သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႕တည္-အပိုင္း-၃ (ခလီဖြာ (Caliph) ႏွင့္ သာသနာျပန္႕ပြါးျခင္း)

ရဲရင့္သစၥာ

• သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႔တည္ အပိုင္း-၁ (စကားပလႅင္-အိႏၵိယ ႏွင့္ အာရပ္မြတ္စ္လင္မ္) ဖတ္ရန္။
• သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႔တည္ အပိုင္း-၂ (အစၥလာမ္ က နယ္ခ်ဲ႕ဝါဒ လား? တမန္ေတာ္ မုဟမၼဒ္ ႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာ)ဖတ္ရန္။

စာမ်က္ႏွာ (၄၃) မွာေရးသားထားတာက-
“မိုဟာမက္ကြယ္လြန္ေသာအခါတပည့္ျဖစ္သူ အဘူေဘကာရ္ကသူ၏ အ႐ိုက္ အရာကိုဆက္ခံ၏။ သူ႕လက္ထက္တြင္ ေဆာ္ဒီအာေရးဗီးယား၏ ေျမာက္ ဘက္တြင္ ရွိေသာ ႏိုင္ငံမ်ားကိုတိုက္ခိုက္ သိမ္းယူျပီး အစၥလမ္ထီးရိပ္ေအာက္သို႕ထပ္မံသြတ္သြင္း ႏိုင္ခဲ့ျပန္သည္။”

တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ဟာ ေအဒီ (၆၃၂) မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့ေၾကာင္း အထက္ မွာေရးသားခဲ့ပါတယ္။ တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ ကြယ္လြန္ျပီးေနာက္ အဗူဗကရ္ အဆြ္ ဆြိဒ္ဒီးက္ ဟာတမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ ရဲ့ အ႐ိုက္ အရာကို ဆက္ခံတဲ့ ပထမဆုံး ခလီဖြာ (Caliph) အျဖစ္ကို ရရွိခဲ့ပါတယ္။ သူ႕ရဲ့ Caliph သက္တမ္း ဟာ ၂၇ လခန္႕ဘဲ ရွိ ခဲ့ပါတယ္။ သူ႕သက္တမ္းမွာ တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ လက္ထက္က စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့တဲ့ အခ်ိဳ႕ အာရပ္မ်ိဳးႏြယ္စုေတြ ဟာ ပုန္ကန္ျခားနားလာခဲ့ျပီး အစၥလာမ္ဘာသာနဲ႕ မဒီနာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ကို ထိပါး ေစာ္ကားလာခဲ့ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ မ်ိဳးႏြယ္ စုေတြဟာ အစၥလာမ္ ဘာသာဝင္ အျဖစ္ ခံယူလင့္ကစား၊ အစၥလာမ္သာသနာရဲ့ ပညတ္ခ်က္ ေတြကိုတရား ဝင္ျငင္းဆန္ခ်ိဳးေဖာက္ျပီး သာသနာကိုဖ်က္ဆီးလာၾကျပန္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ Caliph ဟာ မဒီနာစစ္တပ္ကို အသင့္ျပင္၊ ခါလိဒ္ဘင္န္ ဝလိဒ္ မည္တဲ့ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ကိုအလံႏွင္းျပီး မဒီနာေျမာက္ပိုင္း ပုန္ကန္ျခားနားမႈေတြကို ႏွိမ္နင္းခဲ့ရပါတယ္။ မဒီနာစစ္တပ္ဟာ သာသ နာ ကို ပုံဖ်က္တဲ့ ပုန္ကန္သူေတြ နဲ႕မဒီနာျမိဳ႕ကို လုပ္ၾကံမည့္ ညြန္႕ေပါင္းအင္အား စု ေတြကို ႏွိမ္နင္း ျပီးေနာက္မွာေတာ့ အာေရဗ် ကြၽန္းဆြယ္တစ္ခုလုံးမွာ မဒီနာအုပ္ခ်ဳပ္မႈ အေျခခိုင္သြား ပါေတာ့တယ္။

တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ ရဲ့ အ႐ိုက္အရာကို ဆက္ခံတဲ့ ပထမဆုံး (Caliph) အဗူ ဗကရ္ရဲ့လက္ထက္မွာ အာေရဗ်တစ္ခြင္ကို မြတ္စ္လင္မ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး သက္ေရာက္ ခဲ့ေပမဲ့၊ခရစ္ယ်ာန္ဘာသာဝင္ေတြနဲ႕ဂ်ဴးဘာသာဝင္ေတြကို၎တို႕ဘာသာ အေလ်ာက္ လြတ္လပ္စြာ ကိုးကြယ္ခြင့္ျပဳခဲ့ေၾကာင္း University of Chicago က အေရွ႕တိုင္း သမိုင္းပါေမာကၡၾကီး Fred M. Donner က သူ႕ရဲ့ Muhammed and the Believers စာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ (၁၀၁) မွာ ဆိုထားပါတယ္။

တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ နဲ႕ Caliph ေတြရဲ့ႏိုင္ငံေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး သမိုင္းေတြကို ေလ့လာမယ္ဆိုရင္အဲဒီေခတ္ အဲဒီအခ်ိန္က အာေရဗ် ပတ္ဝန္းက်င္မွာ ရွိတဲ့အင္ပါ ယာၾကီးေတြ (Empires) နဲ႕ႏိုင္ငံေရးျခိမ္းေခ်ာက္မႈ (political threat)၊ စစ္ေရးျခိမ္း ေခ်ာက္မႈ (military threat) ေတြ ကို မ်က္ကြယ္ျပဳထားလို႕မရပါဘူး။ အဲဒီအခ်ိန္ မွာ မဒီနာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို အၾကီးအက်ယ္ျခိမ္းေျခာက္ေနတဲ့ အင္အားၾကီး အင္ပါ ယာၾကီး (၂)ခု ရွိခဲ့ပါတယ္။ အာေရဗ် အေရွ႕ေျမာက္ဖက္မွာ Sassanian/ Sassanid လို႕ေခၚတဲ့ ပါရွန္းအင္ပါယာနဲ႕ေျမာက္ဖက္မွာ Byzantine လို႕ေခၚတဲ့ အေရွ႕ေရာမ အင္ပါယာေတြပါ။ အဲဒီအင္ပါယာၾကီးေတြရဲ့  ျခိမ္းေျခာက္မႈေၾကာင့္ အာရပ္မြတ္စ္လင္မ္ေတြ ဟာ အရဲစြန္႕ျပီး အဲဒီအင္ပါယာၾကီးေတြနဲ႕ ရင္ဆိုင္ရင္း တစ္ျဖည္းျဖည္းနဲ႕ေအာင္ျမင္ လာတာျဖစ္ပါတယ္။ က်မ္း အလြန္ေလးသြားမွာစိုးလို႕ အဲဒီ သမိုင္းေတြကို အေသးစိတ္ ဒီမွာေရးမျပေတာ့ပါဘူး။ တကယ္သိခ်င္ရင္၊ တကယ္ မ “အ” ခ်င္ရင္ ကိုယ္တိုင္ ကိုယ္က်သာ ေလ့လာၾကည့္ ပါေတာ့လို႕ ရိုေသ စြာ အားေပးတိုက္တြန္းအပ္ပါတယ္။

ဘိုင္ဇန္တင္း (Byzantine) အင္ပါယာရဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြ ျဖစ္တဲ့ ဆီးရီးယားနဲ႕အီဂ်စ္မွာရွိတဲ့ ခရစ္ယ်ာန္ဘာသာဝင္ေတြ ၊ စတ္စနီယန္း ပါရွန္း အင္ပါယာ မွာရွိတဲ့ဇို႐ိုအက္စတာ ဘာသာဝင္ေတြဟာအစၥလာမ္ဘာသာဝင္ေတြ အျဖစ္ကို ၎ တို႕ဆႏၵအေလ်ာက္ေရာက္ရွိခဲ့ တာျဖစ္ေၾကာင္း၊အဓမၼသြတ္သြင္းျခင္းခံရတာ မဟုတ္ ေၾကာင္း University of Cambridge မွ ကထိက တစ္ဦးျဖစ္သူ Reynold A. Nicholson က သူ႕ရဲ့ “A Literary History of the Arabs” စာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ (၁၈၄) မွာ အခိုင္အမာကို ေရးသားထားပါတယ္။

Caliph ေတြဟာအျခားဘာသာဝင္ေတြကိုအတင္းအဓမၼအစၥလာမ္ ဘာသာ ထဲသြတ္သြင္းခဲ့ျခင္းမရွိရုံမက၊အျခားဘာသာသာသနာရဲ့ဘာသာေရး အေဆာက္အဦး ေတြကိုပါ ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ေပးဖို႕ ေသာကၾကီးခဲ့ပါ ေသးတယ္။ ဥပမာအေန နဲ႕- ဒုတိယ Caliph ၾကီး အုမရ္အိဗ္ႏုအလ္ခသ္သားဗ္ ဟာ ေဂ်႐ုစလင္မ္ ျမိဳ႕ကို ေရာက္ ေတာ့ မြန္းလြဲဝတ္ျပဳခ်ိန္က် ေရာက္ေနပါတယ္။ ေဂ်႐ုစလင္မ္ျမိဳ႕ရဲ့ သာသနာ ပိုင္ Patriarch ခရစ္ယ်ာန္ဘုန္းေတာ္ၾကီးဟာ Caliph အေနနဲ႕ရွင္ျပန္ထေျမာက္ျခင္း ဘုရားေက်ာင္း (Church of the Resurrection) / (Church of the Holy Sepulchre) မွာ မြန္းလြဲဝတ္ျပဳႏိုင္ေၾကာင္း ကမ္းလွမ္းခဲ့ပါတယ္။ သို႕ေသာ္ Caliph ဟာ ဘယ္ေလာက္ေသာကၾကီးခဲ့သလဲ ဆိုရင္၊ အကယ္၍သာ အဲဒီ ခရစ္ယ်ာန္ ဘုရားေက်ာင္း မွာသူဝတ္ျပဳလိုက္ရင္ ေနာင္လာေနာက္သား အခ်ိဳ႕က ဒီေနရာဟာ တို႕Caliph အလႅာဟ္ကိုဦးခ်ခဲ့ တဲ့ေနရာဘဲလို႕ အျမတ္တႏိုးမွတ္ယူျပီး ခရစ္ယ်ာန္ ေတြရဲ့ ဘုရားေက်ာင္း ေနရာ မွာ ဗလီေဆာက္ လိုက္ၾကရင္ ခက္ရေခ်ရဲ့ လို႕ေတြးပူခဲ့ ျပီး ခရစ္ယ်ာန္ ဘုန္းေတာ္ၾကီး ရဲ့ ကမ္းလွမ္းဖိတ္ၾကားခ်က္ကို လက္မခံခဲ့ပါဘူး။ သူ ဟာ ဘုရားေက်ာင္း အျပင္ဖက္ အနီးအနား မွာဘဲ ဝတ္ျပဳခဲ့ပါတယ္။ ဒီ အေၾကာင္း ကို အဂၤလိပ္ လူမ်ိဳးသမိုင္း ဆရာ နဲ႕ လႊတ္ေတာ္အမတ္ Edward Gibbon ကသူ႕ရဲ့ The Decline and Fall of the Roman Empire အတြဲ ၉၊ စာမ်က္ႏွာ (၁၆၂) မွာ မွတ္တမ္းတင္ထားပါတယ္။ Caliph အုမရ္ ဝတ္ျပဳခဲ့တဲ့ေနရာဟာ Mosque of Umar အမည္နဲ႕ ယေန႕တိုင္ Jerusalem ျမိဳ႕ Holy Sepulchre ဘုရားေက်ာင္း ေတာင္ဖက္အနီးမွာတည္ရွိေနပါတယ္။ တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ လက္ထက္မွာ မကၠဟ္ ျမိဳ႕ကို ေသြးေျမတစ္စက္ မက်ဘဲ မြတ္စ္လင္မ္ေတြ အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရခဲ့သလို၊ Great Prophet တစ္ပါးျဖစ္တဲ့ ခရစ္ေတာ္ ဂ်ီးစတ္စ္ ခ႐ိုက္စ္ (Jesus Christ) သာသနာျပဳခဲ့ရာ ေဂ်႐ုစလင္မ္ ျမိဳ႕ကိုလည္း တမန္ေတာ္ မုဟမၼဒ္ ရဲ့ ဒုတိယ Caliph လက္ထက္မွာ ေသြးေျမတစ္စက္မက်ဘဲ မြတ္စ္လင္မ္တို႕အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရခဲ့ပါတယ္။

အထက္မွာ စတိသေဘာတင္ျပခဲ့တဲ့ သမိုင္းအစစ္အမွန္ေတြက ဘယ္အခ်က္ကိုေရာင္ျပန္ဟပ္ျပေနသလဲ ဆိုရင္ တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္ရဲ့ အ႐ိုက္အရာ ကိုဆက္ခံခဲ့ တဲ့ အစၥလာမ္ ဘာသာရဲ့ Caliphေတြဟာ အျခားတိုင္းႏိုင္ငံေတြကို ထီးေအာက္ သြင္းေရးဆိုတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ၾကီးနဲ႕တိုက္ခိုက္သိမ္း ပိုက္ျပီးအစၥလာမ္ထီးရိပ္ေအာက္ ကိုသြင္းခဲ့တာမဟုတ္ဘူး ဆိုတာ။

ဆက္ရန္- သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႕တည္ [မင္းၾကီးအေသာက ႏွင့္ ေယာနက-အာဖဂန္ ႏွင့္ အစၥလာမ္-အာဖဂန္မင္းႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာ]

အစၥလာမ္သာသနာ ႏွင့္ပတ္သတ္ျပီး သမိုင္းအလြဲမ်ားစြာ ထည့္သြင္းေ၇းသားထားတဲ့

ဗုဒၶဘာသာျမစ္ဖ်ား ႏွင့္ သမိုင္း႐ႈေထာင့္ မူ၇င္းစာအုပ္လင္ခ့္