္ခံု အရြယ္အစားနဲ႔ အသံုးျပဳတဲ့ အ႐ုပ္ေတြဟာ သိပ္မထူူးျခားေပမယ့္လည္း ကစားႏုိင္တဲ့ ပံုစံေတြကေတာ့ မေရတြက္ႏုိင္ပါဘူး။

စစ္တုရင္ ဇာတ္လမ္း၊ အေရအတြက္နဲ႔ အ႐ုပ္တစ္ခုခ်င္းစီ စသျဖင့္ ကစားနည္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြဟာ ႐ႈပ္ေထြးတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးေတြရွိေနၿပီး စစ္တုရင္ရဲ႕ သမုိင္းအတိအက်ကုိလည္း ဘယ္သူမွ မသိၾကပါဘူး။ စစ္တုရင္ကစားနည္းဟာ အိႏၵိယနဲ႔ တ႐ုတ္ ႏွစ္ႏုိင္ငံစလံုးကေန ဆင္းသက္လာတယ္လုိ႔ ဆုိၾကပါတယ္။ ၁၄ ရာစုမွာေတာ့ အစ္ဗေန႔ ခါလ္ဒမ္ (Abn Khaldum) ဆုိတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ဟာ စစ္တုရင္ကစားနည္းကုိ အိႏၵိယ ဥာဏ္ႀကီးရွင္ႀကီးတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဆာဆာ အစ္ဗေန႔ ဒါဟီရ္ (Sassa ibn Dahir) နဲ႔ ဆက္စပ္ေျပာဆုိခဲ့ပါတယ္။

ေရွးေဟာင္း အိႏၵိယမွာ ခ်ာသူရန္ဂါ (Chaturanga) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကစားနည္းတစ္မ်ိဳး ရွိခဲ့ၿပီး ‘ေျခလက္ေလးဘက္ရွိျခင္း’ လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ ဒါဟာ ဆင္တပ္၊ ျမင္းတပ္၊ ရထားတပ္နဲ႔ ေျခလ်င္တပ္လုိ႔ သတ္မွတ္ထားတဲ့ အိႏၵိယရဲ႕ တပ္မႀကီး ၄ ခုကုိ ရည္ညႊန္းပံုရပါတယ္။ ခ်ာသူရန္ဂါက စစ္တုရင္ကစားနည္း မဟုတ္ေပမယ့္ ဒီေန႔ေခတ္ စစ္တုရင္ရဲ႕ ေရွ႕ေျပးကစားနည္းပါပဲ။

၁၄ ရာစုႏွစ္မွာ ေရးသားခဲ့တဲ့ ပါရွန္ေတြရဲ႕ လက္ေရးမူမွာ အိႏၵိယသံအမတ္ဟာ ပါရွန္နန္းေတာ္ထဲကုိ စစ္တုရင္ကစားနည္း ဘယ္လုိယူလာသလဲဆုိတာကုိ ေရးသားေဖာ္ျပထားၿပီး အဲဒီကေနတစ္ဆင့္ အာရပ္ေတြဟာ ဥေရာပကုိယူေဆာင္လာခဲ့ကာ အလယ္ေခတ္ စပိန္ႏုိင္ငံအထိ ျပန္႔ႏွံ႔ခဲ့ပါတယ္။

ဥေရာပကုိမေရာက္ခင္ ပါရွန္ေတြဟာ ခ်ာသူရန္ဂါ ကစားနည္းကုိ ခ်ာထရန္ (Chatrang) အျဖစ္ မြမ္းမံျပင္ဆင္ခဲ့ၿပီး သူတို႔ရဲ႕ စစ္ကစားမႈမွာ အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ စစ္တုရင္ကစားနည္းအျဖစ္ ပီပီျပင္ျပင္ေပၚလာတဲ့ ခ်ာထရန္ကုိ ေနာက္ပုိင္းမွာ ရွာထရန္႔ဂ်္ (Shatranj) လုိ႔ ေခၚတြင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီ ရွာထရန္႔ဂ်္ကုိ ပါရွန္ကေနတဆင့္ အာရပ္ေတြကလည္း ထိေတြ႕ခဲ့ကာ သူတုိ႔ရဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈေတြကုိ ဒီကစားနည္းမွာ သြတ္သြင္းခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီအခ်ိန္မွာေတာ့ စစ္တုရင္ အ႐ုပ္ေတြထဲမွာ ရွားဟ္ (ဘုရင္)၊ ဖီရ္ဇန္ (ဗုိလ္ခ်ဳပ္) – ေခတ္ေပၚ စစ္တုရင္ကစားနည္းမွာ ဖီရ္ဇန္ဟာ ‘ဘုရင္မ’ အျဖစ္ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ – ဖီလ္ (ဆင္) – ေနာက္ပုိင္းတြင္ ဘစ္ေရွာ့ျဖစ္လာ – ဖာရက္စ္ (ျမင္း)၊ ႐ုခ္ (ရထား) – ယခု ရဲတုိက္အျဖစ္အသံုးျပဳေန – ဘုိင္ဒက္ (ပြန္း) စသျဖင့္ ပါ၀င္လာခဲ့ပါတယ္။

အာရပ္ေတြက ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္ပုိင္းမွာ စစ္တုရင္ကစားနည္းဟာ သာမန္လူတန္းစားေတြမွာေရာ ဂုဏ္သေရရွိ လူတန္းစားေတြမွာပါ ေတာ္ေတာ္ေလး လူႀကိဳက္မ်ားလာခဲ့ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ အဘၻာစစ္ ခလီဖာ (Abbasid) ေတြက ဒီကစားနည္းကို အရမ္း ႏွစ္သက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီေခတ္ကာလမွာ အလ္-ဆူလီ (Al-Suli)၊ အလ္-ရာဇီ (Al-Razi)၊ အလ္-အာဒါနီ (Al-Aadani)နဲ႔ အစ္ဗေန႔ အလ္-နဒီမ္း (Ibn Al-Nadim) တုိ႔လုိ စစ္တုရင္ပညာရွင္ႀကီးေတြလည္း ေပၚထြက္ခဲ့ပါတယ္။ ၂၀ ရာစုအလယ္ပုိင္းမွာေတာ့ ႐ုရွားက စစ္တုရင္ပညာရွင္ႀကီးျဖစ္တဲ့ ယူရီ အဗာဘာ့က္ (Yuri Averbak) ဟာ စစ္တုရင္ခ်န္ပီယံရွစ္ၿပိဳင္ပြဲတစ္ခုမွာ အံအားသင့္စရာေကာင္းတဲ့ အကြက္တစ္ကြက္နဲ႔ ဗုိလ္စြဲခဲ့ၿပီး အမ်ားစုကေတာ့ အဗာဘာ့က္ဟာ ဆန္းက်ယ္တဲ့ အကြက္အသစ္ကုိ တီထြင္ဖန္တီးႏုိင္ခဲ့တယ္လုိ႔ ထင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီအကြက္ကုိ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္ေက်ာ္အရင္က အလ္-ဆူလီက ဖန္တီးခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

အာရပ္စစ္တုရင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ ကစားနည္း ဥပေဒေတြ၊ ဗ်ဴဟာေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး စာအုပ္စာေပေတြကုိ အမ်ားအျပား ေရးသားျပဳစုခဲ့ၿပီး အဲဒီစာအုပ္ေတြကလည္း မြတ္စလင္ကမၻာတစ္၀ွမ္းလံုးမွာ ျပန္႔ႏွံ႔ခဲ့ပါတယ္။ စစ္တုရင္ရဲ႕သမုိင္းေၾကာင္း၊ ကစားနည္းစဖြင့္ပံု၊ အဆံုးသတ္ပံုေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး စာအုပ္ေတြလည္း ရွိခဲ့ပါတယ္။ ေအဒီ ၁၃၇၀ ေလာက္ကေရးခဲ့တဲ့ Examples of Warfare in the Game of Chess (စစ္တုရင္ကစားနည္းမွ စစ္ေရးစစ္ရာ ဥပမာမ်ား) စာအုပ္ထဲမွာေတာ့ စစ္တုရင္ကစားနည္းတစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ The Blind Abbess and Her Nuns ကုိ မိတ္ဆက္ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ ဂီတပညာရွင္နဲ႔ တီထြင္ဖန္တီးရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဇီရ္ယဘ္ဟာ အဲဒီ စစ္တုရင္ကစားနည္းကုိ စပိန္က အန္ဒါလူစီယာေဒသကုိ ၉ ရာစု အေစာပုိင္းေလာက္မွာ ယူေဆာင္လာခဲ့ပါတယ္။ checkmate (ဘုရင္ကုိ မိၿပီ) ဆုိတဲ့စကားဟာ ပါရွန္အသံုးအႏႈန္း ရွားဟ္မတ္ (Shahmat) ဆုိတဲ့စကားကေန ဆင္းသက္လာတာျဖစ္ၿပီး  ‘ဘုရင္က်သြားၿပီ’ လုိ႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။

စစ္တုရင္ကစားနည္းဟာ အန္ဒါလူစီယာကေန စပိန္က ခရစ္ယာန္ေတြနဲ႔ မုိဇာရဘ္ (Mozarabs- စပိန္ရွိ အုိက္ေဘးရီးယန္း ခရစ္ယာန္မ်ား) ေတြဆီကုိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ၿပီး စပိန္ေျမာက္ပုိင္းက ပုိင္ရီးနက္စ္ ေတာင္တန္း (Pyrenees) ကုိ ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကေနတစ္ဆင့္ ေတာင္တန္းေတြကို ေက်ာ္ၿပီး စစ္တုရင္ကစားနည္းဟာ ျပင္သစ္အထိ ေျခဆန္႔ခဲ့ပါတယ္။ ဥေရာပမွာ စစ္တုရင္ကစားနည္းနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ပထမဆံုးမွတ္တမ္းကေတာ့ ၁၀၅၈ ခုႏွစ္မွာ ေတြ႕ရွိခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ဘာစီလုိနာၿမိဳ႕က ဂုဏ္သေရရွိ အမ်ိဳးသမီး အာရ္မက္ဆင္း (Ermessind) ဟာ နီမက္စ္ (Nimess) မွာရွိတဲ့ စိန္႔ ဂီလက္စ္ (St Giles) ခရစ္ယာန္ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းကုိ သူ႕ရဲ႕ ေက်ာက္သား စစ္တုရင္အ႐ုပ္ေတြ လွဴဒါန္းခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ ၂ ႏွစ္ခန္႔အၾကာမွာေတာ့ ေအာ့စတီယာ (Ostia) က ကာဒီနယ္ ဒါမီယာနီ (Damiani) ဟာ ပုပ္ရဟန္းမင္းႀကီး ဂရီဂုိရီ ၇ (Pope Gregory VII) ဆီကုိ စာတစ္ေစာင္ေရးသားခဲ့ၿပီး ခရစ္ယာန္ဘုန္းႀကီးအသုိင္းအ၀ုိင္းမွာ ျပန္႔ႏွံ႔ေနတဲ့ ‘ဘုရားတရားေမ့တဲ့’ ဒီကစားနည္းကို ပိတ္ပင္ဖုိ႔ တုိက္တြန္းခဲ့ပါတယ္။ စစ္တုရင္ကစားနည္းဟာ ကုန္သြယ္လမ္းေၾကာင္းေတြကေနတစ္ဆင့္ ေစာေစာပုိင္း ႐ုရွားနယ္ေျမ ေတာင္ပုိင္းက ေျမျပန္႔လြင္ျပင္ေတြဆီ ေရာက္ရွိသြားခဲ့ပါတယ္။ ၇ ရာစုနဲ႔ ၈ ရာစုက ပါရွန္ေတြရဲ႕ စစ္တုရင္အ႐ုပ္ေတြကုိ ဆာမာရ္ကန္ (Samarkand) ေဒသနဲ႔ ဖာ့ဂ္ဟာနာ (Farghana) ေဒသေတြမွာ ေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ သကၠရာဇ္ ၁၀၀၀ မွာေတာ့ ဗုိက္ကင္းကုန္သြယ္လမ္းေၾကာင္းဆီ ေရာက္သြားခဲ့ၿပီး စကင္ဒီေနးဗီးယား တုိင္းျပည္ေတြအထိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကုန္သြယ္လမ္းေၾကာင္း ေတြကပဲ စစ္တုရင္ကစားနည္းဟာ ၁၁ ရာစုမွာ အုိက္စလန္အထိ ေရာက္ရွိခဲ့ကာ ၁၁၅၅ ခုႏွစ္မွာ ေရးသားခဲ့တဲ့ အုိက္စလန္ သမုိင္းမွတ္တမ္မွာ ဒိန္းမတ္ဘုရင္ ေကနက္ သယ္ ဂရိတ္ (Knut the Great) ဟာ ၁၀၂၇ မွာ စစ္တုရင္ကစားခဲ့တယ္လုိ႔ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

၁၄ ရာစုႏွစ္ေရာက္မွာေတာ့ စစ္တုရင္ကစားနည္းဟာ ဥေရာပမွာ လူသိမ်ားလာခဲ့ၿပီး ‘ဉာဏ္ႀကီးရွင္’ (The Wise) လုိ႔ အမည္တြင္တဲ့ ဘုရင္ အလ္ဖြန္ဆုိ ၁၀ (Alfonso X) ဟာ ၁၃ ရာစုႏွစ္မွာ စစ္တုရင္ႏွင့္ အျခားကစားနည္းမ်ားစာအုပ္ (Book of Chess and Other Games) ကုိ ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ ရာစုႏွစ္ ၈ ခုေလာက္အတြင္းမွာ စစ္တုရင္ကစားနည္ဟာ အရွိန္ေကာင္းသထက္ ေကာင္းလာခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ကာလတစ္ေလွ်ာက္မွာ ဒီကစားနည္းနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ ရည္ရႊင္ဖြယ္ရာ အျဖစ္အပ်က္ေတြလည္း ရွိခဲ့ၿပီး အဲဒီအထဲက တစ္ခုကေတာ့ ၁၇၆၉ ခုႏွစ္မွာေပၚေပါက္ခဲ့တဲ့ ‘စက္႐ုပ္ စစ္တုရင္သမား’ ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

စစ္တုရင္ စက္႐ုပ္

ဟန္ေဂရီတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ၀ုလ္ဖ္ဂန္း ဒီ ကမ္ပီလင္ (Wolfgang de Kempelen) ဟာ စစ္တုရင္ကစားရာမွာ ၀ါသနာထံုတဲ့ ဘုရင္မ အမ္ပရက္စ္ မာရီယာ ထရီဇာ (Empress Maria Theresa) ကုိ လက္ေဆာင္တစ္ခုေပးဖုိ႔ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီလက္ေဆာင္ကေတာ့ ‘သံမဏိ မြတ္စလင္’ (Iron Muslim) လုိ႔ေခၚတဲ့ စစ္တုရင္ကစားတဲ့ စက္တစ္ခုပါပဲ။ ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ အဲဒီစက္႐ုပ္ကုိ ေအာ္တုိမန္တာ့က္ (Ottoman Turk) လုိ႔ ေခၚတြင္ခဲ့ၿပီး စစ္တုရင္ကစားရမွာ အလြန္ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ဒီစက္႐ုပ္ဟာ အဲဒီေခတ္ အဲဒီအခါက ထိပ္တန္း စစ္တုရင္ကစားသမားေတြကုိ အႏုိင္ယူႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ စက္သြားေတြ၊ သံပတ္ေတြနဲ႔ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ဒီစက္႐ုပ္အထဲကုိ လူတစ္ေယာက္က ၀င္ေရာက္ထိန္းခ်ဳပ္ရတာျဖစ္ၿပီး အဲဒီသူ ဘယ္သူလဲဆုိတာကုိေတာ့ အခုထက္ထိ ပေဟဠိျဖစ္ေနတဲ့ အရာတစ္ခုပါပဲ။ ေခါင္းေပါင္းႀကီး၀တ္ထားတဲ့ ဒီစက္႐ုပ္ဟာ နာမည္ႀကီးခဲ့ၿပီး လူေတြဟာ မုိင္ေပါင္းမ်ားစြာအေ၀းကေန လာေရာက္ၾကည့္႐ႈရတဲ့အထိ ေက်ာ္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ ႏွစ္ေပါင္း ၈၅ ႏွစ္ေလာက္ တည္တံ့ခဲ့တဲ့ ဒီ စစ္တုရင္စက္႐ုပ္ႀကီးကုိ လူေပါင္း ၁၅ ဦးေလာက္က ၀င္ေရာက္ထိန္းခ်ဳပ္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

အပိုင္း(၁)-  ေကာ္ဖီ – ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၂) – အစားအေသာက္ဓေလ့ႏွင့္ ဖန္ထည္မ်ား ဖတ္ရန္

အပိုင္း(၃)- နာရီတုိ႔၏ အစ – ဖတ္ရန္

ဇန္န၀ါရီ ၁၊ ၂၀၁၆

နာရီတုိ႔၏ အစ

ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ဘာပဲလုပ္လုပ္၊ ဘယ္လုိ ဆႏၵမ်ိဳး အိမ္မက္မ်ိဳး၊ ေၾကာက္ရြံ႕မႈမ်ိဳးပဲရွိရွိ၊ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ရွိသည္ျဖစ္ေစ၊ မရွိသည္ျဖစ္ေစ အခ်ိန္ကေတာ့ ေရြ႕လ်ား တိုက္စားစၿမဲပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ အသဲအသန္ျဖစ္ၾကရတဲ့ စာေမးပြဲေတြ၊ အေရးႀကီးတဲ့အင္တာဗ်ဴးေတြ၊ ဒါမွမဟုတ္ ေမြးေန႔ပြဲေတြ စတဲ့ ကိစၥရပ္ေတြမွာလည္း စတင္ခ်ိန္နဲ႔ ၿပီးဆံုးခ်ိန္ဆုိတာ ရွိၾကပါတယ္။

ပထမဆံုး ေနနာရီ (sundial) အသံုးျပဳတဲ့အခ်ိန္က စၿပီး လူေတြဟာ အခ်ိန္ကုိ တြက္ခ်က္ခ်င္ခဲ့ၾကတာပါ။ အခုဆိုရင္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔မွာ တိတ္ဆိတ္တဲ့ ဒစ္ဂ်စ္တယ္နာရီေတြ၊ တစ္ခ်က္ခ်က္သြားေနတဲ့ ေခတ္ေပၚ လက္တံနာရီေတြ ရွိေနပါၿပီ။ အဲဒီနာရီေတြရဲ႕ အစကေတာ့ အစက္ခ်တဲ့နည္းစနစ္ကုိ အသံုးျပဳတဲ့ ေရနာရီ (clepsydra) ပဲျဖစ္ပါတယ္။ အိုးတစ္ခုရဲ႕ ေအာက္ေျခမွာ အေပါက္ေဖာက္ထားၿပီး အဲဒီအေပါက္ကေန ေရက်သြားတဲ့အခါ အုိးေပၚမွာ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ အမွတ္အသားကုိၾကည့္ၿပီး အခ်ိန္ကုိတြက္ခ်က္တဲ့ ႐ုိးရွင္းတဲ့ ဒီေရနာရီကုိ ဘီစီ ၁၅၀၀ မတုိင္ခင္ကတည္းက အီဂ်စ္မွာ အသံုးျပဳခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ ေရွးေဟာင္း အခ်ိန္မွတ္ပစၥည္းတစ္ခုကေတာ့ အိႏၵိယက ဂါတီကာ-ယန္ထရာ (ghatika-yantra) လုိ႔ေခၚတဲ့ ကိရိယာပါပဲ။ အဲဒီကိရိယာမွာေတာ့ ေအာက္ေျခမွာ အေပါက္ေဖာက္ထားတဲ့ (ေၾကးနီ သုိ႔မဟုတ္ အုန္းမုတ္ခြက္နဲ႔လုပ္ထားတဲ့) စက္လံုးပုံသ႑ာန္ ခြက္တစ္ခု ပါ၀င္ပါတယ္။ အဲဒီခြက္ကေလးကုိ ေရဇလံုထဲမွာ ေမ်ာေစလုိက္တဲ့အခါမွာ ေဖာက္ထားတဲ့အေပါက္ကေန ေရဟာ တစ္ျဖည္းျဖည္းခ်င္းစိမ့္၀င္ၿပီး ခြက္ကလည္း ေရေအာက္ကုိ နစ္ျမဳပ္သြားခဲ့ပါတယ္။ ဇလံုရဲ႕ ၾကမ္းျပင္နဲ႔ အဲဒီခြက္ေလး ထိတဲ့အခါမွာ အခ်ိန္မွတ္တဲ့သူဟာ ခြက္ကုိျပန္ထုတ္ၿပီး ေရေပၚမွာ ျပန္ေမ်ာေစကာ လုပ္ငန္းစဥ္တစ္ခုလံုးကုိ ျပန္လည္စတင္ျခင္းအားျဖင့္ အခ်ိန္ကုိ မွတ္သားတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွတ္ကိရိယာဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံအတြင္းက ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းနဲ႔ ဟိႏၵဴဘုရားေက်ာင္းေတြမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး လူႀကိဳက္မ်ားခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္ေတြမွာပါ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

၁၃ ရာစုႏွစ္မွာေတာ့ တူရကီႏုိင္ငံ အေရွ႕ေတာင္ပုိင္း ဒီယာဘာကီရ္ (Diyarbakir) ဆုိတဲ့ၿမိဳ႕ေလးက  အလ္-ဂ်ာဇာရီ (Al-Jazari) လုိ႔ေခၚတဲ့ တီထြင္ပညာရွင္ႀကီးတစ္ေယာက္ဟာ ေခတ္ေပၚနာရီေတြရဲ႕ ေရွ႕ေျပးျဖစ္တဲ့ အလုိအေလ်ာက္ နာရီကုိ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့ပါတယ္။ ဘာသာေရးကုိင္း႐ႈိင္းသူတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ အလ္-ဂ်ာဇာရီဟာ အလြန္ကၽြမ္းက်င္တဲ့ အင္ဂ်င္နီယာတစ္ေယာက္လည္း ျဖစ္ၿပီး အလုိအေလ်ာက္စက္ပစၥည္းေတြရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားကုိ ေမြးထုတ္ေပးခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ သူ႕အရင္ရွိခဲ့တဲ့ စက္ကိရိယာဆုိင္ရာ သမုိင္းေၾကာင္းေတြ၊ နည္းပညာေတြကုိ အထူး စိတ္၀င္စားခဲ့သူျဖစ္ၿပီး အထူးသျဖင့္ ေရွးေဟာင္း ဂရိေတြနဲ႔ အိႏၵိယေတြရဲ႕ သိပၸံပညာဆုိင္ရာ ထီထြင္ဆန္းသစ္မႈေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

၁၂၀၆ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ဒီယာဘာကီရ္က အာတုက္မင္းဆက္ (Artuq) ေတြထံမွာ အမႈထမ္းစဥ္ အလ္-ဂ်ာဇာရီဟာ ပံုသ႑ာန္၊ အရြယ္အစားမ်ိဳးစံုရွိတဲ့ နာရီေတြကုိ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့ပါတယ္။ ဘုရင္ နာဆီရ္-အလ္ဒင္ (Nasir Al-Din) လက္ထက္မွာ ဘုရင္ႀကီးဟာ ထူးျခားဆန္းျပားတဲ့ ကိရိယာေတြကုိ တီထြင္ဖန္တီးဖုိ႔ အလ္-ဂ်ာဇာရီကုိ အမိန္႔ေတာ္မွတ္ခဲ့ၿပီး လာမယ့္မ်ိဳးဆက္ေတြကလည္း ဒီကိရိယာေတြကုိ ဆက္လက္ခ်ဲ႕ထြင္ တည္ေဆာက္သြားႏုိင္ရမယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ အဲဒီတီထြင္မႈေတြနဲ႔ ပတ္သက္သမွ်ကုိ ပံုေတြနဲ႔တကြ အေသးစိတ္ေရးသားေဖာ္ျပထားတဲ့ စာအုပ္တစ္အုပ္ကုိလည္း ဆက္သရမယ္လုိ႔ ဘုရင္ အလ္-ဒင္ရဲ႕ အမိန္႔ေတာ္ထဲမွာ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီအမိန္႔ရဲ႕ ရလဒ္အေနနဲ႔ အလ္-ဂ်ာဇာရီဆီကေန The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices (ဆန္းျပားသည့္ စက္ပစၥည္းမ်ားဆုိင္ရာ အသိပညာက်မ္း) ဆုိတဲ့ က်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အဲဒီက်မ္းႀကီးဟာ အင္ဂ်င္နီယာဘာသာရပ္ နယ္ပယ္အားလံုးအတြက္ အဖုိးမျဖတ္ႏုိင္တဲ့ ရင္းျမစ္က်မ္းတစ္ေစာင္ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီက်မ္းထဲမွာေတာ့ က႑ ၆ ခုခြဲထားၿပီး ေရနာရီအပါအ၀င္ သူကုိယ္တုိင္ တီထြင္ဖန္တီးခဲ့တဲ့ စက္ကိရိယာ အခု ၅၀ ကုိ အလ္-ဂ်ာဇာရီက အေသးစိတ္ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

ဒီေန႔ေခတ္မွာ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ဟာ အခ်ိန္ကုိသိဖုိ႔ လုိအပ္သလုိပဲ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ ၇၀၀ ေက်ာ္က မြတ္စလင္ေတြဟာလည္း အခ်ိန္ကုိသိဖုိ႔ လုိအပ္ခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဂ်ာဇာရီကေတာ့ နာရီတီထြင္ဖန္တီးတဲ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ႐ိုးရားဓေလ့ကုိ ထိန္းသိမ္းခဲ့သူတစ္ေယာက္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ေန႔စဥ္ ျဖဳန္းတီးေနၾကတဲ့ အခ်ိန္ကုိ ရပ္တန္႔လုိ႔မရဘူးဆုိတာ မြတ္စလင္ေတြက သိခဲ့ၾကၿပီး ဒါ့ေၾကာင့္ပဲ ေကာင္းမႈကုသုိလ္ေတြ ေဆာင္ရြက္တဲ့ေနရာမွာ အသံုးျပဳဖုိ႔အတြက္ အခ်ိန္ကုိ သိရွိႏုိင္ေရးဟာ သူတုိ႔အတြက္ အေရးႀကီးခဲ့ပါတယ္။ ေန႔စဥ္ ၅ ႀကိမ္၀တ္ျပဳမႈကုိ ဘယ္အခ်ိန္ေတြမွာ ေဆာင္ရြက္ရမလဲဆုိတာကုိ မြတ္စလင္ေတြက သိဖုိ႔ လုိအပ္ၿပီး ဒါမွသာ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေတာ္ေတြကလည္း ၀တ္ျပဳဖုိ႔ ႏႈိးေဆာ္သံကုိ ဟစ္ေႂကြးႏုိင္ၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ရမ္ဇာန္လမွာ ဥပုသ္သီလေစာင့္တည္တာ၊ အီးဒ္ပြဲေတာ္ ဆင္ႏႊဲတာ၊ မကၠာၿမိဳ႕ကုိ ဘုရားဖူးသြားတာ စတဲ့ ႏွစ္စဥ္ အေရးပါတဲ့ အခါသမယေတြကုိ တြက္ခ်က္သတ္မွတ္ဖုိ႔အတြက္လည္း အခ်ိန္ကို အတိအက်သိဖုိ႔ အေရးႀကီးပါတယ္။

အဲဒီလုိတြန္းအားေတြကပဲ ဘုရင္ နာဆီရ္-အလ္ဒင္ ရည္ညႊန္းခဲ့တဲ့ ဆန္းျပားတဲ့ ကိရိယာေတြထဲမွာ ဆင္နာရီ (Elephant Clock) ပါ၀င္လာတာပဲျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီဆင္နာရီဟာ အခ်ိန္ကုိ ေျပာျပႏိုင္သလုိပဲ အဆင့္အတန္း၊ ဂုဏ္သိကၡာနဲ႔ ႂကြယ္၀မႈတုိ႔ရဲ႕ ျပယုဂ္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ဒါဟာ ပထမဆံုး စက္ပစၥည္းနဲ႔ ေပါင္းစပ္ထားတဲ့ ေရြ႕လ်ား အခ်ိန္ျပစက္ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

ဆင္နာရီ

ဒီေန႔ေခတ္မွာ တိက်တဲ့ ဒစ္ဂ်စ္တယ္နာရီေတြ၊ စက္နာရီေတြမရွိရင္ ေခတ္မီကမၻာႀကီး ေရွ႕ဆက္ဖုိ႔ဆုိတာ မျဖစ္ႏုိင္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္ကတည္းက ဘယ္အခ်ိန္၀တ္ျပဳရမယ္၊ ဥပုသ္သီလ ေဆာက္တည္ရမယ္၊ ဘယ္ေန႔မွာ အီးဒ္ပြဲေတာ္ ဆင္ႏႊဲရမယ္၊ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘုရားဖူးသြားေရာက္ရမယ္ ဆုိတာေတြကုိ တြက္ခ်က္သတ္မွတ္ဖုိ႔အတြင္ တီထြင္ႀကံဆသူေတြဟာ အဆန္းျပားဆံုး အခ်ိန္ျပစက္ေတြကုိ တီထြင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

အဲဒီအထဲမွာ ဆင္နာရီကေတာ့ လူသားေတြရဲ႕ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ ယဥ္ေက်းမႈေတြကုိ ေပါင္းစည္းထားတဲ့ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုး လက္ရာပါပဲ။ နာရီရဲ႕ ေရြ႕လ်ားႏုိင္တဲ့ စက္ယႏၱရားဟာ အိႏၵိယေတြရဲ႕ နည္းပညာကုိ အတုယူထားတဲ့ ေရစြမ္းအင္သံုး အလုိအေလ်ာက္ ယႏၱရားျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ယႏၱရားကုိ အီဂ်စ္က ဇာမဏီငွက္၊ ဂရိရဲ႕ ဟုိက္ဒေရာလစ္နည္းပညာ၊ တ႐ုတ္နဂါး၊ အိႏၵိယဆင္၊ အာရပ္၀တ္စံု၀တ္ လူ႐ုပ္ေတြနဲ႔ အခ်ိဳးက်စြာ ေပါင္းစပ္ထားတာျဖစ္ၿပီး စပိန္ကေန တ႐ုတ္ႏုိင္ငံအထိ နည္းပညာေတြလည္း ဒီကိရိယာမွာ လႊမ္းမုိးေနပါတယ္။

ဆင္နာရီကို တီထြင္တဲ့သူကေတာ့ တူရကီေတာင္ပုိင္းက အင္ဂ်င္နီယာပညာရွင္ အလ္-ဂ်ာဇာရီပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ ပံုသ႑ာန္မ်ိဳးစံု၊ အရြယ္အစားမ်ိဳးစံုရွိတဲ့ စက္ကိရိယာေတြကို တီထြင္ခဲ့သူျဖစ္ၿပီး ၁၂၀၆ ခုႏွစ္မွာ ထြက္ေပၚလာတဲ့ သူရဲ႕ The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices အင္ဂ်င္နီယာက်မ္းထဲမွာ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ဂ်ာဇာရီရဲ႕ ထိပ္တန္း တီထြင္မႈေတြကေတာ့ ေကာက္တံနဲ႔လွည့္တဲ့ ဘီး၊ ၀င္႐ုိးဆက္သြယ္မႈ၊ စက္၀ုိင္းပံုစံေရြ႕လ်ားမႈကေန ေဒါင္လုိက္ေရြ႕လ်ားမႈကုိ ေျပာင္းလဲေပးတဲ့ ႁပြန္က်ပ္စနစ္ (piston system)၊ ေရစုပ္နည္းပညာ၊ အင္ဂ်င္ေတြျဖစ္ၿပီး အျခားေသာ စက္ကိရိယာ မ်ားစြာလည္း သူ႕ရဲ႕တီထြင္မႈမွာ ပါ၀င္ေနပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ သူ႕ရဲ႕ အင္ဂ်င္နီယာက်မ္းႀကီးထဲမွာ လက္ေဆးစက္၊ ၀င္႐ုိးေတြ၊ စက္သြားေတြနဲ႔လည္ပတ္တဲ့ သံစံုတီး၀ုိင္းေတြပါအ၀င္ သူတီထြင္ခဲ့တဲ့ စက္ပစၥည္းမ်ိဳးစံုကုိလည္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

ဆင္နာရီမွာေတာ့ အေပါက္ေဖာက္ထားတဲ့ ခြက္တစ္ခုဟာ ဆင္ခႏၶာကုိယ္က မျမင္ရတဲ့ ေရတုိင္ကီထဲမွာ တျဖည္းျဖည္းျခင္းနစ္ျမဳပ္ေစတဲ့ နည္းပညာကုိ အသံုးျပဳထားၿပီး အိႏၵိယက ဂါတီကာ (Ghatika) လုိ႔ေခၚတဲ့ နည္းပညာ ပံုစံမ်ိဳးပါပဲ။ သူ႕ရဲ႕အရင္က အီဂ်စ္ကေန ဂရိအထိ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြမွာ အေပါက္ေဖာက္ထားတဲ့ ခြက္ထဲကေန ေရစိမ့္ထြက္ျခင္းအားျဖင့္ အခ်ိန္ကုိတုိင္းတာတဲ့ နည္းလမ္းေတြကုိ အသံုးျပဳခဲ့ၾကၿပီး အဲဒီပံုစံနဲ႔ ဖန္တီးထားတဲ့ ကိရိယာကုိ ေရနာရီ (clepsydra) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။

အလ္-ဂ်ာဇာရီရဲ႕ ဆင္နာရီကေတာ့ နာရီ၀က္ၾကာတုိင္းမွာ သာယာနာေပ်ာ္ဖြယ္အသံနဲ႔ လႈပ္ရွားမႈေတြကို ျမင္ရ၊ ၾကားရပါတယ္။ နာရီရဲ႕ ထိပ္ဆံုးကေနၾကလာတဲ့ အလံုးေလးဟာ ဘယ္ႏွစ္နာရီရွိၿပီဆုိတာကုိ ျပသတဲ့ ဒုိင္ခြက္ကုိ ေရြ႕လ်ားေစၿပီး စာေရးေနတဲ့ပုံသ႑ာန္ ႐ုပ္ထုနဲ႔ သူ႕ရဲ႕ ကေလာင္တံကေတာ့ ေနာက္တစ္နာရီရဲ႕ မိနစ္ေတြကုိ ျပဖုိ႔အတြက္ မူလေနရာကုိ ျပန္လည္သြားပါေတာ့တယ္။ နဂါးရဲ႕ပါးစပ္ကေနတစ္ဆင့္ နာရီေအာက္ေျခက ပန္းအုိးထဲကုိ ဒီအလံုးေလး က်သြားတဲ့အခ်ိန္မွာ ဆင္ထိန္း႐ုပ္ထုလက္ထဲက တူနဲ႔ လင္ကြင္းကုိ ႐ုိက္ခတ္ေစၿပီး အသံထြက္ကာ နာရီ၀က္ကုန္ဆုံးသြားေၾကာင္း အသိေပးလုိက္ပါေတာ့တယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)

ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္အမ်ား (၁) – ကုိ ဖတ္႐ႈရန္

ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္အမ်ား (၂) – ကုိ ဖတ္႐ႈရန္