သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႕တည္-၄ [မင္းၾကီးအေသာက ႏွင့္ ေယာနက-အာဖဂန္ ႏွင့္ အစၥလာမ္- အာဖဂန္မင္းႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာ]

ရဲရင့္သစၥာ

• သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႔တည္ အပိုင္း-၁ (စကားပလႅင္-အိႏၵိယ ႏွင့္ အာရပ္မြတ္စ္လင္မ္) ဖတ္ရန္။
• သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႔တည္ အပိုင္း-၂ (အစၥလာမ္ က နယ္ခ်ဲ႕ဝါဒ လား? တမန္ေတာ္ မုဟမၼဒ္ ႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာ)ဖတ္ရန္။
• သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႕တည္-အပိုင္း-၃ (ခလီဖြာ (Caliph) ႏွင့္ သာသနာျပန္႕ပြါးျခင္း) ဖတ္ရန္။

ယခုေဆာင္းပါးမွာ အစၥလာမ္သာသနာ ႏွင့္ပတ္သတ္ျပီး သမိုင္းအလြဲမ်ားစြာ ထည့္သြင္းေ၇းသားထားတဲ့ ဗုဒၶဘာသာျမစ္ဖ်ား ႏွင့္ သမိုင္း႐ႈေထာင့္ မူ၇င္းစာအုပ္လင္ခ့္ စာအုပ္ကိုဤ က်မ္းငယ္ျပဳစုသူ ရဲရင့္သစၥာမွ သမိုင္းအမွန္မ်ား ျဖင့္ ျပန္လည္ေျဖရွင္းေရးသားသာ စာအုပ္မွ အခန္းဆက္ေဖာ္ျပခ်က္ျဖစ္ပါသည္။

တဆက္ထဲမွာ ယခု ရက္ပိုင္းအတြင္း News Watch ဂ်ာနယ္တြင္ သမိုင္းဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္ အမွားမ်ားစြာႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာအား တဖက္သက္တိုက္ခိုက္ ေရးသားထားသည့္ ေရးသားသူ သရ၀ဏ္ (ျပည္) ဆိုသူရဲ႕ အာဖဂန္နစၥတန္တြင္ ဗုဒၶဘာသာေပ်ာက္ကြယ္သြားျခင္းအေၾကာင္း –  ပါ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို ယွဥ္တြဲဖတ္ရႈ႕ၾကပါရန္။

မင္းၾကီးအေသာက ႏွင့္ ေယာနက

စာမ်က္ႏွာ ၄၄၊ ၄၅ မွာ စာေရးသူက “ဂႏၶာရတိုင္း ၊ ေယာနကတိုင္း ဟုေခၚေသာ (ယခု အာဖဂန္နစၥတန္၊ တဂတ္မင္ နစၥတန္၊အီရန္ ၊ အီရတ္၊ တူရကီ၊ ဆီးရီးယားႏွင့္ ေဂ်ာ္ဒန္) ေဒသတို႕မွာ အေသာက မင္းၾကီး ႏွင့္ မိလိႏၵ မင္းၾကီး တို႕ စိုးစံ ခဲ့ေသာ (ဘီစီ-၂၄၄) မွ (ဘီစီ-၁၄၀) အတြင္းႏွစ္ေပါင္း (၁၀၄) ႏွစ္ေက်ာ္မွ် ေထရ ဝါဒဗုဒၶသာသနာ ထြန္းလင္းရာ ေဒသျဖစ္ခဲ့သည္။ ထိုေဒသအားလုံး မွာ ယခု အခါအစၥလမ္ထီးရိပ္ေအာက္ သို႕ဝင္ေရာက္ ခိုလႈံသြားခဲ့ၾကျပီျဖစ္သည္။”

အဲဒီလိုေရးသားထားတဲ့အတြက္ ဆိုလိုရင္းကဘယ္လိုပုံေပါက္ေနသလဲဆို ေတာ့ အဲဒီေနရာေတြမွာ ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာထြန္းလင္းခဲ့ေပမဲ့၊ မြတ္စ္လင္မ္ ေတြကတိုက္ခိုက္ျပီး သိမ္းသြင္းလိုက္လို႕အစၥလာမ္ ထီးရိပ္ေအာက္ကိုေရာက္သြား သလိုလို။

ဂႏၶာရတိုင္း ဆိုတာက “အာဖဂန္နစၥတန္၊ တဂတ္မင္ နစၥတန္တို႕ကို ေခၚ တယ္” ဆိုတဲ့အခ်က္ဟာ အျငင္းပြါးစရာမရွိပါ။ သို႕ေသာ္ေယာနကတိုင္းဆိုတာ အီရန္ ၊ အီရတ္၊ တူရကီ၊ ဆီးရီးယား ႏွင့္ေဂ်ာ္ဒန္ တို႕ကို ဆိုလိုတာ ျဖစ္ေၾကာင္း စာေရးသူ ဆရာေတာ္ အပါအဝင္ အခ်ိဳ႕ဗုဒၶဘာသာပညာရွင္ေတြ က ေရးထားေပမဲ့ ေယာနက တိုင္းဆိုတာ ဇင္းမယ္ခ႐ိုင္ကိုဆိုလိုတာျဖစ္ေၾကာင္း၊ ယိုးဒယားေျမာက္ပိုင္း ျဖစ္ေသာ ဇင္းမယ္ (ခ်င္းမိုင္) ၊ က်ိဳက္ေခါင္စတဲ့ ျမိဳ႕ေတြရဲ့ တည္ေနရာျဖစ္ေၾကာင္း၊  ရာဇဂု႐ု-ရာဇာဓိ ရာဇ ဂု႐ု တံဆိပ္ေတာ္ႏွစ္တန္ အပူေဇာ္ခံရေသာ ေမာင္းေထာင္ဆရာေတာ္ ဘုရားၾကီး ေရးသားထား တဲ့ ပါဠွိ ဘာသာသာသနာဝင္က်မ္း၏ ျမန္မာဘာသာျပန္မွာ အတည့္အလင္း ပါရွိလို႕ေနပါတယ္။

စာေရးသူ ရဲ့ အေရးအသားနဲ႕အဲဒီက်မ္းရဲ့ အလို နဲ႕ယွဥ္ရင္အေရွ႕ အေနာက္ဆန္႕က်င္ဖက္ၾကီး ကို ကြာျခားလို႕ေနပါေတာ့တယ္ ခင္ဗ်ာ ။ ဘယ္အဆိုအမွန္လဲ ဆိုတာကိုေတာ့ ပညာရွင္အခ်င္းခ်င္း ညွိ ယူၾကေစခ်င္ပါတယ္။

အေသာကမင္းၾကီး ဟာ ကိုးတိုင္းကိုးဌာန ကို ဗုဒၶသာသနာျပဳေတြ ေစလႊတ္ခဲ့ တယ္လို႕ဗုဒၶဘာသာ သမိုင္းေတြမွာေရးသားထားၾကတာအမွန္ပါဘဲ။ အဲဒီလိုေစလႊတ္ခဲ့ ေပမဲ့ အဲဒီတိုင္းေဒသၾကီးေတြမွာ  ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာ ဘယ္ေလာက္ ၾကာၾကာ ထြန္းလင္းခဲ့သလဲ? ေထရဝါဒကိုဝါးမ်ိဳျပီး အျခားဂိုဏ္းအယူဝါဒေတြဘယ္လိုထြန္း လင္းလာသလဲဆိုတာအက်ယ္တဝင့္မေရးျပေတာ့ပါဘူး။ စိတ္ဝင္စားသူ မ်ားအေန နဲ႕ ဦးစိန္ထြန္း (မာမက-သုေတသီ) ရဲ့ “ကမာၻပတ္ ၍ ဘုရားရွာျခင္း” နဲ႕ ေမာင္အံ့ မဟာဝိဇၨာ (ဘုံေဘ) ရဲ့ “ဗုဒၶသာသနာေတာ္ ၂၅၀၀ ခရီး” တို႕ကို ေလ့လာၾကည့္ၾကပါ။

အာဖဂန္ ႏွင့္ အစၥလာမ္

အာဖဂန္နစၥတန္မွာ အစၥလာမ္ဘာသာျပန္႕ပြါးခဲ့တာ ဟာ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ လို႕မဟုတ္ပါဘူး။ ဘာသာတရားတစ္ခုကအျခားဘာသာကိုလႊမ္းမိုးဖို႕ဆိုတာတိုက္ခိုက္ သိမ္းပိုက္လိုက္ရုံနဲ႕မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဘာသာတရားတစ္ခုအေပၚ ၾကံ့ၾကံ့ခံ ရပ္တည္ႏိုင္ ျခင္းဟာ အဲဒီဘာသာအေပၚမွာ ထားတဲ့ ယုံၾကည္မႈ နဲ႕ဘဲဆိုင္ပါတယ္။ မြန္ဂိုေတြဟာ အစၥလာမ္ဘာသာ ထြန္းကားတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ျပင္းျပင္းထန္ထန္တိုက္ ခိုက္ခဲ့တဲ့အျပင္ အစၥလာမ္ဘာသာကိုလည္းအၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္ခဲ့ပါတယ္။ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ခံရတဲ့ နယ္ေျမေတြမွာ အစၥလာမ္ဘာသာ ဟာ မေပ်ာက္ပ်က္သြားရုံမကပိုျပီးတိုးပြါးလာတဲ့ အျပင္ ေနာက္ပိုင္း မြန္ဂိုမင္းဆက္ေတြ ပါ မြတ္စ္လင္မ္ေတြ ျဖစ္ကုန္ပါတယ္။ အဲဒီ အေၾကာင္း ကို ဗုဒၶဘာသာ ျမစ္ဖ်ားႏွင့္သမိုင္း႐ႈေထာင့္စာအုပ္ စာေရးသူ ကိုယ္တိုင္က စာမ်က္ႏွာ (၄၉) မွာေရး ထားပါတယ္။ အစၥလာမ္ ဘာသာ ဟာ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ျပီး ျပန္႕ပြါးေစခဲ့တဲ့ ဘာသာမဟုတ္ေၾကာင္း မြန္ဂိုေတြမြတ္စ္လင္မ္ျဖစ္ခဲ့ျခင္း က အေကာင္း ဆုံး သက္ေသပါဘဲ။

အာဖဂန္နစၥတန္ကိုအစၥလာမ္ဘာသာစတင္ ေရာက္ရွိကတည္းကအာဖဂန္ သား အမ်ားစုၾကီး ဟာ စြန္နီ မြတ္စ္လင္မ္ ေတြပါ။ အာဖဂန္နစၥတန္သားေတြဟာ ရွီအာ (ရွိအိုက္) ေတြ ျဖစ္တယ္ လို႕ ဗုဒၶ ဘာသာျမစ္ဖ်ားႏွင့္သမိုင္း႐ႈေထာင့္စာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ (၄၅) မွာေရးထားတဲ့ အတြက္ ဆိုးရြားစြာကိုမွားယြင္းေနေၾကာင္းပါ။

အာဖဂန္မင္းႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာ

အာဖဂါနစၥတန္ ဘုရင္ေတြထဲမွာ စူလ္တန္မဟ္မူဒ္ဂဇ္နီ (ေအဒီ ၉၇၁-၁၀၃၀) ဟာ မူလက အာဖဂန္အိႏၵိယ နယ္စပ္မွာရွိတဲ့ ရွိအိုက္ ေတြကို စစ္ျပဳခဲ့ရုံ မက၊ အိႏၵိယ မွာ ရွိတဲ့ ဟိႏၵဴ ဘုရင္ေတြကို လည္း က်ဴးေက်ာ္ တိုက္ခိုက္ခဲ့သူျဖစ္ပါ တယ္။သူ႕ရဲ့မူလစစ္ဆင္ေရးဟာအိစ္မာအိလီရွိအိုက္ေတြကိုဦးတည္ခဲ့ျပီးေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ အိႏၵိယက ဟိႏၵဴရွာဟီဘုရင္ေတြနဲ႕ နယ္ပယ္ေတြကို တိုက္ခိုက္ခဲ့ပါတယ္။

သူဟာဟိႏၵဴဘုရားေက်ာင္းေတြကိုလည္းတိုက္ခိုက္လုယက္ဖ်က္ဆီးခဲ့ပါေသးတယ္။မဟာယနဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းတိုက္တစ္ခ်ိဳ႕ကိုဖ်က္ဆီးခဲ့တာလည္း ဟုတ္ပါတယ္။ ဒါဟာ သမိုင္း အမွန္ပါ။ ႐ိုးသားျဖဴစင္တဲ့ လူသားမွန္ရင္ သမိုင္းအမွန္ကို လက္ခံရဲ ရုံမက၊ က်န္လူသားေတြ ေရွ႕လည္း မွန္မွန္ကန္ကန္ခ်ျပတတ္ရပါတယ္။ သို႕ေသာ္ စူလ္တန္ မဟ္မူဒ္ တိုက္ခိုက္ခဲ့တဲ့ ဥဒၵိယန (ဩရစၥ) ဟာေတာ့ တႏၲရ ဝါဒ ျဖန္႕ခ်ီ ရာဗဟိုဌာနျဖစ္ခဲ့ျပီး စည္ပင္ထြန္းကားတဲ့ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းေတာ္ၾကီး ေက်ာင္းမ်ား မရွိခဲ့ေၾကာင္း Harvard University က ေဒါက္တာဘြဲ့ရထား တဲ့မဟာယနဗုဒၶ ဘာသာပညာရွင္ ေဒါက္တာ အလက္ဇႏၵား ဘာဇင္န္ က သူ႕ရဲ့ The Historical Interaction between the Buddhist and Islamic Cultures before the Mongol Empire, (၂၀၀၆)၊ The Ghaznavid Campaign in Gandhara and Northwestern India ေခါင္းစဥ္ ေအာက္မွာ ေရးသားထားပါတယ္။

အဲဒီဘုရင္ဟာ ရွိအိုက္နဲ႕ဘူယစ္ဒ္ေတြ (Buyid) အေပၚ အဓိကထား တိုက္ခိုက္ခဲ့ျပီး၊ အစပိုင္း မွာ ဟိႏၵဴေတြကိုလည္းတိုက္ခိုက္ခဲ့ေပမဲ့၊ ဗုဒၶဘာသာအေပၚမွာရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႕ က်ဴး လြန္ခဲ့ျခင္းမရွိပါဘူး။ ဒါ့အျပင္သူ႕ေခတ္မွာလူအခ်ိဳ႕ကေဂါတမဗုဒၶကိုတမန္ေတာ္ တစ္ ပါးအျဖစ္ မွတ္ယူခဲ့ၾက ေၾကာင္း၊ ပါရွန္း မြတ္စ္လင္မ္ သမိုင္းပညာရွင္ၾကီး အလ္ဗိ႐ူနီ ကဗုဒၶဘာသာကိုအေကာင္းျမင္ေရးသားမွတ္တမ္း တင္ခဲ့ေၾကာင္း ဗုဒၶဘာသာ ပညာ ရွင္ ေဒါက္တာအလက္ဇႏၵား ဘာဇင္န္ ရဲ့ အထက္ေဖာ္ျပပါ သုေတ သနမွာေရးသား ထားပါေသးတယ္။

အဲဒီအခ်ိန္က အာဖဂန္ဘုရင္စူလ္တန္မဟ္မူဒ္ ရဲ့မင္းဆက္ေတြဟာ ဗုဒၶဘာ သာ အေပၚဖိႏွိပ္မႈေတြ မရွိခဲ့ေၾကာင္း၊ Nava Vihara (ေနာင္ဝ္ဗဟာရ္) မွာရွိတဲ့ ဗုဒၶ ဘာသာနံရံ ေဆးေရးပန္းခ်ီ အႏုပညာ လက္ရာေတြ နဲ႕ အာဖဂန္အလယ္ပိုင္းမွာရွိ တဲ့ ဗာမီယန္ဗုဒၶ ရုပ္ပြါးေတာ္ၾကီးေတြ ကို လုံးဝထိခိုက္မႈမရွိခဲ့ေၾကာင္း၊ Sogdia ေတာင္ပိုင္းမွာရွိတဲ့ ဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္းေတြဟာလည္းလႈပ္ရွား အသက္ဝင္စည္ပင္ထြန္းကားလွ်က္ရွိခဲ့ေၾကာင္း၊ ဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္း ေတြနဲ႕မြတ္စ္ လင္မ္ ဗလီဝတ္ေက်ာင္းေတြဟာ ေဘးခ်င္းယွဥ္လွ်က္ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ တည္ရွိခဲ့ေၾကာင္းအထက္ပါဗုဒၶဘာသာ ပညာရွင္ ေဒါက္တာအလက္ဇႏၵားဘာဇင္န္ ကေရးသားထားပါတယ္။

အာရွအလယ္ပိုင္းမွာ အစၥလာမ္ဘာသာ ျပန္႕ပြါးစည္ပင္ခဲ့ ရျခင္းဟာဓားမိုး သာသနာကူးေျပာင္းေစခဲ့ျခင္းေၾကာင့္မဟုတ္ဘဲ၊မြတ္စ္လင္မ္သူေတာ္စင္ဆူဖီ (Sufi) ၾကီး မ်ားရဲ့ ေဟာေျပာပို႕ခ် သာသနာျပဳမႈေၾကာင့္သာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ အခ်က္ကို ကမာၻ႔ သမိုင္းပညာရွင္ၾကီး အေတာ္မ်ားမ်ားက ဖြင့္ဟဝန္ခံထားပါတယ္။ အဲဒီ ပညာရွင္ေတြ ထဲမွာ ဗုဒၶ ဘာသာသမိုင္းေရးရာကြၽမ္းက်င္သူပညာရွင္ၾကီး မ်ားလည္း ပါပါတယ္။ နမူနာ အေနနဲ႕….ေဒါက္တာ Alexander Berzin က သူ႕ရဲ့ အထက္ပါသုေတသန ရဲ့ The Spread of Islam among and by the Turkic Peoples (840 – 1206 CE)ေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာ ေဝဝါးျခင္းမရွိဘဲ၊ အတိအလင္းဖြင့္ဟေရး သား ထားတာကို ေလ့လာၾကည့္ေစလိုပါတယ္။

ဆက္ရန္- သမိုင္းဟူသည္ ဤသို႕တည္ အပိုင္း(၅) [အိႏၵိယ ႏွင့္ ေထရဝါဒ- တႏၲရ မႏၲရ အယူဝါဒ]

အစၥလာမ္သာသနာ ႏွင့္ပတ္သတ္ျပီး သမိုင္းအလြဲမ်ားစြာ ထည့္သြင္းေ၇းသားထားတဲ့

ဗုဒၶဘာသာျမစ္ဖ်ား ႏွင့္ သမိုင္း႐ႈေထာင့္ မူ၇င္းစာအုပ္လင္ခ့္