ေလစြမ္းအင္၏ အစ- ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၂၇)

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

– ဘယ္လုိအရာမ်ိဳးကုိပဲ ထုတ္လုပ္သည္ျဖစ္ေစ စြမ္းအင္ကေတာ့ လုိအပ္စၿမဲပါပဲ။ ဓာတ္ဆီ၊ ဒီဇယ္ေတြနဲ႔ လည္ပတ္တဲ့ စက္ေတြ မေပၚခင္မွာ စြမ္းအင္ေတြကုိ ျပည့္ၿဖိဳးၿမဲ ရင္းျမစ္ေတြကေန ထုတ္ယူသံုးစြဲၾကပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီအရင္က အစၥလာမ္ကမၻာမွာ စက္ပစၥည္းတစ္ခု လည္ပတ္ဖုိ႔အတြက္ ေရစြမ္းအင္ကုိ အသုံးျပဳခဲ့ၾကၿပီး စက္၀ုိင္းပံု လည္ပတ္မႈကေန အလ်ားလုိက္လည္ပတ္မႈကုိ ေျပာင္းေပးတဲ့ ေဂါက္တံအသံုးျပဳ စနစ္ေၾကာင့္လည္း ဒီ စက္ပစၥည္းေတြရဲ႕ အသံုး၀င္မႈက တြင္က်ယ္ခဲ့ပါတယ္။

အဲဒီလုိ စက္မ်ိဳးေတြကုိ ေရသြယ္ေျမာင္းေတြကေနတစ္ဆင့္ ၿမိဳ႕ေတြရြာေတြရဲ႕ ေရလုိအပ္ခ်က္ကုိ ျဖည့္ဆည္းေပးတဲ့ ေရေပးေ၀ေရးစနစ္မွာ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ေရစြမ္းအင္ကို အသံုးျပဳထားတဲ့ ႀကိတ္စက္ေတြကုိ မြတ္စလင္ေတြက တီထြင္အသံုးျပဳခဲ့ၾကေပမယ့္ အစၥလာမ္ကမၻာရဲ႕ ေျခာက္ေသြ႕လြန္းတဲ့ ေဒသေတြမွာ ေရအလံုအေလာက္ မရွိတာေၾကာင့္ ဒီစနစ္က အဆင္မေျပပါဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ မြတ္စလင္ေတြဟာ ေနာက္ထပ္ စြမ္းအင္ရရွိမယ့္ နည္းလမ္းတစ္ခုကုိ ရွာေဖြခဲ့ၾကပါတယ္။

ေရစီးအားကုိ ရာသီအလုိက္သာရရွိတဲ့ အာေရဗ်သဲကႏၱာရက ေနာက္ထပ္ ရင္းျမစ္တစ္ခုကေတာ့ ေလအား ျဖစ္ပါတယ္။ သဲကႏၱာရက ေလလမ္းေၾကာင္းဟာ ပံုေသရွိတတ္ၿပီး တစ္ေနရာတည္းကေန တုိက္ခတ္တာမ်ိဳးပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၇ ရာစုမွာ ပါရွန္မြတ္စလင္ေတြဟာ ေလအားသံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ တီထြင္ခဲ့ၾကၿပီး ထိထိေရာက္ေရာက္ အသံုးျပဳႏုိင္ခဲ့ၾကေပမယ့္ ကမၻာတစ္၀ွမ္းကုိ လ်င္လ်င္ျမန္ျမန္ ျပန္႔ႏွံေလာက္တဲ့အထိ မတြင္က်ယ္ခဲ့ပါဘူး။ သမုိင္းပညာရွင္အမ်ားစုကေတာ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒီေလအားသံုးႀကိတ္စက္ စနစ္ကုိ ၁၂ ရာစုမွာ ခ႐ူးဆိတ္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ စစ္တပ္ေတြကေနတစ္ဆင့္ ဥေရာပကုိ မိတ္ဆက္ေပးခဲ့တယ္လုိ႔ ယူဆထားၾကပါတယ္။

အစၥလာမ္ကမၻာကုိ ၆၃၄ ခုႏွစ္ကေန ၁၀ ႏွစ္တာ အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ ဒုတိယေျမာက္သမၼတ အုမရ္သခင္ထံ ပါရွန္လူမ်ိဳးတစ္ေယာက္ ေရာက္လာခဲ့ၿပီး သူ႕အေနနဲ႔ ေလအားကုိအသံုးျပဳတဲ့ ႀကိတ္စက္တစ္ခုကုိ တည္ေဆာက္ႏုိင္တယ္လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ သမၼတႀကီးက ေဆာက္လုပ္ဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ ေျပာင္းေတြ၊ ဂ်ံဳေတြကုိ ႀကိတ္ရာမွာသာမက ေရေပးေ၀ေရး စနစ္ေတြမွာလည္း  ေလအားကုိ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳလာခဲ့ၾကၿပီး သမုိင္းမွတ္တုိင္သစ္ကုိ စုိက္ထူႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလုိ ေလအားစြမ္းအားသံုး စက္ပစၥည္းေတြကုိ ပါရွားျပည္က စစၥတန္ဆုိတဲ့ ျပည္နယ္မွာ စတင္ အသံုးျပဳခဲ့ၿပီး ၁၀ ရာစု ဘူမိေဗဒပညာရွင္ အလ္-မက္စ္အူဒီ (Al-Masudi) က ထုိေဒသကုိ ‘ေလႏွင့္သဲတို႔၏ဌာေန’ လုိ႔ ကင္ပြန္းတပ္ခဲ့ကာ ေအာက္ပါအတုိင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“ဒီေဒသက ၀ိေသသလကၡဏာတစ္ခုကေတာ့ ဥယ်ာဥ္ၿခံေတြကုိ ေရေပးဖုိ႔အတြက္ ေရပန္႔ေတြကုိ ေလစြမ္းအားနဲ႔ ေမာင္းႏွင္တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္”

အေစာပုိင္း ေလအားသံုးႀကိတ္စက္ေတြက ႏွစ္ထပ္အေဆာက္အဦးေတြျဖစ္ၿပီး ရဲတုိက္ေတြရဲ႕ ေခါင္မုိး၊ ေတာင္ထိပ္ေတြနဲ႔ ႀကီးမားတဲ့အေဆာက္အဦးေတြရဲ႕ အေပၚေတြမွာ တည္ေဆာက္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အေပၚထပ္မွာ ႀကိတ္စက္ကုိထားၿပီး၊ ေအာက္ထပ္မွာေတာ့ ပိတ္စနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ ရြက္ ၆ ခု၊ ဒါမွမဟုတ္ ၁၂ ခုနဲ႔ လည္ပတ္တဲ့ ဘီးတစ္ခုရွိပါတယ္။ အဲဒီ ေအာက္ထပ္ရဲ႕ နံရံေတြမွာ ေလ၀င္ေပါက္ ၄ ခုေဖာက္ထားၿပီး အတြင္းဘက္ကုိ က်ဥ္းေအာင္လုပ္ထားကာ ၀င္လာတဲ့ေလက ရြက္ေတြကုိ တုိက္႐ုိက္ထိေတြ႕ၿပီး လည္ႏႈန္း ျမန္ေေစတာ ျဖစ္ပါတယ္။

အာဖဂန္မွ ေရွးေဟာင္း ေလးအားသံုး ႀကိတ္စက္

အဲဒီအခ်ိန္တုန္းက ေလအားသံုးႀကိတ္စက္ေတြဟာ ေလရဟတ္ရဲ႕အဆံုးက သစ္သားစလင္ဒါနဲ႔ ႀကိတ္စက္ကုိ ဆက္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီစလင္ဒါဟာ အက်ယ္ မီတာ၀က္ (၁.၆ ေပ)၊ အျမင့္ ၃.၅ မီတာကေန ၄ မီတာ (၁၁.၅ ေပကေန ၁၃.၁ ေပ) ရွိၿပီး ေလအားရရွိဖုိ႔အတြက္ အေရွ႕ေျမာက္ဖက္ကုိ အဖြင့္ထားတဲ့ တာ၀ါဆီကုိ အလ်ားလုိက္ တက္သြားတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီစလင္ဒါမွာ ေလွ်ာ္ဖတ္ေတြ၊ စြန္ပလြန္ရြက္ေနတဲ့ ျပဳလုပ္ထားတဲ့ ရြက္ေတြကုိ ၀င္႐ုိးပါတဲ့ ရွက္ဖ္ (Shaft) နဲ႔ ဆက္သြယ္ထားပါတယ္။ တာ၀ါေပၚမွာ ေလတုိက္တဲ့အခါ ရြက္ေတြကုိေလတုိးတာေၾကာင့္ shaft ကလည္း လည္ကာ ႀကိတ္စက္ကုိ လႈပ္ရွားေစတာျဖစ္ပါတယ္။

အဲဒီလုိ ေလအားသံုးႀကိတ္စက္ေတြကုိ မိတ္ဆက္ေပးႏုိင္ခဲ့တာဟာ သိပၸံနဲ႔ စက္မႈအင္ဂ်င္နီယာနယ္ပယ္မွာ  ႀကီးမားတဲ့ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈေတြ ရွိခဲ့ၿပီး နည္းလမ္းအသစ္ေတြ ေပၚထြက္မႈဆီ ဦးတည္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။

ႀကိတ္စက္မွသည္ ေရေပးေေရးဆီသုိ႔

၁၄ ရာစု မြတ္စလင္ပညာရွင္ အလ္-ဒီမက္ရွ္ကီ (Al-Dimashqi) ေရးစြဲခဲ့သည့္ ေရစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္၏ ေဒါင္လုိက္ပံု

လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီအရင္က ဘူမိေဗဒပညာရွင္ အလ္-မက္စ္အူဒီ (Al-Masudi) ဟာ ပါရွန္ျပည္ စစၥတန္ ျပည္နယ္ (Sistan) (ယေန႔ေခတ္ အာဖဂန္နစၥတန္အေနာက္ပုိင္း) မွာ ေလအားသံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ လယ္ယာစုိက္ခင္းေတြ ေရေပးေ၀တဲ့ေနရာမွာ အသံုးခ်ခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ယခင္က ေရအားသံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ အသံုးျပဳခဲ့ေပမယ့္ ေရစီးအားနည္းသြားတဲ့ ေျခာက္ေသြ႕ရာသီေတြမွာ ဒါက သိပ္အလုပ္မျဖစ္ပါဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ မြတ္စလင္အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြဟာ သဲကႏၱာရအတြင္း ေလးလေလာက္ အဆက္မျပတ္ တုိက္ခုိက္တဲ့ ေလတုိက္အားကုိ အသံုးျပဳၿပီး ေလစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ တည္ေဆာက္ဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာေတာ့ မြတ္စလင္ေတြအုပ္စုိးတဲ့ ေဒသအတြင္းမွာ ဒီႀကိတ္စက္ေတြဟာ အလွ်ိဳအလွ်ိဳ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။

ဥေရာပမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ေလစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္ေတြနဲ႔ မတူတာက အလယ္အာရွက ေလအားသံုးႀကိတ္စက္ေတြဟာ ေလတုိက္အားကုိ ဖမ္းယူဖုိ႔အတြက္ ေဒါင္လုိက္ ရြက္ေတြကုိ အသံုးျပဳတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ ေလစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ ရဲတုိက္ေတြရဲ႕ ေခါင္မုိး၊ ေတာင္ေတြရဲ႕ထိပ္မွာ တည္ေဆာက္ေလ့ရွိပါတယ္။

လယ္သမားေတြဟာ ဒီေလစြမ္းအင္သံုး ႀကိတ္စက္ေတြကုိ ေကာက္ပဲသီးႏွံေတြ ႀကိတ္ခြဲရာမွာသာမက စုိက္ခင္းေတြကုိ ေရေပးေ၀ရာမွာပါ အသံုးျပဳခဲ့တာကုိ အလ္-မက္စ္အူဒီက ေတြ႕ျမင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီ သန္႔ရွင္းတဲ့ စြမ္းအင္ေတြဟာ စြမ္းအင္ေထာက္ပံ့ေရး ျပႆနာအတြက္ ေကာင္းမြန္တဲ့အေျဖ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အေဆာက္အဦးေတြမွာ ေလေကာင္းေလသန္႔ ရရွိေစဖုိ႔အပါအ၀င္ အျခားေသာ က႑ေတြမွာလည္းအသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)