ေမ ၂၀၊ ၂၀၁၆
ရာဇာ တင္ဆက္သည္
(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)
၉ ရာစုက အလ္-ရာဇီ၏ ဘဂၢဒတ္ၿမိဳ႕မွ ဓာတုေဗဒဓာတ္ခြဲခန္း
- ဒီေန႔ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳေနတဲ့ ပလက္စတစ္၊ ရာဘာ၊ ဓာတ္ဆီေတြ၊ အင္ဆူလင္၊ ပင္နီဆလင္တုိ႔လုိ ေဆးေတြဟာ ဓာတုေဗဒနယ္ပယ္ကုိ ေတာင္လွန္ေျပာင္းလဲခဲ့တဲ့ ေရွးဦးမြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈကေန ျမစ္ဖ်ားခံ ထြက္ေပၚလာတာျဖစ္ပါတယ္။
ဓာတုေဗဒ (Chemistry) ဆုိတဲ့စကားလံုးကုိ အာရဘီဘာသာစကားမွာ ကီမီယာ (Kimia) လုိ႔ေခၚၿပီး ေရွ႕ဆက္ပုဒ္ျဖစ္တဲ့ အလ္ (al) ထည့္လုိက္တဲ့အခါမွာေတာ့ အလ္ကီမီယာ (Alkimia- the chemistry) ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ အေနာက္တုိင္းမွာေတာ့ alkimia ရဲ႕ ေနာက္ဆံုး ‘a’ ကုိ ျဖဳတ္ၿပီး ေခၚေ၀ၚတာေၾကာင့္ အဂၤလိပ္မွာ ‘အလ္ခမီ’ (Alchemy) လုိ႔ အမည္တြင္ပါတယ္။ အလယ္ေခတ္ အစၥလာမ္ကမၻာက သိပၸံပညာရွင္ေတြဟာ Alchemy ကုိ ေရွးေခတ္စာေပေတြ ေလ့လာတဲ့ပညာ၊ ဂမၻီရဆန္တဲ့ ပညာလုိ႔ မသတ္မွတ္ခဲ့ဘဲ လက္ေတြ႕အသံုးခ်ႏုိင္တဲ့ ဓာတုေဗဒ ဘာသာရပ္အျဖစ္ မွတ္ယူခဲ့ပါတယ္။
ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ ေလာက္ တည္တံ့ခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဓာတုေဗဒ ေရႊေခတ္မွာ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားၿပီး ၿပိဳင္ဘက္ကင္းတဲ့ ပညာရွင္ႀကီး ၃ ဦး ေပၚထြန္းခဲ့ပါတယ္။
ဂ်ာဘီရ္ အစ္ဗေန႔ ေဟယန္ (Jabir ibn Hayyan) (၇၂၂-၈၁၅၊ အီရန္)
ေခတ္သစ္ဓာတုေဗဒဖခင္ႀကီး ဂ်ာဘီရ္ အစ္ဗေန႔ ေဟယန္
ဂ်ာဘီရ္ အစ္ဗေန႔ ေဟယန္ကုိ အေနာက္တုိင္းမွာ ဂီဘာရ္ (Geber) လုိ႔ ေခၚၾကၿပီး ဓာတုေဗဒပညာရပ္ကုိ စတင္ေဖာ္ထုတ္ တည္ေထာင္ခဲ့သူလုိ႔ ပညာရွင္အားလံုးက အႂကြင္းမဲ့ လက္ခံယံုၾကည္ထားၾကပါတယ္။ ေဆး၀ါးပညာရွင္တစ္ဦးရဲ႕ သားျဖစ္တဲ့ ဂ်ာဘီရ္ဟာ သူ႕ရဲ႕ ဘ၀သက္တမ္းအမ်ားစုုကုိ အီရတ္ႏုိင္ငံ ကူဖာၿမိဳ႕ (Kufa) မွာ ကုန္ဆံုးခဲ့ၿပီး၊ အဲဒီမွာပဲ ဓာတုေဗဒပညာရပ္ကုိ သိပၸံနည္းက် စနစ္တက်ျဖစ္ေအာင္ ေဖာ္ထုတ္သတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။ သူဦးစီးတဲ့ ဓာတ္ခြဲခန္းမွာ ဓာတုေဗဒရဲ႕ အဓိက လုပ္ေဆာင္မႈေတြျဖစ္တဲ့ ေငြ႕ရည္ခဲေစျခင္း (sublimation)၊ အရည္ျဖစ္ေစျခင္း (liquefaction)၊ အခဲျဖစ္ေစျခင္း (crystallization)၊ ေပါင္းခံျခင္း (distillation)၊ သန္႔စင္ျခင္း (purification)၊ ေပါင္းစပ္ျခင္း (amalgamation)၊ ဓာတ္တုိးျခင္း (oxidation)၊ အေငြ႕ပ်ံေစျခင္း (evaporation)နဲ႔ စစ္ထုတ္ျခင္း (filtration) စတဲ့ လုပ္ငန္းေတြကုိ စမ္းသပ္ေဖာ္ထုတ္ကာ၊ ျပည့္စံုေစခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး လူ႕မ်က္စိနဲ႔ မေတြ႕ႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ေသးငယ္တဲ့ ျဒပ္ေပါင္းတစ္ခုကုိ ဖြဲ႕စည္းဖုိ႔ ဓာတုေဗဒျဒပ္စင္ေတြဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြ မေျပာင္းလဲဘဲ ဘယ္လုိ ေပါင္းစပ္သလဲဆုိတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးလည္း ဂ်ာဘီရ္က ေရးသားခဲ့ပါေသးတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ ဒါဟာ လုပ္ေနကုိင္ေနက်အရာတစ္ခုအျဖစ္ ျမင္ေတြ႕ေနရေပမယ့္ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀၀ ေက်ာ္လာက္က ဒါေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့တဲ့ ဂ်ာဘီရ္တစ္ေယာက္ ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမွာ ေခါင္းတစ္လံုးပုိျမင့္သူ တစ္ဦးအျဖစ္ ရပ္တည္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။
ဒီေန႔ေခတ္ ဓာတုေဗဒက႑မွာ မရွိမျဖစ္အေရးပါတဲ့ ဆာလ္ဖ်ဴရစ္အက္စစ္၊ ႏုိက္ထရစ္အက္စစ္နဲ႔ ႏုိက္ထ႐ုိ မူရီေယတစ္ အက္စစ္ (nitromuriatic acid) တုိ႔ကိုလည္း ဂ်ာဘီရ္ကပဲ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တာျဖစ္ၿပီး ဒီလုိေတြ႕ရွိမႈေတြက ဓာတုေဗဒဆုိင္ရာ စမ္းသပ္မႈ ျဖစ္ႏုိင္ေခ်ေတြကုိ မယံုႏုိင္ေလာက္ေအာင္ တုိးတက္ေစခဲ့ပါတယ္။
ဂ်ာဘီရ္ဟာ ၁ ကီလုိဂရမ္ရဲ႕ ၆၄၈၀ ဆ ပုိငယ္တဲ့ အရာ၀တၳဳေလးေတြကုိ တုိင္းတာတဲ့ တိက်တဲ့စေကးလ္ကုိ ဖန္တီးတည္ေဆာက္ခဲ့သူျဖစ္ၿပီး ဓာတ္တုိးျခင္း (oxidation) ရဲ႕ တစ္ခ်ိဳ႕အေျခအေနေတြမွာ သတၱဳတစ္ခုရဲ႕ အေလးခ်ိန္ဟာ ေလ်ာ့နည္းသြားတယ္တယ္ဆုိတာကုိလည္း သတိျပဳမိခဲ့ပါတယ္။
ဂ်ာဘီရ္ အစ္ဗေန႔ ေဟယန္ ေရသားတဲ့ ဓာတုေဗဒ က်မ္းေတြထဲမွာ Great Bokk of Chemical Properties (ဓာတုေဗဒ ဂုဏ္သတၱိမ်ားဆုိင္ရာ က်မ္းႀကီး)၊ The Weighs and Measures (အေလးခ်ိန္ႏွင့္ တုိင္းတာမႈမ်ား)၊ The Chemical Combination (ဓာတုေဗဒ ေပါင္းစပ္ျခင္း)၊ The Dyes (ဆုိေဆးမ်ား) စတာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဓာတုေဗဒသီအုိရီပုိင္းမွာ ဂ်ာဘီရ္ရဲ႕ အႀကီးက်ယ္ဆံုး ပံ့ပုိးကူညီမႈေတြထဲက တစ္ခုကေတာ့ သတၱဳေတြရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္ပံုအေၾကာင္းနဲ႔ ပတ္သတ္တဲ့ သူ႕ရဲ႕ အျမင္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္မႈပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတြ႕ရွိခ်က္ေတြဟာ ေခတ္သစ္ဓာတ္တုေဗဒ အစျပဳတဲ့ ၁၈ ရာစု အခ်ိန္အထိ ရွင္သန္ခဲ့ၿပီး ျဖည့္စြက္မႈနဲ႔ ေျပာင္းလဲမႈ အနည္းငယ္သာ ျပဳလုပ္ခဲ့ရပါတယ္။
အဲဒီသုေတသနျပဳမႈေတြကုိ ဂ်ာဘီရ္ဟာ အီရတ္ႏုိင္ငံ ကူဖာၿမိဳ႕က သူ႕ရဲ႕ ဓာတ္ခြဲခန္းမွာ ျပဳလုပ္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဓာတ္ခြဲခန္းကုိ သူကြယ္လြန္ၿပီး ရာစုႏွစ္ ၂ ခုၾကာတဲ့အခါ ၿမိဳ႕တြင္း ဒမတ္စကတ္ ဂိတ္ေပါက္၀ (Damascus Gate) လုိ႔ေခၚတဲ့ ရပ္ကြက္က အိမ္အခ်ိဳ႕ကုိ ၿဖိဳခ်တဲ့အခ်ိန္မွာ ေတြ႕ရွိခဲ့ရတာျဖစ္ပါတယ္။
အလ္-ရာဇီ (Al-Razi) (၈၆၄-၉၂၅ အီရန္)
ဓာတုေဗဒဘာသာရပ္တြင္ အေရးပါဆံုး Book of the Secret of the Secrets က်မ္းကုိ ေရးသားခဲ့သူ အလ္-ရာဇီ
အေနာက္ႏုိင္ငံေတြမွာ ရာဇက္စ္ (Rhazes) လုိ႔သိၾကတဲ့ အလ္-ရာဇီရဲ႕ အမည္အရင္းဟာ မုိဟာမက္ အစ္ဗေန႔ ဇာကာရီယာ အလ္-ရာဇီ (Muhammad ibn Zakariya al-Razi) ျဖစ္ပါတယ္။ သူဟာ Book of the Secret of the Secrets (လွ်ိဳ႕၀ွက္ခ်က္မ်ား၏ လွ်ိဳ႕၀ွက္ခ်က္ဆုိင္ရာက်မ္း) ကုိ ေရးသားခဲ့သူပါ။ သဘာ၀ျဒပ္ပစၥည္းေတြကုိ အတိအက် ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာျပထားတဲ့ ဒီစာအုပ္ေၾကာင့္ပဲ အလ္-ရာဇီဟာ ဂ်ာဘီရ္အပါအ၀င္ သူ႕ေရွ႕မွာ ေပၚထြန္းခဲ့တဲ့ ဓာတုေဗဒပညာရွင္ႀကီးေတြထက္ ပုိၿပီး ႀကီးက်ယ္သူအျဖစ္ သတ္မွတ္ခံခဲ့ရပါတယ္။ သူဟာ ေျမမွာေပါက္တဲ့ ဟင္းသီးဟင္းရြက္ေတြ၊ တိရစၦာန္ေတြကထြက္တဲ့ ျဒပ္ပစၥည္းေတြကုိ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာခဲ့ၿပီး သတၳဳေအာက္ဆုိက္၊ ေကာ့စတစ္ဆုိဒါနဲ႔ သတၳဳစပ္အမ်ိဳးမ်ိဳးလုိ ဖန္တီးယူလုိ႔ရတဲ့ အရာ၀တၳဳေတြအေၾကာင္းကုိလည္း သူ႕ရဲ႕အဲဒီ စာအုပ္မွာ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ အလ္-ရာဇီအရင္က ဂ်ာဘီရ္ဟာ တြင္းထြက္ ဓာတ္သတၳဳေတြကုိ ခႏၶာကုိယ္ – bodies (ေရႊႏွင့္ ေငြကဲ့သုိ႔ ပစၥည္းမ်ား) ၀ိဉာဏ္-souls (ဆာလ္ဖာႏွင့္ အာဆင္းနစ္ကဲ့သုိ႔ ပစၥည္းမ်ား) နဲ႔ စိတ္-spirit (မာက်ဴရီကဲ့သုိ႔ ပစၥည္းမ်ား) အျဖစ္ ခြဲျခားခဲ့ပါတယ္။
အလ္-ရာဇီဟာ သူ႕ရဲ႕ စမ္းသပ္ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကုိ အေသးစိတ္ ေရးသားေဖာ္ျပတဲ့ေနရာမွာလည္း ထူးခၽြန္သူျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ Secret of the Secrets က်မ္းအရ သူဟာ ေပါင္းခံျခင္း (distillation) ၊ အရည္ကုိ အခဲေျပာင္းျခင္း (calcination)နဲ႔ အခဲျဖစ္ေစျခင္း (crystallization) စတာေတြကုိ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ပါင္း ၁၁၀၀ ေက်ာ္အရင္ကတည္းက ျပဳလုပ္ခဲ့တယ္ဆုိတာကုိ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
ေနာက္ၿပီး ဓာတ္ခြဲခန္းသံုးပစၥည္း ၂၀ ေက်ာ္ကုိ အလ္-ရာဇီက တီထြင္ဖန္တီး အသံုးျပဳခဲ့ပါေသးတယ္။ အဲဒီပစၥည္းကိရိယာေတြကုိလည္း သူေရးသားတဲ့ က်မ္းေတြမွာ ေဖာ္ျပထားၿပီး အမ်ားစုကုိ ယေန႔ေခတ္အထိ ဆက္လက္သံုးစြဲေနၾကဆဲျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) (၈၀၁-၈၇၃၊ အီရတ္)
စြယ္စံုရ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-ကင္ဒီ
အလ္-ကင္ဒီရဲ႕ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ဂ်ရတ္ ေအာ့ဖ္ ခရီမုိနာ (Gerard of Cremona) လုိ ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးေတြက ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့တာေၾကာင့္ ဒီေန႔ေခတ္မွာ အလ္-ကင္ဒီရဲ႕ ဓာတုေဗဒက်မ္းေတြကို အာရဘီထက္ လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ပုိၿပီး ေတြ႕ျမင္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ De gradibus ဆုိတဲ့က်မ္းမွာ အလ္-ကင္ဒီက ေဆးျဒပ္ေပါင္းတစ္ခုရဲ႕ အစြမ္းထက္မႈဟာ ပါ၀င္ပစၥည္းေတြရဲ႕ အရည္အေသြး၊ အတုိင္းအတာအေပၚမွာ မူတည္ၿပီး အရည္ေသြးနဲ႔ ထိေရာက္မႈပမာဏ ၾကားထဲမွာ ပထ၀ီ၀င္အေျခအေနေတြကလည္း ဆက္စက္မႈရွိေနတယ္လုိ႔ ရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။
မြတ္စလင္ကမၻာမွာ ေပၚထြက္ခဲ့တဲ့ အသိပညာအမ်ားစုလုိပဲ အလ္-ကင္ဒီရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္မႈေတြဟာ တစ္ေနရာတည္းမွာသာ တန္႔မေနဘဲ ကမၻာတစ္၀ွမ္းလံုးကုိ ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ က်မ္းႀကီးက်မ္းငယ္ အသြယ္သြယ္ကုိ လက္တင္၊ ေဒသံုးဘာသာစကားေတြရဲ႕ ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ၾကၿပီး ဥေရာပတစ္ခြင္ ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ အီတလီက ဂ်ရတ္ ေအာ့ဖ္ ခရီမုိနာကေတာ့ အလ္-ရာဇီရဲ႕ De aluminibus et salibus လုိ တန္းဖုိးမျဖတ္ႏုိင္တဲ့က်မ္းမ်ိဳးေတြကို ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဒီက်မ္းဟာ ဆားနဲ႔ ဆာလ္ဖိတ္အေၾကာင္းကုိ အေသးစိတ္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာထားတဲ့ က်မ္းႀကီးျဖစ္ပါတယ္။
၁၃ ရာစု ဥေရာပရဲ႕ ထင္ရွားတဲ့ သိပၸံပညာရွင္ေတြျဖစ္တဲ့ အလ္ဘာတက္စ္ မဂ္နက္စ္ (Albertus Magnus)၊ ေရာ္ဂ်ာ ေဘကြန္ (Roger Bacon) တုိ႔လုိ႔ ပညာရွင္မ်ိဳးေတြဟာ ဒီဘာသာျပန္က်မ္းေတြကုိ ဖတ္႐ႈခဲ့ၾကရတာပါ။ ေရာ္ဂ်ာ ေဘကြန္ဟာ အာရဘီက်မ္းေတြရဲ႕ လက္တင္ဘာသာျပန္ေတြမွာ သူေတြ႕ခဲ့ရတဲ့ ဓာတုေဗဒရဲ႕ အေရးပါမႈေတြအေပၚ ေတာ္ေတာ္လည္း ယံုၾကည္ကုိးစားခဲ့ပါတယ္။
အာရဘီ ၀ိဇၨာ၊ သိပၸံဆုိင္ရာ က်မ္းႀကီးေတြကုိ အုံလုိက္က်င္းလုိက္ ဘာသာျပန္တဲ့လုပ္ငန္းဟာ ၁၂ ရာစုအလယ္ပုိင္းေလာက္မွာ စတင္ခဲ့တာပါ။ ဂ်ာဘီရ္ရဲ႕ က်မ္းတစ္အုတ္ျဖစ္တဲ့ Liber Claritatis ကုိေတာ့ ၁၃ ရာစုအဆုံးပုိင္းေလာက္မွာ Summa Perfectionis Magisterii (Sum of Perfection) နဲ႔အတူ လက္တင္ဘာသာစကားကုိ ျပန္ဆုိႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း ၁၅ ရာစုနဲ႔ ၁၇ ရာစုအၾကားမွာ ဒီက်မ္းႏွစ္အုပ္ကုိ အျခားေသာ က်မ္းေတြနဲ႔အတူ The Summa ဆုိတဲ့ အမည္နဲ႔ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ပါတယ္။ ဒီက်မ္းတြဲႀကီးဟာ အလြန္ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး အလယ္ေခတ္ဥေရာပက ဓာတုေဗဒဘာသာရပ္ရဲ႕ လက္စြဲက်မ္းျဖစ္ခဲ့ကာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၿပိဳင္ဘက္ကင္း ဓာတုေဗဒက်မ္းႀကီးလည္း ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။
ေရွးဦး ဓာတုေဗဒပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ဓာတုေဗဒပစၥည္းမ်ား
၁၈ ရာစုက ဓာတုေဗဒဆုိင္ရာ အာရဘီလက္ေရးမူက်မ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ ေပါင္းခံမႈ ကားခ်ပ္
ႏွင္းဆီအရည္ (rose water) ကေန ဆံပင္ဆုိးေဆးအထိ၊ ဆပ္ျပာကေန အိမ္သုတ္ေဆးအထိ ဓာတုေဗဒပစၥည္းေတြဟာ ေရွးဦး ဓာတုေဗဒပညာရွင္ေတြ တီထြင္ခဲ့တဲ့ အသံုး၀င္ ဓာတုပစၥည္း တစ္ပံုတစ္ပင္ထဲက အခ်ိဳ႕ျဖစ္ပါတယ္။ ၉ ရာစု အေစာပုိင္းေလာက္ကစလုိ႔ မြတ္စလင္ကမၻာက သုေတသီေတြဟာ အခဲျဖစ္ေစျခင္း၊ ဓာတ္တုိးေစျခင္း၊ အေငြ႔ျပန္ေစျခင္း၊ ေငြ႕ရည္ခဲေစျခင္းနဲ႔ စစ္ထုတ္ျခင္း စတဲ့ ဓတုေဗဒလုပ္ငန္းစဥ္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ စမ္းသပ္မႈေတြကုိ ပိုၿပီး တိက်ေစဖုိ႔အတြက္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ ဓာတုပစၥည္းေတြကုိ တုိင္းတာဖုိ႔ တိက်တဲ့ အေလးခ်ိန္ သတ္မွတ္ခ်က္ေတြကုိလည္း ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီလုိ စမ္းသပ္မႈေတြနဲ႔အတူ ဓာတုေဗဒဆုိင္ရာ သီအုိရီေတြ၊ ဆက္သြယ္မႈတြကုိလည္း သူတုိ႔ေတြက ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး တစ္ခ်ိဳ႕ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြဟာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အသံုး၀င္ခဲ့ပါတယ္။
အလယ္ေခတ္မြတ္စလင္ကမၻာက သိပၸံပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ ေခတ္သစ္ ဓာတုေဗတက႑ကုိ အေရးပါတဲ့အုတ္ျမစ္ ခ်ေပးခဲ့သူေတြလည္းျဖစ္ပါတယ္။ ဂ်ာဘီရ္ အစ္ဗေန႔ ေဟယန္နဲ႔ သူ႕ကုိ ဆက္ခံသူ မုိဟာမက္ အစ္ဗေန႔ ဇာကာရီယာ အလ္-ရာဇီတုိ႔ဟာ ျဒပ္စင္ေတြကုိ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာမႈနဲ႔ ဓာတုေဗဒဆုိင္ရာ အသိပညာေတြကို သတ္သတ္မွတ္မွတ္ျဖစ္ေအာင္ ျပဳလုပ္မႈမွာ နည္းလမ္းသစ္ေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ သူတုိ႔ႏွစ္ဦးဟာ ဓာတုေဗဒဆုိင္ရာ က်မ္းေတြကုိလည္း ေရးသားခဲ့ၿပီး ေႂကြထည္ထုတ္လုပ္မႈ လုပ္ငန္း တုိးတက္ေစျခင္း၊ ဆံပင္ဆိုးေဆးအသစ္ေတြအတြက္ ေဖာ္ျမဴလာ ထုတ္ေပးႏုိင္ျခင္း၊ ေရစုိခံခ်ည္သားေတြအတြက္ အေရာင္တင္မႈနည္းလမ္း ေဖာ္ထုတ္ေပးႏုိင္ျခင္း စတဲ့ ေအာင္ျမင္မႈေတြကိုလည္း ရရွိခဲ့ပါတယ္။ အျခားေသာ မြတ္စလင္ပညာရွင္ေတြကလည္း ပုိးသတ္ေဆးထုတ္လုပ္မႈ၊ စကၠဴျပဳလုပ္မႈ၊ အိမ္သုတ္ေဆးနဲ႔ ေဆး၀ါးေတြမွာ အသံုး၀င္တဲ့ ဓာတုေဗဒပစၥည္းေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ မြတ္စလင္ပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ အလ္-ရာဇီကေတာ့ သူ႕ရဲ႕ ဓာတ္ခြဲခန္းကေန ရာေပါင္းမ်ားစြာေသာ ဓာတုေဗဒပစၥည္းေတြကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး၊ အဲဒီလုိ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈကုိ The Book of the Secret of Secrets (လွ်ိဳ႕၀ွက္ခ်က္မ်ား၏ လွ်ိဳ႕၀ွက္ခ်က္ဆုိင္ရာက်မ္း) မွာ အေသးစိတ္ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။
အေနာက္ႏုိင္ငံေတြမွာ ဂီဘာရ္လုိ႔သိၾကတဲ့ ဂ်ာဘီရ္ကေတာ့ မီးမေလာင္ႏုိင္တဲ့ စာရြက္၊ အေမွာင္ထဲမွာဖတ္လုိ႔ရတဲ့ အဏုျမဴမင္ စတာေတြအပါအ၀င္ လက္ဖ်ားခါေလာက္တဲ့ စမ္းသပ္ေဖာ္ထုတ္မႈေတြကုိ ျပဳလုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ ေပါင္းခံမႈလုပ္ငန္းမွာ အဲဒီေခတ္အခါက အဆန္းသစ္ဆံုးနည္းလမ္းေတြထဲက တစ္ခုျဖစ္တဲ့ ေပါင္းေခ်ာင္ (alembic still) ကုိ အသံုးျပဳခဲ့သူ ျဖစ္တယ္လုိ႔လည္း ေျပာစမွတ္ရွိခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ မရပ္မနား စူးစမ္းရွာေဖြမႈေၾကာင့္ပဲ အရည္ကုိ ဖန္အုိးတစ္ခုထဲမွာ ဆူေအာင္တည္ကာ အေငြ႕အျဖစ္ထြက္လာတဲ့ ဓာတုပစၥည္းကုိ ဖန္အုိးနဲ႔ဆက္ထားတဲ့ ဖန္ႁပြန္ကေနတစ္ဆင့္ အျခားဖန္အုိးထဲမွာ တစ္စက္တစ္စက္ သြားစုေစတဲ့ ေပါင္းခံမႈနည္းလမ္းကုိလည္း ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေပါင္းခံမႈလုပ္ငန္းကေန ပထမဆံုးထြက္ရွိလာတာကေတာ့ ႏွင္းဆီးေရ (rose water) ျဖစ္ၿပီး အစားအစာေတြရဲ႕ ေဖ်ာ္ရည္ေတြ၊ ေရေမႊးနဲ႔ အလွကုန္ပစၥည္းေတြမွာ အနံ႔အရသာ ထည့္ဖုိ႔အတြက္ အနံ႔မျပင္းတဲ့ အရည္တစ္မ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ကင္ဒီကေတာ့ ဓာတုေဗဒနည္းလမ္းနဲ႔ ေဖာ္ထုတ္တဲ့ ေရေမႊးအေၾကာင္း က်မ္းတစ္အုပ္ျပဳစုခဲ့ၿပီး အဲဒီက်မ္းႀကီးမွာ အနံမတူတဲ့ ေရေမႊးေဖာ္စပ္မႈေပါင္း ၁၀၇ ကုိ ေရးသားေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ေရွးဦးဓာတုေဗဒပညာရွင္ေတြဟာ ၀ုိင္ကုိလည္း ေပါင္းခံခ်က္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီ၀ုိင္ကုိ ေသာက္သံုးဖုိ႔မဟုတ္ဘဲ ပုိသတ္ေဆးအတြက္ အလ္ကုိေဟာစစ္စစ္အျဖစ္ အသံုးျပဳဖုိ႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေပါင္းခံမႈလုပ္ငန္းစဥ္ေတြထဲက အသံုးအ၀င္ဆံုးတစ္ခုကေတာ့ နက္ဖ္တ္ (naft) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေရနံစိမ္းကုိ ေရနံဆီအျဖစ္ထုတ္လုပ္ဖုိ႔ ေပါင္းခံတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၂ ရာစုမွာေတာ့ ရွာလကာရည္ကုိ ေပါင္းခံမႈကေန အက္စစ္အျပင္းစားေဖာ္ထုတ္မႈကုိ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီေန႔မွာေတာ့ အဲဒီေပါင္းခံမႈလုပ္ငန္းစဥ္ဟာ ေရနံသန္႔စန္ဖုိ႔အတြက္ အေရးပါတဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ဓာတုေဗဒလုပ္ငန္းနယ္ပယ္မွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳေနၾကၿပီျဖစ္ပါတယ္။
အာရဘီဘာစကားနဲ႔ ေရးသားခဲ့တဲ့ ဓာတုေဗဒဆုိင္ရာ က်မ္းေတြ၊ ျပဌာန္းစာအုပ္ေတြကုိ ၁၂ ရာစုနဲ႔ ၁၃ ရာစုအတြင္းမွာ လက္တင္ဘာသာစကားကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ၾကၿပီး ဥေရာပလူထုကုိ ထိေတြ႕ေစခဲ့ပါတယ္။ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး ဂ်ာဘီရ္ ေရးသားခဲ့တဲ့ က်မ္းတြဲႀကီးတစ္ခုကုိ ၁၇ ရာစုအထိ အႀကိမ္ႀကိမ္ ႐ုိက္ႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ရၿပီး အလယ္ေခတ္ဥေရာပက ဓာတုေဗဒနယ္ပယ္မွာ အဓိကက်တဲ့ ျပဌာန္းစာအုပ္တစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။
အလ္-ရာဇီေရးသားခဲ့တဲ့က်မ္းေတြမွာဆုိရင္ ရာနဲ႔ခ်ီတဲ့ ဓာတုေဗဒပစၥည္းေတြကုိ ျပင္ဆင္၊ အသံုးျပဳတဲ့အေၾကာင္းေတြကုိ ေရးသားေဖာ္ထုတ္ထားပါတယ္။ အလ္-ကင္ဒီရဲ႕ De gradibus က်မ္းမွာေတာ့ ေဆး၀ါးျဒပ္ေပါင္းေတြရဲ႕ သက္ေရာက္မႈအေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားၿပီး ဂ်ရတ္ ေအာ့ဖ္ ခရီမုိနာက ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ပါ၀င္ပစၥည္းေတြရဲ႕ ေရာေႏွာမႈအခ်ိဳးအစားအတြက္ ဆန္းသစ္တဲ့ ပံုေသနည္းေတြကုိ ေဖာ္ျပထားတဲ့ အဲဒီက်မ္းႀကီးဟာ အေနာက္တုိင္းေဆး၀ါးထုတ္လုပ္မႈေလာကမွာ ၾသဇာႀကီးမားခဲ့ပါတယ္။
(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)
(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)
