ေသြးလွည့္ပတ္မႈေဖာ္ထုတ္ျခင္း – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၃၈)

ေဖေဖာ္၀ါရီ ၁၀၊ ၂၀၁၇
M-Media

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

ေရွးေခတ္ ဂရိလူမ်ိဳးေတြက ေက်ာက္ကပ္ဟာ ေသြးရဲ႕ မူလအစလုိ႔ ယူဆခဲ့ၾကၿပီး၊ စားလုိက္တဲ့ အစားအေသာက္ေတြဟာ အူမႀကီထဲကေန ေသြးေၾကာ၊ ေသြးေၾကာေတြကေန အသည္းဆီကုိ ေရာက္သြားတယ္လုိ႔ ယံုၾကည္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အသည္းထဲမွာ ေသြးဟာ ‘သဘာ၀အသက္’ (natural spirit) နဲ႔ ျပည့္လာၿပီး အဲဒီကေနတစ္ဆင့္ ႏွလံုးဆီကုိ သြားတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။

ခရစ္ႏွစ္ ၂ ရာစုေလာက္က ဂရိပညာသမားေတာ္နဲ႔ ပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဂါလင္ (Galen) က စူးစမ္းေဖာ္ထုတ္မႈေတြကုိ ထပ္မံျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ သူက ႏွလံုးအတြင္းပုိင္းကုိ ကန္႔ထားတဲ့နံရံ (cardiac septum) က မျမင္ရတဲ့ စိမ့္ေပါက္ေလးေတြကေနတစ္ဆင့္ ေသြးဟာ ႏွလံုးရဲ႕ ညာဖက္အခန္းကေန ဘယ္ဖက္အခန္းကုိ စီးဆင္းၿပီး အဲဒီမွာ ေအာက္ဆီဂ်င္နဲ႔ေရာကာ အသက္ဇီ၀ိန္ကုိ ျဖစ္ေစၿပီးတဲ့ေနာက္ ခႏၶာကုိယ္တစ္၀ွမ္း ျပန္႔ႏွံ႔တယ္လုိ႔ ေကာက္ခ်က္ခ်ခဲ့ပါတယ္။

၁၇ ရာစု ဥေရာပမွာ ၀ီလီယမ္ ဟာေဗး (William Harvey) က ေသြးလွည့္ပတ္မႈအေၾကာင္းနဲ႔ ႏွလံုးရဲ႕ အလုပ္လုပ္ပံုအေၾကာင္းကုိ သုေတသနျပဳ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္တဲ့အခ်ိန္အထိ ဂါလင္ရဲ႕ ဒီအယူအဆကုိ အမွန္အျဖစ္ လက္ခံခဲ့ၾကပါတယ္။ ဟာေဗးက ႏွလံုးဟာ ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္ရဲ႕ ဗဟုိခ်က္ျဖစ္တယ္လုိ႔ ခ်ျပခဲ့ၿပီး လူ႕ခႏၶာကုိယ္မွာ ေသြးဘယ္လုိလွည္ပတ္တယ္ဆုိတဲ့အေၾကာင္း ပထမဆံုး ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ႏုိင္သူအျဖစ္ မွတ္ယူခံခဲ့ရပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္မွာ အင္မတန္အေရးပါတဲ့ လက္ေရးမူတစ္ခုကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး အီဂ်စ္ သမားေတာ္ ေဒါက္တာ မုဟ္ယီ အလ္-ဒင္ အလ္-တတၱာ၀ီ (Dr.Muhyi al-Deen al-Tattawi) က ကမၻာသိေအာင္ ခ်ျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီလက္ေရးမူက အဆုတ္ရဲ႕ေသြးလွည့္ပတ္မႈအေၾကာင္း ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္မႈျဖစ္ၿပီး ဟာေဗးမတိုင္ခင္ ေတာ္ေတာ္ေလး ေစာေစာကတည္းက သိရွိခဲ့တယ္ဆုိတဲ့ အေထာက္အထားပါပဲ။

Commentary on the Anatomy of the Canon of Avicenna (အဗီဆီနာ၏  ခႏၶာေဗဒ စည္မ်ဥ္းအား ဖြင့္ဆုိခ်က္) လုိ႔အမည္ေပးထားတဲ့ ဒီလက္ေရးမူကုိ ဆီးရီးယားႏုိင္ငံ ဒမတ္စကတ္ၿမိဳ႕မွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ (Ibn al-Nafis) က သကၠရာဇ္ ၁၂၁၀ ေလာက္မွာ ေရးသားခဲ့တာျဖစ္ၿပီး သူဟာ ေဆး႐ံုေတြရဲ႕အစလုိ႔ ေျပာလုိ႔ရတဲ့ အလ္-ႏူရီ ေဆး႐ံုႀကီးမွာ ပညာသင္ၾကားခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဘြဲ႕ရၿပီးတဲ့အခါမွာ အလ္-နာဖစ္ဟာ ဘုရင္ ဆာလာဒင္ (Saladin) တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ နာဆီရီေဆး႐ံု (Nasiri) ရဲ႕ ေဆး႐ံုအုပ္ႀကီးအျဖစ္ ထမ္းေဆာင္ဖုိ႔ အီဂ်စ္ဆူလ္တန္ရဲ႕ ဖိတ္ေခၚျခင္းကုိ ခံခဲ့ရပါတယ္။

သမားေတာ္တစ္ေယာက္၊ အာဏာပုိင္းတစ္ေယာက္အျဖစ္ ေန႔မအား၊ ညမနား က်င္လည္ခဲ့ရတဲ့ အလ္-နာဖစ္ဟာ Commentary on the Anatomy of the Canon of Avicenna စာအုပ္အပါအ၀င္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ က်မ္းစာအုပ္ေပါင္း ေျမာက္မ်ားစြာကုိ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

အဗီဆီနာ (အစ္ဗေန႔ဆီနာဟုလည္း ေခၚေ၀ၚသည္) ဟာ စြယ္စံုရ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး ဒႆနေဗဒ၊ ဥပေဒ၊ ေဆးပညာ စတဲ့ နယ္ပယ္ေတြမွာ ကၽြမ္းက်င္ႏွံ႔စပ္သူတစ္ဦးပါ။ အဗီဆီနာရဲ႕ ခႏၶာေဗဒ စည္းမ်ဥ္းေတြကုိ ဖြင့္ဆုိတဲ့ အလ္-နာဖစ္ရဲ႕ ဒီက်မ္းဟာ သူ႕ရဲ႕ ကုိယ္ပုိင္အားထုတ္မႈလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ထဲမွာ အလ္-နာဖစ္ဟာ အဆုတ္အတြင္း ေသြးလည္ပတ္မႈအေၾကာင္းကုိ ေဖာ္ျပခဲ့ၿပီး၊ ႏွလံုးနဲ႔ အဆုတ္ေတြရဲ႕ အခန္းက႑၊ ႐ွဴသြင္းလုိက္တဲ့ေလနဲ႔အတူ ထိေတြ႕ၿပီး အဆုတ္ထဲမွာ ေသြးက သန္႔စင္သြားမႈ စတဲ့အေၾကာင္းေတြကုိလည္း ရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။

အဆုတ္ထဲမွာ ေသြးက ဘယ္လုိလည္ပတ္သလဲဆုိတာနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ ရွင္းျပရာမွာ နာဖစ္ဟာ ေသြးက ႏွလံုးရဲ႕ အခန္းတစ္ခုထဲကေန အဆုတ္ကို စီးဆင္းသြားပံု၊ အဲဒီကေနတစ္ဆင့္ ႏွလံုးရဲ႕ ေနာက္ထပ္အခန္းတစ္ခုကုိ ျပန္လာပံုကုိ အေျခခံခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕အဆုိအရ ေသြးဟာ ‘ႏ်ဴမာ’ (pneuma) လုိ႔ေခၚတဲ့ အဆုတ္ထဲကေလနဲ႔ေပါင္းကာ သန္႔စင္သြားၿပီး ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကေနတစ္ဆင့္ ခႏၶာကုိယ္တစ္၀ွမ္းလံုးကုိ ျပန္႔ႏွံသြားပါသတဲ့။ ဒီေဖာ္ထုတ္မႈအရ ႏွလံုးရဲ႕ ညာဖက္အခန္းက ျပန္လာတဲ့ ေသြးေတြဟာ (အဆုတ္ထဲမွာ ေအာက္ဆီဂ်င္နဲ႔ေပါင္းက သန္႔စင္ၿပီး) အဆုတ္ကုိ ျဖတ္ကာ ႏွလံုးရဲ႕ ဘယ္ဖက္အခန္းထဲကုိ ၀င္သြားၿပီး ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကေနတစ္ဆင့္ စီးဆင္းတယ္လုိ႔ ဆုိရပါလိမ့္မယ္။

၁၃ ရာစု မြတ္စလင္စြယ္စံုရပညာရွင္ႀကီး အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္

“ႏွလံုးရဲ႕ ညာဖက္အခန္းက ေသြးဟာ ဘယ္ဖက္အခန္းကုိ လံုး၀ ေရာက္ရမယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီအခန္းႏွစ္ခု ၾကားထဲမွာ တုိက္႐ုိက္လမ္းေၾကာင္း မရွိပါဘူး။  သူတုိ႔ၾကားထဲက ကန္႔ထားတဲ့နံရံထူ (septum) မွာ အေပါက္ ဒါမွမဟုတ္ ဂါလင္နဲ႔ တစ္ခ်ိဳ႕လူေတြ ေတြးထင္ခဲ့သလုိ မျမင္ရတဲ့ စိမ့္ေပါက္မ်ိဳး၊ ျမင္ရတဲ့ စိမ့္ေပါက္မ်ိဳး မရွိပါဘူး။ ညာဖက္အခန္းက ေသြးဟာ အဆုတ္နဲ႔ဆုိင္တဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာကေန အဆုတ္ကုိ စီးဆင္းရမယ္။ ျဒပ္ေတြျပန္႔ႏွံ႔ကာ ေလနဲ႔ေရာသြားၿပီး အဆုတ္နဲ႔ဆုိင္တဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာကေန ႏွလံုးရဲ႕ ဘယ္ဖက္ အခန္းကုိ ေရာက္ရွိပါတယ္” လုိ႔ အလ္-နာဖစ္က ေရးသားခဲ့ပါတယ္။

ေခတ္သစ္မွာေတာ့ ဒီျဖစ္စဥ္ကုိ ‘ေသြးလွည့္ပတ္မႈ’ လုိ႔ေခၚပါတယ္။ သန္႔စင္မႈမရွိတဲ့ေသြးေတြဟာ ‘ဗီနာ ေကဗာ’ (vena cava) လုိ႔ေခၚတဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာႀကီးကေနတစ္ဆင့္ ႏွလံုးရဲ႕ ညာဖက္က ေသြး၀င္ခန္း(atrium) ကုိ ေရာက္ရွိလာပါတယ္။ ဒီ သန္႔စင္မႈမရွိတဲ့ ေသြးေတြနဲ႔ ျပည္သြားတဲ့အခါ ေသြး၀င္ခန္းဟာ ႀကံဳ႕သြားၿပီး သူ႕ဆီက ေသြးေတြကို တစ္ဖက္ပိတ္အဆုိ႔ရွင္ကေနတစ္ဆင့္ ညာဖက္ေသြးလႊတ္ခန္း (ventricle) ကုိ ညႇစ္ထုတ္ ပုိ႔ေဆာင္ေပးပါတယ္။ ညာဖက္ ေသြးလႊတ္ခန္းမွာ ေသြးေတြျပည့္သြားတဲ့အခါ သူလည္း ႀကံဳ႕သြားၿပီး ေသြကုိ အဆုတ္ေသြးလႊတ္ေၾကာဆီ ပုိ႔ေဆာင္ေပးကာ၊ အဆုတ္က ေသြးေၾကာေလးေတြဟာ ေသြးထဲက ကာဘြန္ဒုိင္ေအာက္ဆုိက္ကုိ ေအာက္ဆီဂ်င္အျဖစ္ ေျပာင္းလဲေပးပါတယ္။ ေအာက္ဆီဂ်င္ႂကြယ္၀တဲ့ေသြး ျဖစ္လာတဲ့အခါမွာေတာ့ အဆုတ္ေသြးျပန္ေၾကာထဲကုိ ၀င္ေရာက္သြားၿပီး ဘယ္ဖက္ ေသြး၀င္ခန္းကေနတစ္ဆင့္ ႏွလံုးဆီကုိ ျပန္ေရာက္ပါတယ္။ အဲဒီေသြး၀င္ခန္းမွာ ေသြးျပည့္သြားတဲ့အခါ ႏွလံုးရဲ႕ ဘယ္ဖက္ေသြးလႊတ္ခန္းကုိ ပုိ႔ေဆာင္ေပးၿပီး၊ ေသြးေၾကာမႀကီးေနတစ္ဆင့္ ခႏၶာကုိယ္တစ္ခုလံုးကုိ ေသြးက ျပန္႔ႏွံ႔သြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀၀ ေနာက္ပုိင္း အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္ရဲ႕ လက္ရာအခ်ိဳ႕ကုိ ‘ဘဲလ္လူႏုိက အလ္ပါဂုိ’ (Alpago of Belluno) က ၁၅၄၇ ခုႏွစ္မွာ လက္တင္ဘာသာကုိ ဘာသာျပန္ဆုိမွသာ ဒီလုိအေရးပါတဲ့ ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိခ်က္ကုိ ဥေရာပက သိရွိတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဘာသာျပန္ ထြက္ေပၚလာၿပီးေနာက္ပုိင္းမွာ မီေခးလ္ ဆာဗီတက္စ္ (Michael Servetus) ဆုိသူက ၁၅၅၃ ခုႏွစ္မွာ သူ႕ရဲ႕ Christianismi Restitutio ဆုိတဲ့စာအုပ္၊ ရီယဲလ္ဒက္ ကုိလမ္ဘုိ (Realdus Colombo) က ၁၅၅၉ ခုႏွစ္မွာ De re Anatomica ဆုိတဲ့ စာအုပ္ေတြမွာ ေရးသားမႈအပါအ၀င္ ဒီျဖစ္စဥ္ကုိ ရွင္းျပဖုိ႔ ႀကိဳးစားမႈေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ၁၆၂၈ ခုႏွစ္မွာ ဆာ ၀ီလီယံ ဟာေဗး (Sir Willian Harvey) က ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး ေသြးလွည့္ပတ္မႈကုိ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္သူအျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ျခင္း ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ႏွလံုးကေန အဆုတ္ကုိ ေသြးလွည့္ပတ္မႈအေၾကာင္း ေရွ႕ေျပးေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူ အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္က အေမ့ခံ ျဖစ္ခဲ့ကာ၊ သူကြယ္လြန္ၿပီး ႏွစ္ေပါင္း ၇၀၀ ၾကာတဲ့အခ်ိန္ ၁၉၅၇ ခုႏွစ္ အေရာက္မွာမွ ဒီေတြ႕ရွိခ်က္အတြက္ အလ္-နာဖစ္ဟာ အသိအမွတ္ျပဳ ခံခဲ့ရပါတယ္။

ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္

ႏွလံုးကေန အဆုတ္ကုိ ေသြးလွည့္ပတ္မႈ စနစ္ – ညစ္ညမ္းတဲ့ေသြးကုိ ေအာက္ဆီဂ်င္နဲ႔ေရာၿပီး သန္႔စင္ေအာင္လုပ္တဲ့စနစ္ – ကုိ ၁၃ ရာစုမွာ အစ္ဗေန႔ အလ္-နာဖစ္က ရွင္းျပႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ႏွလံုးရဲ႕ ညာဖက္ေသြးလႊတ္ခန္းက ေအာက္ဆီဂ်င္မပါတဲ့ ေသြးေတြကုိ အဆုတ္ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကေနတစ္ဆင့္ အဆုတ္ကုိ ပုိ႔ေပးၿပီး အဆုတ္က ေသြးကို ေအာက္ဆီဂ်င္ျပည့္၀ေအာင္လုပ္ေပးကာ အဆုတ္ေသြးျပန္ေၾကာ ေတြကေနတစ္ဆင့္ ႏွလံုးရဲ႕ ဘယ္ဖက္ ေသြး၀င္ခန္း စီး၀င္ေစတာပါ။  ခႏၶာကုိယ္အတြင္း ေသြးလွည့္ပတ္မႈ ျဖစ္စဥ္ တစ္ခုလံုးျဖစ္တဲ့ ဘယ္ဖက္ေသြးလႊတ္ခန္းကေန ခႏၶာကုိယ္တစ္ခုလံုးကုိ ေသြးစီးဆင္းမႈစနစ္ကုိေတာ့ ၁၇ ရာစုႏွစ္မွာ ၀ီလီယံဟာေဗးက ေတြ႕ရွိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။