မေ ၂၊ ၂၀၂၅
M-Media

သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရမ့်တစ်ယောက် ထူးထူးခြားခြား ဧပြီလအတွင်းမှာ အီရန်နဲ့ စေ့စပ်ဆွေးနွေးမှုတွေ စတင်လိုက်ဟာ အီရန်ကို ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်ဖို့ အမေရိကန်ကို အဖော်ညှိနေတဲ့ အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ် ဘင်ဂျမင် နေတန်ယာဟုကို အံ့အားသင့်သွားစေခဲ့ပါတယ်။

နေတန်ယာဟုတစ်ယောက် အီရန်ရဲ့ နျူစက်ရုံတွေကို အလစ်ချောင်းတိုက်ခိုက်ဖို့ အမေရိကန်ရဲ့ ထောက်ခံမှုကို မျှော်ကိုးပြီး ဝါရှင်တန်ကိုသွားရောက်ခဲ့တဲ့အချိန်မှ အီရန်-အမေရိကန် ဆွေးနွေးမှု မကြာခင်စတင်တော့မယ်ဆိုတာ သိလိုက်ရတာပါ။ အဲဒီနောက်ပိုင်း သုံးပတ်အတွင်း အမေရိကန်နဲ့ အီရန်တို့ဟာ နျူကလီးယားလက်နက် မထုတ်ဖို့နဲ့ အရေးယူပိတ်ဆို့မှုတွေ လျှော့ချပေးဖို့ ရည်ရွယ်တဲ့ ဆွေးနွေးပွဲသုံးကြိမ် ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး စတုတ္ထအကြိမ်မြောက် ဆွေးနွေးပွဲကိုလည်း မကြာမီကျင်းပဖို့ စီစဉ်ထားပါတယ်။

ဒီဆွေးနွေးပွဲတွေရဲ့ အဓိကအချက်က ၂၀၁၅ ခုနှစ် နျူကလီးယားသဘောတူညီချက် (JCPOA) ကို ပြန်လည်အသက်သွင်းဖို့နဲ့ ချဲ့ထွင်ဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ ထရမ့်ဟာ သူ့ရဲ့ အရင်သက်တမ်းမှာ ဒီသဘောတူညီချက်ကနေ နှုတ်ထွက်ခဲ့ပါတယ်။

လက်ရှိမှာတော့ သဘောတူညီချက်ကာလကို ပိုရှည်ဖို့၊ စစ်ဆေးမှုတွေ ပိုမိုတင်းတင်းကျပ်ကျပ်လုပ်ဆောင်ဖို့နဲ့ ယူရေနီယံ သန့်စင်မှုကို ၃.၆၇% အထိ ကန့်သတ်ဖို့ စတဲ့ အဆိုပြုချက်တွေ ပါဝင်နေပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အီရန်အနေနဲ့ ပြည့်၀ယူရေနီယံ အနည်းငယ်သာ ပိုင်ဆိုင်ခွင့်ရှိပြီး အများစုကို ရုရှားလို တစ်ခြားနိုင်ငံတွေဆီ ပို့ဆောင်သိမ်းဆည်းထားဖို့ သဘောတူညီမှုထဲမှာ ပါ၀င်လာဖွယ် ရှိနေပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အဓိက အချက်နှစ်ချက်မှာ သဘောထားကွဲလွဲမှုတွေ ရှိနေဆဲပါ။

အမေရိကန် နိုင်ငံရေးသမားတစ်ချို့နဲ့ အစ္စရေးတို့ကတော့ အီရန်ရဲ့ ယူရေနီယံ သန့်စင်မှုကို လုံး၀ တားဆီးဖို့နဲ့ ဒုံးကျည်စီမံကိန်းကိုပါ ကန့်သတ်ဖို့ တောင်းဆိုနေပြီး အီရန်ကလည်း ဒါကို လက်ခံမှာမဟုတ်ဘူးလို့ ယတိပြတ် ပြောဆိုထားပါတယ်။

အစ္စရေးရဲ့ အလစ်အငိုက် ချောင်းမြောင်းကျူးကျော်တိုက်ခိုက်မှု အန္တရာယ်လည်း ရှိနေပါတယ်။ အီရန်ရဲ့ ဒုံးခွင်းစနစ် အားနည်းမှုကို အစ္စရေးက အခွင့်ကောင်းယူချင်နေတာဖြစ်ပါတယ်။ တိုက်ခိုက်မှုမှာ တိုက်ရိုက်ပါဝင်ဖို့ အမေရိကန်က ငြင်းဆိုနေပေမယ့် အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသအတွင်း စစ်ရေးပြင်ဆင်မှုတွေကို တိုးမြှင့် လုပ်ဆောင်လာပါတယ်။

ကျွမ်းကျင်သူတွေကတော့ စစ်ရေးတိုက်ခိုက်မှု အောင်မြင်ရင် အီရန်ရဲ့ နျူကလီးယားစွမ်းရည် အားလျော့သွားနိုင်ပေမယ့် အပြီးတိုင် ဖျက်ဆီးနိုင်မှာမဟုတ်ဘူး လို့ သတိပေးထားပါတယ်။

Ref: Reuters

ဧပြီ ၂၁၊ ၂၀၂၅

M-Media

ရုရှားရဲ့ အကူအညီနဲ့ အီရန်ဟာ နိုင်ငံအရှေ့တောင်ပိုင်း ဆိပ်ကမ်းမြို့ Chabahar မှာ အဓိက အာကာသစခန်းသစ်ကြီး တည်ဆောက်နေပြီး အာကာသအစီအစဉ်ကို အရှိန်အဟုန်မြှင့် လုပ်ဆောင်နေပါတယ်။ ဒီစခန်းဟာ အမေရိကရဲ့ Cape Canaveral လိုမျိုး အီရန်ရဲ့ ဂြိုလ်တုလွှတ်တင်ရေးနဲ့ အာကာသလုပ်ငန်းတွေအတွက် အဓိကဌာန ဖြစ်လာမယ်လို့ မျှော်မှန်းထားပါတယ်။ စီးပွားရေးအခက်အခဲနဲ့ အမေရိကန်ရဲ့ ပိတ်ဆို့မှုတွေရှိပေမယ့် အီရန်ရဲ့ အာကာသရည်မှန်းချက်တွေက အားကောင်းနေဆဲပါ။

အီရန် အာကာသအေဂျင်စီနဲ့ တော်လှန်ရေးအစောင့်တပ်ဖွဲ့ IRGC တို့ဟာ ဂြိုလ်တုအများအပြားကို ကမ္ဘာပတ်လမ်းထဲ လွှတ်တင်ထားနိုင်ပြီး အာကာသနည်းပညာမှာ အရှေ့အလယ်ပိုင်းရဲ့ အအောင်မြင်ဆုံး နိုင်ငံတစ်ခုအဖြစ် မှတ်ယူခံထားရပါတယ်။ အမေရိကန်ရဲ့ သတ်ဖြတ်မှုကို ခံခဲ့ရတဲ့ ဗိုလ်ချုပ်ပြီး Qassem Soleimani ကို ဂုဏ်ပြုတဲ့အနေနဲ့ ဂြိုလ်တု ၂၀ ပါဝင်မယ့် အာကာသကွန်ယက် စီမံကိန်းတစ်ခုကိုလည်း အီရန်က ဖော်ဆောင်နေပါတယ်။

အမေရိကန်နဲ့ မဟာမိတ်တွေက အီရန်ရဲ့ အာကာသအစီအစဉ်ဟာ တိုက်ချင်းပစ်ဒုံးကျည်နည်းပညာ အားကောင်းလာဖို့အတွက် အကြောင်းပြချက်ဖြစ်နေမှာကို စိုးရိမ်နေကြပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ဂြိုလ်တုလွှတ်တင်တဲ့ ဒုံးပျံနဲ့ တိုက်ချင်းပစ်ဒုံးကျည် ICBM တွေမှာ အသုံးပြုတဲ့နည်းပညာနှစ်ခုဟာ တူနေတာကြောင့်ပါ။ Donald Trump ရဲ့ ဒုတိယသက်တမ်းအတွင်း အီရန်ရဲ့ နျူလက်နက်ထုတ်လုပ်နိုင်မယ့် ယူရေနီယံသန့်စင်မှုပမာဏ ၅၀% ကျော်မြင့်တက်လာတာနဲ့အတူ အီရန်ရဲ့ စစ်ရေးရည်ရွယ်ချက်တွေကိုလည်း ပိုမိုစိုးရိမ်လာကြပါတယ်။ အမေရိကန်နဲ့ အီရန်အရာရှိတွေဟာ အိုမန်မှာ နျူဆွေးနွေးပွဲတွေ ပြန်လည်စတင်ခဲ့ပြီး အနောက်နိုင်ငံတွေက ဒီအခြေအနေတွေကို အနီးကပ် စောင့်ကြည့်နေပါတယ်။

အီရန်နဲ့ ရုရှားကြား နီးကပ်လာတဲ့ ဆက်ဆံရေးဟာ အီရန်ရဲ့ အာကာသနည်းပညာတိုးတက်မှုကို အရှိန်မြင့်စေခဲ့ပါတယ်။ ရုရှားက အီရန်ဂြိုလ်တုတွေကို လွှတ်တင်ပေးခဲ့သလို၊ အာကာသအတွေ့အကြုံတွေကိုလည်း မျှဝေပေးခဲ့ပါတယ်။ အပြန်အလှန်အနေနဲ့ အီရန်က ရုရှားကို ယူကရိန်းစစ်ပွဲမှာ အသုံးပြုဖို့ Drone တွေ ထောက်ပံ့ပေးခဲ့ပါတယ်။ ဆန်းစစ်သူတွေကတော့ အာကာသစွမ်းရည်တွေကြောင့် အီရန်ဟာ ဒုံးလက်နက်တွေကို ပိုမိုတိကျမြန်ဆန်စွာ ထိန်းချုပ် ကိုင်တွယ်လာနိုင်မယ်လို့ သုံးသပ်ပါတယ်။ ဒီလိုတိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးမှုတွေကို အမေရိကန်နဲ့ မဟာမိတ်နိုင်ငံတွေက ပိုမိုစိုးရိမ်လာကြပြီး အထူးသဖြင့် ပါလက်စတိုင်းကို မတရားသိမ်းပိုက်ပြီး လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုတွေ ကျူးလွန်နေတဲ့ အစ္စရေးနိုင်ငံ ဖြစ်ပါတယ်။

အမေရိကန်၊ ဗြိတိန်နဲ့ ဥရောပသမဂ္ဂတို့ဟာ အီရန်အာကာသအစီအစဉ်မှာ ပါဝင်နေတဲ့ အရာရှိတွေကို ပိတ်ဆို့ဒဏ်ခတ်မှုတွေ လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါတယ်။ အီရန်ခေါင်းဆောင်တွေက အာကာသနည်းပညာကို ကာကွယ်ရေးဖက်မှာပါ အသုံးပြနိုင်တာကို လက်ခံထားကြပြီး၊ တိုင်းပြည် လူ့စွမ်းအားနဲ့ သိပ္ပံတိုးတက်မှု သင်္ကေတအဖြစ် ရှုမြင်ကြပါတယ်။ ပိတ်ဆို့မှုနဲ့ နည်းပညာအခက်အခဲတွေကြားထဲကပဲ အီရန်ဟာ အာကာသနယ်ပယ်မှာ အရှိန်အဟုန်နဲ့ ဆက်လက်ချီတက်နေဆဲပါ။

“ကျွန်တော်တို့ ကိုယ့်ခြေထောက်ပေါ်ကိုယ် မရပ်တည်နိုင်အောင် ရန်သူတွေက တားဆီးကြတယ်။ ဒီလိုဟန့်တားမှုတွေကပဲ သိပ္ပံနဲ့ နည်းပညာမှာ အောင်မြင်မှုတွေရဖို့ ကျွန်တော်တို့အတွက် မောင်းနှင်အား ဖြစ်စေခဲ့ပါတယ်” လို့ အီရန်သမ္မတ Pezeshkian က နိုင်ငံရဲ့ အာကာသနည်းပညာ တိုးတက်မှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး မှတ်ချက်ပြု ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

Chabahar အာကာသစခန်းရဲ့ အောင်မြင်မှုဟာ အီရန်ရဲ့ ရေရှည်အာကာသစီမံကိန်းအတွက် အရေးကြီးပါတယ်။ ဒီအာကာသစခန်းကို ၂၀၂၄ မှာ ဖွင့်ဖို့စီစဉ်ထားပေမယ့် နှောင့်နှေးခဲ့ပြီး ဒီနှစ်အတွင်း ဖွင့်လှစ်ဖို့ မျှော်လင့်ထားပါတယ်။ အီရန်ရဲ့ အခြားလွှတ်တင်ရေးနေရာတွေထက် အီကွေတာနဲ့ပိုနီးတဲ့ Chabahar ကြောင့် နိုင်ငံရဲ့ အာကာသနည်းပညာမှာ ဗျူဟာမြောက်အကျိုးကျေးဇူးတွေ ရရှိလာပါလိမ့်မယ်။

အီရန်အာဏာပိုင်တွေက သူတို့ရဲ့ အာကာသရည်မှန်းချက်တွေဟာ သိပ္ပံစွမ်းရည်တိုးတက်ဖို့နဲ့ အချုပ်အခြာအာဏာကို ကာကွယ်ဖို့အတွက် ငြိမ်းချမ်းစွာကြိုးစားနေတဲ့ လုပ်ငန်းမျိုးသာဖြစ်ကြောင်း ရှုမြင်ထားကြပါတယ်။

Ref: Bloomberg