News @ M-Media

Tag: China

  • တရုတ်၏ လေပိုင်နက်ကျူးကျော်မှုကြောင့် ထိုင်ဝမ်က တိုက်လေယာဉ်များ ပျံတက်သတိပေး

    တရုတ်၏ လေပိုင်နက်ကျူးကျော်မှုကြောင့် ထိုင်ဝမ်က တိုက်လေယာဉ်များ ပျံတက်သတိပေး

    အောက်တိုဘာ ၂၊ ၂၀၂၁
    M-Media

    -တရုတ်လေတပ်က လေယာဉ် ၄၀ နီးပါးလောက် မိမိတို့ပိုင်နက်ကို ကျူးကျော်ပျံသန်းလာတဲ့အတွက် တိုက်လေယာဉ်တွေ ပျံတက်သတိပေးခဲ့ရတယ်လို့ ထိုင်ဝမ်က ထုတ်ပြန်ပါတယ်။

    ‘တရုတ်ဟာ စစ်ဖက်ကျူးကျော်မှုကို လက်လွတ်စပယ် လုပ်ဆောင်ခဲ့ပြီး၊ ဒေသတွင်း ငြိမ်းချမ်းရေး ထိခိုက်ပျက်ဆီးစေပါတယ်’ လို့ ထိုင်၀မ်ဝန်ကြီးချုပ် Su Tseng-chang က ဒီကနေ့ မနက် သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲမှာ သတင်းထောက်တွေကို ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

    ထိုင်ဝမ် ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာ တရုတ်ဖက်က J-16 တိုက်လေယာဉ် ၁၈ စင်း၊ Su-30 တိုက်လေယာဉ် ၄ စင်း၊ နျူဗုံးသယ်နိုင်တဲ့ H-16 ဗုံးကြဲလေယာဉ် ၂ စင်း၊ ရေငုပ်သင်္ဘောခွင်း လေယာဉ်တစ်စင်း သောကြာနေ့က မိမိပိုင်နက်ကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့တဲ့အတွက် တိုက်လေယာဉ်တွေ ပျံတက်သတိပေးခဲ့ရတယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။

    စနေနေ့ မနက်ပိုင်းကလည်း J-16 တိုက်လေယာဉ် ၁၀ စင်း၊ H-6 လေယာဉ် ၂ စင်းနဲ့ ကင်းထောက်လေယာဉ် ၁ စင်းတို့ ထပ်မံ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်လာခဲ့တယ်လို့ ထိုင်ဝမ်ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာနက ဆိုပါတယ်။

    ထိုမ်ဝမ်ရဲ့ထုတ်ပြန်မှုကို တရုတ်ဖက်က တုန်ပြန်တာမျိုး မရှိသေးပါဘူး။ တရုတ်က ထိုင်ဝမ်ဟာ မိမိတို့ရဲ့ပိုင်နက် ဖြစ်တယ်လို့ ပြောကြားထားတာပါ။ ထိုင်ဝမ်ဟာ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးရှိတဲ့ဒေသလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

    ပရာတက်စ်ကျွန်းနဲ့ကပ်နေတဲ့ နိုင်ငံအနောက်တောင်ပိုင်းက လေကြောင်းကာကွယ်ရေးဇုန်ကို တရုတ်လေ​တပ်က ကျူးကျော်ဝင်ရောက်မှုတွေ လုပ်ဆောင်တယ်လို့ လွန်ခဲ့တဲ့တစ်နှစ်လောက်ကစပြီး ထိုင်ဝမ်ဖက်က မကြာခဏ ထုတ်ပြန်လေ့ရှိပါတယ်။

    တရုတ်ဟာ ထိုင်ဝမ်အပေါ် စစ်ရေး၊ နိုင်ငံရေးဖိအားတွေပိုသုံးပြီး သူတို့ရဲ့​ အုပ်ချုပ်မှုကို လက်ခံအောင် ပိုမိုလုပ်ဆောင်လာပါတယ်။ ထိုင်ဝမ်ကတော့ မိမိတို့ဟာ လွတ်လပ်တဲ့ အချုပ်အခြာပိုင်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး လွတ်လပ်ရေးနဲ့ ဒီမိုကရေစီကို ကာကွယ်သွားမယ်လို့ ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

    Ref: Reuters

  • နောက်ဆုံးပေါ် လေယာဥ်များပြသမည့် တရုတ်လေကြောင်းပြပွဲ စတင်

    နောက်ဆုံးပေါ် လေယာဥ်များပြသမည့် တရုတ်လေကြောင်းပြပွဲ စတင်

    စက်တင်ဘာ ၂၈၊ ၂၀၂၁
    M-Media

    -တစ်နှစ်ကြာရွှေ့ဆိုင်းခဲ့ရတဲ့ လေကြောင်းပြပွဲ Airshow China ကို တရုတ်က ဒီကနေ့မှာ စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပြီး ပြည်တွင်းဖြစ် နည်းပညာမြင့် လေယာဉ်တွေ၊ ဒရုန်းတွေ ပြသသွားမယ်လို့ သိရပါတယ်။

    ဒီလေကြောင်းပြပွဲဟာ ၆ ရက်တာ ကြာမြင့်မှာပါ။ ရန်သူရဲ့ လေကြောင်းကာကွယ်ရေးစနစ်ကို ဖောက်ထွက်နိုင်တဲ့ စွမ်းရည်ရှိတယ်လို့ နာမည်ကြီးတဲ့ ပြည်တွင်းဖြစ် J-16D တိုက်လေယာဉ်ကို ဒီလေကြောင်းပြပွဲမှာ တရုတ်က ထုတ်ပြဖို့ ရှိပါတယ်။

    မျိုးဆက်သစ် H-20 ကိုယ်ပျောက် ဗုံးကြဲလေယာဉ်ကိုလည်း လက်နက်ရေးရာ ကျွင်းကျင်သူတွေက စောင့်မျှော်နေကြပါတယ်။ အဖွင့်နေ့ အလှပြပျံသန်းမှုမှာ J-20 ကိုယ်ပျောက်တိုက်လေယာဉ်လည်း ပါဝင်ပါတယ်။

    တရုတ်ဟာ ဒီလေကြောင်းပြပွဲမှာ WZ-8၊ CH-4 နဲ့ WL-10 လို ဒရုန်းသစ်တွေ၊ အာကာသယာဉ် လွှတ်တင်ရာမှာ အသုံးပြုတဲ့ Long March ဒုံးပျံတွေ၊ လသွားမယ့် စီမံကိန်း၊ CM-401 သင်္ဘောဖျက်ဒုံးကျည်တွေ အပြင် ပြည်တွင်းဖြစ် လေယာဉ်မျိုးစုံ၊ ဒရုန်းမျိုးစုံကို ပြသသွားမှာဖြစ်ပါတယ်။

    Ref: Reuters

  • တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းတွင် Delta ကိုဗစ်ကူးစက်မှု ရုတ်တရက် မြင့်တက်

    တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းတွင် Delta ကိုဗစ်ကူးစက်မှု ရုတ်တရက် မြင့်တက်

    စက်တင်ဘာ ၁၄၊ ၂၀၂၁
    M-Media

    -တရုတ်နိုင်ငံ အရှေ့တောင်ပိုင်း ဖူကျန့်ပြည်နယ်မှာ ပုံပြောင်းကိုဗစ် Delta ကူးစက်မှုဟာ ရုတ်တရက် မြင့်တက်လာခဲ့ပြီး အာဏာပိုင်တွေက ကန့်သတ်ထိန်းချုပ်မှု​တွေ ပြုလုပ်လာရပါတယ်။

    တနင်္ဂနွေနေ့က တစ်နိုင်ငံလုံးကူးစက်မှု ၂၂ ခု ရှိရာကနေ တနင်္လာနေ့မှာတော့ ၅၉ ခုအထိ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး အားလုံးမှာ ဖူကျန့်ပြည်နယ်မှာ ကူးစက်တာဖြစ်ပါတယ်။ ၄ ရက်တာအတွင်း ဖူကျန့်ပြည်နယ်က မြို့ ၃ ခုမှာ ကူးစက်မှုစုစုပေါင်း ၁၀၂ ခုအထိ ရှိလာတာပါ။

    ပြည်နယ်အရှေ့ဘက် လူ ၃ သန်း​ကျော်နေထိုင်တဲ့ ပူကျန့်မြို့မှာ စက်တင်ဘာ ၁၀ ရက်နေ့က Delta ဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်မှု တွေ့ခဲ့ရပြီးတဲ့​နောက်၊ တောင်ပိုင်း ရှာ့မန်မြို့မှာပါ ကူးစက်မှုတွေ တွေ့လာရတာဖြစ်ပါတယ်။

    တရုတ်နိုင်ငံမှာ ခရီးသွားရာသီဟာ အောက်တိုဘာ ၁ ရက်နေ့မှာ စတင်မှာဖြစ်ပြီး ​ဖူကျန့်ပြည်နယ်ကနေ နိုင်ငံတစ်ဝှမ်း ပြန့်နှံ့ကူးစက်နိုင်တယ်ဆိုတဲ့ စိုးရိမ်မှုတွေလည်း ရှိနေပါတယ်။ လက်ရှိမှာတော့ ပြည်နယ်အာဏာပိုင်တွေက ကူးစက်မှုဖြစ်တဲ့ မြို့တွေမှာ ခရီးသွားလာခွင့်ကန့်သတ်တာ၊ လော့ဒေါင်းချတာ၊ ကျောင်းတွေ၊ အများပြည်သူနဲ့ သက်ဆိုင်တွေနေရာတွေ ပိတ်တာ စတဲ့ ကိုဗစ်စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေ ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

    ပြီးခဲ့တဲ့ ဇူလိုင်နဲ့ ဩဂုတ်လတွေအတွင်း တရုတ်နိုင်ငံ ဒေသတစ်ချို့မှာ ကိုဗစ်ကူးစက်မှု ပြန်လည်ဖြစ်ပွားခဲ့ပေမယ့် အကြီးအကျယ် ပြန့်နှံ့မှုမဖြစ်အောင် ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

    Ref: Reuters

  • ဝီဂါတွေပေါ် ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုမှာ ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုကို တရုတ်က ဘယ်လိုအမြတ်ထုတ်ခဲ့သလဲ

    ဝီဂါတွေပေါ် ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုမှာ ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုကို တရုတ်က ဘယ်လိုအမြတ်ထုတ်ခဲ့သလဲ

    စက်တင်ဘာ ၁၀၊ ၂၀၂၁
    M-Media

    Kent Kobersteen, former Director of Photography of National Geographic
    “The pictures are by Robert Clark, and were shot from the window of his studio in Brooklyn. Others shot the second plane hitting the tower, but I think there are elements in Clark’s photographs that make them special. To me the wider shots not only give context to the tragedy, but also portray the normalcy of the day in every respect except at the Towers. I generally prefer tighter shots, but in this case I think the overall context of Manhattan makes a stronger image. And, the fact that Clark shot the pictures from his studio indicates how the events of 9/11 literally hit home. I find these images very compellingÑin fact, whenever I see them they force me to study them in great detail.”

    (တကယ်တော့ အမေရိကန်ရဲ့ ‘အကြမ်းဖက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးစစ်’ ကြောင့် ဝီဂါတွေအပါအဝင် ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုနဲ့ ဘာမှမသက်ဆိုင်တဲ့ သန်းပေါင်းများစွာသော မွတ်စလင်တွေရဲ့ဘ၀တွေ ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရတယ်ဆိုတာ အသေအချာပါပဲ။ )

    -‘ဝီဂါအကြမ်းဖက်ဝါဒ’ ဆိုတဲ့ တရုတ်အစိုးရရဲ့ ခေါင်းစဉ်တပ်မှုကို အမေရိကန်က လက်ခံလိုက်တာဟာ ဝီဂါလူ့အဖွဲ့အစည်းအပေါ် တရုတ်အစိုးက အကြီးအကျယ် ဖိနှိပ်မှုကို ဖြစ်စေခဲ့ပါတယ်။

    ပြီးခဲ့တဲ့နှစ် ၂၀ အတွင်း တရုတ်နိုင်ငံ ရှင်ကျန်းပြည်နယ် ဝီဂါကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသက အခြေအနေတွေဟာ အလွန်အမင်း ဆိုးရွားခဲ့ပါတယ်။ ဝီဂါတွေထဲက အစိုးရဆန့်ကျင်သူတွေကို ရည်ရွယ်တဲ့ ဖိနှိပ်မှုကနေ ၂၀၀၁ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းမှာတော့ အစွန်းရောက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးလို့ ခေါင်းစဉ်တပ်ပြီး ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုကို တရုတ်အစိုးရက အကြီးအကျယ် ကျူးလွန်လာခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

    ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုနောက်ပိုင်း အမေရိကန်ဟာ ‘အကြမ်းဖက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးစစ်’ ဆင်နွှဲကာ အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းတွေကို ရှင်းလင်းရေး အခြားနိုင်ငံတွေကိုလည်း ကူညီပေးခဲ့ပါတယ်။ ‘ခွဲထွက်ရေးလုပ်တဲ့ ပြည်တွင်းပြဿနာ’ လို့ အရင်က သတ်မှတ်တုန့်ပြန်ခဲ့တဲ့ ဝီဂါတော်လှန်ရေးလှုပ်ရှားမှုကို ‘ကမ္ဘာ့အကြမ်းဖက်ဝါဒ အရေးပေါ်အခြေအနေ’ အဖြစ် တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ(CCP) က ပုံဖော်လိုက်တာဟာ ၉/၁၁ နောက်ပိုင်း ကိစ္စတွေကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။

    CCP ရဲ့ ဒီပုံဖော်မှုကို အမေရိကန်က ချက်ခြင်းဆိုသလို လက်ခံကာ အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ အခြေစိုက်တဲ့ မထင်မရှား အရှေ့တာကစ္စတန် အစ္စလာမ့်မစ်လှုပ်ရှားမှု(ETIM) ကို အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ဝီဂါတွေကိုလည်း နာမည်ဆိုးရှိတဲ့ ဂွါတာနာမိုအကျဉ်းစခန်းမှာ ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခဲ့ပါတယ်။

    ဝီဂါလူမျိုး တစ်သန်းလောက်ကို အကျဉ်းစခန်းကွန်ယက်တွေထဲမှာ ပိတ်လှောင်ထားတယ်လို့ ကုလက ထုတ်ပြန်ထားတဲ့ ကိစ္စအပါဝင် ဝီဂါလူမျိုးစုအပေါ် တရုတ်အစိုးရက အကြီးအကျယ် ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုမျိုး ဖြစ်ပေါ်လာဖို့ အမေရိကန်ရဲ့ ‘အကြမ်းဖက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးစစ်’ က အကူအညီပေးခဲ့တာပါ။

    ဝီဂါတွေ ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာ နေထိုင်ခဲ့တဲ့ဒေသဟာ အလ်တီရှာ၊ အရှေ့တာကစ္စတန်၊ ရှင်ကျန်း စသဖြင့် အမည်အမျိုးမျိုးတွင်ပါတယ်။ ၁၇၅၉ ခုနှစ် ချင်မင်းဆက်လက်ထက်မှာ ဝီဂါဒေသကို သိမ်းပိုက်ကာ ‘ရှင်ကျန်း’ (ပိုင်နက်သစ်) လို့ အမည်ပေးခဲ့ပါတယ်။ ၂၀ ရာစုအစောပိုင်းမှာ သူပုန်ထမှုတွေ ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပေမယ့် ဝီဂါဒေသဟာ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုအဖြစ်သာ ဆက်ရှိနေပြီး ၁၉၅၅ ခုနှစ်မှာ CCP ခေါင်းဆောင် မော်စီတုန်းက ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသအဖြစ် သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါတယ်။

    အဲဒီနောက်ပိုင်း ၁၀ စုနှစ်တွေမှာ ရှင်ကျန်းဒေသအတွင်း စီးပွားရေးနဲ့ အခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေကြောင့် လူနေမှုအဆင့်အတန်း မြင့်မားလာပြီး ‘ဟန်’ မဟုတ်တဲ့လူမျိုးတွေအတွက် အားသာချက် ရှိလာခဲ့ပေမယ့် ဝန်ဆောင်မှုတွေကို စျေးကြီးပေးပြီး အသုံးပြုရတာမျိုးပါ။ နောက်ပိုင်း ဟန်လူမျိုးတွေ ဒေသထဲ အစုလိုက်အပြုံလိုက် ပြောင်းရွှေ့လာတာကြောင့်​ သူ့တို့ရဲ့ ဘိုး​ဘွားပိုင်မြေကနေ ဝီဂါတွေ ဖယ်ပေးခဲ့ရပြီး တင်းမာမှုတွေလည်း ရှိလာပါတယ်။

    ရှင်ကျန်းမှာပေါ်​ပေါက်လာတဲ့ ဝီဂါတွေရဲ့တိုက်ခိုက်မှုဟာ ဒီလို လူအဖွဲ့အစည်း ဟန်ချက်ပျက်မှုကြောင့်ဖြစ်ပြီး ဘာသာရေးလှုံ့ဆော်မှုကြောင့် မဟုတ်ပါဘူး။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်၊ ယဉ်ကျေးမှုအနုပညာ ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်နိုင်မှု၊ ပညာရေးအခွင့်အလမ်း နည်းလာတာ၊ အလုပ်အကိုင်နဲ့ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဝီဂါတွေ စိုးရိမ်ပူပန်လာရာကနေ ၂၀ ရာစုနှောင်းပိုင်း ရှင်ကျန်းပြည်နယ်မှာ လူမျိုးရေးတင်းမာမှုတွေ ပေါ်ပေါက်လာပါတယ်။

    ရှင်ကျန်းဒေသအတွင်း ခွဲထွက်လိုတဲ့ ခံယူချက်တွေ၊ လှုပ်ရှားမှုတွေပေါ်ပေါက်လာရာမှာ ပြောင်းရွှေ့အခြေချလာသူ ဟန်လူမျိုးတွေနဲ့ ဌာနေဝီဂါတွေအကြား ဒီလို မမျှတမှုတွေက အဓိကအခန်းကဏ္ဍကနေ ပါဝင်ပါတယ်။ အချုပ်အခြာအာဏာ၊ လွတ်လပ်ခွင့်တွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဝီဂါတွေရဲ့ စိုးရိမ်ပူပန်မှုဟာ ဖြစ်သင့်ဖြစ်ထိုက်လို့ ဖြစ်လာတာဖြစ်ပြီး ဒါကိုပြောင်းလဲဖို့အတွက်တော့ သူတို့မှာ အာဏာမရှိပါဘူး။ အစိုးရပေါ်လစီတွေကို ဆန်ကျင်တဲ့ ဒေသတွင်း ဆန္ဒပြမှုတွေ ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဖြိုခွဲခံရကာ ၁၉၈၉ ခုနှစ် တီယန်နန်မန်ရင်ပြင် ဖိနှိပ်မှုနောက်ပိုင်း တရုတ်အစိုးရက အကြမ်းဖက်နှိမ်နှင်းမှုတွေကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် လုပ်ဆောင်လာပါတယ်။

    ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွေတစ်လျှောက်လုံးမှာ ဝီဂါလွတ်မြောက်ရေးအတွက် ပြည်တွင်း၊ ပြည်ပ လှုပ်ရှားမှုတွေ အလျှိုအလျှို ပေါ်ထွက်လာပြီး အထင်ရှားဆုံးက အရှေ့တာကစ္စတန် သတင်းအချက်အလက်စင်တာနဲ့ ကမ္ဘာ့ဝီဂါလူငယ်ကွန်ဂရက် အဖွဲ့အစည်းတို့ ဖြစ်ပါတယ်။

    ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်နှောင်းပိုင်းတွေမှာ ရှင်ကျန်းပြည်နယ်မြို့တော် အွမ်ရူကီက အများသုံး သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးလိုင်းတွေနဲ့ ရဲစခန်းတစ်ခုတို့မှာ ဗုံးပေါက်ကွဲမှုတွေ ဆက်တိုက်ဖြစ်လာခဲ့ပြီး ‘အရှေ့တာကစ္စတန် ခွဲထွက်ရေးသမားတွေ’ က လုပ်တာလို့ ဆိုပါတယ်။ ၁၉၉၇ ခုနှစ်မှာ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီဟာ ခွဲထွက်ရေးဝါဒကို တိုက်ဖျက်ဖို့အတွက် ‘ကြမ်းကြမ်းတိုက်’ စစ်ဆင်ရေးကို စတင်ပါတယ်။ ဒီစစ်ဆင်ရေးနောက်ပိုင်း တရုတ်လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့တွေဟာ အစုလိုက်အပြုံလိုက် ဖမ်းဆီးတာ၊ ခွဲထွက်ရေးလုပ်တယ်လို့ သံသယရှိသူကို အလျင်အမြန် ရှင်းလင်းသုတ်သင်တာတွေ လုပ်ဆောင်လာပါတယ်။

    တရုတ်အစိုးရရဲ့ ပေါ်လစီတွေအပေါ် ဘယ်လိုဝေဖန်ပြစ်တင်မှုမျိုးကိုမဆို ခွဲထွက်ရေးခေါင်းစဉ်တပ်ပြီး တရုတ်အစိုးရက ပြင်းပြင်းထန်ထန် နှိမ်နင်းတယ်လို့ ဝီဂါအရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေက ပြောပါတယ်။ တစ်ချို့ တိုက်ခိုက်မှု​တွေကို ဝီဂါခွဲထွက်ရေးသမားတွေ လုပ်တာလို့ မမှန်မကန်စွပ်စွဲပြီး ဝီဂါတွေအပေါ် ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုတွေ တရားတယ်လို့ ပုံဖော်တာမျိုးတွေအထိ ရှိပါတယ်။

    အမေရိကန်မှာဖြစ်တဲ့ ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုက တရုတ်ရဲ့ ခွဲထွက်ရေးတိုက်ဖျက်မှုလုပ်ငန်းကို လမ်းကြောင်းအသစ် ပြောင်းသွားစေခဲ့ပါတယ်။ ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုနောက်ပိုင်း အမေရိကန်သမ္မတ ဂျော့ဂျ် ဒဘလျူ ဘုရှ်က ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ အမေရိကန်ဘက်နေမလား၊ အကြမ်းဖက်သမားတွေဘက်နေမလားဆိုပြီး ရွေးချယ်ခိုင်းပါတယ်။ တရုတ်ကတော့ တစ်ဖက်ကို ပြတ်ပြတ်သားသား ရွေးခဲ့ပါတယ်။ အကြမ်းဖက်ဝါဒတိုက်ဖျက်ရေး နိုင်ငံတကာအသိုင်းအ၀ိုင်းကို တိုက်တွန်းတဲ့ ကုလလုံခြုံရေးကောင်စီ ဆုံးဖြတ်ချက်မှာ တရုတ်က ထောက်ခံမဲပေးခဲ့ပြီး၊ အမေရိကန်ရဲ့ ‘အကြမ်းဖက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးစစ်’ ကို ထောက်ခံကြောင်း သဘောထားပြခဲ့ပါတယ်။

    ဒီလိုပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို အသိအမှတ်ပြုတဲ့အနေနဲ့ လူသိပ်မသိတဲ့ ဝီဂါတော်လှန်ရေးအဖွဲ့ ETIM ကို ကမ္ဘာ့အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး ၂၀၀၂ ခုနှစ်မှာ အမေရိကန်ရဲ့ အကြမ်းဖက်အသင်းအဖွဲ့များစာရင်းထဲ ထည့်သွင်းခဲ့ပါတယ်။ ၉/၁၁ တစ်နှစ်တင်းတင်းပြည့်တဲ့အချိန်မှာ ကုလသမဂ္ဂကလည်း ETIM အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။

    ဒီလိုသတ်မှတ်မှုအတွက် အခြေခံအကြောင်းအရင်းက မခိုင်လုံပါဘူး။ ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွေက လူအများအပြားသေဆုံးခဲ့တဲ့ တိုက်ခိုက်မှုတွေမှာ တရုတ်အစိုးရက ETIM အဖွဲ့ကို စွပ်စွဲပြစ်တင်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီစွပ်စွဲချက်တွေအတွက် ခိုင်မာတဲ့ သက်သေအထောက်အထားတွေ မရှိပါဘူး။ အာဖဂန်နစ္စတန်နဲ့ ပါကစ္စတန်တို့မှာ ဖမ်းဆီးခဲ့တဲ့ ETIM အဖွဲ့ဝင် ဝီဂါလူမျိုး ၂၂ ဦးကို ဂွါတာနာမိုအကျဉ်းထောင်အတွင်း စစ်ဆေးရာမှာ ETIM အဖွဲ့က လုပ်တယ်လို့ စွပ်စွဲခံရတဲ့ ကိစ္စတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး သတင်းအချက်အလက် ရခဲ့တယ်လို့ အမေရိကန် အာဏာပိုင်တွေက ပြောပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ၂၀၀၂ ခုနှစ် သူတို့ရဲ့ ထွက်ဆိုချက်တွေအရ ETIM အဖွဲ့ဟာ အာဖဂန်နစ္စတန်အခြေစိုက်တဲ့ အဖွဲ့ငယ်လေးသာဖြစ်ပြီး အကြမ်းဖက်ဝါဒ ခြိမ်းခြောက်မှုဖြစ်လာနိုင်လောက်တဲ့ ကမ္ဘာ့အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ အဆက်အသွယ်မရှိဘူးဆိုတာကို တွေ့ခဲ့ရပါတယ်။

    ဒါပေမယ့် ဒါတွေက အရေးမပါခဲ့ပါဘူး။ ‘အကြမ်းဖက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးစစ်’ ဆိုတာကို နိုင်ငံတကာက ထောက်ခံအားပေးမှု၊ ဒီကိစ္စနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဥပဒေရေးရာ၊ နိုင်ငံရေးရာ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းတွေကို အမြတ်ထုတ်ပြီး သူတို့ကို ဆန့်ကျင်တဲ့ ဝီဂါတွေအပေါ် ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းတာကို အကြမ်းဖက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးအဖြစ် တရုတ်အစိုးရက ပုံဖော်ခဲ့ပါတယ်။ ETIM ကို အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် သတ်မှတ်လိုက်တာဟာ တရုတ်အစိုးရက ဝီဂါတွေအပေါ် ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုမှာ အမေရိကန်က ပူးပေါင်းပါဝင်ခဲ့မှုရဲ့ အဓိက ပြယုဂ်ပါပဲ။

    ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုနောက်ပိုင်း တရုတ်အစိုးရက ပြုလုပ်တဲ့ ပြင်းထန်တဲ့ ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုတွေကြောင့် ၂၀၀၀ ပြည့်နှစ်တွေအတွင်း ရှင်ကျန်းပြည်နယ်မှာ ဝီဂါတွေရဲ့ ဆန္ဒပြမှုတွေ လျော့ကျသွားပါတယ်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် ဇူလိုင်လမှာတော့ ပြည်နယ်မြို့တော် အွမ်ရူကီမှာ ဝီဂါနဲ့ ဟန်လူမျိုးတွေအကြား တင်းမာမှုတွေ ပေါက်ကွဲထွက်လာပါတယ်။ အလုပ်အကိုင်ပြဿနာ၊ ကေလာဟာလတွေ၊ လူမျိုးရေး ဘက်လိုက်မှု၊ လူအဖွဲ့အစည်းတွေအကြား တင်းမာမှုတွေကနေ လူမျိုးအရေးဓိကရုဏ်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး တရုတ်အစိုးရ မှတ်တမ်းတွေအရ လူ ၂၀၀ နီးပါးသေဆုံးကာ တစ်ထောင်ကျော် ဒဏ်ရာရခဲ့တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

    ဒီမတည်ငြိမ်မှုဟာ ကမ္ဘာ့ဝီဂါလူငယ်ကွန်ဂရက်ဥက္ကဌ ရီဘီယာ ကာဒီရ်ရဲ့ လှုံ့ဆော်မှုကြောင့် ဖြစ်တယ်လို့ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ တာဝန်ရှိသူတွေနဲ့ တရုတ်နိုင်ငံပိုင်မီဒီယာတွေက ထုတ်ပြန်ပါတယ်။ ကမ္ဘာ့ဝီဂါလူငယ်ကွန်ဂရက်ဟာ ETIM နဲ့အတူ အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် သတ်မှတ်ခံထားရတာပါ။

    ဝီဂါတော်လှန်ရေးကို အကြမ်းဖက်၀ါဒလို့ သတ်မှတ်တာကို အကြောင်းပြုပြီး တရုတ်အစိုးရဟာ ရှင်ကျန်းပြည်နယ်က ဝီဂါလူ့အဖွဲ့အစည်းအပေါ် ပိုမိုပြင်းထန်တဲ့ ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုတွေ လုပ်ဆောင်လာပါတယ်။ ၂၀၁၆ ခုနှစ်မှာ ရှင်ကျန်းပြည်နယ် ကွန်မြူနစ်ပါတီ အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးအဖြစ် ချန်ကျန်ဂိုကို ခန့်အပ်လိုက်ပြီးနောက် စောင့်ကြည့်၊ တင်းကြပ်ဖိနှိပ်မှုတွေ ပိုမိုအားကောင်းလာခဲ့ပါတယ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် အများစုရှိရာ တိဘက်မှာ နှစ်ပေါင်းများစွာ လုပ်ဆောင်ခဲ့တဲ့ စောင့်ကြည့်ထိန်းချုပ်ရေးစနစ်၊ ပြင်းထန်တဲ့ ရဲလုပ်ငန်းစဉ်၊ ဝါဒသွတ်သွင်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်တွေကို ချန်ကျန်ဂိုက ရှင်ကျန်းမှာ ထပ်မံလုပ်ဆောင်ပါတယ်။

    မျက်လုံးစကန်ဖတ်တာ၊ ဖုန်းတစ်လုံးချင်းစီ လိုက်စစ်တာ၊ ပြင်ပမီဒီယာတွေ ဝင်ရောက်ခွင့်ပိတ်ပင်တာ၊ အကျဉ်းစခန်း ကွန်ယက်ကြီးတွေ တည်ဆောက်တာ စတဲ့ အလွန်ပြင်းထန်တဲ့ အကြမ်းဖက်တိုက်ဖျက်ရေး နည်လမ်းတွေကို ဝီဂါပြည်သူတွေ ခါးစည်းခံလာရပါတယ်။

    ‘ဟန်’ လူမျိုးမဟုတ်တဲ့ လူနည်းစုတွေရဲ့ ယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာရေးနဲ့ လူမှုစံနှုန်းတွေ ကျင့်သုံးမှုကို ရာဇဝတ်မှုအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး အဲဒီအထဲမှာ ပုဝါဆောင်းတာ၊ မုတ်ဆိတ်ထားတာတွေ ပါဝင်ပါတယ်။ ဝီဂါတွေကြားမှာ ဘာသာရေးအမှတ်သညာ ကျင့်သုံးတာကို သံသယဖြစ်စရာ၊ ‘အကြမ်းဖက်’ လက္ခဏာအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။

    ဝီဂါတွေ အစိုးရဲ့ ပေါ်လစီကို ဝေဖန်တာ၊ အခြေခံအခွင့်အရေးနဲ့ လွတ်လပ်ခွင့် တောင်းဆိုတာတွေကို ‘အစ္စလာမ့်မစ် အစွန်းရောက်ဝါဒ’ ‘အကြမ်းဖက်ဝါဒ’ လို့ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီက တံဆိပ်ကပ်မှုဟာ မွတ်စလင်တွေရဲ့ နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုကို အမေရိကန်က ‘အကြမ်းဖက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးစစ်’ ခေါင်းစဉ်နဲ့ အကြမ်းဖက်ဝါဒအဖြစ် အလိုအလျောက် ပုံဖော်လိုက်တာနဲ့ ဘာမှမကွာပါဘူး။

    ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်အနည်းငယ်အတွင်း ဝီဂါတွေ ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းခံရမှုအပေါ် နိုင်ငံတကာအသိုင်းအ၀ိုင်းက ဂရုဏာသက်လာပါတယ်။ အထူးသဖြင့် တရုတ်အစိုးရရဲ့ အကျဉ်းစခန်းတွေမှာ ဝီဂါတွေ ဆိုးဆိုးရွားရွား ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းခံနေရတယ်ဆိုတဲ့သတင်း ထွက်လာပြီးနောက်ပိုင်းမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ၂၀၂၀ ခုနှစ်မှာ အမေရိကန်ဟာ ဝီဂါတော်လှန်ရေးအဖွဲ့ ETIM ကို ​အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းစာရင်းကနေ ဖယ်ဖျက်လိုက်ပြီး ဝီဂါတွေအပေါ် တရုတ်အစိုးရရဲ့ ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုကိုလည်း လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။

    ဒါပေမယ့် တရုတ်အစိုးရရဲ့ ဝီဂါလူမျိုးတွေအပေါ် ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုမှာ အမေရိကန်က အဓိကကျတဲ့ နေရာကနေ ပါဝင်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ နိုင်ငံကတာအသိုင်းအ၀ိုင်းရဲ့ လက်ခံထားမှုဟာ ပျောက်ကွယ်သွားမှာ မဟုတ်ပါဘူး။ တကယ်တော့ အမေရိကန်ရဲ့ ‘အကြမ်းဖက်ဝါဒ တိုက်ဖျက်ရေးစစ်’ ကြောင့် ဝီဂါတွေအပါအဝင် ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုနဲ့ ဘာမှမသက်ဆိုင်တဲ့ သန်းပေါင်းများစွာသော မွတ်စလင်တွေရဲ့ဘ၀တွေ ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရတယ်ဆိုတာ အသေအချာပါပဲ။

    Ref: Aljazeera

    (Aljazeera သတင်းဌာနတွင် ဖော်ပြထားသည့် How 9/11 helped China wage its own false ‘war on terror’ဆောင်းပါးကို လေးမောင်က ဆီလျော်အောင် ဘာသာပြန်ဆိုပါသည်)

  • ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းနေသည့် တရုတ်အစိုးရလက် ပြန်အပ်ခံရမည်ကို ကြောက်ရွံ့လာရပြီဖြစ်တဲ့ အာဖဂန်မှ ဝီဂါဒုက္ခသည်များ

    ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းနေသည့် တရုတ်အစိုးရလက် ပြန်အပ်ခံရမည်ကို ကြောက်ရွံ့လာရပြီဖြစ်တဲ့ အာဖဂန်မှ ဝီဂါဒုက္ခသည်များ

    စက်တင်ဘာ ၆၊ ၂၀၂၁
    M-Media

    -လွန်ခဲ့တဲ့ ၄၅ နှစ်က တူဟန်နဲ့ သူ့ရဲ့မိသားစုဟာ ညှင်းပမ်းနှိပ်စက်ခံရမှုကနေ လွတ်မြောက်ဖို့အတွက် တရုတ်နိုင်ငံအနောက်ပိုင်း ရှန်ကျင်းပြည်နယ်ကနေ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်ပြီး အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ဝင်ရောက်လာခဲ့ပါတယ်။

    တာလီဘန်က တစ်နိုင်ငံလုံးကို ခိုင်ခိုင်မာမာ အုပ်စိုးနိုင်တဲ့ အခုအချိန်မှာ တရုတ်ရဲ့ ပ,စားပေးမှုကို လိုလားနေတဲ့ တာလီဘန်တွေဟာ သူနဲ့ အခြားဝီဂါလူမျိုးတွေကို တရုတ်ထံ ပြန်လည်ပို့ဆောင်တော့မလားဆိုတဲ့ ကြောက်​ရွံ့မှုတွေ ရှိလာပါတယ်။ တရုတ်အစိုးရဟာ ဝီဂါလူမျိုးစုအပေါ် လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှု ကျူးလွန်နေတယ်လို့ စွပ်စွဲခံထားရတာပါ။

    တာလီဘန်တွေ သိမှာကြောက်လို့ နာမည်အရင်းမသုံးတဲ့ တူဟန်တစ်ယောက် ဝီဂါတွေ ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှု ပိုမိုခံစားနေရတဲ့ အမိမြေ၊ လူမျိုးခြားလို့ ယူဆခံရတဲ့ မွေးစားနိုင်ငံကြားမှာ ဒီနှစ်ခုကြားမှာ ညပ်နေကြတာပါ။

    သူတို့အစိုးရိမ်ဆုံးက တရုတ်အစိုးရထံ ပြန်ပို့ခံရမှာကိုပါပဲ။

    ပြီးခဲ့တဲ့ နှစ်အနည်းငယ်တွင်း ရှင်ကျန်းက လူမျိုးစုတွေကို တရုတ်အစိုးရက လုံခြုံရေးနဲ့ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ဖိနှိပ်မှုတွေ တိုးမြှင့် လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါတယ်။ ပြည်နယ်အတွင်း ဆောက်လုပ်ထားတဲ့ အကျဉ်းစခန်းကွန်ယက်တွေမှာ ဝီဂါနဲ့ အခြား အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် လူမျိုးစု ၂ သန်းလောက် ပိတ်လှောင်ခံထားရတယ်လို့ အမေရိကန်အစိုးရက ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

    ဒီအကျဉ်းစခန်းတွေထဲမှာ နိုင်ငံရေးဝါဒသွတ်သွင်းမှု၊ အဓမ္မအလုပ်စေခိုင်းမှု၊ ညှင်းပမ်းနှိပ်စက်မှု၊ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ စော်ကားမှုတွေ ခံခဲ့ရတယ်လို့ လွတ်မြောက်လာသူတွေက ပြောပါတယ်။ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ ရှိတယ်ဆိုဆဲ့ စွဲချက်တွေကို တရုတ်က လုံး၀ ငြင်းဆိုပါတယ်။ ဒီစခန်းတွေဟာ ဘာသာရေးအစွန်းရောက်မှုနဲ့ အကြမ်းဖက်ဝါဒကို ဖယ်ရှားဖို့ ရည်ရွယ်တာဖြစ်ပြီး၊ ကိုယ့်သဘောဆန္ဒအလျောက် တက်ရတဲ့ အသက်မွေးဝမ်းကြောင်း သင်တန်းကျောင်းတွေဖြစ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

    အာဖဂန်ကနေ အဓမ္မ ပြန်ခိုင်းရင် သူနဲ့ သူ့မိသားစု ဘာဖြစ်မလဲဆိုတာ စိုးရိမ်ကြောက်ရွံ့မိတယ်လို့ တူဟန်က ပြောပါတယ်။

    “ဒီနှစ်တွေမှာ တော်တော်လေး ခက်ခဲခဲ့ပါတယ်။ အခုကြုံတွေ့နေရတာက အခက်ခဲဆုံးပါ။ ကျွန်မတို့ ဝီဂါတွေဖြစ်တယ်ဆိုတာ တာလီဘန်ကသိဖို့ သိပ်မကြာတော့ပါဘူး။ ကျွန်မတို့ဘ၀တွေ အန္တရာယ်ရှိနေပါတယ်”

    တရုတ်ဒုက္ခသည်များ

    အာဖဂနစ္စတန်နဲ့ကပ်နေတဲ့ တရုတ်နယ်စပ်က အိုအေစစ်​မြို့ ယာကန်ကနေ မိသားစုနဲ့အတူ ထွက်လာတုန်းက တူဟန်တစ်ယောက် အသက် ၇ နှစ်သာ ရှိပါသေးတယ်။

    အဲဒီအချိန်တုန်းက ကဘူးလ်မြို့ဟာ ‘အရှေ့တိုင်းရဲ့ပဲရစ်​မြို့’ လို့ ကျော်ကြားပြီး ဝီဂါတွေအတွက် ၁၉၆၆ ခုနှစ်ကနေ ၁၉၇၆ ခုနှစ်အထိ ကြာမြင့်ခဲ့တဲ့ တရုတ်ယဉ်ကျေးမှုတော်လှန်ရေးကနေ လွတ်မြောက် ခိုလှုံရာနေရာလည်း ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ တရုတ်ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုတော်လှန်ရေးမှာ အစ္စလာမ်ဘာသာလည်း အခြားဘာသာတွေနည်းတူ ပြင်းပြင်းထန်ထန် နှိပ်ကွပ်ခြင်း ခံခဲ့ရပါတယ်။

    တူဟန်အပါအဝင် အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ ဝီဂါလူမျိုး ၃ ထောင်လောက်ရှိတယ်လို့ “The War on the Uyghurs” စာအုပ်ကို ရေးသားသူ George Washington တက္ကသိုလ်က ပရော်ဖက်ဆာ ရှောင်ရောဘတ်က ပြောပါတယ်။ လူဦးရေ ၃၇ သန်းရှိတဲ့ အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ မပြောပလောက်တဲ့ ပမာဏပါ။

    အာဖဂန်ကိုရောက်နေတဲ့ ဝီဂါလူမျိုးတော်တော်များများဟာ ၁၉၄၉ ခုနှစ် တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီက ရှင်ကျန်းပြည်နယ်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီးတဲ့နောက် ထွက်ပြေးလာကြသူတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ တူဟန်လို တစ်ချို့တွေက ယဉ်ကျေးမှုတော်လှန်ရေး နောက်ဆုံးကာလအပိုင်းအခြား ၀ရုန်းသုန်းကားဖြစ်နေတဲ့အချိန် ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ် အလယ်ပိုင်းကာလမှာ ရှင်ကျန်းပြည်နယ်တောင်ပိုင်းက တောင်တန်းတွေကိုကျော်ပြီး အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ဝင််ရောက် ခိုလှုံလာတာဖြစ်တယ်လို့ ရောဘတ်က ဆိုပါတယ်။

    ဝီဂါလူမျိုး တော်တော်များများဟာ လက်ရှိမှာ အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံသားတွေ ဖြစ်နေပေမယ့် မှတ်ပုံတင်ကတ်ပြားမှာ ‘တရုတ်ဒုက္ခသည်’ လို့ ရေးသွင်းခံထားရပါတယ်။ CNN သတင်းဌာနက ရရှိခဲ့တဲ့ မှတ်ပုံတင်တစ်ခု၊ အခြားဝီဂါလူမျိုးနှစ်ဦးရဲ့ ပြောကြားမှုတွေအရဆိုရင် ပြောင်းရွှေ့လာသူတွေရဲ့ ဒုတိယမျိုးဆက်မှာပါ ဒီလို ရေးသွင်းထားတာမျိုး ရှိနေပါတယ်။

    ၁၉၇၆ ခုနှစ်​က ရှင်ကျန်းကနေ ပြောင်းလာတဲ့ မိဘတွေကနေ မွေးဖွားသူ အဘ်ဒူလ် အဇစ် နာဆရီက သူဟာ ကာဘူးလ်မြို့မှာ မွေးဖွားသူဖြစ်ပေမယ့် မှတ်ပုံတင်မှာတော့ ‘တရုတ်ဒုက္ခသည်’ အဖြစ် ရေးသွင်းခံထားရတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

    လက်ရှိ တူရကီမှာ နေထိုင်နေတဲ့ နာဆရီက အာဖဂန်နစ္စတန်ကနေ ထွက်ပြေးလိုသူ ဝီဂါမိသားစု ၁၀၀ ကျော်လောက်ရဲ့ အမည်တွေ ရရှိထားတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

    “ကန့်လန့်ကာနောက်ကွယ်မှာ တာလီဘန်က တရုတ်နဲ့ ​ဇာတ်လမ်းတွေရှိတာကြောင့် တရုတ်က ဒုက္ခသည်ပေးလာမှာကို သူတို့ ကြောက်နေကြတာပါ။ တရုတ်ပြည် ပြန်ပို့ခံရမှာကိုလည်း သူတို့ လန့်နေကြပါတယ်”

    ဆွေမျိုးပေါက်ဖော်

    အာဖဂန်နစ္စတန်ကဝီဂါတွေ ဒီလို ​စိုးရိမ်ကြောက်ရွံ့နေကြတာဟာ အကြောင်းမဲ့မဟုတ်ဘူးလို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေက ပြောပါတယ်။

    ဇူလိုင်လအတွင်းက တာလီဘန်ရဲ့ ထိပ်တန်းကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ဟာ တရုတ်နိုင်ငံ ကျန်းကျင်းမြို့ကို သွားရောက်ပြီး တရုတ်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဝမ်ယီနဲ့ တွေ့ဆုံခဲ့ပါတယ်။

    ဝမ်ယီက ‘အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ တာလီဘန်ဟာ အရေးပါတဲ့ စစ်ရေးနဲ့ နိုင်ငံရေးအင်အားတစ်ခုဖြစ်တယ်’ လို့ သမုတ်ခဲ့ပြီး ‘တိုင်းပြည်ငြိမ်းချမ်းရေး၊ ပြန်လည်ရင်ကြားစေ့ရေးနဲ့ တည်​ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းစဉ်မှာ တာလီဘန်က အရေးပါတဲ့ အခန်းကဏ္ဍကနေ ပါဝင်လာလိမ့်မယ်’ လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

    အပြန်အလှန်အားဖြင့် တာလီဘန်ကလည်း တရုတ်ဟာ ‘မိတ်ဆွေကောင်း’ ဖြစ်ကြောင်း၊ ‘တရုတ်နိုင်ငံ အကျိုးပျက်ပြားအောင်လုပ်မယ့်အဖွဲ့တွေ အာဖဂန်နစ္စတန်ပိုင်နက်ကို အသုံးပြုတာမျိုး ဘယ်တော့မှ ခွင့်ပြုမှာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာ ကတိပြုကြောင်း’ ပြောကြားခဲ့တယ်လို့ တွေ့ဆုံမှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး တရုတ်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနက ထုတ်ပြန်တဲ့ ကြေငြာချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

    ပြီးခဲ့တဲ့တစ်ပတ်ကလည်း တာလီဘန်ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူက တရုတ်နဲ့ဆက်ဆံရေး ပိုမိုနွေးထွေးအောင် ဆောင်ရွက်သွားမယ်လို့ တရုတ်နိုင်ငံပိုင်သတင်းဌာန CGTN နဲ့ အင်တာဗျူးမှာ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

    “ကျွန်တော်တို့ပတ်ဝန်းကျင်မှာ တရုတ်ဟာ အရေးပါပြီး အင်အားတောင့်တင်းတဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုပါ။ အရင်တုန်းကလည်း တရုတ်နဲ့ကျွန်တော်တို့ အပြုသဘောဆောင်တဲ့ ဆက်ဆံရေးကောင်း ရှိခဲ့ပါတယ်။ ဒီဆက်ဆံရေးကို ပိုမိုခိုင်မာအောင်၊ အပြန်အလှန်ယုံကြည်မှု ပိုမိုမြင့်တက်လာအောင် ဆောင်ရွက်ချင်ပါတယ်” လို့ တာလီဘန် ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူ ဇဘီဟွလ္လာ မူဂျာဟစ်က ပြောပါတယ်။

    တရုတ်ရဲ့ ပ,စားပေးမှုရရှိရေး ပိုမိုသေချာစေဖို့အတွက် တာလီဘန်တွေက တရုတ်နိုင်ငံ ပြန်ပို့မှာကို ဝီဂါတွေက ကြောက်ရွံ့နေကြတယ်လို့ ရောဘတ်ကပြောပါတယ်။

    “နိုင်ငံတကာရဲ့ အသိအမှတ်ပြုမှုကိုရရှိရေး၊ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအများစုက ဘဏ္ဍာရေးအထောက်အပံ့ မပေးတော့မယ့် အနေအထားမှာ ငွေကြေးအထောက်အပံ့ ရနိုင်ရေးတို့အတွက် တာလီဘန်က တရုတ်အလိုလိုက် တရုတ်အကြိုက်ဆောင်ရမယ့် အကြောင်းအရင်းတွေ အများကြီး ရှိပါတယ်”

    မွတ်စလင်နိုင်ငံတွေအပါအဝင် ပြည်ပရောက်နေတဲ့ဝီဂါတွေ ရှင်ကျန်းကိုပြန်ခေါ်ရေး ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်တွေအတွင်း တရုတ်ဖက်က အပြင်းအထန်ကြိုးစားလာတာကလည်း တရုတ်ပြည်ကို အဓမ္မပြန်ပို့ခံရတော့မလားဆိုတဲ့ တူဟန်တို့ရဲ့ စိုးရိမ်ပူပန်မှုတွေကို ပိုမိုမြင့်တက်လာစေပါတယ်။

    အီဂျစ်၊ ယူအေအီးနဲ့ ဆော်ဒီအာရေဗျတို့ဟာ တရုတ်ရဲ့တောင်းဆိုမှုကြောင့် ဝီဂါတွေကို ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းပြီး ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးတဲ့ကိစ္စ တစ်ဒါဇင်လောက်ရဲ့ အသေးစိတ်အချက်အလက်တွေကို CNN သတင်းဌာနက ရရှိထားပါတယ်။

    ၁၉၉၇ ခုနှစ်ကတည်းကစပြီး ​ပြည်ပနိုင်ငံတွေက ဝီဂါတွေကို နယ်နှင်ဒဏ်ပေးတာ၊ လွှဲပြောင်းပေးတာ တရုတ်ပြည်ကို ပြန်ပို့တဲ့ကိစ္စ အနည်းဆုံး ၃၉၅ ခုလောက်ရှိတယ်လို့ ‘ဝီဂါလူ့အခွင့်အရေး ပရောဂျက်’ (Uyghur Human Rights Project) ရဲ့ ဇွန်လကထုတ်ပြန်တဲ့ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

    CNN ကိုပေးပို့တဲ့ တရုတ်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ကြေငြာချက်မှာတော့ ဝီဂါလူ့အခွင့်အရေး ပရောဂျက်ဟာ ‘တရုတ်ဆန့်ကျင်တဲ့ ခွဲထွက်ရေးအဖွဲ့’ ဖြစ်တယ်လို့ သမုတ်ထားပါတယ်။

    “ဒီအဖွဲ့အစည်းကထုတ်ပြန်တဲ့ အချက်အလက်တွေ၊ အစီရင်ခံစာတွေဟာ ယုံကြည်စိတ်ချရမှု၊ မျှတမှု မရှိဘဲ ပြန်လည်ချေပပြောဆိုဖို့ကို မထိုက်တန်ပါဘူး” လို့ ကြေငြာချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

    စစ်သွေးကြွခေါင်းစဉ်တပ်

    တာလီဘန်က အာဖဂန်နစ္စတန်ကို နောက်ဆုံး အုပ်စိုးခဲ့တဲ့ ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွေကတည်းက တရုတ်အစိုးရဟာ တာလီဘန်နဲ့ ဆက်သွယ်ဆောင်ရွက်ခဲ့တဲ့ သမိုင်းကြောင်းတွေ အများကြီး ရှိပါတယ်။

    အာဖဂန်နစ္စတန်က ဝီဂါစစ်သွေးကြွတွေ အထူးသဖြင့် အရှေ့တာကစ္စတန် အစ္စလာမ့်လှုပ်ရှားမှု (ETIM) ကို နှိပ်ကွပ်ဖြိုခွဲဖို့ တာလီဘန်ကို တရုတ်က အကြိမ်ကြိမ် တိုက်တွန်းဆော်ဩခဲ့ပါတယ်။ ရှင်ကျန်းနဲ့ တရုတ်နိုင်ငံ အခြားဒေသတွေမှာ ဖြစ်ပွားတဲ့ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှု အားလုံးနီးပါးလောက်ကို ETIM အဖွဲ့က လုပ်တာလို့ တရုတ်အစိုးရက ပြစ်တင်ပြောဆိုထားပါတယ်။

    ကျန်းကျင်းမြို့မှာ တာလီဘန်တာဝန်ရှိသူတွေနဲ့ ဇူလိုင်လက တွေ့ဆုံမှုအတွင်း တရုတ်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဝမ်ယီက ETIM အဖွဲဟာ တရုတ်ရဲ့ လုံခြုံရေးနဲ့ နယ်မြေပေါင်းစည်းမှုကို တိုက်ရိုက်ခြိမ်းခြောက်နေတဲ့အဖွဲ့ ဖြစ်တယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

    တရုတ်နိုင်ငံပိုင်သတင်းဌာန CGTN ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်က ထုတ်လွှင့်တဲ့ ဗီဒီယိုတစ်ခုမှာ ETIM အဖွဲ့ကို အလ်ကိုင်းဒါး၊ IS တို့နဲ့ နှိုင်းယှဉ်ဖော်ပြခဲ့ပြီး ဒီအဖွဲ့ဟာ ‘လူတွေ အမြောက်အများစုဆောင်းကာ၊ အစွန်းရောက်အတွေးအခေါ်ဖြန့်ပြီး နိုင်ငံတော်တော်များများကို ဆက်လက်ဒုက္ခပေးလိမ့်မယ်’ လို့ ဆိုပါတယ်။

    ETIM အဖွဲ့ရဲ့ အင်အား၊ လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်း၊ ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး တရုတ်ရဲ့ပြောဆိုချက်တွေ မှန်ကန်တယ်ဆိုတာ ပြသနိုင်မယ့် အထောက်အထား ခိုင်ခိုင်လုံလုံမရှိဘူးလို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေက ထောက်ပြပါတယ်။ ဒီအဖွဲ့အစည်းဟာ ယနေ့အချိန်မှာ ဆက်ရှိနေသလားဆိုတာကလည်း မ​ရေရာမသေချာပါဘူး။

    တာလီဘန်အုပ်စိုးစဉ် ၁၉၉၈ ခုနှစ်က အာဖဂန်နစ္စတန်ထဲကိုရောက်လာတဲ့ ဝီဂါအဖွဲ့ငယ်တစ်ခုဟာ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီအုပ်စိုးမှုကို တွန်းလှန်ဖို့ ETIM ကို ထူထောင်ခဲ့တာဖြစ်တယ်လို့ ရောဘတ်က ပြောပါတယ်။

    အစောပိုင်းမှာ တာလီဘန်က ဒီအဖွဲ့ကို အခြေချခွင့်ပေးခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် နိုင်ငံတကာက ဖယ်ကျဉ်ထားတဲ့အနေအထားမျိုးမှာ တရုတ်ရဲ့အထောက်အပံ့ကို ရရှိဖို့အတွက် တရုတ်ကိုတိုက်ခိုက်မယ့် ဘယ်အဖွဲ့အစည်းကိုမှ အာဖဂန်ပိုင်နက် အသုံးပြုခွင့်ပေးမှာမဟုတ်ဘူးလို့ တရုတ်အစိုးရကို တာလီဘန်က ကတိပြုခဲ့ပါတယ်။

    ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွေကနေ ၂၀၀၀ ပြည့်နှစ်တွေအတွင်း ရှင်ကျန်းပြည်နယ်မှာ တိုက်ခိုက်မှုအများအပြား ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး တရုတ်အစိုးရရဲ့ ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုအပေါ် မခံမရပ်နိုင်ဖြစ်ရာကနေ ပေါ်ပေါက်လာတာလို့ ရောဘတ်က ပြောပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဒီတိုက်ခိုက်မှုတွေဟာ ETIM လို ပြည်ပအဖွဲ့အစည်းတွေက သွေးထိုးပေးတဲ့ အစ္စလာမ့်မစ် အကြမ်းဖက်ဝါဒကြောင့် ဖြစ်ပေါ်တာလို့ ၂၀၀၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၁၁ တိုက်ခိုက်မှုနောက်ပိုင်းမှာ တရုတ်အစိုးရက ပုံဖျက်ပြစ်တင်ခဲ့ပါတယ်။

    ၂၀၀၂ ခုနှစ် အမေရိကန်က အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ချိန်မတိုင်ခင် ETIM ကို လူတွေ သိပ်မသိပါဘူး။ အဲဒီအချိန်ဟာ ၉/၁၁ တိုက်ခိုက်မှုနောက်ပိုင်း အကြမ်းဖက်ဝါဒတိုက်ဖျက်ရေးအတွက် အမေရိကန်နဲ့ တရုတ်တို့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှု တိုးမြှင့်နေချိန် ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီသတ်မှတ်မှုဟာ အီရတ်ကို ကျူးကျော်ဖို့ကိစ္စမှာ တရုတ်ရဲ့ထောက်ခံမှု ရဖို့အတွက် အပေးအယူသဘောမျိုး လုပ်ဆောင်လိုက်တာ ဖြစ်တယ်လို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေနဲ့ အစိုးရတာဝန်ရှိသူတွေက ဝေဖန်ပြစ်တင်ခဲ့ပါတယ်။

    တရုတ်နဲ့ အမေရိကန်တို့ ဆက်ဆံရေးဆိုးရွားလာတဲ့ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်မှာ ထရမ့်အစိုးရဟာ ETIM ကို အကြမ်းဖက်အဖွဲ့ စာရင်းထဲကနေ ပယ်ဖျက်ခဲ့ပြီး တရုတ်အစိုးရက ဒီအတွက် မခံမရပ်နိုင် ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ETIM အဖွဲ့ ဆက်ရှိနေတယ်ဆိုတဲ့ အထောက်အထားမျိုး ၁၀ စုနှစ်တစ်ခုကျော်လောက် မတွေ့ရတော့တဲ့အတွက် အကြမ်းဖက်အဖွဲ့ စာရင်းကနေ ပယ်ဖျက်တာလို့ အမေရိကန်အစိုးရက ထုတ်ပြန်ပါတယ်။

    အမေရိကန်က အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ဗုံးကြဲတဲ့အချိန် ၂၀၀၃ ခုနှစ်က ETIM အဖွဲ့ကို တည်ထောင်သူ ဟာဆန် မဟ်ဆွမ်နဲ့ နောက်လိုက်နောက်ပါတွေ ပါကစ္စတန်ထဲထွက်ပြေးစဉ် ပါကစ္စတန်တပ်ဖွဲ့တွေရဲ့ လက်ချက်နဲ့ မဟ်ဆွမ်သေဆုံးခဲ့ပါတယ်။ မဟ်ဆွမ် သေဆုံးမှုနဲ့အတူ သူ့အဖွဲ့လည်း ပျောက်ကွယ်သွားတာမျိုး ဖြစ်ပုံရတယ်လို့ ရောဘတ်က ပြောပါတယ်။

    ဒါပေမယ့် ၂၀၀၈ ခုနှစ်မှာ ETIM ကို ဆက်ခံမယ့် ‘တာကစ္စတန် အစ္စလာမ့်မစ်ပါတီ’ (TIP) ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး ဘေဂျင်းအိုလံပစ်ပြိုင်ပွဲမှာ တိုက်ခိုက်မှုတွေလုပ်မယ်လို့ ခြိမ်းခြောက်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီအဖွဲ့ဟာ အလ်ကိုင်းဒါးသစ္စာခံလို့ သတင်းထွက်ပြီး ဆီးရီးယားပြည်တွင်းစစ်မှာ အရေးပါတဲ့ အဖွဲ့အစည်းတစ်ခု ဖြစ်လာပါတယ်။

    “တရုတ်အစိုးရကိုခြိမ်းခြောက်တဲ့ ဗီဒီယိုတွေလွှင့်တင်ပြီး လူသိများလာပေမယ့် တရုတ်နိုင်ငံအတွင်းမှာ တိုက်ခိုက်မှုလုပ်တယ်ဆိုတဲ့ အထောက်အထားမျိုး မတွေ့သေးပါဘူး” လို့ ရောဘတ်က ပြောပါတယ်။

    တရုတ်အစိုးရကတော့ TIP အဖွဲ့ ပေါ်ပေါက်လာမှုကို အမြတ်ထုတ်ပြီး ETIM လို့ ရည်ညွှန်းသုံးနှုန်းကာ တရုတ်ဟာ အကြမ်းဖက်ဝါဒရဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုကို ခံနေရတယ်လို့ တွင်တွင်ပြောဆိုရင်း ရှင်ကျန်းက ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုတွေ တရားကြောင်း ပုံဖော်နေတယ်လို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေ၊ ဝီဂါအရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေက ပြောပါတယ်။

    ထိုးကြွေးခံရနိုင်

    အသက် ၅၀ စွန်းစွန်းရှိတဲ့ တူဟန်ဟာ အာဖဂန်နစ္စတန်မြောက်ပိုင်းမှာ နေထိုင်ပြီး စက်ချုပ်ပညာနဲ့ အသက်မွေးဝမ်းကြောင်း ပြုနေပါတယ်။ သူမရဲ့ ကလေးတွေက အိမ်ဆေးသုတ်အလုပ်လို ကြုံရာကျပန်း လုပ်ကာ ပိုက်ဆံကို ရသလောက် ရှာနေကြရပါတယ်။

    ဒါပေမယ့် တရုတ်အစိုးရရဲ့ အကြမ်းဖက်အုပ်စု တိုက်ဖျက်ရေး ခေါင်းစဉ်အောက်မှာ တူဟန်တို့လို သာမန် လက်လုပ်လက်စားတွေ သိမ်းကြုံးခံရနိုင်ပါတယ်။

    TIP အဖွဲ့ အာဖဂန်မှာ အင်အားစုထားလားဆိုတာ တိတိကျကျ မသိရဘဲ၊ အဖွဲ့ဝင်အနည်းငယ်လောက်တော့ ရှိနိုင်တယ်လို့ ရောဘတ်က သုံးသပ်ပါတယ်။ တာလီဘန်က ဝီဂါတွေကို တရုတ်လက်ထဲ ပြန်အပ်မယ်ဆိုရင် သူတို့နဲ့ အရင်ကတည်းက အဆက်အသွယ်ရှိတဲ့ TIP အဖွဲ့ဝင်တွေထက် သာမန် ဝီဂါတွေကိုသာ ပြန်အပ်ဖွယ်ရှိတယ်လို့ သူက ဆိုပါတယ်။

    “တရုတ်ရဲ့တောင်းဆိုမှုတွေကို လိုက်လျောတယ်ဆိုတာမျိုး တာလီဘန်တွေဖက်က ပြချင်ရင် သူတို့ရဲ့ မိတ်ဆွေ(TIP အဖွဲ့ဝင်)တွေကို ဘယ်ပြန်လွှဲပေးပါ့မလဲ။ အာဖဂန်မှာရှိနေတဲ့ သာမန်ဝီဂါတွေကိုသာ တရုတ်အတွက် ခြိမ်းခြောက်မှုလို့ ခေါင်းစဉ်တပ်ပြီး လွှဲပေးမှာပေါ့”

    အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ ၁၀ စုနှစ်များစွာ နေထိုင်ခဲ့ပေမယ့် ဝီဂါတွေဟာ နိုင်ငံခြားသားတွေအဖြစ် မှတ်ယူခံနေရဆဲပါ။ အမေရိကန်နဲ့ မဟာမိတ်နိုင်ငံတွေက အာဖဂန်ပြည်သူ ထောင်သောင်းချီကို လေယာဉ်တွေနဲ့ ကယ်ထုတ်ပေးခဲ့ပေမယ့် ဝီဂါတွေ ဘေးလွတ်ရာရောက်ရှိရေး ဘယ်နိုင်ငံကမှ ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ပေးတာ မရှိပါဘူး။

    “သူတို့ကိုယ်စား ပြောပေးမယ့်လူ၊ သူတို့ကို တိုင်းပြည်ကနေ ကယ်ထုတ်ပေးမယ့်သူ ဘယ်သူမှ မရှိပါဘူး” လို့ ရောဘတ်က ပြောပါတယ်။

    တူဟန်က သူတို့မိသားစုမှာ နိုင်ငံကူးလက်မှတ်တွေ မရှိတဲ့အတွက် တစ်ခြားနိုင်ငံကနေ ခေါ်ချင်တယ်ဆိုရင်တောင်မှ အာဖဂန်ကနေထွက်သွားဖို့ အခွင့်အလမ်းမရှိဘူးလို့ ပြောပါတယ်။

    “နိုင်ငံကူးလက်မှတ်က အလကားမရဘူးရှင့်။ အဲ့ဒီအတွက် ကျွန်မတို့ ပိုက်ဆံလည်းမတတ်နိုင်ဘူး။ အခုတော့ သူတို့လည်း နိုင်ငံကူးလက်မှတ် ထုတ်မပေးတော့ပါဘူး။ ကျွန်မတို့ ဒီကိုထွက်ပြေးလာတာ ၄၅ နှစ်ရှိပြီ။ အခုအချိန်အထိ ကောင်းကောင်းမွန်မွန်နေရတယ်ဆိုတာ တစ်ရက်မှ မရှိဘူး။ ကလေးတွေကတော့ ပိုကောင်းတဲ့ဘ၀ ရမယ်လို့ ကျွန်မ မျှော်လင့်တယ်။ ကျွန်မတို့ ဒါပဲလိုချင်တာပါ။ ဖိနှိပ်ညှင်းပမ်းမှုတွေကနေ လွတ်မြောက်ဖို့ပဲ ကျွန်မတို့ လိုလားတာပါ”

    Ref: CNN