ဇန်နဝါရီ ၂၉၊ ၂၀၂၀
အမေရိကန်၏ အဆိုပြုချက်တွင် ဖော်ပြထားသည့် အနာဂတ် ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံပြမြေပုံ -ပါလက်စတိုင်း-အစ္စရေး ပြဿနာနဲ့ ပတ်သက်နေပြီး ‘အရှေ့အလယ်ပိုင်း ငြိမ်းချမ်းရေးစီမံကိန်း’ လို့ အမည်ပေးထားတဲ့ အဆိုပြုချက်တစ်ခုကို အမေရိကန်သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရမ့်က မနေ့မှာ အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ် နေတန်ယာဟုနဲ့အတူ ထုတ်ပြန်ချပြခဲ့ပါတယ်။
စာမျက်နှာ ၁၈၁ မျက်နှာပါတဲ့ ဒီအဆိုပြုချက်မှာ ပါလက်စတိုင်းနဲ့ အစ္စရေးတို့အကြား ပြဿနာဖြေရှင်းရေး၊ ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံပေါ်ပေါက်လာရေး အသေးစိတ်အဆိုပြုချက်တွေ ပါဝင်ပါတယ်။
အမေရိကန်သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရမ့်က ဒီအဆိုပြုချက်ဟာ ပါလက်စတိုင်း-အစ္စရေး ပဋိပက္ခကို လက်တွေ့ကျတဲ့ ၂ နိုင်ငံတည်ရှိရေးအဖြေနဲ့ ဖြေရှင်းနိုင်ရေး အခြေခံအုတ်မြစ် ချပေးလိုက်တာဖြစ်တယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ ဒီအဆိုပြုချက်မှာ လက်ရှိ ပါလက်စတိုင်းအာဏာပိုင်အဖွဲ့ ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ဒေသပမာဏရဲ့ ၂ ဆလောက်ကို ပေးထားပြီး လွတ်လပ်တဲ့နိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်တည်လာရေး ပါလက်စတိုင်းတွေအတွက် နောက်ဆုံး သမိုင်းဝင် အခွင့်အလမ်းတစ်ခုဖြစ်တယ်လို့လည်း ထရမ့်က ဆိုပါတယ်။
အစ္စရေးခေါင်းဆောင်ပိုင်းက ဒီအဆိုပြုချက်ကို ကြိုဆိုခဲ့ပေမယ့် ပါလက်စတိုင်းတာဝန်ရှိသူတွေက အဆိုပြုချက် ထွက်မလာခင်ကတည်းက ကန့်ကွက်ခဲ့ကြပါတယ်။
သမိုင်းဝင် ပါလက်စတိုင်းဒေသကို ဗြိတိသျှက အုပ်ချုပ်စဉ်အတွင်း ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းကဂျူးတွေဟာ ပါလက်စတိုင်းဒေသကို နည်းနည်းအမျိုးမျိုးနဲ့ဝင်ရောက်ကာ လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့တွေဖွဲ့ပြီး ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဗြိတိသျှထွက်သွားတဲ့အချိန်မှာ ပါလက်စတိုင်းတွေကို သတ်ဖြတ်မောင်းထုတ်ကာ အစ္စရေးနိုင်ငံအဖြစ် ထူထောင်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ကုလသမဂ္ဂက ပါလက်စတိုင်းဒေသကို နှစ်ပိုင်းပိုင်းကာ ဂျူးတွေအတွက်တစ်ပိုင်း၊ ပါလက်စတိုင်းတွေအတွက်တစ်ပိုင်း ခွဲပေးခဲ့ပေမယ့် အစ္စရေးဟာ ကုလရဲ့ သတ်မှတ်ပေးထားတဲ့ အပိုင်းကိုအခြေတည်ကာ ပါလက်စတိုင်းပိုင်နက်တွေကို ယနေ့အချိန်အထိ တစ်စထက်တစ်စ ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
အနာဂတ် ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံ
အမေရိကန်က အဆိုပြုထားတဲ့ အစီအစဉ်မှာ အနောက်ဖက်ကမ်းက အစိတ်အပိုင်းတစ်ချို့နဲ့ ဂါဇာကမ်းမြှောင်တို့ကို ပေါင်းပြီး အနာဂတ် ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံအဖြစ် ပုံဖေါ်ထားပါတယ်။
လက်ရှိ ပါလက်စတိုင်းနယ်မြေထဲမှာရှိနေတဲ့ အစ္စရေးရဲ့ တရားမဝင် အိမ်ယာအားလုံးကို အမေရိကန်ရဲ့ အဆိုပြုချက်မှာ အသိအမှတ်ပြုထားပြီး ‘သီးသန့်နယ်မြေ’ (enclave communities) လို့ အမည်ပေးထားပါတယ်။ ဒါ့ကြောင့် အနောက်ဖက်ကမ်းက ပါလက်စတိုင်းရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေဟာ ကျွန်းစုတွေလို ဖြစ်နေမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပါလက်စတိုင်းနယ်မြေတွေကို လမ်းတွေ၊ တံတားတွေ၊ မြေအောက်လှိုဏ်ခေါင်းတွေနဲ့ ဆက်သွယ်ထားမယ်လို့ဆိုပါတယ်။ အနောက်ဖက်ကမ်းနဲ့ ဂါဇာကမ်းမြှောင်ကိုတော့ မြေအောက်လှိုဏ်ခေါင်းနဲ့ ဆက်သွယ်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပါလက်စတိုင်းပိုင်နက်တွေက အစ္စရေးရဲ့ တရားမဝင်အိမ်ယာတွေကို သီးသန့်လမ်း၊ သီးသန့် ပို့ဆောင်ရေးစနစ်တွေကို အသုံးပြုကာ အစ္စရေးရဲ့ အခြားအစိတ်အပိုင်းတွေနဲ့ ဆက်သွယ်ထားမှာဖြစ်ပြီး၊ ပါလက်စတိုင်း နယ်မြေအစိတ်အပိုင်းတွေကို ပါလက်စတိုင်းလမ်းနဲ့ သီးခြားစီ ဆက်သွယ်ထားမှာပါ။
အမေရိကန်ရဲ့ အဆိုပြုချက်အရ အနောက်ဖက်ကမ်းက ဂျူးတွေနေထိုင်ရာနေရာရဲ့ ၉၇ ရာခိုင်နှုန်းကို အစ္စရေးပိုင်နက်ထဲ သွတ်သွင်းမှာဖြစ်ပါတယ်။ အနောက်ဖက်ကမ်းမှာရှိနေတဲ့ အစ္စရေးရဲ့ တရားမဝင်အိမ်ယာ နိုင်ငံတကာဥပဒေနဲ့ မညီတဲ့အတွက် နိုင်ငံတကာအသိုင်းအ၀ိုင်းက အသိအမှတ်မပြုပါဘူး။
ဂါဇာကမ်းမြှောင်တောင်ပိုင်းက နီဂျဗ်သဲကန္တာရမှာ နည်းပညာမြင့်စက်မှုဇုန်၊ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးနဲ့ အိမ်ယာဇုန် စသဖြင့် သတ်မှတ်ထားပေမယ့် ပါလက်စတိုင်းရဲ့အစိတ်အပိုင်းဖြစ်မလား၊ အစ္စရေးရဲ့ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်မလားဆိုတာကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ဖော်ပြထားခြင်း မရှိပါဘူး။
အနောက်ဖက်ကမ်း ပါလက်စတိုင်းပိုင်နက်တွေမှာရှိနေတဲ့ အစ္စရေးစစ်စခန်းတွေကိုတော့ ‘မဟာဗျူဟာနေရာ’ (strategic sites) အဖြစ် ဆက်လက်ထားရှိမှာဖြစ်ပါတယ်။
မြေထဲပင်လယ်ကမြို့တွေဖြစ်တဲ့ ဟိုင်ဖာနဲ့ အက်ရှ်ဒေါ့တို့မှာ ကျောက်ဆူးပုံစံဖော်ပြထားပြီး အနာဂတ်ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံအတွက် ပင်လယ်ထွက်ပေါက်အဖြစ် သတ်မှတ်ထားတာဖြစ်ပါတယ်။
ဂျေရုစလင်ဟာ အစ္စရေးနဲ့ ခွဲခြမ်းလို့မရတဲ့မြို့တော်ဖြစ်တယ်လို့ အမေရိကန်ရဲ့ ဒီအဆိုပြုချက်မှာ ဖော်ပြထားပြီး ဂျေရုစလင်အရှေ့ခြမ်းက အဘူဒစ် ဆိုတဲ့နေရာကို ပါလက်စတိုင်းမြို့တော်အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပါတယ်။ ပါလက်စတိုင်းဟာ အလ်-အက္ကဆွာဗလီပါဝင်တဲ့ အရှေ့ဂျေရုစလင်ကို မြို့တော်အဖြစ် သတ်မှတ်ချင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။
အလ်-အက္ကဆွာဗလီရဲ့ အခြေအနေကတော့ လက်ရှိအနေအထားတိုင်းဖြစ်တယ်လို့ အဆိုပြုချက်မှာ ဖော်ပြထားပြီး ငြိမ်းချမ်းစွာလာရောက်တဲ့ မွတ်စလင်တွေကို အလ်-အက္ကဆွာဗလီကို ဝင်ရောက်ဝတ်ပြုခွင့်ပြုမယ်လို့လည်းဆိုပါတယ်။ လက်ရှိ ဂျေရုစလင်က အစ္စလာမ်နဲ့ ခရစ်ယာန် သာသနိကအဆောက်အဦးတွေကို ဂျော်ဒန်က တာဝန်ယူ ထိန်းသိမ်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။
အနောက်ဖက်ကမ်းက မြေဆီဩဇာကောင်းမွန်တဲ့ ဂျော်ဒန်ချိုင့်ဝှမ်းကိုတော့ အမေရိကန်ရဲ့အဆိုပြုချက်မှာ အစ္စရေးကို ပေးထားပါတယ်။
အနာဂတ်ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံအဖြစ် သတ်မှတ်ပေးထားတဲ့ နယ်မြေတွေအတွက် ၄ နှစ်တာ လမ်းကြောင်းဖွင့်ပေးထားမှာဖြစ်ပြီး ပါလက်စတိုင်းတွေအနေနဲ့ ဒီအဆိုပြုချက်ကို လေ့လာကာ၊ အစ္စရေးနဲ့ညှိနှိုင်းပြီး နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်တည်ရေး ဆောင်ရွက်သွားနိုင်တယ်လို့လည်း အမေရိကန်ရဲ့ အဆိုပြုချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
အမေရိကန်ရဲ့ ဒီအဆိုပြုချက်ဟာ သမိုင်းဝင် ပါလက်စတိုင်းဒေသနဲ့ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းကိုသာ ပါလက်စတိုင်းတွေကိုပေးထားတာဖြစ်ပါတယ်။
လက်နက်ချရမယ်
အမေရိကန်ရဲ့ အဆိုပြုချက်မှာ ဟားမက်စ်နဲ့ အစ္စလာမ့်မစ်ဂျီဟတ်အဖွဲ့တွေအပါအဝင်၊ ပါလက်စတိုင်းလွတ်မြောက်ရေး လှုပ်ရှားနေတဲ့ အဖွဲ့တွေအားလုံး လက်နက်ချရမယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။
အနာဂတ်ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံရဲ့ နယ်နမိတ်အတွင်း ပါလက်စတိုင်းတွေကိုယ်တိုင် လုံခြုံရေးဆောင်ရွက်နိုင်တယ်လို့ အဆိုပြုချက်မှာ ဖော်ပြထားပေမယ့် အစ္စရေးက ဒရုန်းနဲ့ အခြား လေကြောင်းဆိုင်ရာ ကိရိယာတွေသုံးပြီး ပါလက်စတိုင်းကို စောင့်ကြည့်နိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
ဒုက္ခသည်ကိစ္စ
၁၉၄၇ ခုနှစ် အစ္စရေးနိုင်ငံထူထောင်ချိန်မှာ ဂျူးလက်နက်ကိုင်တွေရဲ့ ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်မှုကြောင့် ပါလက်စတိုင်းပိုင်နက်တွေကနေ ထွက်ပြေးရတဲ့ ပါလက်စတိုင်းတွေနဲ့ သူတို့ရဲ့မျိုးဆက်တွေ နေရပ်ပြန်ခွင့်ရှိမှာမဟုတ်ဘူးလို့ အမေရိကန်ရဲ့ အဆိုပြုချက်မှာဖော်ပြထားပါတယ်။
ပါလက်စတိုင်းဒုက္ခသည်တွေကို လက်ခံဖို့ဟာ ပတ်ဝန်းကျင်က အာရပ်နိုင်ငံတွေရဲ့ တာဝန်ဖြစ်တယ်လို့လည်း အဆိုပြုချက်က ဆိုပါတယ်။
ပါလက်စတိုင်းစာသင်ကျောင်းတွေက သင်ရိုးတွေကို အမေရိကန်နဲ့ အစ္စရေးတို့က သုံးသပ်ပြီး ပြင်ဆင်ရေးဆွဲရမယ်လို့လည်း အဆိုပြုချက်မှာ ထည့်သွင်းရေးသားထားပါတယ်။
ကမ္ဘာကတုန့်ပြန်မှု
ပါလက်စတိုင်းသမ္မတ မဟ်မူးဒ်အဘတ်စ်က ထရမ့်ရဲ့ ဒီအစီအစဉ်ကို လုံး၀လက်ခံမှာ မဟုတ်ကြောင်း၊ အစ္စရေးရဲ့ ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်မှုတွေ ရပ်တန့်ရေး၊ အရှေ့ဂျေရုစလင်ကို မြို့တော်အဖြစ်ထားတဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုတည်ထောင်ရေးကိုသာ ပါလက်စတိုင်းက ဆက်လက်စွဲကိုင်ထားမှာဖြစ်ကြောင်း ရာမာလာမြို့မှာ ပြုလုပ်တဲ့ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲမှာ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
“ကျွန်တော်တို့ ဒူးထောက်အရှုံးပေးသွားမှာ မဟုတ်ပါဘူး။ ငြိမ်းချမ်းပြီး လူကြိုက်များတဲ့ နည်းလမ်းတွေနဲ့ ဒီအဆိုပြုချက်ကို ခုခံတွန်းလှန်သွားမှာပါ”
ဂါဇာကမ်းမြှောင်ကို အုပ်စိုးနေတဲ့ ဟားမက်စ်အဖွဲ့ တာဝန်ရှိသူ ဆာမီ အဘူ ဇူရီက ထရမ့်ရဲ့ ဒီအစီအစဉ်ဟာ အဓိပ္ပါယ်မရှိတဲ့ အစီအစဉ်ဖြစ်ပြီး ဂျေရုစလင်ဟာ ပါလက်စတိုင်းတွေရဲ့မြေအဖြစ် အမြဲတမ်းတည်ရှိသွားမှာဖြစ်ကြောင်း၊ ပါလက်စတိုင်းတွေအနေနဲ့ ဒါကို တွန်းလှန်သွားမှာဖြစ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
ကုလသမ္မဂ္ဂ အထွေထွေအတွင်းရေးမှူး အန်တိုနီယို ဂူတာရက်စ်က ကုလဟာ ၁၉၆၇ ခုနှစ်အရင်က ရှိခဲ့တဲ့ နယ်စပ်စည်းကို အခြေခံတဲ့ ပါလက်စတိုင်း၊ အစ္စရေး ၂ နိုင်ငံတည်ရှိရေးအဖြေကိုသာထောက်ခံကြောင်း၊ ကုလရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ၊ နိုင်ငံတကာဥပဒေတွေ၊ နှစ်ဖက်သဘောတူညီချက်၊ ၂ နိုင်ငံတည်ရှိရေး ရည်မှန်းချက် စတာတွေကို အခြေခံတဲ့ နှစ်ဖက် ဆွေးနွေးဖြေရှင်းမှုကိုသာ ဆက်လက်ထောက်ခံသွားမှာဖြစ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
ဂျော်ဒန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနက ထုတ်ပြန်တဲ့ ကြေငြာချက်မှာ ပါလက်စတိုင်းတွေရဲ့မြေကို ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်မှုကို သတိပေးခဲ့ပြီး၊ အစ္စရေးရဲ့ တစ်ဖက်သက်လုပ်ရပ်တွေဟာ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ နောက်ဆက်တွဲဆိုးကျိုးတွေ ဖြစ်လာမှာဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။ အာရပ်အဆိုပြုချက်၊ နိုင်ငံတကာ ဥပဒေတွေကို အခြေခံကာ တိုက်ရိုက်ဆွေးနွေးပြီး ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းရေး တိုက်တွန်းကြောင်း ကြေငြာချက်က ဆိုပါတယ်။
အစ္စရေးနဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးယူထားတဲ့ အီဂျစ်နိုင်ငံက ထရမ့်ရဲ့ ဒီအဆိုပြုချက်ကို သဘောကျကြောင်း၊ အစ္စရေး-ပါလက်စတိုင်း နှစ်ဖက်စလုံးက ဒီအဆိုပြုချက်ကို သေသေချာချာလာဖို့ တိုက်တွန်းကြောင်း ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။
ဗြိတိန်ဝန်ကြီးချုပ် ဘောရစ် ဂျွန်ဆင်ရဲ့ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူက ၀န်ကြီးချုပ်နဲ့ အမေရိကန်သမ္မတ ထရမ့်တို့ဟာ ဒီအစီအစဉ်ကို ဆွေးနွေးခဲ့ပြီး အပြုသဘောဆောင်တဲ့ ခြေလှမ်းတစ်ခု ဖြစ်နိုင်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ ဗြိတိန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဒိုမီနစ် ရာအဘ်က ပါလက်စတိုင်းနဲ့ အစ္စရေးခေါင်းဆောင်တွေဟာ ဒီအစီအစဉ်ကို မျှမျှတတ စဉ်စားသင့်တယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
အီရန်သမ္မတ ဟာဆန်ရူဟာနီရဲ့ အကြံပေးဖြစ်သူ ဟီဆာမက်ဒင်း အက်စ်ဟီနာက ‘ငြိမ်းချမ်းရေးအဆိုပြုချက်’ လို့ဆိုတဲ့ ဒီအစီအစဉ်ဟာ အမေရိကန်နဲ့ ဇိုင်ယွန်အုပ်စုအကြား သဘောတူညီချက်သာဖြစ်ပြီး ပါလက်စတိုင်းပြည်သူတွေအတွက်တော့ ပိတ်ဆို့မှုသာဖြစ်ကြောင်း Twitter စာမျက်နှာမှာ ရေးသားခဲ့ပါတယ်။ အီရန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးရဲ့ ထုတ်ပြန်ကြေငြာချက်မှာ ဒီအစီအစဉ်ဟာ ‘ရာစုနှစ်ရဲ့ သစ္စာဖောက်ဖျက်မှု’ ဖြစ်ပြီး အောင်မြင်မှာမဟုတ်ဘူးလို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။
တူရကီသမ္မတ အာဒိုဂန်က အမေရိကန်ရဲ့ အဆိုပြုချက်ဟာ ဒေသတွင်း ငြိမ်းချမ်းရေး၊ ပြဿနာဖြေရှင်းရေးကို အထောက်အကူဖြစ်မှာ မဟုတ်ဘဲ ပါလက်စတိုင်းတွေရဲ့ အခွင့်အရေးကို ငြင်းပယ်ကာ အစ္စရေးရဲ့ ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်မှုကို တရားဝင်အောင် လုပ်လိုက်တာဖြစ်တယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ တူရကီနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနက ဒါဟာ နှစ်နိုင်ငံတည်ရှိရေးအဖြေကို သတ်ပစ်ပြီး ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်တဲ့ အစီအစဉ်သာ ဖြစ်တယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
Ref: BBC, Aljazeera
