ဘာသာျပန္ဆုိမႈလုပ္ငန္း – ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၁၅)

M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)

မြတ္စလင္တုိ႔အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္က ဘာသာျပန္လုပ္ငန္း စတင္သေႏၶတည္ရာ စပိန္ႏုိင္ငံေတာ္ေလဒုိၿမိဳ႕၏ ယေန႔ျမင္ကြင္း

– အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ သိပၸံပညာရပ္ေတြကုိ စူးစမ္းမႈ၊ ေဖာ္ထုတ္မႈ၊ သုေတသနျပဳမႈနဲ႔ ေရးသားျဖန္႔ခ်ီမႈေတြကုိ ၾကည့္လုိက္ရင္ သူတုိ႔ေတြရဲ႕ အသိပညာအေပၚ ဆာေလာင္မြတ္သိပ္မႈကုိ အထင္းသား ေတြ႕ျမင္ႏုိင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေတြဟာ စာအုပ္ထဲမွာပဲ ရွိေနခဲ့တာမဟုတ္ဘဲ တကယ့္လက္ေတြ႕အသံုးခ်ႏုိင္ခဲ့ကာ လူသားေတြရဲ႕ လူေနမႈအဆင့္အတန္းကုိလည္း ျမင့္မားေစခဲ့ပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ အသိအပညာအေပၚ မဆုတ္မနစ္ ရွာေဖြစူးစမ္းမႈမွာ ေနာက္ခံတြန္းအားတစ္ခု ရွိပါတယ္။ ဒါကေတာ့ “လူတစ္ေယာက္ဟာ ေသသြားရင္ သူ႕ရဲ႕ ေကာင္းမႈကုသုိလ္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ လုပ္ရပ္ေတြအားလံုး ရပ္တန္႔သြားမယ္။ ဒါေပမယ့္ လူေတြကုိ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေနေစတဲ့ အလွဴဒါန၊ အသိပညာနဲ႔ မိဘေက်းဇူးသိတတ္တဲ့ သားသမီးရဲ႕ ဆုေတာင္းပတၱနာျပဳမႈ အဲဒီ ၃ ခုရဲ႕ ကုသုိလ္ကေတာ့ ဆက္လက္ တုိးပြားေနမွာျဖစ္တယ္” ဆုိတဲ့ တမန္ေတာ္မုဟမၼဒ္သခင္ (ၿငိမ္းခ်မ္းသာယာမႈ သက္ေရာက္ပါေစ) ရဲ႕ ၾသ၀ါဒေတာ္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ဗဟုသုတႏွံ႔စပ္စံုလင္လွတဲ့ အလယ္ေခတ္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကုိ အလြန္ထူထဲလွတဲ့ က်မ္းစာအုပ္ႀကီးေတြအျဖစ္ မယံုႏုိင္စရာႏႈန္းနဲ႔ ေရးသားခဲ့ၾကပါတယ္။ စာမ်က္ႏွာေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ၊ အတြဲေပါင္းမ်ားစြာပါ၀င္တဲ့ ဒီစာအုပ္ႀကီးေတြဟာ အလြန္ႀကီးမားတဲ့ စာၾကည့္တုိက္ႀကီးေတြ ျပည့္သြားေစတဲ့အထိကုိ မ်ားျပားခဲ့ပါတယ္။ ၈ ရာစုကေန ၁၃ ရာစုအထိ ၾကာေညာင္းခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ဒီေရႊေခတ္မွာ ေရွးေဟာင္း အသိပညာ၊ အတတ္ပညာေတြကုိ ေပ်ာက္ပ်က္သြားလုနီးနီး ျဖစ္ေနရာကေန ကယ္တင္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး၊ ထပ္မံအဆင့္ျမႇင့္တာ၊ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခ်က္ အသစ္ေတြကုိ ထပ္ေပါင္းထည့္တာေတြကုိလည္း လုပ္ႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါတင္မကေသးဘဲ ဒီ ၀ိဇၨာသိပၸံ ပညာရပ္ေတြကို သူမတူတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးနဲ႔ ျပန္႔ႏွံ႔ေအာင္လည္း ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒီလုိ ေပါက္ေျမာက္ရျခင္းရဲ႕ အဓိကေသာ့ခ်က္ကေတာ့ ကုိယ္တုိင္ကုိယ္က် ရွာေဖြ စူးစမ္းမႈေၾကာင့္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အရာတစ္ခု ဘယ္လုိအလုပ္လုပ္လဲဆုိတာကုိ သိရွိဖုိ႔အတြက္ မ်က္ျမင္ဒိဌ သိရွိဖုိ႔ လုိအပ္ၿပီး အဲဒီေနာက္ပုိင္းမွသာ ေရးသားေဖာ္ထုတ္ရတာျဖစ္ပါတယ္။ ၁၀ ရာစုေႏွာင္းပုိင္းေလာက္မွာ ေပၚထြန္းခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ (Ibn Al-Haytham) ဆုိတဲ့ စြယ္စံုရပညာရွင္ႀကီးဟာ စမ္းသပ္ေဖာ္ထုတ္မႈေတြကုိ စြန္႔ဦးေဆာင္ရြက္ခဲ့သူပါ။ သူဟာ သီအုိရီေတြကုိ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္အေျဖရွာခဲ့တဲ့ ကမၻာ့ပထမဆံုး သိပၸံပညာရွင္ႀကီးျဖစ္ၿပီး “ယံုၾကည္ရာကုိ သက္ေသျပပါ” လုိ႔ဆုိတဲ့ သိပၸံပညာရဲ႕အားလံုးရဲ႕ အေျခခံမူေတြထဲက တစ္ခုကုိ ခ်မွတ္ေပးခဲ့သူလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ပညာလုိလားမႈ ဗီဇဟာ သမုဒၵရာႀကီးေတြကိုျဖတ္ေက်ာ္ၿပီး မြတ္စလင္မဟုတ္သူေတြကုိ ထိေတြ႕ခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ သူတုိ႔ေတြဟာလည္း မြတ္စလင္ အသိပညာရွင္၊ အတတ္ပညာရွင္ေတြ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ခဲ့ အသိပညာသုိက္ႀကီးေတြဆီကုိ စု႐ံုးေရာက္ရွိလာပါေတာ့တယ္။

သကၠရာဇ္ ၁၁၄၀ ေလာက္မွာ အဂၤလန္က ေနာ္ရ္ဖုိ႔လ္က္ (Norfolk) ဆုိတဲ့ ရြာငယ္ေလးမွာ ေမြးဖြားခဲ့တဲ့ အဂၤလိပ္ဘုန္းေတာ္ႀကီး ဒန္နီယဲလ္ ေအာ့ဖ္ ေမာ္ေလး (Daniel of Morley) ဟာ အသိပညာေတြကုိ ရွာေဖြစူးစမ္းခ်င္သူတစ္ေယာက္ျဖစ္ၿပီး မြတ္စလင္ေတြရဲ႕ ေတြ႕ရွိေဖာ္ထုတ္ခ်က္ေတြကုိ ႏွစ္ျမႇဳပ္ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ သူဟာ သမ႐ုိးက်ထဲကေန ေဖာက္ထြက္ စဥ္စားတဲ့ ဥေရာပသားေတြထဲက တစ္ေယာက္လည္းျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေခတ္အခါက ကမၻာႀကီးရဲ႕ ထူးျခားဆန္းက်ယ္မႈအေၾကာင္းေတြ၊ ၀ိဇၨာသိပၸံပညာေတြကုိ အာရဘီဘာသာစကားကေန သင္ယူခဲ့ရတယ္ဆုိတာကုိ ဒန္နီယဲလ္က ဒီလုိေရးသားခဲ့ပါတယ္။

“လက္တင္ဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္ဆုိေရးသားထားတဲ့ ဒီအေၾကာင္းအရာေတြကုိ ဂ႐ုတစ္စုိက္ နားလည္ေအာင္ ဖတ္႐ႈရမွာတင္မဟုတ္ဘဲ၊ ကမၻာၿဂိဳဟ္ေတြ၊ ၿဂိဳပတ္လမ္းေတြ၊ ၿဂိဳဟ္ေတြရဲ႕ လႈပ္ရွားသြားလာမႈေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အာရပ္ေတြရဲ႕အယူအဆေတြကုိ နားလည္သေဘာေပါက္ဖုိ႔လည္း ဆႏၵရွိရပါမယ္။ ဒီသတၱေလာကႀကီးမွာ ေမြးဖြားႀကီးျပင္းလာၿပီး ေလာကႀကီးရဲ႕ အံ့ၾသစရာေကာင္းတဲ့ အလွအပေနာက္ကြယ္က အေၾကာင္းအရင္းကုိ သိရွိဖုိ႔ နည္းနည္းကေလးမွ စိတ္မ၀င္စားဘူးလုိ႔ ေျပာလာရင္ေတာ့ အဲဒီလူဟာ ဒီကမၻာႀကီးမွာေနလုိ႔လည္း ဘာမွ အေၾကာင္းထူးမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီေလာကႀကီး၊ သူ႕ရဲ႕ အစိတ္အပုိင္းေတြနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ အာရဘီကေန ေလ့လာသင္ယူခဲ့တာေတြကုိ လက္တင္ဘာစကားနဲ႔ ေရးရျခင္းျဖစ္ပါတယ္”

ဒန္နီယဲလ္ဟာ သူ႕အနာဂတ္ပညာေရးအတြက္ သူ႕ေခတ္သူ႕အခါက အဂၤလိပ္လူငယ္ေတြလုိ ဇာတိကုိ စြန္႔ခြာၿပီး အေရွ႕ဘက္ကုိ ထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ သူ ပထမဆံုး ေျခခ်ခဲ့တာကေတာ့ ပဲရစ္တကၠသုိလ္ပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ အေၾကာင္းမလွခဲ့ပါဘူး။ သူေရာက္ရွိတဲ့အခ်ိန္က ဒီကၠသုိလ္ရဲ႕ ပညာေရးဟာ ဆန္းသစ္မႈမရွိေတာ့ဘဲ၊ တိမ္ေကာလုျဖစ္ေနကာ အဲဒီကေနထြက္ခြာဖုိ႔ပဲ ေတာ္ေတာ္ေလး ခက္ခဲခဲ့တယ္လုိ႔ သူက ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

“(ပဲရစ္က) ဆရာေတြဟာ တတ္ေယာင္ကားေတြျဖစ္ၾကေတာ့ ေက်ာက္႐ုပ္လုိ ေတာင့္ေတာင့္ႀကီးေနၿပီး ပညာရွိေယာင္ ေဆာင္ၾကတယ္” လုိ႔ သူက မခၽြင္းမခ်န္ ဖြင့္ဟခဲ့ပါေသးတယ္။

သူဘယ္ကုိ သြားခဲ့သလဲ။

“အဲဒီအခ်ိန္၊ အဲဒီအခါက စပိန္ႏုိင္ငံက ေတာ္ေလဒုိ (Toledo) ၿမိဳ႕မွာ အာရဘီဘာသာစကားနဲ႔ သင္ၾကားပုိ႔ခ်မႈဟာ ေတာ္ေတာ္ေလးခရီးေရာက္ေနတာေၾကာင့္ ကမၻာေပၚက ဉာဏ္ပညာအရွိဆံုး ဒႆနပညာရွင္ေတြရဲ႕ ပညာရည္ႏုိ႔ကုိ ေသာက္စုိ႔ဖုိ႔အတြက္ အဲဒီကုိ အေျပးအလႊား သြားေရာက္ခဲ့ပါတယ္” လုိ႔ သူကုိယ္ပုိင္ေရးမွတမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

၁၂ ရာစုတုန္းက ေတာ္ေလဒုိမွာ အနည္းဆံုး မြတ္စလင္၊ ခရစ္ယာန္၊ ဂ်ဴးဆုိတဲ့ ယဥ္ေက်းမႈႀကီး ၃ ခုဟာ အတူတကြ ယွဥ္တြဲေနထုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ယဥ္ေက်းမႈေပါင္းစံု ေပါႂကြယ္၀လွတဲ့ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ျပည္သူတုိင္းက အသိပညာ ဆာေလာင္မြတ္သိပ္မႈ ဆႏၵကုိ မွ်ေ၀ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ ဒီလုိ ခ်စ္က်ည္ရင္းႏွီးစြာေနထုိင္ၿပီး အတူတကြ လုပ္ၾက၊ ကုိင္ၾကတာကုိ စပိန္ဘာသာစကားနဲ႔ ကြန္ဗီဗန္စီယာ (convivencia) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။

ဘာသာျပန္လုပ္ငန္း သေႏၶတည္ရာ ေတာ္ေလဒုိ

အရစၥတုိတယ္၏ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ရွင္းလင္းခ်က္က်မ္းမ်ားစြာ ေရးသားခဲ့သည့္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-ရက္ရွ္ဒ္

၁၂ ရာစုက တုိေလဒုိဟာ သိပၸံသမုိင္းမွာရွိခဲ့တဲ့ ဘာသာျပန္ဆုိမႈလုပ္ငန္းမွာ အႀကီးအက်ယ္ဆံုးေနရာတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ၿပီး အာရဘီဘာသာကေန လက္တင္ဘာသာကုိ ျပန္ဆုိၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါက ခရစ္ယာန္ေတြရွိရာ အေနာက္ႏုိင္ငံက ပညာရွင္ေတြ၊ ဘာသာျပန္ဆရာေတြ ေျမာက္မ်ားစြာကုိ စြဲေဆာင္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ အေနာက္တုိင္းမွာ ေပ်ာက္ဆံုးခဲ့တဲ့ ဂရိ ဒႆနပညာရွင္ေတြ၊ သခ်ၤာပညာရွင္ေတြရဲ႕ အေရးပါတဲ့ ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကုိလည္း မြတ္စလင္ေတြက စုေဆာင္းသိမ္းဆည္း တုိးပြားေအာင္ ျပဳလုပ္ထားခဲ့ၿပီး တုိေလဒုိမွာ ျပန္လည္ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ အရစၥတုိတယ္ရဲ႕ ေရးသားမႈေတြကုိ ေ၀ဖန္ေထာက္ျပခဲ့ၿပီး ေျဖရွင္းခ်က္ေတြေပးခဲ့တဲ့ အစ္ဗေန႔ ရက္ရွ္ဒ္ (Ibn Rushd) ဟာဆုိရင္ ဥေရာပမွာ ဉာဏ္သစ္ေလာင္းအေရးေတာ္ပံု (Renaissance) မေပၚခင္ ႏွစ္ ၂၀၀ ေလာက္ကတည္းက ဥေရာပရဲ႕ အသိပညာ ရွင္သန္မႈကုိ စတင္ သေႏၶတည္ေပးခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူ႔ကုိ အေနာက္ႏုိင္ငံေတြက ေအဗာ႐ုိ႕စ္ (Averroses) လုိ႔ သိၾကပါတယ္။

အရစၥတိုတယ္ရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ၁၂ ရာစုေႏွာင္းပုိင္းေလာက္မွာ ရက္ရွ္ဒ္က ရွင္းလင္းခ်က္၊ အႏွစ္ခ်ဳပ္ေဖာ္ျပခ်က္ က်မ္းေပါင္းမ်ားစြာကုိ ေကာ္ဒုိဘာမွာ အာရဘီဘာသာစကားနဲ႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး ရက္ရွ္ဒ္ရဲ႕ ဒီက်မ္းေတြကုိ စေကာ့တလန္ ပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္တဲ့ မီေခးလ္ စေကာ့ (Michael Scott) က အာရဘီကေန လက္တင္ဘာသာစကားကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ စေကာ့ဟာ ၁၂၃၆ မတုိင္ခင္မွာ ကြယ္လြန္သြားခဲ့ၿပီး သူ႕ရဲ႕ ဘာသာျပန္အေမြကုိ ဆက္ခံခဲ့သူကေတာ့ ဟာမန္ သည္ ဂ်ာမန္ (Harman the German) ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္ေလဒုိနဲ႔ စစၥလီတုိ႔မွာ ထြန္းကားခဲ့တဲ့ ဒီ ၀ိဇၨာသိပၸံဆုိင္ရာ စာအုပ္စာေပေတြဟာ ဥေရာပတစ္ခြင္လံုးကုိ ပြက္ေလာ႐ုိက္သြားေစပါတယ္။

ဘီဘီစီရဲ႕ An Islamic History of Europe (ဥေရာပ၏ အစၥလာမ့္သမုိင္းေၾကာင္း) ဆုိတဲ့ အစီအစဥ္မွာ ပါ၀င္ခဲ့တဲ့ ရာ့ဂ္ အုိမာရ္ (Rageh Omaar) က “သူ (ေအဗာ႐ုိ႕စ္) ဟာ ပဲရစ္ကုိ ဥေရာပရဲ႕ အသိပညာဆုိင္ရာ ၿမိဳ႕ႀကီးတစ္ၿမိဳ႕အျဖစ္ အသြင္ေျပာင္းခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သိပၸံက ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိတဲ့ အမွန္တရားေတြဟာ တစ္ခါတစ္ရံမွ ဘုရားသခင္ရဲ႕ မိန္႔မွာခ်က္ေတြနဲ႔ အံ၀င္ခြင္က်မျဖစ္တာေၾကာင့္ ဥေရာပက သိပၸံပညာနဲ႔ ဘာသာေရးအၾကား ရွိေနတဲ့ပဋိပကၡကုိလည္း သူက ခ်ဳပ္ၿငိမ္းေအာင္ ႀကိဳးစားခဲ့ပါတယ္။ ခရစ္ယာန္ဘုရားေက်ာင္းေတြက သူ႕ရဲ႕အယူအဆေတြကုိ အာ႐ံုစုိက္လာတဲ့အခါ ဒီႀကိဳးပမ္းမႈေတြက မထင္မွတ္ထားတဲ့ ဆုိးက်ိဳးေတြကုိ ခံစားလာရပါေတာ့တယ္။ အဲဒီဘုရားေက်ာင္းေတြဟာ ေအဗာ႐ုိ႕စ္နဲ႔ အရစၥတုိတယ္တုိ႔ရဲ႕ ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကုိ ခ်က္ျခင္းဆုိသလုိ ပိတ္ပင္တားျမစ္ခဲ့ပါတယ္။ ပဲရစ္က အသိပညာရွင္ အတတ္ပညာရွင္ေတြဟာ ဒါကုိ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ တုိက္ထုတ္ခဲ့ရပါတယ္” လုိ႔ ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

မီေခးလ္ စေကာ့နဲ႔ ဒန္နီယဲလ္ ေအာ့ဖ္ ေမာ္ေလးတုိ႔လုိပဲ တုိေလဒုိၿမိဳ႕ႀကီးဟာ အျခားေသာ ဘာသာျပန္ပညာရွင္ေတြနဲ႔ ၾကက္ပ်ံမက် စည္ကားခဲ့ပါတယ္။ ဂ်ရတ္ ေအာ့ဖ္ ခရီမုိနာ (Gerard of Cremona) ဟာ အလ္-ဇဟ္ရာ၀ီ (Al-Zahrawi) ရဲ႕ အတြဲ ၃၀ ပါ၀င္တဲ့ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ စြယ္စံုက်မ္း၊ အစ္ဗေန႔ အလ္-ေဟသမ္ (Ibn al-Haytham) ရဲ႕ Book of Optics (အလင္းဆုိင္ရာက်မ္း)၊ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) ရဲ႕ ဂ်ီၾသေမႀတီဆုိင္ရာ အလင္းပညာရပ္က်မ္း၊ အလ္-ရာဇီ (Al-Razi) ရဲ႕ A Study and Classification of Salts and Alums (Sulfates) (ဆားမ်ားႏွင့္ ဆာလ္ဖိတ္မ်ားကုိ ေလ့လာျခင္းႏွင့္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာျခင္းဆုိင္ရာက်မ္း)၊ ဘႏူမူဆာ ညီအစ္ကုိ (Banu Musa Brothers) ရဲ႕ ဂ်ီၾသေမႀတီဆုိင္ရာက်မ္း စတာေတြကုိ လက္တင္ဘာသာသုိ႔ ျပန္ဆုိခဲ့ပါတယ္။ ဂ်ရတ္ရဲ႕ ထူးျခားခ်က္ကေတာ့ စာအုပ္ေပါင္း ၈၀ ေက်ာ္ကုိ ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့ေပမယ့္ အာရဘီဘာသာစကားကုိ လံုးေစ့ပတ္ေစ့ နားမလည္တာပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေဒသခံ မုိဇာရဘ္ (Mozarab) လူမ်ိဳးေတြနဲ႔ အာရဘီဘာသာစကားကုိ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ စပိန္ခရစ္ယာန္ေတြကုိ မွီၿပီး ဘာသာျပန္ဆုိခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဘီဘီစီရဲ႕ Voice from the Dark အစီအစဥ္မွာေတာ့ “ဒီဘာသာျပန္လုပ္ငန္းဟာ ဘာသာစကား အမ်ိဳးမ်ိဳးကုိ တစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္ ေျပာင္းလဲ ျပန္ဆုိတာျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံမွာ အာရဘီကုိ မိခင္ဘာသာစကားအျဖစ္ ေျပာဆုိၾကတဲ့ ေဒသခံတစ္ဦးက ကူညီေပးတဲ့ ဘာသာျပန္အဖြဲ႕တစ္ခုနဲ႔ ျပန္ဆုိၾကတယ္။ အဲဒီေဒသခံဟာ စာအုပ္ေတြကုိ က်ယ္က်ယ္ေအာ္ဖတ္ေပးၿပီး အာရဘီစကားေျပာကုိ နားလည္ကာ ေခတ္ေပၚစပိန္ဘာသာစကားထက္ ပုိေရွးက်တဲ့ ေရာမစာေပကုိလည္း တတ္ကၽြမ္းသူေတြက နားေထာင္ၾကၿပီး ေရာမဘာသာစကားနဲ႔ ျပန္လည္ေရးသားၾကပါတယ္။ အဲဒီေရာမဘာသာျပန္ကုိ ေနာက္ပုိင္းမွာ လက္တင္ဘာသာစကားကုိ ျပန္ဆုိခဲ့ၾကပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာ ဘာသာျပန္ဆုိသူေတြကေတာ့ အဲဒီဘာသာစကား ၃ ခုစလံုးကုိ ပုိင္ႏုိင္တတ္ကၽြမ္းၾကတာေၾကာင့္ သူတုိ႔ တစ္ဦးတည္း ဘာသာျပန္ဆုိေလ့ ရွိၾကပါတယ္” လုိ႔ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

ေတာ္ေလဒုိကုိ အလ္ဖြန္ဆုိ ၆ (Alfonso VI) က ျပန္လည္သိမ္းယူခဲ့ေပမယ့္လည္း အဲဒီေဒသမွာရွိတဲ့ မြတ္စလင္၊ ဂ်ဴးနဲ႔ မုိဇာရဘ္တုိ႔ရဲ႕အၾကားမွာ အာရဘီဘာသာစကားကုိပဲ ဘံုဘာသာစကားအျဖစ္ ဆက္လက္ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။ ယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ ဓေလ့ထံုးတမ္းေတြမွာလည္း မြတ္စလင္ရဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈေတြက တည္ၿမဲခဲ့သလုိ ဗိသုကာလက္ရာေတြကအစ အစၥလာမ့္မစ္လက္ရာေတြ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ေတာ္ေလဒုိရဲ႕ ရွည္လ်ားၿပီး အေကြ႕အေကာက္မ်ားတဲ့ လမ္းေတြဟာ အဲဒီေဒသကုိ ေရာက္ရွိလာတဲ့ ဘာသာျပန္ဆရာေတြ၊ ပညာရွင္ေတြ ကြန္းခုိစရာ၊ ေလ့လာစရာေနရာေတြ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အေနာက္တုိင္းက ပညာရွင္ေတြ အားလံုးအတြက္ေတာ့ ေတာ္ေလဒုိဟာ အဓိပၸါယ္ရွိတဲ့ ေနရာတစ္ခု ျဖစ္ပါေတာ့တယ္။

ေတာ္ေလဒုိမွာေပၚထြက္ခဲ့တဲ့ ဘာသာျပန္လက္ေရးမူစာအုပ္ေတြကုိ အခုအခ်ိန္အထိ ေတာ္ေလဒုိ ကက္သလစ္ဘုရားေက်ာင္းရဲ႕ ေမာ္ကြန္းတုိက္မွာ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္မွာျဖစ္ၿပီး ဒန္နီယဲလ္ ေအာ့ဖ္ ေမာ္ေလးတုိ႔ လက္ထက္ကတည္းက ျပန္ဆုိခဲ့တာေတြအပါအ၀င္ ဘာသျပန္လက္ရာေပါင္း ၂၅၀၀၀ ေလာက္ ရွိေနပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္။)